Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiij. Capittel.

De Propheet voorseyt de verstooringe der Babylonische Monarchie, door de Persen ende Meden, vers 1. welcke Godt hier aenspreeckt, ende daer toe vermaent, 2. Daer na keert hy sich tot het volck, ende geeftet haer te kennen, dat hy de Persen ende Meden tegen Babel opgemaeckt heeft, 3. Aenkomste der Persen ende Meden, 4, etc. Daer na voorseyt hy dat den Babyloniers seer groote bangigheyt soude over komen, 7. Ia dat Babel soo soude verdelght worden, dat geen menschen, maer allerley schrickelicke monsterdieren daer in woonen souden, 21.

1

¹ DE Last Babels, ² dien Iesaia de sone Amoz gesien heeft.

1 Dit is de titel aller beswaerlicker dreygh-prophetien: het is als eenen ontseghs-brief, den welcken de Heere door sijnen Propheet is sendende. Siet de aenteeck. 2.Reg. 9. op vers 25. Ende dit dreygement en gaet niet alleen den Koningh te Babel aen, maer oock de stadt Babel, ende het geheele Koninckrijck.

2 D. dien Godt hem in een gesichte geopenbaert heeft.

2

³ Heft op ⁴ een baniere, op eenen hoogen bergh: ⁵ verheft een stemme tot hen; ⁶ beweeght de hant om hooge, dat ⁷ sy ⁸ in trecken door de deuren ⁹ der Princen.

3 Hier spreeckt Godt den Koningh der Persen ende der Meden aen, hem vermanende dat hy sich ter oorloge soude bereyden tegen de Babyloniers.

4 T.w. tot een teeckendat sich het krijghsvolck versamele.

5 Dat is, Roept met luyder stemme de krijghslieden die na by woonen.

6 T.w. om een leger uyt verre landen aen te locken, ende te versamelen.

7 T.w. de versamelde krijghslieden der Persen ende Meden.

8 T.w. in de stadt Babel.

9 T.w. der Princen, of Vorsten te Babel. Aldus noemt de Propheet de Babyloniers, om dat harer vele, van den roof harer naburen, ende der treffelicke trafijcken, machtigh ende rijck geworden waren, ja als Princen ende Vorsten: Als oock, om dat sy te dier tijt over vele Koninckrijcken ende landen heerschten. Siet Ies. 10.8.

3

¹⁰ Ick hebbe ¹¹ aen mijne geheylighde ¹² bevel gegeven: oock hebbe ick ¹³ tot mijnen toorne geroepen ¹⁴ mijne helden, ¹⁵ de vrolicke mijner hoogheyt.

10 Te weten, ick de Heere.

11 Verstaet hier de Persen ende Meden die Godt hadde geheylight, D. tot een heyligh werck geordineert, namelick tot verdelginge der godtloose Babyloniers. Siet Ierem. 22. op vers 7.

12 Niet door een uyterlicke stemme, maer door eene inwendige beweginge, in de herten der Persen ende Meden, door mijne regeeringe de sake tot mijne eere stierende. Siet 2.Sam. cap. 16. vers 11. Ies. 23.11.

13 D. tot uytvoeringe mijnes toorns.

14 D. de Persen ende Meden, dien ick sterckte ende kloeckmoedigheyt gegeven hebbe, ende noch voorder geven sal.

15 D. den welcken ick eenen dapperen ende vrolicken moedt ende couragie gegeven hebbe, om de Babyloniers aen te tasten. Maer hoe de godtloose dit doen, siet Ies. 10.6, 7.

4

¹⁶ Daer is een ruysschende stemme ¹⁷ op de bergen, ¹⁸ gelijck eenes grooten volcks: ¹⁹ een stemme van gedruysch der Koninckrijcken, der versamelde Heydenen: de HEERE der heyrscharen ²⁰ monstert het krijghsheyr.

16 Hier spreeckt de Propheet wederom. And. daer is een stemme der menighte, of, der veelheyt: Want het Hebr. woort beteeckent sulcks beyde.

17 T.w. op de bergen in Meden.

18 Hebr. de gelijckenisse eenes grooten volcks.

19 De sin is, Daer is sulck rumoer, als of alle de Koninckrijcken der Heydenen haer vergaderden ende t’samen liepen.

20 Als zijnde Velt-overste, ofte Generael.

5

Sy komen ²¹ uyt verren lande, ²² van het eynde des Hemels: de HEERE ende ²³ de instrumenten sijner gramschap, om dat gantsche lant te verderven.

