Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxvij. Capittel.

Verstooringe der vyanden van Godes Kercke, vers 1. ende dat hy sijn volck soude beschutten, ende zegenen, 2, etc. als sy souden ophouden van sondigen, 9. Hier by voeght de Propheet een dreygement, belangende de verstooringe van Ierusalem, 10. Ende eeniger Ioden wederkomste uyt de landen daer in sy verstroyt waren, 13.

1

¹ TE dien dage sal de HEERE ² met sijnen harden, ende grooten, ende stercken sweerde ³ besoecken ⁴ den Leviathan, de ⁵ langh-wemelende slange, ja den Leviathan, de kromme slomme slange: ende hy sal de ⁶ drake die in der zee is, dooden.

1 T.w. als Godt sijn volck uyt de Babylonische gevangenisse verlossen sal.

2 D. door de Persen ende Meden, Iesa. cap. 13. vers 17. ende 21.2.

3 D. straffen, verdelgen. siet Gen. 21. op vers 1.

4 Hier by verstaen eenige den Koningh te Babel, listigh als een slange: vergiftigh, ofte schadelick, als een drake. Andere verstaen oock hier door Leviathan, den Duyvel, Antichrist, ende alle soo geestelicke als lichamelicke vyanden der Kercke Godes. Siet breeder van het woort Leviathan Iob 40. op vers 20. ende Psalm 74.14.

5 Siet Iob 26.13. met de aenteeck.

6 Ofte, de zee-drake.

2

Te dien dage salder ⁷ een wijngaert van rooden wijne zijn, ⁸ singht van den selven by beurte.

7 De roode wijn wiert in het Ioodsche lant voor den besten ende stercksten wijn gehouden. Siet Genes. 49.12. Prov. 23.31. Doch de woorden deses vers zijn te verstaen, van de Gemeynte der geloovigen, die treffelicke vruchten der Godtsaligheyt dragen soude. Van de geestelicke beteeckenisse des wijngaerts, siet Iesa. 5. de aent. op vers 1.

8 ’t Hebreeusch woort beteeckent eygentlick, antwoorden, als Exod. 15.21. siet de aenteeck. aldaer. Het beteeckent oock by beurte singen in den reije, als andersins, 1.Sam. 18.7. als oock hier, ende elders meer. Het is hier een vermaninge aen alle Godtsalige, datse haer verblijden van wegen hare verlossinge door Iesum Christum.

3

Ick de HEERE behoede dien, alle oogenblick sal ick hem bevochtigen: op dat [de vyant] ⁹ hem niet en besoecke, sal ick hem bewaren nacht ende dagh.[kolom]

9 D. hem en beschadige. siet Genes. 21. op vers 1.

4

¹⁰ Grimmigheyt en is by my niet, wie soude my [als] een doorne [ende] distel in oorloge stellen, dat ick ¹¹ tegen hem soude aenvallen, [ende] hem te gelijcke verbranden soude?

10 Dit spreeckt de Propheet in den persoon Godes, als of hy seyde, Ick ben nu met mijn volck gantschelick versoent, om Christi wille. Soo dat niemant my wederom tot toorn tegen het selve alsoo aenstoocken en sal, dat ick daer tegen oorlogende, het selve als een distel ende doorn soude worden, ofte het selve verbranden soude: O dat zy verre van my. Sommige verstaen, dat Godt gesproken hebbende van sijne liefde tot de Kercke, hier nu spreeckt van sijnen toorn ende de straffen der vyanden, ’t en zy sake dat sy haer oprechtelick tot hem bekeeren: ende setten ’t aldus over, Soo wie my [als] een doorn ende distel in oorloge sal stellen, ick sal tegen hem aenvallen, ick sal hem te gelijcke verbranden: Ofte hy moeste mijne sterckte aengrijpen, hy moest vrede met my maken, etc.

11 T.w. tegen mijnen wijngaert.

5

¹² Ofte hy moeste mijne sterckte ¹³ aengrijpen, hy sal vrede met my maken; vrede sal hy met my maken.

12 And. Of hy mijne sterckte aengrepe? T.w. de wijnstock, D. mijn volck, de Kercke.

13 D. hy sal sich vaste houden aen mijne sterckte, hy salder sich op verlaten ende rusten, T.w. met berouw over sijne sonden, beteringe des levens, ende door een vast geloove.

