Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

De Propheet siet in een gesichte de heerlickheyt des waren Godts, vers 1. daer over hy sich verschrickt, 5. hy wort in sijn ampt bevestight, 6. sijne gewilligheyt om Godt te dienen, 8. hy wort tot de Ioden gesonden, om haer, van wegen hare verstocktheyt, haren eyndelicken ondergangh te verkondigen, 9. Doch alsoo, datter noch een heyligh zaet onder haer soude overigh blijven, 13.

1

IN ^a den jare doe de Koningh ¹ Uzia sterf, ² soo sagh ick ³ den Heere sittende op eenen hoogen ende verhevenen throon, ende ⁴ sijne zoomen vervullende den Tempel.

a 2.Reg. 15.7.

1 Heb. Uzziahu.

2 In een Prophetisch gesichte. Siet Genes. 15. op vers 1.

3 Verstaet den Vader, Soon, ende Heyligen Geest. Vergl. versen 3, 8. daerom wort dit gesichte op den Heere Christum geduydt. Ioan. 12.40, 41. ende op den Heyligen Geest, Actor. 28.25, 26, 27.

4 D. de zoomen sijner kleederen, T.w. der Konincklicker kleederen, met dewelcke de Heere bekleet was.

2

⁵ De Seraphim ⁶ stonden boven hem, [kolom] ⁷ een yegelick hadde ^b ses vleugelen: met twee ⁸ bedeckte [yeder] sijn aengesichte, ende met twee bedeckte hy sijne voeten, ende met twee ⁹ vloogh hy.

5 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick brandende, aldus worden de Engelen des Heeren genoemt, om dat sy yverigh zijn, ja in yver brandende, om het bevel des Heeren uyt te richten. Of, om dat sy de godtloose branden ende verteeren, als een vyer. Of, om dat sy in vyerige verwe verschijnen, T.w. root als vyer.

6 T.w. als dienaers, passende op den dienst des Heeren. Vergel. Dan. 7.10. Apoc. 4.6, 7.

7 Hebr. ses vleugelen, ses vleugelen den eenen. Siet de aent. Genes. 7. op vers 2.

b Apoc. 4.8.

8 Tot een teecken van eerbiedigheyt die sy Godt den Heere toedroegen: Of, om dat sy den glantz der heerlickheyt Godes niet en konden verdragen.

9 T.w. om het bevel Godes spoedelick uyt te richten. want d’Engelen zijn dienstbare geesten, Psal. 34.8. ende 91. vers 11. Hebr. 1.14.

3

Ende ¹⁰ de eene riep tot den anderen, ende seyde: ^c Heyligh, Heyligh, Heyligh is de HEERE der heyrscharen: ¹¹ De gantsche aerde is sijner heerlickheyt vol:

10 Hebr. dese riep tot desen.

c Apoc. 4.8.

11 Hebr. de volheyt der gantscher aerde [is] sijne eere, ofte, heerlickheyt, D. alle de wercken des Heeren die in den gantschen aerdbodem zijn, die geven getuygenisse, ende zijn een bewijs sijner heerlickheyt, Psal. 24.1. Rom. 1.20.

4

Soo ¹² dat de posten der dorpelen haer beweeghden van de stemme ¹³ des roependen: ende ¹⁴ het huys ¹⁵ wert vervult met roock.

12 Hier mede wort te kennen gegeven de heftige toorn Godes, als bov. 5.25. de bergen zijn beweeght. Ende verstaet hier de posten des Tempels.

13 D. van een yeder der Seraphim, als vers 3.

14 T.w. het Huys Godes, D. de Tempel.

15 Dit was oock een teecken ofte bewijs des toorns Godes, roock ende damp uytblasende uyt sijnen neuse.

5

¹⁶ Doe seyde ick, Wee my, want ¹⁷ ick vergae, ¹⁸ dewijle ick een man van onreyne lippen ben, ende ick woone in ‘t midden eens volcks ¹⁹ dat onreyn van lippen is: want mijne oogen hebben den Koningh den HEERE der heyrscharen gesien.

