Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiij. Capittel.

Prophetie van de verstooringe der stadt Tyrus, vers 1, etc. dat de Heere die verstooren soude, 8. ende dat, om hares prachts wille, 9. hy wijst oock aen hoe lange dat dese verdruckinge der Tyriers dueren soude, 15. hare weder-opkomste, 17. ende hare bekeeringe tot Christum, 18.

1

¹ DE Last van ^a Tyrus. Huylt ² ghy schepen, van ³ Tharsis, want ⁴ sy is verwoest, ⁵ datter geen huys meer en is, dat niemant daer meer in en gaet, ⁶ uyt

1 De sin is, Dit is een beswaerlicke Prophetie, voorseggende wat elende dat Tyro sal over komen. Siet Iesa. 13. op vers 1.

a Ierem. 47.4. Ezech. capp. 26. 27. 28. Zach. 9.3, 4.

2 D. schippers en kooplieden die over zee met Tyrus handelen.

3 Siet 1.Reg. 10. op vers 22.

4 D. sy sal verstoort worden. Dit heeft de Propheet gesproken, doe Tyrus noch in haren fleur, ende grootste heerlickheyt was. Ende dit dreyght hier de Propheet niet alleen der stadt Tyrus, maer oock het gantsche eylant.

5 Hebr. van huys ende van inkomen, ofte ingaen. Vergel. ond. 24.10. Dese, ende de naestvolgende woorden verduytschen ende verklaren sommige aldus: Sy is verstoort van [hare] huysgenooten, ende van de inkomelingen, D. niet alleen van de vreemdelingen, maer oock van hare eygene knechten en slaven. Want als dese sagen, dat harer heeren macht en vermogen schier tot niet gekomen was, soo hebben sy t’samen gespannen, ende hebben hare heeren ende alle vrije persoonen vermoort, de regeeringe aen haer genomen, ende eenen, genoemt Strato, Koningh gemaeckt. Iustin. in sijn historie lib. 18.

6 D. ’t sal hen, T.w. schippers ende kooplieden, uyt den lande Chittim openbaer worden, D. uyt Cilicia, ofte Macedonia, (Siet Genes. cap. 10. op vers 4.) van waer de tijdingen van Tyri eerste verwoestinge door Nebucadnezar souden verspreyt worden, door de vluchtige die van daer na Cilicien souden overvaren, ende van waer het verderf haer naderhant over komen soude. De sin van deser woorden is, Dese verwoestinge sal dien van Tyro over komen eerst door den Koningh Nebucadnezar, Ierem. cap. 47. Ezech. 26.14. ende 29.18, 19, 20. ende lange daer na door de Griecken ende Macedoniers, T.w. door Alexandrum Magnum, die veel jaren hier na Tyrus ingenomen, ende over hoop geworpen heeft.

[fol. 12r]

den lande Chittim is’t aen hen openbaer geworden.

2

⁷ Swijght ghy inwoonders ⁸ des eylants, ⁹ ghy, die de kooplieden van ¹⁰ Zidon, over zee varende, ¹¹ vervulden.

7 Als of hy seyde, En roemt niet meer van wegen uwen grooten rijckdom ende heerlickheyt, sy sullen haest een eynde nemen.

8 T.w. des eylants Tyri. Dese stadt lagh in een eylant doe Iesaias dit heeft gepropheteert.

9 Hebr. de koopman van Zidon over zee varende vervulden u.

10 Dit is oock eertijts een treffelicke koopstadt geweest, na by Tyrus gelegen, onder eenes heeren gebiet gehoorende. Siet Ezech. 28.21.

11 T.w. met allerley waeren ende koopmanschappen, die sy met hare geladene schepen daer in brachten.

3

Ende wiens inkomste was ¹² het zaet van ¹³ Sichor over ¹⁴ de groote wateren, ¹⁵ de oogst ¹⁶ der riviere: ende sy was ¹⁷ de marckt der Heydenen.

