Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

De wijseman leert de jonge lieden, dat sy haer tot Godtsaligheyt sullen schicken ende wennen, eer de ouderdom aenkomt, vers 1. welcken hy met velerley gelijckenissen beschijft, 2, etc. hier op volght het besluyt deses boecks, dat het al ydelheyt is, 8. ende hy seyt, dat de somme aller leere dese is, Godt te vreesen, ende sijne geboden te houden, 13.

1

ENde ¹ gedenckt aen ² uwen Schepper in de dagen uwer jongelinghschap, eer dat ³ de quade dagen komen, ende de jaren naderen, van dewelcke ghy seggen sult, Ick en hebbe geenen lust in deselve.

1 Dat is, schickt u tot de vreese des Heeren, ende tot het onderhouden sijner geboden.

2 Het Hebreeusch woort staet in ’t getal van velen. Vergelijckt de aenteeck. Gen. 1. op vers 26.

3 Dat is, de dagen des ouderdoms, die veel ongemacks mede brengen, want de ouderdom is als eene geduerige sieckte.

2

⁴ Eer dan de sonne, ende het licht, ende de mane, ende de sterren ⁵ verduystert worden, ende ⁶ de wolcken weder komen na den regen.

4 Dit versken, ende eenige der naestvolgende, begrijpen eene beschrijvinge des ouderdoms, na de wijse der Poëten, Ende ’t is een geduerige Allegorie tot het sevende vers toe.

5 Niet in der daet, maer den ouden halfblinden dunckt het soo te zijn.

6 Dat is, d’eene elende na d’andere, gelijck het eene onweder na het andre komt.

3

In den dage wanneer ⁷ de wachters des huyses sullen beven, ende ⁸ de stercke mannen haer selven sullen krommen: ende ⁹ de maelsters sullen ¹⁰ stille staen, om dat sy ¹¹ minder geworden zijn: ende ¹² die door de vensteren sien, verduystert sullen worden. [kolom]

7 Dat is, de armen met de handen, die ’t lichaem (daer in de ziele, als in een huys woont) bewaren, dienende om het quaet af te weeren, ende het goede aen te nemen.

8 Dat is, de beenen ofte schenckelen, die ’t lichaem dragen, als twee stercke mannen.

9 Dat is, de tanden, die de spijse als vermalende, deselve kauwen, ende in stucken bijtende.

10 Te weten, van malen, dat is, van kauwen. De sin is, Als de tanden soo gau niet zijn en sullen, om de spijse te kauwen.

11 T.w. minder in getale.

12 D. de oogen, die van tusschen de oogeleden sien.

4

Ende ¹³ de twee deuren ¹⁴ na de strate ¹⁵ sullen gesloten worden, ¹⁶ als’er is een nederigh geluyt ¹⁷ der malinge, ende ¹⁸ hy ¹⁹ opstaet ²⁰ op de stemme des vogelkens, ende alle ²¹ de sangeressen ²² neder gebogen sullen werden.

13 Dat is, de twee lippen door dewelcke de spijse passeert, als tusschen twee deuren. vergel. Iob 41. vers 5. Andre verstaen hier door de deuren, den gurgel, ofte stroote daer de spijse ende dranck door passeeren.

14 Dat is, die men uyterlick aen het lichaem siet. Daer zijn oock deuren inwendigh, die men niet en siet, als het decksel der kele, ende het decksel van ’t blaesken der galle.

15 Te weten, in plaetse van die te openen, als sy harde spijse souden innemen. Eenige verstaen dit alsoo, Als de deuren, Dat is, de lippen, sullen gesloten worden, om dat de oude persoonen belemmert spreken, niet soo wel konnende hare woorden formeeren noch voortbrengen als de jonge lieden.

16 Ofte, van wegen, Dat is, dewijle de tanden swaerlick knauwen, alsoo dat men der niet tusschen ofte onder en hoort kraken noch breken, gelijck men wel hoort als de jonge lieden, harden kost kauwen ende in stucken bijten, hebbende het goet gebit, het welck de oude persoonen selden, of niet hebben.

17 T.w. als de tanden de spijse vermalen.

18 T.w. de oude man.

19 T.w. van sijn bedde.

20 Dat is, des morgens vroegh, als de vogelkens beginnen te singen, want hy niet slapen en kan.

21 Hebr. de dochters des liedts, D. de sangeressen, Verstaet hier by oock de sangers, ofte musicanten. Anders, alle dochters des gesanghs, Dat is, alle de deelen ofte leden des lichaems die de stemme formeeren.

22 Ofte, bucken sullen, Dat is, vergaen, afnemen, hare kracht verliesen: Of, kleyn geachtt, ende van geener weerde zijn en sullen, dewijle de oude man daer geen werck van en maeckt, als geen genoechte meer in de musijcke nemende. Siet hier van een exempel in Barsillai, 2.Sam. 19.35.

