Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

De Propheet maeckt het volck, door een liet van den wijngaert des Heeren, indachtigh de groote weldaden die Godt het selve bewesen heeft, vers 1. Ter contrarie hare groote ondanckbaerheyt, 4. het welck een oorsake geweest is, dat Godt het verstooten heeft, 5. Wee over de rijcke ende gierige, 8. ende over de dronckaerts, 11. ende bancketeerders, 12. Een vertroostinge voor de vrome, 17. Wee over de onrechtveerdige, 18. ende bespotters der dreygementen Godes, 19. ende die alles verkeeren, 20. over de hoovaerdige, 21. over de dronckaerts, 22. ende onrechtveerdige Richters, 23. hare straffe, 24. de versamelinge, het marcheeren, ende grouwelickheyt des legers der Chaldeen tegen de Ioden, 26.

1

NU sal ick ¹ mijnen Beminden ² een liet mijnes Liefsten singen ³ van sijnen wijngaert: Mijn Beminde heeft eenen wijngaert ⁴ op eenen vetten heuvel.

1 Aldus noemt de Propheet Iesum Christum, driemael in dit vers. De sin is, Hy is de Bruydegom sijner Gemeynte, Ick ben sijn Dienaer ende Vrient. Cant. 2.2. Ioan. 3.29.

2 D. een liet, het welck hy my selfs heeft ingegeven, ende in mijnen mont geleyt, dit sal ick singen ende oock beschrijven, op dat het niet vergeten en worde, maer van alle man moge onthouden, gelesen, ende gesongen worden. gelijck Moses oock tot dien eynde een liet gemaeckt heeft, Deut. cap. 32.

3 D. van sijne Gemeynte. Siet dergelijcke maniere van spreken onder vers 7. ende Exod. 15.17. Psal. 44.3. ende 80. vers 9. Iesa. 27.2. Ierem. cap. 2. vers 21. Matth. cap. 21. vers 33. Marc. cap. 12. vers 1. Luce cap. 20. vers 9. Ioan. cap. 15. vers 1.

4 Hebr. op eenen hoorn eenes soons der olie, ofte, vettigheyt, D. in eene uytnemende plaetse van vetten vruchtbaren gronde. Siet Iob 5. op vers 7.

2

⁵ Ende hy heeft dien ⁶ omtuynt, ende van steenen gesuyvert, ende hy heeft hem beplant [met] edele wijnstocken: ende hy heeft in het midden des selven ⁷ eenen toren gebouwt, ende oock eenen ⁸ wijnback daer in uytgehouwen: ende ⁹ hy heeft verwacht, dat hy [goede] ¹⁰ druyven soude ¹¹ voort brengen, maer hy heeft ¹² stinckende druyven voort gebracht.

5 In dit vers wort met verbloemde woorden beschreven de sorge Godes over sijne Gemeynte.

6 Hebr. eygentl. gesterckt, T.w. met een muer ofte hegge. siet vers 5. D. beschut ende beschermt tegen het gewelt aller sijne ende sijner Kercken vyanden.

7 T.w. om de wacht daer in te houden, om op de dieven ende wilde dieren te passen, ende die te verdrijven.

8 And. Een wijnpersse.

9 Vergel. ond. met vers 7.

10 Of, besyen, of vruchten.

11 Hebr. maken, ende soo terstont wederom in dit vers ende ond. vers 10. tweemael, D. voort brengen, geven, dragen. Als Matth. 3.8, 10. ende 7.17, 18, 19. Vergel. Psal. 1. op vers 3.

12 Ofte, sure, onrijpe, ontijdige, wilde druyven, ofte, wrangen. Doch het Hebreeusch woort komt van stincken.

3

¹³ Nu dan, ghy inwoonders van Ierusalem, ende ghy mannen van Iuda, oordeelt doch tusschen my, ende tusschen mijnen wijngaert.