12 Hier wort het zaet gestelt voor het vlas dat uyt het zaet wast.

13 Dit is de name eener riviere die Egypten van Canaan scheyt, Ios. 13. vers 3. siet d’aent. aldaer. Egypten selfs wort somtijts Sichor genoemt na dese riviere.

14 Eenige verstaen hier door de groote wateren de Oceaensche zee, andere de groote rivieren van Egypten.

15 D. het koorn-gewas.

16 D. het koorn ’t welck langhs de beken wast, daer van ’t bevochtight wort, als de Nilus over loopt. And. der beke [ Egypti,] De Propheet wil seggen, dat Tyrus rijck wiert door het verhandelen der vruchten die in andere landen wiessen.

17 D. de handel-plaetse. Siet Ezech. cap. 27. versen 3, 12.

4

Wordet beschaemt, ¹⁸ O Zidon, want ¹⁹ de zee spreeckt, [ja] ²⁰ de sterckte der zee, seggende, ²¹ Ick en hebbe geenen barens noot gehadt, ick en hebbe oock niet gebaert, noch ick en hebbe geen jongelingen ²² groot gemaeckt, [noch] geene jonge dochters opgebracht.

18 D. O ghy Zidoniten. Dese hebben eerst de stadt Tyrus gebouwt.

19 D. de inwoonders der eylanden, die in de zee liggen, als Psalm 65.6.

20 Verstaet de stadt Tyrus, die van wegen de zee, daer sy in lagh, scheen onwinbaer te zijn.

21 De sin deser woorden is, als of Tyrus seyde, Het is met my, die soo volckrijck pleegh te zijn, nu soo gestelt, als of ick heel onvruchtbaer ware geworden, ja als of ick voor desen geen kinderen, of inwoonders gehadt of opgevoet en hadde, ick ben heel doots geworden, het is met my uyt.

22 D. tot vollen wasdom gebracht.

5

Gelijck als geweest is ²³ de tijdinge van Egypten, sal men oock ²⁴ in weedom zijn, ²⁵ alsmen van Tyrus hooren sal ^* .

23 Verstaet hier die straffe die eertijts de Egyptenaren ten tijde Mosis is over komen, als Exod. 15.14. Ofte die straffe Egypti, daer van Iesaie Cap. 19. gesproken wort.

24 Het Hebr. woort dat de Propheet hier gebruyckt, beteeckent eygentlick het wee ende de benauwtheyt, die een barende vrouwe over komt.

25 T.w. alsmen hooren sal, dat Tyrus, die rijcke machtige stadt, die onoverwinnelick scheen te wesen, soo geheelick is verwoest ende verdelght. Want alle andere steden sullen vreesen, dat het haer oock alsoo sal gaen, denckende, heeft die seer stercke stadt Tyrus niet kunnen bestaen, hoe sal het ons dan gaen?

* Eenige verduytschen dit vers aldus, Als het geruchte tot de Egyptenaren [sal gekomen zijn,] sy sullen droevigh zijn van wegen het gene dat sy van Tyrus hooren sullen.

6

²⁶ Vaert over na Tharsis, huylet ghy inwoonders ²⁷ des eylants.

26 D. vlucht uyt Tyro, soeckt nieuwe landen en steden, daer ghy u mooght neder slaen.

27 T.w. des eylants Tyri, als boven vers 2.

7

²⁸ Is dit uwe vrolick-huppelende [stadt?] welcker oudtheyt [wel] van oude dagen af is, [maer] hare eygene voeten sullense verre wech dragen, ²⁹ om in vreemdelinghschap te verkeeren.

28 Van de treffelickheyt ende seer groote magnificentie Tyri, siet Ezech. cap. 27. versen 3, 4. etc.

29 Ofte, om haer in vremtheyt te onthouden, D. om andere woonplaetsen te gaen soecken. Doe de Tyriers uyt hare stadt ende lant verdreven waren, soo hebbense wat omgeswermt, ende gelegentheyt gesocht waer sy haer best souden neder slaen, ende hebben metter tijt gebouwt de steden Carthago, Leptis, Utica, ende Gades.