5

Oock [wanneer] ²³ sy haer ²⁴ voor de hooghte sullen vreesen, ende datter ²⁵ verschrickingen sullen zijn op den wegh, ²⁶ ende de amandelboom sal bloeijen, ²⁷ ende dat de sprinckhane sich selven een last sal wesen, ende dat ²⁸ de lust sal vergaen: ²⁹ want de mensche gaet ³⁰ na sijn eeuwigh huys, ende ³¹ de rouwklagers sullen in der strate omgaen.

23 Te weten, de oude persoonen.

24 Ofte, voor de hooge plaetsen, Dat is, voor hooghverhevene, ofte oneffene plaetsen, die de oude persoonen niet geern en betreden, van wegen de swackheyt harer beenen, vreesende haer daer aen te stooten, ofte daer van te sullen vallen: Ofte, om dat het haer suer valt de hooge trappen, ofte heuvelen op te klimmen.

25 Ofte, verslagentheden, Te weten, groote, ofte, vele. Vreesende, dat sy ergens hare voeten, ofte teen aen stooten mochten.

26 Als de grijse, of grauwe hayren daer zijn.

27 D. de oude man, die soo mager, krom, ende dorre geworden is, als een sprinckhaen. Andere, ende hem een sprinckhane, Dat is, een licht dingh, als een sprinckhane, lastigh valt.

28 T.w. der lichamelicker genoechten ende wellusten, oock de lust tot eten, drincken, etc.

29 Als of hy seyde, Als de mensche alle die ongemacken gevoelt, soo mach hy wel dencken, dat hy naby de doot is, ja alreeds den eenen voet in ’t graf heeft.

30 D. na ’t graf, want daer sal de mensche lange blijven.

31 D. die lieden, die de verstorvene ten grave bestellen, beschreijen, ende beklagen, daer toe men lieden pleeght te hueren. Siet d’aenteeckeninge Ierem. 9. op vers 17.

6

³² Eer dan de silveren koorde ontketent worde, ende ³³ de guldene schale in stucken gestooten worde, ende ³⁴ de kruycke aen de sprinck-ader gebroken worde, ende ³⁵ het radt aen den bornput in stucken gestooten worde:

32 D. eer het mergh ofte pit in den ruggestrangh los worde. Dit mergh is wit als silver, ende ’t gaet van de hersenen af langhst den ruggestrangh, als een zeel ofte touwe. Andre verstaen hier door de silveren koorde, de puls-aderen. Anders, wech gedaen, Anders, geketent, ofte, gebonden, Dat is, verdrooght, verstijft.

33 D. dat dunne huyfken, velleken, daer de hersenen in liggen, ofte ’t welck goutverwigh is. Andre verstaen hier door de guldene schale, het beckeneel daer de hersenen in besloten liggen. Het welcke mede door den doot vergaet, ende als gebroken wort.

34 D. de voornaemste bloet-ader aen den lever.

35 D. de longe, die door hare geduerige beweginge den adem dan van sich stoott, ende dan wederom tot haer treckt, gelijck het radt aen eenen waterput nu den emmer tot sich optreckt, dan van sich in den put neder laett.

7

^a Ende dat ³⁶ het stof wederom tot aerde keere, als het geweest is: ende ³⁷ de geest weder ³⁸ tot Godt keere, ^{b 39} die hem gegeven heeft.

a Genes. 3.19.

36 D. het lichaem, ’t welck in den beginne van aerde genomen ende gemaeckt is, Genes. 3.19. Siet Iob 7.5.

37 D. de ziele. Siet Numer. 16.22. ende 27.16.

38 T.w. in den hemel, verstaende dat Salomo hier het volck Godes alleen aenspreeckt. Sommige verstaen het van de zielen, soo wel der ongeloovigen als der geloovigen, die beyde van Godt als Richter, terstont als de mensche sterft, gewesen worden elck aen hare plaetse, der geloovigen ten hemel, der ongeloovigen ter hellen. Vergelijckt Luce 16.22.

b Genes. cap. 2. op vers 7. Numer. 16.22.

39 Siet Genes. 2.7.

8

^{c 40} Ydelheyt der ydelheden, seyt de Prediker: ’t is al ydelheyt.

c Psalm 62.10. ende 144.4. Eccles. 1.2.

40 Siet boven 1.2.

9

Ende voorts, dewijle de Prediker wijs geweest is, ⁴¹ soo leerde hy het volck noch ⁴² wetenschap, ende ⁴³ merckte op, ende ⁴⁴ ondersocht, ⁴⁵ hy stelde vele ^d spreucken in orden.

