Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

Een Prophetie van de verwoestinge des Ioodschen lants, versen 1, 6. etc. die den eenen soo wel als den anderen soude over komen, 2. Reden waerom, 5. het overblijfsel sal Godt roemen en prijsen, 13. Vermaninge tot dancksegginge daer voor, 15. De Propheet spreeckt wederom van de verstooringe des Ioodschen volcks van wegen des selven godtloos heyt, 16 etc. oock wederom van Godes genade over het selve, 21. heerlickheyt onses Heeren Iesu Christi in sijne Kercke. 23.

1

SIet, de HEERE maeckt ¹ het lant ² ledigh, ende hy maeckt het woeste: ende hy keert ³ des selven gestaltenisse om, ende hy verstroyt sijne inwoonders.

1 T.w. het Ioodsche lant, ende der gener die het met de Ioden houden. Dit soude geschieden eerst door de Assyriers, daer na door de Chaldeen.

2 Of, hy puttet uyt.

3 Hebr. sijn aengesichte, D. gedaente, gelaet, gestaltenisse. D. hy sal ’t lant, met al datter in is, het onderste boven werpen, soo dattet het selve lant niet gelijcken en sal.

2

Ende ⁴ gelijck het volck, alsoo sal de

4 De sin is, Dat de elenden daer hy van spreeckt, alle staten van menschen sullen over komen den eenen soo wel als den anderen. Siet Hos. 4.9.

[fol. 12v]

⁵ Priester wesen; gelijck de knecht, alsoo sijn heere; gelijck de dienstmaeght, alsoo hare vrouwe; ^a gelijck de kooper, alsoo de verkooper: gelijck de leener, alsoo de ontleener; gelijck de woeckeraer, alsoo die van welcken hy woecker ontfanght.

5 Of, Overste, of, Regent. Het Hebr. woort Cohen beteeckent het eene soo wel als het andere. siet Genes. cap. 41. op vers 45.

a Ezech. 7.12, 13.

3

⁶ Dat lant sal ⁷ gantschelick ledigh gemaeckt worden, ende het sal ⁸ gantschelick berooft worden: want de HEERE heeft dit woort gesproken.

6 T.w. dat lant daer van vers 1. gesproken wort.

7 Hebr. Ledigh gemaeckt wordende, ledigh gemaeckt worden.

8 Hebr. berooft wordende berooft worden, D. ’t sal gantsch en gaer berooft en uytgeplondert worden.

4

Het lant treurt, het verwelckert, ⁹ het aertrijcke ¹⁰ queelt, ¹⁰ het verwelckert: de hooghste van het volck des lants ¹¹ queelen.

9 T.w. dat deel des lants daer Iudaea in leyt.

10 T.w. van hertzeer en droeffenisse.

10 T.w. van hertzeer en droeffenisse.

11 Ofte, sy worden swack, matt, flaeuw.

5

Want het lant is bevleckt ¹² van wegen sijne inwoonders: want sy overtreden de wetten, sy veranderen ¹³ de insettinge, sy vernietigen ¹⁴ het eeuwigh verbont.

12 And. onder sijne inwoonders. De sin is, Het volck deses lants, te weten, des Ioodschen lants, is soo boos ende verdorven, dat het dat lant, ’t welck het betreet, bevleckt ende ontheylight.

13 T.w. Godts.

14 T.w. dat verbont, ’t welck Godt met Abraham, ende sijnen zade heeft opgericht, ende door de besnijdenisse heeft bevestight, Gen. 17. ende het welck Godt daer na vernieuwt heeft, Exod. c. 24.

6

Daerom verteert ¹⁵ de vloeck het lant, ende die daer in woonen, sullen verwoest worden: daerom sullen de inwoonders des lants ^{16 b} verbrant worden, ende daer sullen ¹⁷ weynigh menschen overigh blijven.

15 Dien vloeck dien de Israëliten haer hebben onderworpen, als sy met Godt in het verbont getreden zijn, haer verbindende sijne wetten ende geboden te onderhouden, Exod. capp. 19. 24. ende Deut. c. 29. And. de eedt des vloecks. Van dese maniere van spreken siet Gen. 24. vers 41.

16 D. sy sullen om komen, het zy door het vyer, of andersins: Ofte, door den brant ende hitte des toorns Godes.

b Iesa. 9.18. ende 10.16.

17 Het grootste deel der menschen is gedoot, of te lande uytgevoert geworden in slavernije. siet Ies. 1. vers 9. ende 17.6.

7

De most ¹⁸ treurt, de wijnstock ¹⁹ queelt, alle die blijdhertigh waren suchten. ²⁰

18 T.w. om dat hy onnuttelick van de vyanden sal gedroncken ende verplenght worden.

19 D. hy verdwijnt, of verwelckert, T.w. om dat hy van de vyanden sal vertreden ende vernielt worden.

20 Alle de woorden deses vers, ende eenige der navolgende versen, strecken daer toe, om aen te wijsen, dat alles seer jammerlick in den lande soude toe gaen.