8

Wie heeft dit beraetslaeght over Tyrus ³⁰ die kroonende [stadt,] welcker kooplieden Vorsten zijn, welcker ³¹ handelaers de heerlickste ³² in den lande zijn?

30 Ofte, die Kroonster, T.w. die stadt, die niet alleen haer selven voor een gekroonde Koninginne uyt gaf, maer oock alle hare inwoonders ende kooplieden met rijckdom ende heerlickheyt kroonde, vele der selver als tot Princen ende Vorsten makende.

31 Ofte, kooplieden. Hebr. Canaaniten. siet de aent. Iob c. 40. op vers 25.

32 Ofte, op der aerde.

9

De HEERE der heyrscharen heeft het beraetslaeght, op dat hy ³³ ontheylige ³⁴ de hoovaerdije alles cieraets, om alle de heerlickste ³⁵ der aerde ³⁶ verachtelick te maken.

33 D. besoetele, in verachtsaemheyt ende tot kleynachtinge brenge.

34 Of, den prael, T.w. der voortreffelicke Tyriers.

35 And. des lants.

36 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick ontladen, licht maken, gelijck men de schepen verlicht van hare vracht. Het wort hier gestelt tegen een woort het welck wy hier verduytschen de heerlickste, maer het welck eygentlick beteeckent de geladene, doch oock heerlicke.

10

³⁷ Gaet door [na] u lant, ³⁸ als een riviere: ³⁹ ghy dochter van Tharsis, ⁴⁰ daer en is geen gordel meer.

37 Dit is een aensprake aen de uytlantsche kooplieden, ofte, aen de inwoonders van Tyrus, aldus, Gaet door uyt u lant.

38 D. haestelick, T.w. soo snellick als een riviere die van boven afvallende en vlietende, in de zee loopt. And. Als een riviere, D. geduerighlick, sonder ophouden.

39 D. Ghylieden, die op de zee na Tyrus toezeylt, ende gewoon zijt daer te handelen. Eenige verstaen hier door de dochter van Tharsis, ofte, des meyrs, de stadt Tyrus, die midden in de zee lagh, ende daer uyt scheen gesproten te zijn, oock, daer in levende, swevende, ende haer geneerende.

40 D. Tyrus heeft alle hare macht, heerlickheyt ende koophandel verloren. Want men gebruyckt den riem, ofte gordel, ten deele tot cieraet, ten deele om de lendenen en rugge te stijven. Siet Iob 12.18, 21. ende 40.2. Prov. 31.24. met de aenteeckningh. Item, Iesa. 11.5. ende 22.21. met de aenteeck. Andere verstaen hier door den gordel, de mueren der stadt Tyri, daer mede sy omcingelt, ende als omgordet was.

11

⁴¹ Hy heeft sijne hant ⁴² uytgestreckt ⁴³ over de zee; hy heeft de Koninckrijcken ⁴⁴ beroert: de HEERE ⁴⁵ heeft bevel gegeven ⁴⁶ tegen Canaan, om hare sterckten te verdelgen.

41 T.w. de Heere.

42 T.w. om te slaen.

43 D. over de stadt Tyrus in de zee gelegen. And. over de schepen der zee, die gewoon zijn te Tyrus te handelen.

44 D. in roere gestelt, of beweeght tegen Tyrum op te staen.

45 T.w. den vreemden Koninckrijcken, of, Koningen. D. Godt heeft sulcks dien volckeren in gegeven, ende hy drijftse daer toe, als boven 13.3. ende 2.Sam. 16.11, 12. Siet de aent. aldaer.

46 D. tegen de Tyriers, Canaans nakomelingen uyt Zidon, Genes. 10.15. Anders, de Heere heeft eenen koopman bevel gegeven, verstaende Nebucadnezar, of den Grooten Alexander. Anders, tegen de koopstadt. In de beteeckenisse van koopman wort het woort Canaan genomen, boven vers 8. ende elders.