16 Ofte, daerom, T.w. om dat ick die teeckenen des toorns Godes sagh, die veerdigh was om sijne oordeelen te oeffenen.

17 Of, ’t is met my gedaen. And. ick ben verstomt, of, ick ben doot, D. ick moet stracx sterven, T.w. om dat ick, die onreyn van lippen ben, den Heere gesien hebbe. Siet de aenteeck. Genes. cap. 16. vers 13. Exod. 24.11. ende Deuter. 5.25, 26. Iudic. 13.22.

18 D. ick ben een arm sondigh mensche. Door het gebreck der lippen, D. der woorden, daer in de mensche lichtelick valt, verstaet hy sijnen geheelen sondigen staet. Vergel. vers 7. ende wijders Iacob. 3.2.

19 D. een volck dat de afgoden aenbidt, tot leugen genegen is, ende traegh om den waren Godt te aenbidden, te eeren ende te dancken, ende haren naesten te stichten.

6

Maer een van de Seraphim ²⁰ vloogh tot my, ende ²¹ hadde een gloeijende kole in sijne hant, [die] hy met de tange van ²² den altaer genomen hadde:

20 T.w. uyt het bevel Godes, want sy stonden veerdigh nevens den Heere, om sijne bevelen te ontfangen, ende uyt te voeren.

21 Dese kole was een teecken van de afbrandinge der sonden, D. der suyveringe ende vergevinge der sonden.

22 Verstaet hier den altaer des brand-offers, op welcken gestadelick vyer was, zijnde desen altaer een voorbeelt op Christum, ende sijne offerhande voor onse sonden. siet Hebr. 13.10.

7

Ende hy roerde mijnen mont daer mede aen, ende seyde, Siet ²³ dese ^d heeft uwe lippen aengeroert: alsoo is uwe misdaet [van u] geweken, ende uwe sonde ²⁴ is versoent.

23 T.w. gloeijende kole, die ick van den altaer genomen hebbe. Hier mede wort aengewesen, dat de vergevinge der sonden herkome van de offerhande Christi, welcke door de offerhanden des altaers wiert afgebeeldet. Te gelijcke, dat de Heylige Geest de sonden, als een vyer, verbrant ende verteert.

d Ier. 1.9. Dan. 10.16.

24 And. genadelick bedeckt.

8

Daer na hoorde ick ²⁵ de stemme des Heeren, dewelcke seyde: ²⁶ Wien sal ick senden? ende wie sal ²⁷ ons henen gaen? doe seyde ick, Siet, ²⁸ [hier] ben ick, sendt my henen.

25 T.w. de stemme des Vaders den Sone ende den Heyligen Geest aensprekende. Vergel. dit met Gen. 1.26.

26 T.w. tot het wederspannige Ioodsche volck, om het selve mijn besluyt, aengaende sijne verblindinge ende ondergangh te verkondigen.

27 T.w. tot dienst Godts des Vaders, des Soons, ende des Heyligen Geestes, want Godt is’t alleen, die de Propheten beroept ende sendt. Vergel. Genes. 1.26. ende 3.22.

28 De Propheet presenteert hier nu goetwillighlick sijnen veerdigen dienst, zijnde van Godt gesterckt, veel veerdiger nu zijnde, als Mose Exod. c. 3. Of Ieremia, Ier. c. 1.

9

Doe seyde hy, Gaet henen, ende seght ²⁹ tot desen volcke, ^e Hoorende hoort, ³⁰ maer en verstaet niet, ende siende siet, maer ³¹ en merckt niet.

29 Hier en seyt Godt niet, tot mijn volck, om dat het van hem geweken was, maer hy seyt, tot desen volcke.

e Matth. 13.14. Marc. 4.12. Luce 8.10. Ioan. 12.40. Actor. 28.26. Rom. 11.8.