13 Hier spreeckt Godt de Heere, ende hy geeft het oordeel over, selfs dien, over dewelcke hy klaeght.

4

^{a 14} Wat isser meer te doen aen mijnen wijngaert, het welck ick aen hem niet

a Ier. 2.5. Mich. 6.3, 8.

14 Als of Godt seyde: Dewijle ick mijn volck soo vele weldaden bewesen hebbe, ende sy soo ondanckbaer zijn geweest, soo oordeelt ghy selve, watter in het toekomende anders te doen zy, als dat ick mijnen ondeugenden wijngaert verwoeste? Vergelijckt Matth. 21. versen 40, 41. alwaer de Heere Christus bykans deselve gelijckenisse den Overpriesteren ende Oudtsten der Ioden voorgestelt hebbende, aen haer selven het oordeel vraeghswijse stelt, ende daer op gelijcke antwoorde van haer ontfanght, als Godt hier vers 5. geeft. Andere nemen ’t aldus, Dat Godt met dese woorden wil te kennen geven, hy hebbe soo veel goets aen sijn volck, boven andere natien, gedaen, dat sy in alle manieren danckbaer behoorden te zijn; maer, dewijle sy ondanckbaer waren, dat sy selfs, soo van hare verdorventheyt, als van de rechtveerdigheyt der verdiende straffen moesten overtuyght zijn. Van de krachtige inwendige werckinge des Heyligen Geests, en wort in dese gelijckenisse, die alleenlick slaet op de uytwendige beroepinge (genomen zijnde van den uytwendigen arbeyt des wijngaerdeniers) niet gesproken.

[fol. 3r]

gedaen en hebbe? ¹⁵ waerom heb ick verwacht dat hy [goede] druyven voort brengen soude, ende hy heeft stinckende druyven ¹⁶ voort gebracht?

15 Menschelicker wijse gesproken: gelijck menschen haer misnoegen plegen te toonen, wanneerse veel goets aen eenen onweerdigen ende ondanckbaren gedaen hebben, ende seer qualick geloont worden. Hier op volght het vonnisse Godts, vers 5.

16 Hebr. gemaeckt.

5

Nu dan, ick sal u-lieden nu bekent maken, ¹⁷ wat ick mijnen wijngaert doen sal: ¹⁸ Ick sal ^b sijnen ¹⁹ tuyn wech nemen, op dat hy zy tot afweydinge, sijnen muer sal ick verscheuren, ²⁰ op dat hy zy tot vertredinge.

17 D. hoe ick d’ondanckbaerheyt mijnes volcks straffen sal.

18 D. ick en sal dit volck voortaen niet beschermen tegen sijne vyanden, maer ick sal het laten verderven ende te schande komen.

b Psalm 80.13.

19 Ofte, hage, ofte, hegge.

20 Ofte, op dat hy vertreden worde.

6

Ende ²¹ ick sal hem [tot] woestheyt maken, ²² hy en sal niet ²³ besnoeyt, noch om gehackt worden, maer ²⁴ distelen ende doornen sullen [daer in] op gaen: ende ²⁵ ick sal den wolcken gebieden, dat sy geenen regen daer op en regenen.

21 Of, ick sal hem woest maken, D. ick sal Iuda berooven van sijne Politie, die tot noch toe in het lant is onderhouden geweest, achtervolgende de wijse in mijne wet voor geschreven.

22 D. de Kerckendienst ende andere heylige oeffeningen sullen op houden.

23 Of, gesuyvert, gewiet worden.

24 De sin is, Van eenen wijngaert sal het een doornbosch worden, Dat is, heel woest en wildt liggen.

25 Als of Godt seyde, Ick en sal dit volck niet meer verquicken, gelijck ick te voren gedaen hebbe, maer salse in Babylon ende elders in droeffenisse laten verdwijnen. siet Ps. 137. siet oock Iob 36. op vers 32.

