Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het x. Capittel.

Een dreyginge over de onrechtveerdige Richters, ende verkeerders des rechts, vers 1, etc. als oock tegen d’Assyriers, 5, 12, 15, 16, 17, 18. die een ander oogemerck hebben in’t verderven der Ioden, dan de Heere hadde, 7. haren hooghmoedt wort beschreven, 8. ende Godt belooft dat hy ‘t overblijfsel sijner Kercke sal redden, 21. ende dat haestelick, 25. De tocht Sanheribs marcheerende na Ierusalem, 28, etc. Dreygement Godes over den selven, 33.

1

WEe ¹ den genen die ongerechte insettingen ² insetten, ³ ende den schrijvers die ⁴ moeyte voor schrijven:

1 D. den Rechtsgeleerden, ende Wetgeveren.

2 Of, ordineeren, voorschrijven.

3 Die de wetten maken ende voorschrijven zijn de Regeerders des lants, over welcke hier het wee uyt gesproken wort.

4 Ofte, arbeyt, D. sulcke wetten of ordinantien, die den ondersaten moeyte ende swarigheyt aenbrengen.

2

⁵ Om de arme van het recht af te wenden, ende om het recht der elendigen mijnes volcks te rooven, ⁶ op dat de weduwen haren buyt worden, ende op dat sy de weesen mogen plunderen.

5 D. op dat sy de arme lieden verhinderen, dat hare sake (hoe rechtveerdigh die oock zy) in het gerichte niet gehoort noch aengenomen, noch bevordert en worde.

6 Plat tegen de wet Godes, Exod. 22. vers 22.

3

Maer wat sult ghylieden doen ⁷ ten dage der besoeckinge, ende ⁸ der verwoestinge, [die] ⁹ van verre komen sal? ¹⁰ tot wien sult ghy vlieden om hulpe? ende waer sult ghy ¹¹ uwe heerlickheyt laten?

7 D. als ick u in mijnen toorne kome besoecken. Hier spreeckt de Heere de onrechtveerdige Wetgevers ende Regenten aen.

8 T.w. der verwoestinge uwes lants. Siet 2.Reg. 18.13.

9 T.w. van den Koningh van Assyrien. Siet boven 9. versen 10, 11.

10 Als of hy seyde, Daer en sullen geen menschen in de werelt zijn, die u sullen kunnen helpen.

11 D. uwen rijckdom, uwe staten, ende officien, die u groot ende aensienlick maken voor de werelt: Waer wilt ghy die brengen, datse uwe blijven, ende u niet afgenomen en worden?

4

Dat elck een sich ¹² niet en soude buygen onder de gevangene, ende vallen onder de gedoodde? Om allen desen en keert sijn toorn niet af, maer sijne hant is noch uytgestreckt.

12 And. sonder my sullen sy haer buygen, etc. ontbloot zijnde van mijne hulpe. Hier spreeckt Godt noch al de onrechtveerdige Richters aen. And. sonder dien,of, behalven dien, die leeger dan de gevangene sich sal buygen, sullender oock onder de verslagene vallen, D. sy en sullen niet alleen gevangelick wech gevoert worden: maer behalven die, sullender oock eenige doot geslagen worden.

5

^a Wee ¹³ den Assyrier [die] de ¹⁴ roede mijnes toorns is, ¹⁵ ende mijne grimmigheyt is een stock in hare hant ¹⁶.

a Iesa. 36.1. Ierem. 25.9. Ezech. 21.9.

13 Hebr.Assur. welck woort somtijts de nakomelingen Assurs beteeckent: somtijts het lant van Assyrien: hier beteeckent het den Koningh van Assyrien met sijn leger.

14 D. die ick in mijnen toorn wil gebruycken als een roede om mijn volck te kastijden. Siet Iob 9.34.

15 Als of Godt seyde, Of ick schoon in mijnen toorn de Assyriers de macht geve om mijn volck te slaen: soo sal ickse evenwel oock straffen.

16 And. O den Assur, de roede mijnes toorns, ende in welcker hant mijne grimmigheyt eenen stock is.

6

Ick sal ¹⁷ hem senden ¹⁸ tegen een huychelsch volck, ende ¹⁹ ick sal hem bevel geven ²⁰ tegen het volck mijner verbolgentheyt: op dat hy ²¹ den roof roove, ende plundere de plunderinge, ende stelle ²² het ter vertredinge, ^b gelijck het slijck der straten.