6

¹⁴ In het toekomende sal ¹⁵ Iacob wortelen schieten, ^a Israël sal bloeijen ende groeijen: ende ¹⁶ sy sullen de werelt met ¹⁷ inkomsten vervullen.

14 And. O ghy nakomelingen, Iacob sal wortelen schieten. And. Aengaende de nakomelingen, Iacob sal wortelen schieten, D. de Kercke Godes sal vaste staen, groeijen ende bloeijen.

15 D. de nakomelingen Iacobs.

a Psalm 72.16.

16 T.w. de nakomelingen Iacobs, of Israëls.

17 Of, vruchten.

7

Heeft ¹⁸ hy ¹⁹ hem geslagen, ²⁰ gelijck hy ²¹ dien geslagen heeft, die hem sloegh? is ²² hy gedoot, gelijck ²³ sijne gedoodde gedoot zijn geworden?

18 T.w. de Heere.

19 T.w. Iacob, D. ’t volck Godes.

20 D. soo hart.

21 Hebr. gelijck hy sijnen (T.w. Iacobs) slager (T.w. den Babylonier) geslagen heeft?

22 T.w. Iacob.

23 T.w. des Koninghs van Babel. And. sijne gedoode,] T.w. Godes, die Godt in sijnen toorn gedoodet heeft. De sin is, Dat Godt veel genadelicker met sijn volck handelt, als hy ’t kastijt, dan hy met de vyanden sijnes volcks omme gaet.

8

^{b 24} Met mate hebt ²⁵ ghy ²⁶ met hem getwist, wanneer ghy hem ²⁷ wech stiett: [als] ²⁸ hy [hem] wech nam door sijnen harden wint, in den dage ²⁹ des oosten wints.

b Ier. 30.11. ende 46.28.

24 Siet van ’t Hebr. woort Gen. 18. op vers 6.

25 O Heere.

26 Met uwen wijnstock, met u volck.

27 T.w. door de Babyloniers. Hy spreeckt van een sake die noch geschieden soude, als ofse alreets geschiet ware. And. Doe hem de [vyant] wech nam, door sijnen harden wint, D. door den krijgh, of andere sware plagen.

28 T.w. de Heere. De Propheet verandert den persoon, ’t welck wat duysterheyt in sijne reden veroorsaeckt.

29 D. der vyanden, welcker een groot deel uyt Oosten quam, ende was een hart wreet volck, gelijck de ooste wint in die landen een harde, scherpe, schadelicke wint is. Siet Iob 15.2. Psalm 48.8. Hos. 12.2.

9

Daerom sal ³⁰ daer door de ongerechtigheyt Iacobs ³¹ versoent worden, ende dit is de gantsche ³² vrucht, dat ³³ hy ³⁴ des selven sonde sal wech doen, wanneer hy alle de steenen ³⁵ des altaers ³⁶ maken sal als verstroyde kalcksteenen: ³⁷ de ³⁸ bosschen ende ³⁹ de sonnebeelden en sullen niet bestaen.

30 T.w. door sulcke straffen, ende vaderlicke kastijdingen, als daer is de Babylonische gevangenisse.

31 Ten dien aensien, dat de uytverkorene daer door tot berouw ende leetwesen over hare sonden sullen gebracht worden, ende tot beteringe hares levens, ende alsoo souden sy vergevinge harer sonden verkrijgen door een oprecht geloove aen Iesum Christum.

32 T.w. die van de Babylonische gevangenisse komen sal.

33 T.w. Godt de Heere.

34 T.w. Iacobs.

35 Verstaet dat hier gesproken wort van de steenen dier altaren, die hier en daer op de hooghten gesticht waren, ter eere der afgoden.

36 De sin is, Na dat hy alle de afgoderije, die een oorspronck is van alle andere sonden, sal wech gedaen hebben.

37 And. Alsser geen bosschen noch sonnebeelden en sullen staende gebleven zijn: verstaet hier by, maer al te samen sullen afgehouwen ende verbroken zijn.

38 Van de afgodische bosschen siet Iud. 3. op vers 7.

39 Siet de aent. Lev. 26. op vers 30.

10

⁴⁰ Want ⁴¹ de vaste stadt sal eensaem, de ⁴² woonstede sal verstooten ende verlaten worden, gelijck een woestijne: daer sullen de kalveren weyden, ende daer sullen sy neder liggen, ende sullen ⁴³ hare tacken verslinden.