12

Ende ⁴⁷ hy heeft geseyt, Ghy en sult [kolom] niet meer vrolick huppelen, ⁴⁸ O ghy verdruckte maeght, ghy dochter Zidons: ⁴⁹ Na Chittim toe, maeckt u op, vaert over; ⁵⁰ oock en sult ghy aldaer geen ruste hebben.

47 T.w. de Heere Godt.

48 And. O ghy verdruckte, maeght der dochter Zidons. Aldus noemt de Propheet de stadt Tyrus, om dat sy van de Zidoniers eerst gebouwt is. Ende de Propheet noemt hier Tyrus een verdruckte, ofte geschende maeght, om dat sy voorseker soude geschent ende verkracht, D. verdelght ende uytgeroeyt worden.

49 Door dese afgekortte maniere van spreken wort te kennen gegeven, dat de Tyriers seer haestigh souden vluchten, insonderheyt na die van Chittim, of het lant der Chitteen (want beyds kan het Hebr. woort dragen) daer onder verstaende allerley over zee gelegene plaetsen, als Cilicien, Grieckenlant, ofte, Macedonien, Italien, etc. waer van oock bov. vers 1.

50 D. Ghy en sult oock aldaer, daer ghy henen vluchtet, niet gerust zijn, noch in vrede mogen blijven, maer oock geplaeght ende verdreven worden. Siet bov. vers 7. And. Ghy Chittim, of, Chitteers maeckt u op, treckt voort, etc. nemende het als een Godtlicke aensprake aen Alexander den Grooten met sijn krijghsheyr, dat hy hem haesten soude, niet alleen om Tyrus te verderven, maer oock vorder tegen de Chaldeen ende Babel te trecken. Siet boven op vers 1.

13

⁵¹ Siet, het lant der Chaldeen, dit volck en wasser niet, ⁵² Assur heeft het gefondeert voor de gene die in de wildernissen woonden: sy richteden hare sterckten op, [ende] bouwden hare palleysen, [maer] ⁵³ hy ⁵⁴ heeft het ⁵⁵ tot eenen vervallenen hoop gestelt.

51 Godt stelt den Tyriers voor oogen ’t exempel van het Assyrische ofte Chaldeeusche Koninckrijck, als eensdeels t’onder gebracht ende verwoest zijnde, anderdeels sullende in het toekomende verwoest worden, op dat het den Tyriers niet vreemt en schijne, dat sy oock verwoest souden worden.

52 D. de Chaldeen die in de wildernissen in tenten plechten te woonen, zijn door de Assyriers vergadert, ende in steden by malkanderen gebracht. Siet Genes. 10.10, 11. ende 11.2, 8, 9. ende vergelijckt Psalm 72.9. ende 74. vers 14.

53 T.w. Godt de Heere, van welcken gesproken is boven versen 8, 9, 11, 12.

54 T.w. het lant der Chaldeen, ofte, hy heeftse, T.w. de Chaldeen heeft hy door de Assyriers t’onder gebracht, ofte, prophetischer wijse, Hy sal de Assyriers door de Chaldeen ofte Babyloniers sekerlick t’onder brengen, ende daer na de Babyloniers door de Persen, ende volgens uwe stadt, O Tyrus, ende Koninckrijcke veel lichter verstooren.

55 D. hy heeftse t’onderste boven geworpen, vergelijckt onder 25.2.

14

Huylet ghy schepen van Tharsis, want ⁵⁶ u-lieder sterckte is verstoort.

56 D. de stadt Tyrus, met alle vaste plaetsen daer aen ende daer by gelegen.

15

Ende het sal geschieden te dien dage, ⁵⁷ dat Tyrus sal vergeten worden ⁵⁸ seventigh jaren, ⁵⁹ gelijck eenes Koninghs dagen: [maer] ten eynde van seventigh jaer, ⁶⁰ sal in Tyro als een hoereliet zijn.