17 T.w. den Koningh van Assyrien met sijn heyrleger.

18 T.w. tegen de tien stammen Israëls, ende tegen het volck van Iuda, die haer wel voor mijn volck uyt geven, ende den uyterlicken Godtsdienst eeniger mate oeffenen, maer in der daet zijn sy huychelaers ende spotters. Siet de aenteeck. Iob 8.13.

19 D. ick sal hem door eene heymelicke inwendige beweginge (volgens mijn rechtveerdigh oordeel) alsoo stieren ende regeeren. Siet de aenteeck. 2.Sam. 16.10.

20 D. tegen het volck over het welcke ick seer vergramt ende verbolgen ben: of, over ’t volck over ’t welck ick mijne verbolgentheyt sal uyt storten.

21 Of, eenen buyt buyte, ende eenen roof roove.

22 T.w. het huychelisch volck.

b Ies. 5.25.

7

Hoewel hy het ²³ soo niet en meynt, noch sijn herte alsoo niet en denckt, ²⁴ maer hy sal in sijn herte hebben te verdelgen, ende uyt te roeijen niet weynigh volckeren.

23 Hebr. sich soo niet in beelt, T.w. dat ick hem sende om een huychelisch volck te straffen: Hy heeft veel een ander oogemerck in desen krijgh dien hy de Ioden aen doet, dan ick hebbe: maer ick sal het alles regeeren na mijnen heyligen wille ende heymelicken raet.

24 Hebr. maer verdelgen is in sijn herte.

8

Want hy seyt, ²⁵ Zijn niet mijne Vorsten al t’samen Koningen?

25 Als of hy seyde, Ben ick niet die grootmachtige Potentaet, dien selfs de Koningen onderworpen zijn, ende te dienste staen moeten? Soo dat ick ben een Koningh der Koningen. siet dergelijck pocchen 2.Reg. 18. versen 24, 33, etc. ende 19.10, etc.

9

²⁶ Is niet ²⁷ Calno gelijck ²⁸ Carchemis? is ²⁹ Hamath niet gelijck ³⁰ Arphad? is niet Samaria gelijck Damascus?

26 Als of hy seyde, Hebbe niet ick, ende mijn vader Salmanassar, ende andere mijne voorsaten, alle dese machtige steden, soo wel d’eene als d’andere, onder onse heerschappije ende gebiedt gebracht? siet 2.Reg. 18.34.

27 And. Calne, Gen.10.10. ende Amos 6.2. Eenige meynen dat dit Seleucia zy.

28 Eene stadt gelegen aen de riviere Euphrates, 2.Chron. 35.20. Ier. 46.2.

29 Siet Gen. 10.18.

30 Siet 2.Reg. 18.34.

10

Gelijck als mijne hant ³¹ gevonden heeft de Koninckrijcken ³² der afgoden, ³³ of schoon hare gesnedene beelden ³⁴ beter ³⁵ zijn, dan ³⁶ [die] van Ierusalem, ende dan [die] van Samaria.[kolom]

31 D. overweldight, verkregen, als Iob 31. Siet aldaer de aenteeck. op vers 25.

32 D. der gener die de afgoden eeren. Siet van het Hebreeusch woort Elilim, Levit. 19. op vers 4.

33 Of, ende nochtans, of, daer doch.

34 D. treffelicker.

35 Of, waren.

36 T.w. afgoden. Siet vers 11.

11

Gelijck als ick gedaen hebbe aen Samaria, ende aen hare afgoden, soude ick alsoo ³⁷ niet kunnen doen aen Ierusalem, ende aen ³⁸ hare afgoden?

37 Als of hy seyde, Ia ick sal het aen Ierusalem noch veel lichter en beter konnen doen.

38 Siet 1.Sam. 31. op vers 9. De Koningh van Assyrien spreeckt hier op sijn Heydens, als of het te Ierusalem met den Godtsdienst sulck eene gelegentheyt gehadt hadde, als met der Heydenen afgoden.

12

³⁹ Want het sal geschieden, ⁴⁰ als de Heere een eynde sal gemaeckt hebben van al sijn werck op den bergh Zion, ende te Ierusalem: dan sal ⁴¹ ick ⁴² te huys soecken ⁴³ de vrucht der grootsheyt des herten ⁴⁴ des Koninghs van Assyrien, ende den pracht ⁴⁵ van de hoogheyt sijner oogen.