7

^{c 26} Want des HEEREN der heyrscharen wijngaert is het huys Israëls, ende ²⁷ de mannen van Iuda, zijn ²⁸ een plante sijner verlustingen: ende hy heeft gewacht ²⁹ na recht, maer siet het is ³⁰ schurfdigheyt, ³¹ na gerechtigheyt, maer siet het is ³² geschreeuw.

c Psalm 80.9

26 And. sekerlick. In dit vers verklaert de Propheet de bovenverhaelde gelijckenisse.

27 D. de mannen tot de stamme Iuda gehoorende.

28 Of plantsoenen, of plantingen: verstaet het volck over dewelcke de Heere sich plagh te vermaken.

29 D. dat de Richters den onderdruckten souden recht doen.

30 D. de Richters zijn schurft, D. godtloos, ende quellen het arme verdruckte volck, gelijck de schurftheyt de menschen quelt.

31 Als of hy seyde, Ick hebbe gewacht, datmen weduwen en weesen, als oock andere verdruckte, tot haer recht soude helpen: maer, etc.

32 Of, geschrey, geroep, gekrijt, T.w. der armen, die geweldelick onderdruckt worden, tot Godt schreijende, ende hem met tranen klagende den overlast ende het ongelijck, dat haer wort aengedaen. Siet Genes. 18.20. Eenige verstaen dit van de klachten der armen, die onderdruckt worden door de lange processen, onder pretext van de formaliteyten die in het pleyten gebruyckt worden.

8

^d Wee den genen die huys aen huys ³³ trecken, acker aen acker brengen, tot datter ³⁴ geen plaetse meer en zy, ende dat ghylieden alleen inwoonders gemaeckt wort in het midden des lants.

d Mich. 2.2.

33 Ofte, doen strecken, ofte, voegen. T.w. onrechtveerdelick, ende met schade hares naesten.

34 T.w. daer de arme moge woonen, ofte ackeren.

9

³⁵ Voor mijne ooren [heeft] de HEERE der heyrscharen [gesproken:] ³⁶ Soo niet vele huysen tot verwoestinge sullen worden, de groote ende ³⁷ de treffelicke ³⁸ sonder inwoonder!

35 D. de Heere heeft het my geopenbaert, ofte hy heeft het geseyt, dat ick het gehoort hebbe.

36 Dit is een formulier, of maniere van sweeren. Siet Genes. 14.23. And. sekerlick, of, voorvvaer vele huysen sullen, etc.

37 Hebr. de goede, D. treffelicke, schoone.

38 Dewijle daer niemant zijn en sal diese bewoone.

10

³⁹ Ia tien ⁴⁰ bunderen wijngaerts, sullen ⁴¹ een eenigh Bath geven: ende een ⁴² Homer zaets, sal een ⁴¹ Epha ⁴³ geven.

39 Godt de Heere dreyght in dit vers dat hy, van wegen de grouwelicke sonden des volcks, het lant soude onvruchtbaer maken, alsoo dat sy van het gezaeyde ende geplantte, het tiende deel niet in-oogsten en souden.

40 Een bunder is soo veel lants, als een paer ossen op eenen dagh kan omploegen. And. tien jock ossen, D. soo veel lants als tien jock ossen op eenen dagh kunnen omploegen.

41 .41 Bath ende Epha waren even groot, maer Bath was een mate daer men natte dingen mede mat, als wijn, olie, etc. ende Epha was een mate daer men drooge dingen mede mat, als koren, etc. Van Bath siet 1.Reg. c. 7. op vers 26. ende van Epha Levit. c. 5. op vers 11.

42 Van Homer, (anders Cor) siet de aenteeck. 1.Reg. 4.22. ende Ezech. 45.11, 14.

41 .41 Bath ende Epha waren even groot, maer Bath was een mate daer men natte dingen mede mat, als wijn, olie, etc. ende Epha was een mate daer men drooge dingen mede mat, als koren, etc. Van Bath siet 1.Reg. c. 7. op vers 26. ende van Epha Levit. c. 5. op vers 11.