8

²¹ De ^c vreught der trommelen ²² rust, ²³ het geluyt der vrolick-huppelenden houdt op, ²¹ de vreught der harpe ²² rust.

21 D. de vreught die men pleeght te scheppen uyt het geluyt der trommelen ende der harpen.

c Ierem. 7.34. ende 16.9. ende 25.10. Ezech. 26.13. Hos. 2.10.

22 D. houdt op. Het Hebreeusch woort beteeckent soo veel, als Sabbath houden.

23 Of, het gerommel, het geruysch.

21 D. de vreught die men pleeght te scheppen uyt het geluyt der trommelen ende der harpen.

22 D. houdt op. Het Hebreeusch woort beteeckent soo veel, als Sabbath houden.

9

Sy en sullen geenen wijn drincken ^{24 d} met gesangh: de stercke dranck sal bitter zijn den genen die hem drincken.

24 Of, in ’t gesangh, D. als sy lustigh en vrolick zijn met singen en klingen in hare dronckene gelagen.

d Ies. 16.10.

10

²⁵ De woeste stadt is verbroken, alle de huysen staen gesloten, ²⁶ datter niemant in komen en kan.

25 Die woest gemaeckt sal worden door het gewelt harer vyanden, diese innemen sullen. Ende verstaet hier de stadt van Ierusalem, mitsgaders andere steden daer omher liggende. siet ond. Ies. 30.14.

26 Hebr. van inkomen. Vergl. bov. 23. op vers 1.

11

Daer is een klagelick geroep op de straten, ²⁷ om des wijns wille: alle blijdschap ²⁸ is verduystert, de vreught des lants is henen gevaren.

27 Om dat de wijn bedorven is, of, om datter geenen meer te bekomen en is.

28 Of, heeft [haren] avont, D. sy neemt af, sy heeft haer eynde, gelijck het klaerschijnende sonnelicht des avonts ende des nachts verduystert ende vertreckt.

12

Verwoestinge is in der stadt over gebleven, ende met gekraeck wort de poorte in stucken verbroken.

13

Want in ’t binnenste van den lande, in ’t midden ²⁹ deser volckeren, ³⁰ sal ’t alsoo wesen, ^{31 e} gelijck de afschuddinge des olijfbooms, gelijck de nalesingen, wanneer de wijn-oogst ge-eyndight is.

29 Verstaet hier de stammen des Iodischen volcks, als oock de Syriers, Egyptenaers, Moabiten, ende andere natien, tegen dewelcke de Propheet hier boven gepropheteert heeft.

30 Of, sal het alsoo toe gaen, dit sal des lants gelegentheyt zijn.

31 De sin is, Gelijck wanneer een olijfboom afgepluckt, ende de wijn-oogst gedaen is, evenwel noch eenige olijven aen de boomen, of druyven aen de wijnstocken overigh blijven: Alsoo, of schoon het lant sal verwoest, ende mijn volck sal doot geslagen ende verstroyt worden, soo sullender nochtans eenige over blijven, dien Godt de Heere genade sal bewijsen.

e Iesa. 17.6.

14

³² Die sullen hare stemme opheffen, sy sullen vrolick singen: van wegen ³³ de heerlickheyt des HEEREN sullen sy juychen ³⁴ van der zee af.

32 T.w. die weynige die over gebleven sullen zijn, ende van Godt genade sullen verkregen hebben.

33 Of, Majesteyt, of, hoogheyt.

34 D. zijnde in verre ende vreemde landen, of waer sy anders wesen mogen.

15

Daerom eeret den HEERE ³⁵ in de valleijen, in de eylanden der zee den name des HEEREN des Godts Israëls.

35 D. aen alle plaetsen daer Geloovige ende Godtvruchtige persoonen zijn. And. in de vyeren, D. die ghy noch in groot lijden zijt.

16

³⁶ Van het uyterste eynde der aerde hooren wy Psalmen, [tot] verheerlickinge des ³⁷ Rechtveerdigen: ³⁸ doch [nu] segge ick, ³⁹ Ick worde mager, ick worde mager, wee my! de trouwloose handelen trouw-[kolom]looslick, ende met trouwloosheyt handelen de trouwloose trouwlooslick.

36 Hebr. Van den vleugel der aerde.

37 T.w. Godes. siet de voorgaende versen. And. dat den gerechtigen eene heerlickheyt [gegeven zy,] T.w. allen den genen die Godt uyt genade rechtveerdigh maeckt, ende verstaet dan door de heerlickheyt, de heerlickheyt der kinderen Godes, Rom. 8.30.

38 Hier begint de Propheet wederom te spreken van de verstooringe des Ioodschen lants, als of hy seyde, Maer als ick aensie de ongeregeltheyt der menschen, ende wel wetende, dat Godt deselve niet altijt en sal ongestraft laten, soo spreeck ick al klagende, als volght:

39 D. ick neme my dit soo ter herten, dat ick verdwijne van treurigheyt, aensiende de trouwloosheyt van den grootsten hoop mijner lantslieden, daer mede sy den toorn Godes over haer verwecken. And. ick teere uyt, ick teere uyt.