39 Dit past op het wee, vers 5. over de Assyriers uytgesproken. Want van vers 6. tot hier toe heeft de Propheet verhaelt de trotsige woorden des Koninghs van Assyrien, ende sijnen inval in der Israëliten lant.

40 D. als de Heere sijn volck genoeghsaem door de Assyriers sal getuchtight hebben.

41 De Heere.

42 D. straffen. siet de aent. Gen. 21.1.

43 D. sijn godtslasterlick ende vermetelick roemen en pocchen, ’t welck als een quade vrucht uyt sijn hoovaerdigh gemoedt spruytet.

44 T.w. Sanheribs.

45 D. sijner hoovaerdiger oogen.

13

⁴⁶ Om dat hy geseyt heeft, door de kracht mijner hant hebbe ick het gedaen, ende door mijne wijsheyt: ⁴⁷ want ick ben verstandigh; ende ⁴⁸ ick hebbe de lantpalen der volckeren wech genomen, ende hebbe ⁴⁹ haren voorraet gerooft, ende ⁵⁰ hebbe als een geweldige ⁵¹ de inwoonders doen neder dalen.

46 Of, om dat hy sal geseyt hebben.

47 Of, devvijle ick kloeckheyt gebruyckt hebbe.

48 Als of hy seyde: De Koninckrijcken die te voren yeder hare palen hadden, die hebbe ick al in een gesmolten, ende my onderdanigh gemaeckt.

49 Of, hare gereede schatten, D. hare dierbaerste schatten.

50 D. ick hebbe de Koningen, ende andre machtige Heeren van hare staten gesett ende vernedert.

51 Of, de besitters.

14

Ende mijne hant heeft gevonden het ⁵² vermogen der volcken, ⁵³ als eenen nest, ende ⁵⁴ ick hebbe het gantsche aerdrijck te samen geraept, gelijck men de eijeren die verlaten zijn, te samen raept: ende daer en is niemant geweest, ⁵⁵ die eenen vleugel verroerde, of ⁵⁶ den beck op dede, of ⁵⁷ piepede.

52 Of, de macht, D. den rijckdom.

53 D. als vogelen op de eijeren in haer nest.

54 Als of hy seyde, Ick hebbe alle hare goederen ende rijckdommen in mijne schatkameren gebracht.

55 T.w. om te vluchten, ofte, om my tegenstant te doen: Als of hy seyde, Sy zijn voor my soo verschrickt geweest, dat sy haer tegens my niet en repten noch en roerden.

56 Of, den mont opende.

57 Ofte, kirrede, schaterde, kickte, T.w. om ergens hulpe te gaen soecken, ofte, om aen yemant over my te klagen.

15

⁵⁸ Sal ⁵⁹ een bijle haer beroemen tegen dien die daer mede houwt? sal ⁵⁹ een zage ⁶⁰ pocchen tegen dien ⁶¹ diese treckt? als of een staf ⁶² beweeghde de gene die hem opheffen? ⁶³ als men eenen stock opheft, en is het geen hout?

58 Tot hier toe zijn beschreven de woorden des Koninghs van Assyrien, nu spreeckt de Propheet wederom, ende ’t is soo veel als of hy seyde, Is ’t billick dat haer een bijle beroeme tegen, etc. Hy wil seggen, Geensins. Verstaet hier by, Alsoo en heeft de Koningh van Assyrien geen reden tegen den Heere te pocchen, die hem gebruyckt heeft als een bijle, zage, etc.

59 Aldus worden de Assyriers genoemt, om dat Godt haer als instrumenten gebruyckt heeft, om de Ioden te tuchtigen ende kastijden: Te gelijcke verwijt hier Godt de Heere den Assyrier sijne vermetenheyt, ende sijn groot spreken, daer van versen 13, 14. te lesen is.

59 Aldus worden de Assyriers genoemt, om dat Godt haer als instrumenten gebruyckt heeft, om de Ioden te tuchtigen ende kastijden: Te gelijcke verwijt hier Godt de Heere den Assyrier sijne vermetenheyt, ende sijn groot spreken, daer van versen 13, 14. te lesen is.

60 Ofte, haer verheffen. Hebr. groot maken.

61 Of, diese bevveegt?

62 Verstaet hier by, alsoo ongerijmt soudet zijn indien sulcks geschiedde.

63 Als of Godt seyde: Soude een stock sich beroemen om dat yemant hem opheft, daer het doch een stuck houts is ende blijft?