57 D. de Tyriers sullen seventigh jaer langh in hare elende blijven steken, als of Godt harer vergeten hadde, of geen achtinge meer op haer en hadde.

58 T.w. soo lange als de Ioden in de Babylonische gevangenisse blijven souden.

59 D. soo lange als ongevaerlick een Koningh leeft, of leven kan. Ofte, in’t gemeen, soo lange als een mensche leven kan, T.w. die tot eenen grooten ouderdom komt. Siet Psalm 90.10. And. Soo lange als een Koninckrijcke dueren sal. Aldus wort het woort melech, voor Koninckrijcke oock genomen, Dan. 7.17. ende 8.21. ende wort hier verstaen het Koninckrijcke van Babel, het welck seventigh jaren gestaen heeft na den ondergangh van Tyrus.

60 D. Tyrus sal weder bewoont worden, ende in goeden welstant komen, ende dan sullen de inwoonders, wederom, rijck ende weeldigh geworden zijnde, haren ouden gangh gaen, met singen en springen, ende allerley wellusten des vleeschs te oeffenen, als versen 16, 17. breeder geseyt wort. Andre, om het woordeken als, oock sijne kracht te laten toekomen, verklaren dese woorden aldus: De inwoonders van Tyro, sullen de kooplieden soo lieflick weten aen te locken, ende te bedriegen, als de hoeren met haren lieffelicken sangh de hoereerders weten aen te locken.

16

Neemt de harpe, gaet in de stadt rontom, ⁶¹ ghy vergetene ⁶² hoere, ⁶³ speelt wel, ⁶⁴ singht veel liedekens, op dat uwer gedacht werde.

61 D. die in vergetenheyt gekomen waert.

62 O Tyrus, ghy stadt vol hoererije, ofte ghy kooplieden van Tyrus, die met uwen lieffelicken praet ende lieffelicke aenpresenteeringe der waeren, de kooplieden weet aen te locken, gelijck de hoeren hare boelen.

63 Hebr. maecktet wel met spelen, of, maeckt het spelen goet. Siet Psal. 33. op vers 3.

64 Hebr. vermenighvuldight het liet.

17

Want het sal geschieden ten eynde van seventigh jaer, dat de HEERE Tyrus sal besoecken, ende dat sy weder keeren sal tot haren hoerenloon, ende sy sal ⁶⁵ hoererije bedrijven met alle Koninckrijcken der aerde, die op den aertbodem zijn.

65 Vast alle Uytleggers verstaen hier door hoererije het vuyl gewin der Tyriers, het welck sy van hare koopmanschap kregen van alle de rijcke ende machtige persoonen die in de landen rontom haer gelegen, woonachtigh waren.

18

Ende ⁶⁶ haren koophandel ende haren hoerenloon, sal den HEERE ⁶⁷ heyligh zijn, ⁶⁸ het en sal niet ten schatte vergadert, nocht opgesloten worden: maer haren koophandel sal wesen voor die, ⁶⁹ die voor den HEERE woonen, op datse eten tot verzadinge, ende dat sy ⁷⁰ duerigh decksel hebben.

66 T.w. der Tyriers.

67 Ofte, geheylight zijn. Hebr. in heyligheyt zijn.

68 Hier wort voorseyt, dat eenige der Tyriers in toekomende tijden, tot den waren Godt, ende Christelicke Religie bekeert zijnde, haer goet ende rijckdom niet en souden in hare kisten en kasten besluyten ende behouden, maer dat syse mildelick ter eere Godts, ende tot noodtdruft der arme Christenen, souden uytdeylen. Siet Actor. 2.44. ende 4.34.

69 Verstaet de Christenen in het gemeen, ende by namen de Kercken-leeraers.

70 D. decksel dat duersaem zy, ofte, dat lange dueren kan.