43 Hebr. maken. Als oock in het voorgaende.

11

^e Wee den genen die haer vroegh opmakende in den morgenstont, ⁴⁴ stercken drank na jagen, [ende] ⁴⁵ vertoeven tot in ⁴⁶ de schemeringe, [tot dat] de wijn haer heeft verhittet.

e Prov. 23.29, 30.

44 Hebr. Schechar, siet onder op vers 22.

45 Ofte, houden sich op.

46 Het Hebr. woort beteeckent soo wel de morgenschemeringe, als de avontschemeringe, als Iob 7.4. Prov. 7.9.

12

Ende harpen, ende luyten, trommelen ende pijpen, ende wijn zijn [in] hare maeltijden: maer ⁴⁷ sy en aenschouwen het werck des HEEREN niet, ende ⁴⁸ sy en sien niet op het maecksel sijner handen.

47 D. sy en geven geen achtinge op het werck des Heeren, D. op de gevangelicke wechvoeringe der tien stammen na Assyrien, T.w. door Salmanassar, 2.Reg. 17.6. ende 18.12. Vergel. Amos 6.6. Andere nemen het woort vverck generaler, in desen sin, Sy en sien niet op sijne gerichten, die hy in het werck stellen sal, D. op de straffen die haer sullen over komen, welcke sy wel behoorden voor te komen met berouw ende hertelick leetwesen.

48 Dit verstaen sommige van het aenschouwen der Sonne, Mane, Sterren, etc. die ons des Heeren macht ende wijsheyt voor oogen stellen, ende die ons behoorden te verwecken om Godt te eeren, te loven ende te prijsen.

13

^f Daerom ⁴⁹ sal mijn volck ⁵⁰ gevangelick wech gevoert worden, ⁵¹ om dat het geene wetenschap en heeft: ⁵² ende des selven heerlicke sullen honger lijden, ende ⁵³ hare menighte sal verdorren van dorste.[kolom]

f Amos 6.7.

49 Hebr. is mijn volck vvech gevoert.Dit en was wel te deser tijt noch niet geschiet: maer de Propheten zijn gewoon te spreken van toekomstige dingen, als of sy alreeds geschiet ende voltrocken waren, ten aensien van de sekerheyt der voorseggingen Godes.

50 T.w. na Babel.

51 Dat is, dewijle het des Heeren werck niet gekent noch in achtinge genomen en heeft.

52 Hebr. ende sijne eere sullen mannen, ofte, lieden des hongers zijn, Dat is, de heerlickste ende voornaemste onder den volcke sullen honger lijden.

53 Dat is, het gemeyne volck, als vers 14. And. ende haren rijckdom sal verdorren van dorste, alsoo oock vers 14.

14

⁵⁴ Daerom sal het graf ⁵⁵ sich selven wijt op sperren, ende sijnen mont open doen, ⁵⁶ sonder mate: op dat ⁵⁷ neder dale ⁵⁸ hare heerlickheyt, ende hare ⁵⁹ menighte, ⁶⁰ met haer gedruys, ende ⁶¹ die in haer van vreught op springht.

54 De Propheet wil seggen, datter vele sullen om komen, ’t zy door honger ende kommer, ofte door het sweert. And. het graf heeft hemselven wijt open gesperret, ende soo doorgaens.

55 Hebr. sijne ziele, D. sich selven. And. sijnen lust. (namelick die het graf heeft om vele menschen in te slocken ende te verteeren) als Psal. 27. vers 12. ende 41.3. ende 105.22. Ezec. cap. 16. vers 27.