21 T.w. uyt Persia, het welck van Babel gelegen is ontrent 225 duytsche mijlen, gelijck eenige schrijven.

22 And. van het uyterste des Hemels, D. van wijt gelegen landen.

23 Of, de wapenen, die hy in sijnen toorn gebruycken wil, om het lant der Chaldeen, ende van Babylonien, mitsgaders die gantsche Monarchie te verderven. siet Ier. 50.25.

6

Huylt ²⁴ ghylieden, want ²⁵ de dagh des HEEREN is na by: ²⁶ hy komt als eene verwoestinge van den Almachtigen.

24 T.w. O ghy Babyloniers, met alle uwe aenhangers.

25 D. de dagh in welcken de Heere sijn gestrenge gerichte over Babylon sal oeffenen, als Iesa. 2.12. ende 61.2. Ioël 1.15. Siet Iob 24.1. ende Psalm 37.13.

26 Als of hy seyde, ’t Sal sulck een schrickelicke verwoestinge zijn, dat het genoeghsaem blijcken sal, datse van de hant des Almachtigen Godes is komende.

7

²⁷ Daerom sullen ²⁸ alle handen slap worden: ende ²⁹ aller menschen herte ³⁰ sal versmelten,

27 T.w. om dat dit verderf soo schrickelick ende soo groot is.

28 T.w. aller Babyloniers handen.

29 Hebr. al het herte eenes menschen.

30 T.w. van anghst, schrick, en vreese.

8

Ende ³¹ sy sullen verschrickt worden, smerten ende ween sullen haer aengrijpen, sy sullen bange zijn als een barende vrouwe: ³² een yegelick sal over sijnen naesten verbaest zijn, hare ³³ aengesichten sullen vlammende aengesichten zijn:

31 Te weten, de Babyloniers, ende hare aenhangers.

32 Ofte, de een sal sich over, ofte, met den anderen verwonderen.

33 D. hare aengesichten sullen soo root zijn als vyer, T.w. van schaemte, N. om dat sy die te voren sulcke helden geweest zijn, die over de geheele werelt hebben willen heerschen, van de Persen ende Meden, die te voren soo seer niet geacht en waren, souden overheert ende verslagen worden. Doch andre verstaen dit alsoo, Dat de aengesichten der Persen ende der Meden als vyervlammen souden zijn. D. vol toorns ende gramschaps, dorstende na het bloet der Babyloniers, ’t welck de roodigheyt harer aengesichten soude te kennen geven.

9

Siet ³⁴ de dagh des HEEREN komt, grouwelick, met verbolgentheyt, ende ³⁵ hittigen toorn: om ³⁶ het lant ³⁷ te stellen tot verwoestinge, ende ³⁸ des selven sondaers daer uyt te verdelgen.

34 Siet vers 6.

35 Hebr. Hittigheyt des toorns.

36 T.w. het lant van Babylonien.

37 D. om het lant te verwoesten, ende desolaet te maken.

38 D. de sondaers die daer in zijn.

10

Want ³⁹ de sterren des Hemels, ende sijne ⁴⁰ gesternten, en sullen haer licht niet laten lichten: ^a de Sonne sal verduystert worden, ⁴¹ wanneer sy op gaen sal, ende de Mane en sal haer licht niet laten schijnen.

39 De sin is, ’t Sal de Babyloniers alles tegen zijn, soo dat selfs de sterren des Hemels haer sullen onttrecken haer schijnsel. Dese maniere van spreken gebruycken de Propheten, om daer door te beteeckenen groote elenden. Siet Ezech. 32.7. Ioël 2. vers 31. ende 3.15.

40 Door sterre wort verstaen een eenige sterre: door gesternte, verscheydene sterren by malkanderen. And. Orion. Siet Iob cap. 9. op vers 9.

a Ezech. 32.7. Ioël 2.31. ende 3.15. Matth. 24.29. Marc. 13.24. Luce 21.25.

41 Hebr. als sy uyt gaet, Te weten, uyt hare slaepkamer, Psalm 19. vers 6.

11

Want ⁴² ick sal over de ⁴³ werelt de [kolom] boosheyt ⁴⁴ besoecken, ende over de godtloose hare ongerechtigheyt: ende ick sal den hooghmoet der stouten doen ophouden, ende de hoovaerdije der tyrannen sal ick vernederen.