17

^{40 f} De vreese, ende de kuyl, ende ⁴¹ het strick over u, O inwoonder des lants!

40 Siet Psal. 11. op vers 6. In dit 17. vers staen drie Hebreeusche woorden op eene wijse luydende, T.w. pachad, pachat, pach. welcke aerdigheyt wy in onse sprake niet en kunnen uytdrucken.

f Ierem. 48.43.

41 And. het nett.

18

Ende het sal geschieden, ⁴² soo wie ⁴³ voor de stemme der vreese vlieden sal, ^g die sal in den kuyl vallen; ende die uyt ⁴⁴ den kuyl op klimt, die sal in het strick gevangen worden: want ⁴⁵ de sluysen in der hooghte zijn op gedaen, ende de fondamenten der aerde sullen beven.

42 Vergel. Iob 20. vers 24, etc.

43 Dat is, voor de stemme der vyanden, die schrick ende vreese sullen aenjagen. De meyninge is, of schoon yemant het eene ongeluck ontvlieden sal, soo sal hy doch in een ander vervallen.

g Ierem. 48.44. vergl. Amos 5.19.

44 Hebr. uyt het midden des kuyls.

45 Of, spuijen, of, sassen. De Propheet wil seggen, dat Godt sijnen toorn over haer uytstorten ende openbaren soude, boven uyt den Hemel, ende beneden op der aerde, als ten tijde des zuntvloets geschiet is. And. vensters. Siet de aent. Gen. 7. op vers 11.

19

⁴⁶ De aerde sal gantschelick verbroken worden: de aerde sal gantschelick van een gescheurt worden, de aerde sal gantschelick beweeght worden.

46 Hebr. brekende gebroken worden. De sin is, Het sal al bersten en breken, ’t onderste sal op den aertbodem boven gaen. Doch verstaet hier eygentlick die landen, daer in de Ioden ende hare geconfedereerde in die tijden woonden.

20

⁴⁷ De aerde sal gantschelick waggelen, ^h gelijck een dronckaert, ende sy sal heen ende weder beweeght worden, ⁱ gelijck ⁴⁸ een nacht-hutte, ende ⁴⁹ hare overtredinge sal swaer op haer zijn, ende sy sal vallen, ende ⁵⁰ niet weder op staen.

47 Verst. hier doorgaens door de aerde, ofte het aertrijck, de inwoonders des lants.

h Ies. 19.14.

i Iob 27.18. Ies. 1.8.

48 Die lichtelick van den wint heen ende weder geschuddet, of oock van de eene plaetse op de andere kan gevoert ofte gedragen worden. Siet Ier. 9.2. alsoo van de herders, Iesa. 1.8. van krijghslieden, bov. 10.29.

49 D. de straffe harer overtredinge.

50 Hebr. niet toedoen op te staen, T.w. in sulcken treffelicken welstant ende heerlickheyt als sy te voren geweest is.

21

Ende het sal geschieden ⁵¹ te dien dage, dat de HEERE ⁵² besoeckinge doen sal over de heyrschare ⁵³ des hoogen in de hooghte, ende over de Koningen des aertbodems op den aertbodem.

51 D. in den tijt van Godt den Heere daer toe bestemt.

52 T.w. in sijnen toorn, D. straffen sal.

53 Of, der hoogheyt. Hy wil seggen, der hooge verhevene Koningen deser werelt.

22

Ende sy ⁵⁴ sullen t’samen vergadert worden, [gelijck] de gevangene in eenen put, ende sy sullen besloten worden in eene gevangenisse, maer ⁵⁵ na vele dagen ⁵⁶ [weder] besocht worden.

54 Hebr. sy sullen vergadert worden [met] de vergaderinge als een gevangene, D. gelijckmen de gevangene in eenen put vergadert, ofte by malkanderen sluyt.

55 Hebr. na de veelheyt der dagen.

56 T.w. met genade, ten tijde van de toekomste Christi.

23

^k Ende ⁵⁷ de Mane sal schaemroot worden, ende de Sonne sal beschaemt worden, als de HEERE der heyrscharen ⁵⁸ op den bergh Zions regeeren sal, ende te Ierusalem, ende ⁵⁹ voor sijne Oudtste ⁶⁰ sal heerlickheyt zijn.

k Ies. 13.10. Ezech. 32.7. Ioël. 2.31. ende 3.15.

57 D. de glantz ende schoonen schijn der Sonne ende der Mane, en sullen niet met alle zijn, ten aensien der heerlickheyt onses hoofdes Iesu Christi in sijne Kercke, ende als hy komen sal in de heerlickheyt sijnes Vaders.

58 D. hier te seggen, In de Christelicke Kercke.

59 Die hy tot voorstanders sijner Kercke is stellende.

60 And. seer heerlick, ofte, ende daer sal heerlickheyt zijn in de tegenwoordigheyt sijner Oudtsten.