56 And. boven gewoonte. siet de aent. Iudic. 11.39.

57 T.w. in’t graf.

58 T.w. Ierusalems, doch men kan hier onder het gantsche Ioodsche volck verstaen.

59 D. het gemeyne volck, of haren rijckdom: als bov. vers 13.

60 T.w. met die woelinge, ofte het gedruys, ’t welck het heyloose gesinneken maeckt in sijne brasserijen. Siet boven versen 11, 12.

61 T.w. vrolick zijnde, in sijne brasserijen ende wellusten binnen Ierusalem, ende voorts in het Ioodsche lant.

15

Dan sal ⁶² de gemeene man neder gebogen worden, ende ⁶² de aensienlicke man sal vernedert worden: ende de oogen der hoovaerdigen ⁶³ sullen vernedert worden.

62 Siet bov. cap. 2. versen 9, 11, 17.

62 Siet bov. cap. 2. versen 9, 11, 17.

63 T.w. na dat sy met honger, peste, het sweert, ende gevangenisse te huys gesocht sullen wesen.

16

Doch de HEERE der heyrscharen sal verhooght worden ⁶⁴ door het recht: ende Godt die Heylige, ⁶⁵ sal geheylight worden door gerechtigheyt.

64 T.w. als hy hemselven sal betoonen Richter te zijn, straffende de boosdaders van wegen hare sonden.

65 D. Godt sal voor heyligh erkent ende geroemt worden, na dat hy recht ende gerechtigheyt over de boose menschen sal geoeffent hebben, straffende de boosdaders, ende voorstaende de gene die men met gewelt is onderdruckende.

17

^{g 66} Ende ⁶⁷ de lammeren ⁶⁸ sullen weyden ⁶⁹ na hare wijse, ende ⁷⁰ de vreemdelingen ⁷¹ sullen de verwoeste plaetsen der ⁷² vetten eten.

g Iesa. 14.30.

66 Hier stelt nu de Propheet eene vertroostinge na de dreygementen, willende te kennen geven, dat Godt sijn volck eyndelick sal redden.

67 And. schapen, D. de vrome, onnoosele arme, die te voren van de rijcke godtloose verdruckt wierden.

68 D. Godt de Heere salse in sulcken algemeynen noot onderhouden, ende van nootdruft versorgen.

69 Hebr. na hare leydinge, D. gelijck sy te voren gewoon waren te doen.

70 Verstaet hier oock de vrome arme, die eenen tijt langh van de rijcke godtloose, als vreemdelingen zijn geacht geweest: of die van de godtloose, ofte tyrannen alsoo zijn gequelt geweest, dat sy huys en hof hebben moeten verlaten. And. ende sy sullen de vervvoeste plaetsen der vette vreemdelingen eten.

71 D. genieten, of besitten de vvoeste plaetsen der vetten, D. de huysen ende ackeren die de rijcke hebben moeten verlaten, daer uyt verdreven ende gevangelick wech gevoert zijnde.

72 Vette voor rijcke weeldige persoonen, wort oock gebruyckt Psal. 22. vers 30. Iesa. 10.16. Sy worden Amos 4.1. genoemt koeijen van Basan.

18

Wee den genen die de ongerechtigheyt ⁷³ trecken ⁷⁴ met koorden der ydelheyt, ende de sonde als [met] dicke wagenzeelen.

73 And. [tot sich] trecken.

74 Ofte, met zeelen, ofte, stricken, ofte, banden des leugens. De sin is, Die met schoon-schijnende redenen, onder desen of dien deckmantel, boosheyt oeffenen, ende als aenhalen, ende aenhouden: haer selven inbeeldende, dat het haer altijt wel sal gaen, ende dat alles wat de Propheten haer dreygen en prediken van de aenstaende straffen Godes, maer fantasije en zy. Het is een maniere van spreken genomen van de gene die een schip ofte wagen met koorden aenhalen.

19

Die daer ⁷⁵ seggen, Dat hy haeste, dat hy ⁷⁶ sijn werck spoedige, op dat wy het sien: ende laet naderen ende komen ⁷⁷ den raetslagh ⁷⁸ des Heyligen van Israël, ⁷⁹ dat wy [het] ⁸⁰ vernemen.