42 Hier spreeckt de Heere wederom.

43 Verstaet hier door de werelt, de landen die onder de gehoorsaemheyt des Koninghs van Babel stonden, welcker vele waren. Siet Dan. 4.17, etc.

44 D. straffen.

12

Ick sal maken dat een man ⁴⁵ dierbaerder sal zijn, dan ⁴⁶ dicht gout: ende een mensche, dan fijn gout van ⁴⁷ Ophir.

45 De sin is, Ick sal maken dat der Babyloniers weynigh sullen worden, want harer sullen vele verslagen worden. Vergel. 1.Sam. cap. 3. op vers 1.

46 Siet 1.Reg. 10. op vers 18.

47 Siet de aenteeckeninge 1.Reg. 9. op vers 28.

13

⁴⁸ Daerom sal ick ⁴⁹ den Hemel beroeren, ende de aerde sal beweeght worden van hare plaetse, van wegen de verbolgentheyt des HEEREN der heyrscharen, ende van wegen ⁵⁰ den dagh sijnes hittigen toorns.

48 T.w. van wegen den hooghmoet ende godtloosheyt der Babyloniers, vers 11.

49 De sin is, Ick sal soo schrickelicke straffen over de Chaldeen ende Babyloniers komen laten, dat met reden Hemel ende Aerde haer daer over ontsetten sullen: Ofte, dat de Babyloniers sullen meynen, dat Hemel ende Aerde beweeght worden.

50 Siet Iob 20. de aent. op vers 28.

14

Ende [een yegelick] sal zijn als een verjaeght rhee, ende ⁵¹ als een schaep dat niemant en vergadert, ⁵² een yegelick ⁵³ sal na sijn volck om sien, ende een yegelick sal na sijn lant vluchten.

51 Of, als een kudde schapen die niemant en vergadert.

52 T.w. die uyt verre landen gekomen is, gehuert zijnde tot hulpe der Babyloniers.

53 D. sal wenschen weder in sijn vaderlant te zijn, gelijcker stracks volght.

15

Al wie ⁵⁴ gevonden wort, die sal doorsteken worden, ende al ⁵⁵ wie daer by gevoeght is sal door het sweert vallen.

54 T.w. te Babel, of, van de Babyloniers. De sin is, Wie de soldaten der Persen ende Meden vinden sullen, die sullense dooden, siende dat het Babyloniers zijn.

55 Hy zy burger, of vreemdelingh, of, verstaet de gene die haer ontrent de stadt Babel hier en daer in kasteelen of vaste plaetsen begeven hebben. And. al die uytgeteert is, T.w. van grooten ouderdom.

16

Oock sullen hare kinderkens voor hare oogen ⁵⁶ verplettert worden: hare huysen sullen geplundert, ende hare wijven geschent worden.

56 Siet Psal. 137. vers 9. And. vergruyst worden.

17

Siet, ick sal ⁵⁷ de Meden tegen haer verwecken, ⁵⁸ die het silver niet en sullen achten: ende aen het gout en sullen sy geenen lust hebben.

57 D. der Meden heyrleger, onder het beleyt Cyri, des Koninghs der Persen ende Meden. Hebr. Madai. Siet Genes. cap. 10. de aenteeck. op vers 2.

58 Of, die op geen silver dencken, of passen en sullen. Hy wil seggen, Dat de Meden soo bloetdorstigh over de Babyloniers zijn sullen, dat sy geen gelt noch rantsoen tot verschooninge der selver nemen en sullen, hoe groot het oock soude mogen wesen, maer sy sullen der Babyloniers bloet of leven soecken. Siet boven vers 12.

18

Maer [hare] bogen sullen de jongelingen verpletteren: ende sy en sullen haer niet ontfermen ⁵⁹ over de vrucht des buycks; hare ooge en sal de kinderen niet ⁶⁰ verschoonen.