40 Hier keert de Propheet wederom tot de beschrijvinge der straffen met dewelcke Godt de Heere die van Iuda te huys soecken soude.

41 T.w. Ierusalem. siet Ies. 22.2. ende 24.10. Ezech. cap. 21.

42 Of, wooningen.

43 Verst. de tacken, die in haer (T.w. in de stadt van Ierusalem) wassen sullen aen de boomen, die in hare verlatene huysen, ende op hare straten, in hare hoven en tuynen, van selfs souden opschieten ende wassen. siet de aent. Iob 18. vers 16.

11

Als hare tacken verdorret sullen zijn, sullense afgebroken worden, [ende] de wijven, komende, sullense ⁴⁴ aensteken: want het en is geen ⁴⁵ volck van eenigh verstant; daerom en sal hy ⁴⁶ die ’t gemaeckt heeft, ⁴⁷ sich desselven niet ontfermen; ende ⁴⁸ die ’t geformeert heeft, en sal aen ’t selve geen genade bewijsen.

44 T.w. de tacken, of, de stadt.

45 Verstaet het Ioodsche volck, by ’t welcke nu geen verstant en was te soecken, noch te vinden.

46 D. Godt de Heere. Hebr. haren Maker.

47 Verstaet hier by, maer hy salse verdelgen, T.w. door de Babyloniers, gelijck stracks volght, vers 12.

48 Hebr. haren Formeerder.

12

Ende ’t sal ⁴⁹ te dien dage geschieden, dat de HEERE ⁵⁰ dorschen sal, ⁵¹ van den ⁵² stroom der riviere af, tot aen de riviere van Egypten: ⁵³ doch ghylieden ^c sult opgelesen worden ⁵⁴ een by een, O ghy kinderen Israëls.

49 T.w. als ’t Ioodsche volck in de Babylonische gevangenisse zijn sal.

50 Hebr. uytslaen, of, uytkloppen sal. Vergel. ond. 28.27. alwaer dorschen ende uytslaen onderscheyden worden, maer hier wort het woort dorschen klarigheyts halven gebruyckt.

51 And. van den ruyschenden stroom. And. van den gront. And. van ’t canael dier riviere.

52 D. van de riviere Euphrates af, tot de riviere van Egypten toe, genaemt Sichor. siet Ios. 13. op vers 3.

53 De sin is, Na dat ghylieden eenen tijt langh hier en daer sult zijn verstroyt geweest, soo sult ghy weder in u lant gebracht, ende by malkanderen versamelt worden, gelijckmen de aren op het velt in den oogst na leest, of op leest.

c Iesa. 17.5.

54 Ofte, tot een toe, ofte, een voor een, elck in het bysonder.

13

Ende het sal te dien dage geschieden, datter met ⁵⁵ een groote basuyne geblasen sal worden: dan sullen ⁵⁶ die komen, ⁵⁷ die in den lande Assur ⁵⁸ verloren zijn, ende die

55 Verstaet door dese groote basuyne, voor eerst, het edict ende openbare toelatinge des Koninghs Cyri, die de Ioden heeft toegelaten wederom in haer vaderlant te komen, 2.Chron. 36.22. Ezra cap. 1. vers 1. Ten anderen, geestelicker wijse van de basuyne des Euangeliums, door dewelcke Godt sich een Kercke te samen geroepen ende versamelt heeft uyt alle volckeren ende natien der werelt.

56 Sy sullen in haer vaderlant, in het Ioodsche lant weder komen.

57 D. de gevangene der tien stammen des Koninckrijcks van Israël.

58 D. die gins en weer omdwalen.

[fol. 14r]

henen-gedrevene ⁵⁹ in den lande van Egypten: ende ⁶⁰ sy sullen den HEERE aenbidden ⁶¹ op den heyligen bergh te Ierusalem.

59 Daer henen waren de overgeblevene van den stamme Iuda gevlucht, 2.Reg. 25.26.

60 Siet Gen. 24. de aent. op vers 26.

61 Hebr. op den bergh der heyligheyt, T.w. in den nieuw-herbouwden Tempel, ende voortaen in uwe Heylige, ende Christelicke Gemeynte.