75 T.w. al spottende. Als of sy seyden, Men dreyght ons elcke reyse, maer daer en volght niet op, Is het Gode ernst, soo laet hem spoeden, etc. wy en vragen na uwe dreygementen niet, laet Godt vry komen als hy wil. Aldus bespottende de lanckmoedigheyt des Heeren. siet bov. vers 12.

76 D. sijne straffen, daer mede ghy ons soo dickwils dreyght.

77 Of, den raet, D. ’t gene dat hy in sijnen raet besloten heeft.

78 D. Godes des Heeren, die daer is die Heylige, dien men schuldigh is te eeren ende te vreesen. Siet bov. 1. op vers 4.

79 Als of sy seyden, Ghy Iesaia, ende andere Propheten, verveert ons met ydele dreygementen: doch Godt en heeft tegen ons niet quaets voor.

80 Ofte, vvijs vvorden, ofte, vveten mogen.

20

Wee den genen ⁸¹ die het quade goet heeten, ende het goede quaet: ⁸² die duysternisse tot licht stellen, ende het licht tot duysternisse: die het bitter tot soet stellen, ende het soete tot bitterheyt.

81 Hebr. die seggen tot, ofte, van het quade, goet, etc. Vergel. bov. 4.3. D. die door hare arghlistige discoursen de onervarene wijs maken, dat het goet quaet, ende het quade goet is.

82 D. die stoutelick en onbeschaemdelick dorven seggen, dat de duysternisse licht zy, ende het licht duysternisse.

21

^h Wee den genen die ⁸³ in hare oogen wijs, ende by haer selven verstandigh zijn.

h Prov. 3.7. Rom. 12.16.

83 D. in haer eygen oordeel: alsoo in’t volgende. Hebr. voor haer aengesichte, D. by haer selven.

22

Wee den genen die helden zijn om wijn te drincken: ende die kloecke mannen zijn om ⁸⁴ stercken dranck ⁸⁵ te mengen.

84 Hebr. Schechar. Eenige meynen dat dit woort oock den wijn insluyt ende begrijpt. Andere meynen, dat het allerley stercken dranck beteeckent, behalven den wijn. Siet Levit. 10. de aenteeck. op vers 9.

85 De Ioden als oock andere natien in de Oostersche landen, plachten eertijts, als nu noch, haren wijn met water ofte specerijen te vermengen: maer het Hebr. woort beteeckent hier soo veel als uyt drincken: want daer en is geen kloeckheyt of dapperheyt in het inschencken ofte vermengen des wijns gelegen.

23

Die den godtloosen ⁸⁶ rechtveerdigen om een geschenck, ende ⁱ de gerechtigheyt der rechtveerdigen van deselve ⁸⁷ afwenden.

86 D. recht geven daer hy onrecht heeft. Siet Num. 35.31. Deut. 25.1.

i Prov. 17.15. ende 24.24.

87 Mits haer onrecht gevende, als of sy eenige onrechtveerdige sake voor hadden.

24

Daeromme ^k gelijck ⁸⁸ de tonge des vyers den stoppel ⁸⁹ verteert, ende het kaf door de vlamme ⁹⁰ verdaen wort: [alsoo] sal haer ⁹¹ wortel ⁹² als eene uytteeringe wesen, ende hare ⁹³ bloeme sal als stof opvaren: om dat sy verwerpen de wet des HEEREN der heyrscharen, ende de reden des Heyligen van Israël versmaden.

k Exod. 15.7. Iesa. 9.18.