16

Daerom sal de Heere Heere der heyrscharen onder ⁶⁴ sijne ⁶⁵ vette eene ⁶⁶ magerheyt senden: ende ⁶⁷ onder ⁶⁸ sijne heerlickheyt ^c sal hy ⁶⁹ eenen brant doen branden, als de brant des vyers.

64 T.w. des Koninghs van Assyrien.

65 Verstaet hier door de vette, de Vorsten ende treffelickste Overste des Koninghs van Assyrien, daer hy soo hooge op pochte.

66 D. eene uytteerende sieckte. siet Psal. 106. de aenteeck. op vers 15. Ofte hy wil seggen, datse de Heere sal verdelgen ende te niete maken. Siet 2.Reg. 19.35.

67 And. in plaetse sijner heerlickheyt sal hy, etc.

68 Aldus wort hier genoemt het leger des Koninghs van Assyrien, om dat hy daer op seer pochte.

c Ies. 24.6.

69 T.w. als sy door eenen Engel met pestilentie sullen verslagen worden. Vergel. hier mede de historie 2.Sam. 24.16.

17

Want ⁷⁰ het licht Israëls ⁷¹ sal tot een vyer zijn, ende ⁷² sijn ⁷³ Heylige ⁷⁴ tot een vlamme, welcke in brant steken ende verteeren sal ⁷⁵ sijne ⁷⁶ doornen ende ⁷⁵ sijne ⁷⁶ distelen ⁷⁷ op eenen dagh.

70 D. de Heere, die sijn volck verlicht door sijn Woort ende Geest, als het in duystere elenden, ende oock in geestelicke dwalingen vervallen sal wesen. Siet Psal. 36. op vers 10. ende 84.12.

71 D. de Heere sal de Assyriers verteeren gelijck als vyer en vlamme het hout of stroo verslint.

72 T.w. des volcks van Israëls Heylige.

73 D. Godt, dien het volck van Israël heylight ende eert, ende die hemselven betuyght heyligh te zijn. Siet bov. cap. 1. op vers 4.

74 T.w. om de Assyriers te verbranden ende verdelgen.

75 T.w. des Koninghs van Assyrien.

76 Dat is, sijn krijghsvolck, groot en kleyn, heer en knecht, die de Ioden gesteken, gekrabt, ende geplaeght hebben. siet bov. cap. 9. vers 17. ende ond. 37.36.

75 T.w. des Koninghs van Assyrien.

76 Dat is, sijn krijghsvolck, groot en kleyn, heer en knecht, die de Ioden gesteken, gekrabt, ende geplaeght hebben. siet bov. cap. 9. vers 17. ende ond. 37.36.

77 D. op eenen korten tijt. Onder den dagh wort hier oock de nacht verstaen, want het gene dat hier gedreyght wort, is in der nacht geschiet, 2.Reg. cap. 19. vers 35. ende Ies. 37.36.

18

Oock sal ⁷⁸ hy verteeren de heerlickheyt ⁷⁹ sijnes ⁸⁰ woudts, ende ⁸¹ sijnes vruchtbaren velts, ⁸² van der ziele aen tot den vleesche toe: ende ⁸³ hy ⁸⁴ sal zijn, gelijck als wanneer een vaendrager ⁸⁵ versmelt.

78 T.w. de Heere.

79 T.w. Sanheribs des Koninghs van Assyrien.

80 Dat is, legers, ’t welck schijnt een dorre woudt te zijn, van wegen de menighte der spiessen ende speeren sijner soldaten. Andre verstaen hier door het woudt de Princen ende Vorsten des Koninghs van Assyrien, die als stercke boomen geachtt wierden.

81 D. sijner vette, geweldige, rijcke Vorsten. And. sijnes Carmels, D. sijnes lants, dat soo schoon ende vruchtbaer is als Carmel. Siet 2.Reg. cap. 19. vers 23.

82 Dat is, hy en sal haer niet alleen de ziele, Dat is, het leven benemen, maer hy sal oock hare lichamen vernielen. Of verstaet door ziele, de menschen, door vleesch, het vee.

83 T.w. de Koningh van Assyrien.

84 D. ’t sal hem gaen.

85 Of, beswijmt, vertsaeght wort, of, beswijckt, D. als hem ’t herte in ’t lijf van anghst en vreese versmelt. Siet de vervullinge 2.Reg. 19.36, etc. And. wanneer een vluchtige versmelt.