41 Na dat hy bekeert was soo bekeerde ende leerde hy oock andre.

42 Dat is, goede leeringen.

43 Anders, hy heeft gewegen, Te weten, met de schale der wijsheyt.

44 Anders, examineerde.

45 Salomo heeft vele spreucken gesproken, 1.Reg. 4.32. waer van alleen het boeck Proverbiorum, ofte der Spreucken, ende dit boeck Kohelet, tot ons gekomen is: Ende verstaet hier onder den name van Spreucken, deftige, wijse sententien, handelende van het leven ende zeden der menschen, ende van den loop der werelt. siet de aenteeck. 1.Reg. 4. op vers 32.

d 1.Reg. 4.32.

10

De Prediker socht aengename ⁴⁶ woorden uyt te vinden: ende het geschrevene is ⁴⁷ rechtt, woorden der waerheyt.

46 Ofte, saken.

47 Ofte, rechtmatigh, Dat is, soodanigh, op ’t welcke niemant met reden te spreken en hadde.

11

⁴⁸ De woorden der wijsen zijn gelijck prickelen, ende gelijck nagelen, diep ⁴⁹ ingeslagen [van] de meesters der ⁵⁰ versamelingen, ⁵¹ [die] gegeven zijn ⁵² van den eenigen Herder.

48 Hy wil seggen, dat, gelijck de ossen tot het ploegen, met het steken van prickelen ofte scherpe pinnen worden voort gedreven, dat oock alsoo de menschen door scherpe ende ernstachtige vermaningen moeten aengeporret worden tot vromigheyt ende Godtsaligheyt, ende tot afkeer van de wereltsche ydelheyt.

49 Hebr. ingeplant.

50 Ofte, der gemeynte, D. van de Leeraers der gemeynte.

51 Die, ofte, welcke, Te weten, woorden der wijsen, ofte, die, Te weten, nagelen.

52 Hebr. van eenen Herder, T.w. van Godt, die sijnes volcks Herder ende Hoeder is, Psalm 23. ende die sijne Propheten ende Dienaren uytsendende, deselve met sijnen Geest verlicht ende bekrachtight. Siet Ioan. cap. 10. vers 11. 1.Petr. cap. 2. vers 25. ende 5.4. Anders, van den eersten Herder

[fol. 297v]

12

Ende wat boven ⁵³ deselve is, mijn sone, weest gewaerschouwt: ⁵⁴ van vele boecken te maken, en is geen eynde; ende ⁵⁵ veel lesens ⁵⁶ is vermoeyinge ⁵⁷ des vleesches.

53 Te weten, de woorden der wijsen ende des eenigen Herders. Anders, voorts mijn sone, weest hier uyt vermaent, ofte, gewaerschouwt. Hebr. eygentlick, weest verlicht, Te weten, uyt de spreucken, die in dit boeck staen, ende insonderheyt oock in het boeck mijner spreucken, ende andre boecken meer: Ghy hebt hier genoegh aen, bewaert dit maer wel, ende wacht u van aen te nemen het gene dat de Philosophen, ofte wereltwijse geschreven hebben van ’t opperste goet ende gelucksaligheyt der menschen, want dese en zijn van den Geest Godes niet geregeert geweest, daerom zijn sy wijdt van den rechten wegh afgetreden.

54 Te weten, gelijck de wereltwijse Philosophen gedaen hebben.

55 Of, te veel lesens. Anders, te veel studeeren.

56 Dat is, het maeckt het hooft ende de hersenen moede.

57 Dat is, des menschen.

13

Van ⁵⁸ alles dat gehoort is, is [kolom] ⁵⁹ het eynde van de sake: ^e Vreest ⁶⁰ Godt, ende houdt sijne geboden; want ⁶¹ dit [betaemt] alle menschen.

58 D. al het gene daer toe dese mijne predicatie gericht is, aengaende het opperste goet.

59 D. het besluyt, ofte somme.

e Deut. 6.2. ende 10.12. Prov. 3.7.

60 Vreest Godt, door den welcken alleen ghy het hooghste goet ende saligheyt kondt verkrijgen, Maer niet door eenigh aerdsch ofte verganckelick dingh.

61 Anders, want dit is het gantsche [werck,] ofte, [ampt] des menschen, Dat is, daer behoorde hy sijn gantsch werck van te maken: dit is het principaelste eynde van des menschen leven: ofte, dit is ’t geheele des menschen, Dat is, de volkomene gelucksaligheyt: ofte, hier in bestaet sijn welvaren ende saligheyt. Anders, des geheelen menschen.

14

^f Want Godt sal ⁶² yeder werck ⁶³ in het gerichte brengen, met al dat verborgen is, ’t zy goet, of, ’t zy quaet.

f 1.Corinth. cap. 4. vers 5. ende 2.Corinth. cap. 5. vers 10.

62 Ofte, alle daet, dat is, alle daden ende wercken der menschen.

63 Want ten jonghsten dage sal Godt selfs de verborgene gedachten oordeelen, Rom. cap. 2. vers 16. Hebr. cap. 13. vers 4.

Eynde des Boecks Ecclesiastes, ofte, Prediker.