88 D. de vlamme des vyers, die eenige gedaente der tonge heeft: oock schijntse te lecken, gelijck de tonge doet.

89 Hebr. op etet, D. verteert, verslint.

90 Hebr. verslapt vvort, ofte, afneemt, ofte, versvvackt vvort.

91 Eenige verstaen hier door den vvortel, de ouders, door de bloemen, de kinderen. Andere meynen, dat hier in het generael te verstaen zy de nietighheyt ende verdwijninge der godtloosen: Alsoo dat opvaren, of opgaen (het welck in het Hebr. staet) hier beteeckent, te niete gaen, verdwijnen, verswinden, als eenen opgaenden roock.

92 And. als snotte vvorden. D. haer wortel sal vervuylen, ende als snotte worden: want de vervuylende wortelen worden als witte snotte.

93 Ofte, botte, knop.

[fol. 3v]

25

Daerom is de toorn des HEEREN ontsteken tegen sijn volck, ende hy heeft tegen het selve sijne hant ⁹⁴ uytgestreckt, ende hy heeft het geslagen, soo dat ⁹⁵ de bergen hebben gebeeft, ende ⁹⁶ hare doode lichamen ⁹⁷ zijn geworden ^l als dreck in het midden der straten: ⁹⁸ om ^m allen desen en keert sijn toorn niet af, maer sijne hant is noch ⁹⁹ uytgestreckt.

94 T.w. om het selve te slaen. Siet bov. 1.5.

95 Dit is eene overtollige maniere van spreken, hyperbole in de scholen genoemt. Het is eene voorsegginge van de aenstaende ruïne des Ioodschen volcks.

96 T.w. die van de vyanden verslagen zijn.

97 Ofte, zijn verscheurt, of, verdelght, in het midden der straten.

l Iesa. 10.6.

98 Ofte, met dit al. Als of hy seyde, Al is’t dat de Heere sijn volck soo swaerlick gestraft heeft, als stracks verhaelt is, ende mochte schijnen derhalven met het selve versoent te wesen: Nochtans soo blijft hy noch evenwel op het selve vertoornt. Aengesien het sich tot Godt niet en keert. alsoo ond. cap. 9. versen 11, 12.

m Ies. 9.11, 16, 20. ende 10.4.

99 Om voorder te slaen. siet Levit. 26. versen 14, 15, etc.

26

¹⁰⁰ Want hy sal ¹ een baniere ² op werpen ³ onder de Heydenen van verre, ende hy salse [herwaerts] ⁴ tsissen van het eynde der aerde: ende ⁵ siet, haestelick, snellick, ⁶ sullen sy aen komen.

100 Hier verhaelt nu de Propheet vorder ’t gene hy op het eynde des 25 vers begonnen heeft te seggen, T.w. dat de hant des Heeren verheven is.

1 D. een leger der vyanden.

2 D. hy sal haer een teecken geven datse komen, ende het Ioodsche volck overvallen. Ofte, hy sal de Chaldeen, Babyloniers, Assyriers (die hier onder den name van Heydenen te verstaen zijn) door sijne heymelicke ende rechtveerdige regeeringe aenlocken, ende tegen de Ioden op maken.

3 Ofte, onder de Heydenen die verre zijn, D. die van verre komen sullen.

4 Ofte, schuyffelen, sijffelen, fluyten. And. hy salse tot hem tsissen. De sin is, Dat het Godt den Heere seer licht is een groot heyr op de beenen te brengen tot executie van sijne oordeelen over de gene die hy straffen wil. Siet dergelijcke maniere van spreken Ies. 7.18. Zach. 10.8.

5 Dit siet op ’t gene dat bov. vers 19. staet: Alsof hy hier seyde, Ghylieden bespott mijne dreygementen, seggende, Dat hy haeste, dat hy sijn werck spoedige, etc. Siet, nu sal hy haesten, te wege brengende, dat haestelick, snellick, de vyant komen sal om u te verdelgen.

6 Hebr. sal sy komen, T.w. de baniere met het volck daer onder gehoorende. And. hy, T.w. de Koningh van Babel, met sijn leger. And. het, T.w. het volck.