30 Als of Godt seyde, Ghy sult vergeefschen arbeyt doen met dit volck te onderwijsen, niet te min gaet henen, ende doet dat ick u bevele, tot overtuyginge van hare wederspannigheyt.

31 Als of Godt seyde, Ghylieden sult de woorden deser Prophetien wel hooren, maer niet verstaen. Ende dit sal geschieden door mijn rechtveerdigh oordeel, die u-lieder wederspannigheyt alsoo straffe, Namel. met blintheyt ende verhardinge. In desen sin worden dese woorden gebruyckt in het Nieuwe Testament, Matth. cap. 13. vers 14.

10

³² Maeckt het herte deses volcks vett, ende maeckt hare ooren swaer, ende ³³ sluyt hare oogen, ^f op dat het niet en sie met sijne oogen, noch met sijne ooren en hoore, noch met sijn herte en verstae, noch sich bekeere, ende ³⁴ hy ³⁵ het ³⁶ genese.

32 T.w. door het prediken van mijn Woort. Met dese woorden en wil de Heere niet te kennen geven wat sijn gepredickte woort eygentlick ende van sijn nature by de menschen wercke, ende uytrichte: maer hy voorseyt watter op de verkondinge des selven by de boose Ioden volgen soude, Namel. dat sy haer daer door niet alleen niet en souden bekeeren, maer noch halstarriger ende obstinater aenstellen, dewijle Godt haer door sijn rechtveerdigh oordeel in eenen verkeerden sin soude overgeven.

33 Ofte, bestrijckt, belijmt hare oogen.

f Ierem. 5, 21.

34 T.w. Godt.

35 T.w. het volck.

36 Namel. door vergiffenisse der sonden, Marc. 4.12. Siet Psalm 30. vers 3.

11

Doe seyde ick, ³⁷ Hoe lange Heere? ende hy seyde: Tot dat ³⁸ de steden ³⁹ verwoest worden, soo datter geen inwoonder en zy, ende de huysen, datter geen mensche en zy, ende dat het lant ⁴⁰ met verwoestinge verstoort worde.

37 T.w. sal dese verwoestinge des volcks dueren. Anders, Hoe lange sal dese blintheyt ende verstocktheyt des volcks dueren?

38 T.w. de steden in Iudea.

39 And. sekerlick verwoest worden. T.w. door de vele ende verscheydene overvallen der vyanden des Ioodschen volcks. Wat de verblintheyt des volcks aengaet, die is dickwils geweest voor de komste Christi: insonderheyt ten tijde Christi. Als blijckt Matth. cap. 13. vers 14. Marc. cap. 4. vers 12. ende elders meer. Ia sy duert noch heden ten dage, gelijck aen verre het grootste deel der Ioden die nu leven, te sien is: ende sy sal soo lange dueren, tot dat de volheyt der Heydenen sal ingegaen wesen, Rom. 11.25.

40 D. gantsch woest gemaeckt worde, alsoo datter geen menschen meer in en woonen, ende het derhalven onbebouwt blijve liggen. Exemplen deser verwoestinge siet onder de Koningen Hizkia, 2.Reg. cap. 18. Manasse, 2.Chron. cap. 33. onder Iosia, 2.Chron. cap. 35. onder Ioahas, Iojakim, Iojachin, ende Zedekia, 2.Reg. cap. 25. ende 2.Chron. cap. 36. ende insonderheyt na den Hemelvaert Christi.

[fol. 4r]

12

Want de HEERE sal ⁴¹ die menschen ⁴² verre wech doen, ende ⁴³ de verlatinge sal groot wesen ⁴⁴ in het binnenste des lants.

41 Of, die lieden, T.w. het Ioodsche volck.

42 T.w. in de Babylonische gevangenisse. Hier geeft de Propheet te kennen, dat het Godes werck is, dat de Ioden zijn wech gevoert geweest.

43 Verstaet die verlatinge, daer mede dit volck van Godt is verlaten, ende den vyanden is over gegeven, ten tijde der Babylonische gevangenisse.