19

Ende ⁸⁶ de overgeblevene boomen

86 D. de overige soldaten sijnes legers, als vers 18, insonderheyt, de Overste, die ontkomen sullen uyt het leger Sanheribs. Siet ond. vers 33.

[fol. 6v]

sijnes woudts, sullen ⁸⁷ weynige in getale zijn, ⁸⁸ ja een jonge soudese opschrijven.

87 Siet de aent. Gen. 34. op vers 30.

88 Als of hy seyde, Men salder geenen kloecken man, die in het reeckenen geoeffent is, toe behoeven, een kint salse lichtelick kunnen tellen, want harer sullen weynigh zijn.

20

⁸⁹ Ende ‘t sal geschieden te dien dage, dat ⁹⁰ het overblijfsel Israëls, ende ⁹¹ de ontkomene des huyses Iacobs, ⁹² niet meer steunen en sullen ⁹³ op dien diese geslagen heeft: maer sy sullen steunen op den HEERE ⁹⁴ den Heyligen Israëls, ⁹⁵ oprechtelick.

89 In dit vers wijst de Propheet ’t overblijfsel, de vrucht ende nuttigheyt aen, ontstaende uyt de bovenverhaelde tuchtinge des volcks van Iuda door Sanherib, als oock der verlossinge uyt sijne macht ende gewelt.

90 T.w. die van de Assyriers niet en sullen omgebracht zijn.

91 Hebr. de ontkominge des huyses Iacobs.

92 D. haer voortaen niet meer verlaten op, etc.

93 T.w. op den Koningh van Assyrien, dewijle hyse bedrogen heeft. siet boven 7.20. ende 2.Reg. 16.7. ende 2.Chron. 28.20.

94 Siet bov. vers 17. ende 1.4. ende 5. versen 19, 24. etc.

95 Hebr. in der waerheyt, D. sonder huychelije.

21

⁹⁶ Het overblijfsel ⁹⁷ sal wederkeeren, ⁹⁸ ’t overblijfsel Iacobs, tot den stercken Godt.

96 D. de overgeblevene. Hebr. Schear Iaschub, siende op den name dien de Propheet sijnen sone gegeven heeft, uyt het bevel Godes, bov. 7. vers 3. siet de aent. aldaer. Ende verstaet hier door de overgeblevene, de uytverkorene Godts onder de Ioden, die Godt uyt den algemeynen ondergangh gereddet hadde, ende die met waren geloove op Godt vertrouwden ende bestandigh bleven.

97 Of, bekeert worden, namelick tot den stercken Godt.

98 Als stracks.

22

⁹⁹ Want ^d of wel u volck, O Israël, is ¹⁰⁰ gelijck het zant der zee, soo en sal [doch maer] het overblijfsel ¹ daer van weder keeren: ² de ³ verdelginge is vastelick besloten, overvloeijende met gerechtigheyt.

99 Als of hy seyde, Of schoon des volcx van Israël vele is, soo en sullen sy niet alle bekeert noch saligh worden: Maer alleen eenige, die Godt in Christo heeft uytverkoren. siet Rom. 9.27. Even gelijck het toe gegaen is ten tijde als de Assyriers de Israëliten hebben overvallen ende geslagen, verre ’t grootste deel is gevangen ende om gekomen.

d Rom. 9.27, 28.

100 T.w. in grooten getale.

1 Of, des selven.

2 Of de precijse verdelginge, ende alsoo vers 23. D. het verderf in den heymelicken raet Godes bestemt, in den welcken hy besloten heeft, hoe vele van de Israëliten datter souden verdelght worden, ende welcke.

3 T.w. der ongehoorsame Ioden, soo uyterlicke ende lichamelicke, als oock inwendige ende geestelicke. Gelijck af te nemen is uyt den sin der woorden des Apostels Pauli Rom. 9.27, 28. daer d’Apostel dese woorden by brenght.

23

Want ^e een verdelginge, die vastelick besloten is, sal de Heere HEERE der heyrscharen doen in ‘t midden deses gantschen lants.

e Iesa. 28.22.