59 D. over de kinderen in ’s moeders buyck.

60 Of, sparen.

19

Alsoo sal Babel, ⁶¹ de cieraet der Koninckrijcken, de heerlickheyt, de hoovaerdigheyt der Chaldeen zijn, ⁶² gelijck ^b als Godt Sodom ende Gomorra omgekeert heeft:

61 D. die nu de schoonste ende treffelickste is onder alle de Koninckrijcken des aertbodems.

62 Dese Prophetie en is wel van de Persen ende Meden soo datelick niet voltrocken geweest, doe sy dese stadt hebben ingenomen, maer het is van tijt tot tijt voorder en voorder geschiet, alsoo datmen heden ten dage naeuw en weet waer die machtige ende prachtige stadt gestaen heeft. Ten tijde des Keysers Vespasiani is daer alleen overigh geweest Iovis Beli tempel, Plin. in natur. hist. lib. 6. c. 26.

b Genes. 19.25. Iesa. 1.9. Ier. 49.18. ende 50.40.

20

⁶³ Daer ⁶⁴ en sal geen woonplaetse zijn in der eeuwigheyt, noch sy en sal niet bewoont worden van geslachte tot geslachte: noch ⁶⁵ de Arabier en sal daer geen tente spannen, ende de herders en sullen daer niet legeren.

63 T.w. in de stadt Babel.

64 Ofte, men en salder geen sitplaetse hebben. siet Ier. 17.6. T.w. hoewel sy haer anders inbeelt, van wegen hare groote macht, meynende onoverwinnelick te zijn. And. sy en sal in der eeuwigheyt (D. nimmermeer) niet bewoont worden, D. sy en sal nimmermeer weder in haren vorigen staet komen, T.w. na datse eens te gronde sal afgebroken zijn.

65 De Arabiers en plechten geen vaste woonplaetse, noch blijvende stadt te hebben, maer hier en daer te wandelen, ende in hutten te woonen, haer neder slaende daer sy het beste voeder vonden voor hare beesten. Dese siende ende bevindende dat het lant ontrent Babylon soo verwoest ende soo desolaet is, datter niet voetsels genoegh voor haer vee te vinden en is, sullen het mijden.

21

Maer daer sullen neder liggen ⁶⁶ de wilde dieren der woestijnen, ende hare huysen sullen vervult worden ⁶⁷ met schrickelicke gedierten, ende daer sullen ⁶⁸ de jonge struyssen woonen, ende ⁶⁹ de duyvelen sullen daer huppelen.

66 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick wildernissen, ende hier soodanige dieren, die in de wildernissen, ofte in dorre woeste plaetsen haer onthouden. siet. Ier. 50.39.

67 Of, schadelicke dieren. Het Hebreeusch woort beteeckent sulcke dieren, die de menschen ach en wee doen roepen van bangigheyt. And. dieren die een droevigh geluyt maken.

68 Hebr. de dochters der struyssen. Siet Levit. cap. 11. de aenteeck. op vers 16. ende Iob 30.29.

69 Siet Levit. 17. op vers 7. als oock 2.Chron. 12.15. Apocal. 18.2.

22

Ende ⁷⁰ wilde dieren der eylanden sullen ⁷¹ in sijne ⁷² verlatene plaetsen ⁷³ malkanderen toeroepen, mitsgaders de draken in de wellustige palleysen: ⁷⁴ haren tijt doch is na by om te komen, ende hare dagen en sullen niet vertogen worden.

70 Het Hebreeusch woort heeft sijnen name van eylanden, maer wat het eygentlick voor dieren geweest zijn, is onseker. Sommigen hebben hier [vogelen] uyt de eylanden. And. wilde dieren uyt de eylanden. And. meerkatten, of, wilde katten, And. uylen, om dat deselve geerne in woeste, verlatene, vervallene huysen ende plaetsen haer onthouden. Dit woort is oock Ier. 50.39.

71 T.w. des Koninghs van Babel.

72 Of, weduwlicke, D. verlatene, of ledige plaetsen, ofte, als eenige palleysen, door verwisselinge van de letter resch, in de letter lamed. gelijck het is Iesa. 34.13.

73 Of, malkanderen toeschreeuvven. Hebr. antvvoorden.

74 T.w. der stadt Babels tijt. Ende verstaet hier dien tijt, in welcken het verderf der stadt ende des rijcks van Babylon beginnen soude, als oock ’t begin des tijts der verlossinge der Ioden uyt hare tyrannije. Daer zijn tot de volkomene vervullinge deser Prophetie verloopen ontrent twee hondert jaren.

[fol. 8r]