27

⁷ Geen moede, noch geen struyckelende, en sal onder hen wesen: ⁸ niemant sal sluymeren, nochte slapen, ⁹ noch het gordel sijner lendenen ontbonden worden, noch de schoeriem sijner schoenen af gescheurt worden.

7 Hy wil seggen, Datter niemant in dat leger, of onder dat krijghsvolck, moede sal worden in het marcheeren op die lange reyse: aldus te kennen gevende de gewillige gehoorsaemheyt der volckeren die Godt te wercke stellen soude.

8 Sy sullen allegaer wacker, ende in hare aenslagen voorsichtigh zijn.

9 D. sy sullen steets veerdigh zijn om te strijden, staende gewapent tot aller ure.

28

¹⁰ Welcker pijlen scherp sullen zijn, ende alle hare bogen ¹¹ gespannen: harer peerden ¹² hoeven sullen als ¹³ een rotze geachtt zijn, ende ¹⁴ hare raderen als een wervelwint.

10 Hebr. welckes, T.w. volck, Namel. dat in het leger zijn sal. Alsoo wort in’t volgende het getal van eenen gestelt voor’t getal van velen. De Propheet wil seggen, Dat het volck het welck Godt gebruycken sal om executie te doen, wel gewapent ende toegerustet sal wesen.

11 Hebr. getreden, om dat men den voet op den kruysboge sett, als men hem spant. Siet Psal. 7.13.

12 Hebr. klaeuwen.

13 T.w. soo scherp ende soo hart als een key of rotzsteen, soo dat sy van loopen en rennen niet verslijten en sullen. Het contrarie is geschiet Iudic. 5.22.

14 D. hare wagens sullen seer snellick aenkomen.

29

¹⁵ Haer gebrul sal zijn als eenes ¹⁶ ouden leeuws, ende sy sullen brullen als de jonge leeuwen, ende sy sullen briesschen, ende ¹⁷ den roof aengrijpen ende wech voeren, ende daer en sal geen verlosser zijn.

15 Met dese woorden beschrijft de Propheet de wreetheyt des volcks, ’t welck de Heere tegen de Ioden soude senden om haer te vernielen.

16 Of, fellen, of, grouwelicken leeuws.

17 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick een dier het welck met de tanden en klaeuwen eenes anderen diers verscheurt is.

30

Ende ¹⁸ sy sullen ¹⁹ tegen het selve te dien dage bruysen, als het bruysen der zee: ²⁰ dan sal men ⁿ de aerde aensien, maer siet, ²¹ daer sal duysternisse [ende] benauwtheyt zijn, ende het licht sal verduystert worden ²² in hare verwoestingen.

18 T.w. die vreemde natien, de Chaldeen, ende andere.

19 T.w. tegen het Ioodsche volck, dat soo jammerlick sal mishandelt wesen

20 Dit is een gelijckenisse genomen van de gene die in storm ende onweder op zee in groot perijckel hares levens zijnde, van verre het lant aensien, wenschende dat sy ergens konden aenvaren ende aenlanden. Sy sien oock dickwils opwaerts ten Hemel, of het weder niet op en klaert: Alsoo sullen die van Ierusalem, als sy van hare vyanden aen gevallen worden, rontom her sien, of’er nergens geen hulpe voor haer te vinden en is, maer te vergeefs, sy en sullen geene vinden.

n Iesa. 8.22.

21 And. daer is duysternisse der benauwtheyt. De sin is, Daer en sal geen hope voor handen zijn; dat gemeynelick pleeght vreught aen te brengen, dat sal haer anghst aenbrengen.

22 And. in, ofte, aen, ofte, onder haren hemel, D. aen den hemel daer onder het lant van Iudea gelegen is. Van duysternisse, siet Genes. cap. 15. op vers 12. van het licht, Iob cap. 18. op vers 5. van beyden, Iob 30.26.