24

Daerom seyt de Heere HEERE der heyrscharen alsoo, En vreest niet, ghy mijn volck dat te Zion woont, voor Assur, als hy u met de roede sal slaen, ⁴ ende hy sijnen staf tegen u sal opheffen, ⁵ na de wijse der Egyptenaren:

4 And. want hy (T.w. Godt) sal sijnen staf voor u (D. tot uwer bescherminge) opheffen.

5 Verstaet men door hy in het voorgaende lidt den Koningh van Assyrien, soo is dit te seggen, Gelijck de Egyptenaren eertijts gedaen hebben: Maer verstaet men door hy, Godt den Heere, soo is dit de sin, Gelijck Godt de Egyptenaren eertijts geplaeght heeft. alsoo oock ond. vers 26.

25

⁶ Want noch ⁷ een kleyn weynigh, soo sal volbracht worden de gramschap ende mijn toorn tot ⁸ harer ⁹ vernielinge.

6 And. Maer noch een vveynigh, een luttel, soo sal de gramschap [over u] een eynde nemen, maer mijn toorn sal [ontsteken] tot harer vernielinge.

7 D. in heel korten tijt, T.w. korts na dat de Koningh van Assyrien met sijn leger in ’t Ioodsche lant sal gekomen zijn.

8 T.w. der Assyriers.

9 Of, uytroeyinge, verdervinge, of, verdelginge.

26

Want de HEERE der heyrscharen sal ¹⁰ tegen hem ¹¹ een geessel verwecken, ¹² gelijck de slachtinge Midians was aen ¹³ de rotze Orebs: ende ¹⁴ [gelijck] ^f sijn staf over de zee was, den welcken hy verheffen sal ¹⁵ na de wyse der Egyptenaren.

10 T.w. tegen den Koningh van Assyrien.

11 T.w. voor eerst den slaenden Engel: ende stracks daer na des Koninghs van Assyrien eygene sonen. siet 2.Reg. 19.35, 37.

12 D. gelijck eertijts de Midianiten van Gideon plotselijck zijn overvallen geweest, Iudic. 7.19, etc. Ies. 9.3, 4.

13 Gelegen by Bethbara aen de Iordane: die de rotze Orebs genoemt wort, om dat Oreb, een van de Vorsten der Midianiten, aldaer van Gideon is verslagen. Siet Iudic. 7.24, 25.

14 De sin is, Gelijck Pharao met sijn leger in de roode zee is om gekomen, als Moses sijnen staf op hief: Alsoo sullen oock de Assyriers in ’t verderf vervallen ende om komen.

f Exod. cap. 14.

15 Siet de aent. bov. vers 24.

27

Ende ’t sal geschieden ten selven dage, dat ¹⁶ sijn last sal afwijcken van uwen schouder, ende sijn jock van uwen halse: ende ’t jock sal ¹⁷ verdorven worden, ¹⁸ om des Gesalfden wille.

16 T.w. de last dien de Koningh van Assyrien u-lieden heeft op geleyt.

17 Of, in stucken gehouvven, of, verscheurt vvorden, D. te schande, of te niete gemaeckt worden.

18 Hebr. om, ofte, van vvegen de olie, T.w. daer mede de Gesalfde des Heeren soude gesalft worden, D. om Christi wille, den welcken Godt tot eenen Koningh over sijn volck gesalft ende gestelt heeft. Vergel. boven 9.3, 5.

28

¹⁹ Hy komt te ²⁰ Ajath, hy treckt door ²¹ Migron: te ²² Michmas ²³ leyt hy sijne gereetschap af.

19 T.w. Sanherib de Koningh van Assyrien met sijn leger. Hier beschrijft voorder de Propheet den tocht Sanheribs, als hy trecken soude om Ierusalem te gaen belegeren: mitsgaders wat steden hy onder wegen soude in nemen ende plunderen.

20 Of, Ai: siet van dese stadt Ios. 7. op vers 2. ende Cap. 8.

21 Siet 1.Sam. 14.2.

22 Siet 1.Sam. 13.2. ende 14.5.

23 Hebr. Michmas beveelt hy sijne vaten, of bagagie. And. te Michmas monstert hy sijne gereetschap, T.w. den treyn van oorloge.

29

Sy trecken door ²⁴ den doorgangh, te ²⁵ Geba houden sy hare vernachtinge: ²⁶ Rama beeft, ²⁷ Gibea Sauls vlucht.

24 D. de enghten der bergen by Michmas, door dewelcke men passeeren moeste als men uyt Ephraim na de stamme Benjamins reysde. Siet 1.Sam. 13.23. And. in de rustplaetse,of, in de herberge te Geba vernachten sy.