44 Ofte, in het midden des lants, Te weten, des lants van Iuda.

13

Doch sal noch ⁴⁵ een tiende deel daer in zijn, ende ⁴⁶ het sal weder keeren, ende zijn om af te weyden: ⁴⁷ [maer] gelijck ⁴⁸ de eycke, ende gelijck ⁴⁸ de haegh-eycke, in dewelcke na de afwerpinge [der bladen noch] steunsel is: [alsoo] sal ⁴⁹ het heylige zaet het steunsel ⁵⁰ daer van zijn.

45 D. een kleyn hoopken, ten aensien van het groot getal der gener die wech gevoert ende vernielt sullen worden. De Propheet wil seggen, Dat dit volck niet al te gelijcke geheelick en sal vergaen.

46 And. maer het sal weder afgeweydet worden. Want sommige verstaen door dit tiende deel de gene die na de wechvoeringe des volcks in het lant Iuda zijn over gebleven, ende van daer in Egypten getogen, ende alle elendighlick om gekomen. Andere verstaen door het tiende deel de Ioden die uyt de Babylonische gevangenisse souden weder keeren, ende vele hebben te lijden, van de Koningen in Syrien ende Egypten, ten tijde der Machabeen, ende eyndelick der Romeynen, ende dit alles van wegen hare groote ende menighvuldige sonden.

47 Dit is een belofte tot troost der vromen, dat namelick de stamme Iuda niet geheelick en soude te gronde gaen, maer datse van wegen de heylige kinderen Godes die daer in waren, soude behouden ende bewaert blijven, tot dat Christus in den vleesche verschijnen soude.

48 Ofte, olmboom. In het Hebr. staen twee woorden die beyde eenen eyckenboom beteeckenen. Voor het eene nemen de Oversetters eenen olmboom. Andere, eenen lindeboom. Andere leggen de Hebreeusche woorden aldus uyt, Doch gelijck door de eycken, die aen de [poorte] Schallecheth staen [de gangh] een vast steunsel heeft, [alsoo] sal het heylige zaet sijne vaste stutte zijn. Na dese uytlegginge vergelijckt hier de Propheet de Godtsalige by de eycken, met dewelcke des Koninghs gangh onderstut ende ondersteunt was, ofte by den hoogen opgesmetenen wech ofte strate, over welcken men gingh uyt Salomons huys in den Tempel, daer van te lesen is 1.Reg. 10.5. ende 2.Reg. 12.20. ende 1.Chron. 26.16. ende 2.Chron. 9. versen 4,11.

48 Ofte, olmboom. In het Hebr. staen twee woorden die beyde eenen eyckenboom beteeckenen. Voor het eene nemen de Oversetters eenen olmboom. Andere, eenen lindeboom. Andere leggen de Hebreeusche woorden aldus uyt, Doch gelijck door de eycken, die aen de [poorte] Schallecheth staen [de gangh] een vast steunsel heeft, [alsoo] sal het heylige zaet sijne vaste stutte zijn. Na dese uytlegginge vergelijckt hier de Propheet de Godtsalige by de eycken, met dewelcke des Koninghs gangh onderstut ende ondersteunt was, ofte by den hoogen opgesmetenen wech ofte strate, over welcken men gingh uyt Salomons huys in den Tempel, daer van te lesen is 1.Reg. 10.5. ende 2.Reg. 12.20. ende 1.Chron. 26.16. ende 2.Chron. 9. versen 4,11.

49 D. het overblijfsel der Godtsaligen. D. de Godtsalige kinderen van Godtsalige ouders afkomstigh, als of hy seyde, Godt verdraeght noch eeniger mate dien verdorvenen boom, ten aensien der goede tacken die daer uyt gesproten zijn. Om weyniger goeden wille spaert Godt somtijts veel quade, Genes. 18.32.

50 Te weten, van dat lant, Dat is, van de inwoonders dies lants. Anders, van dat tiende deel, het komt op een uyt.