25 Van Geba siet 1.Sam. cap. 14. vers 5.

26 D. de burgers te Rama beven, T.w. van wegen de aenkomste der Assyriers. Siet van Rama Ios. 18.25.

27 D. de burgers te Gibea Sauls. Van dese stadt wort oock gesproken 1.Sam. 11.4. aldus genoemt, om dat de Koningh Saul daer geboren was. siet 1.Sam. 10.26.

30

²⁸ Roept luyde met uwe stemme, ²⁹ ghy dochter Gallim, ³⁰ laetse hooren tot ³¹ Laïs toe, O elendige ³² Anathoth.[kolom]

28 Hebr. eygentlick, neijet, gelijck de peerden, D. verheft uwe stemme, ende schreeuwt luyde.

29 Ierusalem was de moederstadt, de kleyne steden wierden dochters genoemt. Hier wort gesproken van de inwoonders te Gallim, een stadt in de stamme Benjamin gelegen, gelijck oock de steden van dewelcke vers 31. gesproken wort.

30 And. O ghy arm Anathoth, laet u hooren tot Laïs toe. Ofte aldus: Merckt op, O Laïs.

31 Een stadt gelegen aen ’t uyterste des Ioodschen lants. Siet Iudic. 18.14, 27, 28.

32 Een stadt in Benjamin, daer de Propheet Ieremias geboren is, drie mijlen van Ierusalem gelegen. Siet Ios. 21.8. ende Ierem. 1.1.

31

³³ Madmena ³⁴ vlied wech, d’inwoonders van Gebim ³⁵ vluchten met hoopen.

33 D. burgers van Madmena.

34 T.w. uyt vreese der vyanden die aen komen marcheren.

35 Of, versamelen haer [om te vluchten.] Siet Ier. 4. op vers 6.

32

Noch een dagh ³⁶ blijft ³⁷ hy te ³⁸ Nob: ³⁹ hy sal sijne hant ⁴⁰ bewegen ⁴¹ [tegen] den bergh ⁴² der dochter Zions, ⁴³ den heuvel Ierusalems.

36 Hebr. staende te Nob,T.w. eer hy op Ierusalem aen komt.

37 T.w. Sanherib met sijn leger.

38 Een Priesterlicke stadt in Benjamin, by Ierusalem, 1.Sam. capp. 21. ende 22.

39 Rabsake voor uyt sendende met groote macht van krijghsvolck, van Lachis na Ierusalem toe, trotsende den Koningh Hizkiam, ende de inwoonders van Ierusalem, Ies. 36.2.

40 And. opheffen, als dreygende.

41 D. tegen de stadt van Ierusalem op ende aen den bergh Zions gelegen, als bov. 1.8.

42 And. des huyses Zions.

43 Op den welcken Ierusalem gebouwt is.

33

[Doch] siet, de Heere HEERE der heyrscharen, sal ⁴⁴ met gewelt ⁴⁵ de tacken ⁴⁶ af kappen, ende ⁴⁷ die hooge van stature zijn, sullen neder gehouwen worden, ⁴⁸ ende de verhevene sullen vernedert worden.

44 Ofte, geweldelick. De sin is, Hy sal zijn heyr verdelgen, niet allenghskens, maer subijtelick, ende met grooter macht, gelijck men de groote tacken der boomen met gewelt af houwt, T.w. door eenen Engel. Siet. 2.Reg. 19.35.

45 D. de stercke ende geweldige krijghslieden in het heyr des Koninghs van Assyrien.

46 ’t Hebr. woort beteeckent soo veel als de tacken af tacken. And. af hacken. Vergel. boven vers 19.

47 D. de Vorsten in het leger des Koninghs van Assyrien.

48 And. dat is.

34

Ende ⁴⁹ hy sal ⁵⁰ met yser ⁵¹ de verwerrede struycken des woudts omhouwen: ende ⁵² de Libanon sal vallen ⁵³ door den Heerlicken.

49 T.w. de Heere.

50 D. met het sweert des Engels.

51 Als bov. 9.17.

52 D. de krijghslieden des Koninghs Sanheribs, die daer zijn te vergelijcken by de boomen die op Libanon groeijen, soo in grootte, als in getale.

53 Verstaet hier door den heerlicken, Godt den Heere selfs, of sijnen slaenden Engel. siet de historie Ies. 37.36. of, door den geweldigen, of, machtigen. siet Psal. 8. op vers 2.