Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het x. Capittel.

Salomo recommandeert eenen yegelicken de wijsheyt, ende waerschouwt eenen yegelicken voor de dwaesheyt, vers 1, etc. Ende hy vermaent, hoe men sich by den Koningh houden sal, als hy vertoornt is, 4. hoewel het dickwils geschiet dat loose lieden van den Koningh verheven, ende vrome veracht worden, 5. Daer na spreeckt hy van de onvoorsichtigheyt eeniger menschen, 8. Ende hy leert wederom hoe profijtelick de wijsheyt, ende hoe schadelick de dwaesheyt zy, 10, etc. insonderheyt in eenen Prince, 16, etc. die men niet vloecken en sal, 20.

1

¹ EEne doode vliege doet ² de salve des Apothekers stincken [ende] opwellen: ³ [alsoo] een weynigh dwaesheyts eenen [man,] die kostelick is ⁴ van wijsheyt, [ende] van eere.

1 Hebr. vliegen des doots doet stincken, D. elcke doode vliege doet stincken. De sin is, Of schoon een vliege maer een kleyn beestken en is, soo doet het evenwel eene welrieckende olie, of salve, stincken, Te weten, indiense in deselve valt, ende blijft liggen.

2 D. eene salve of olie, die van de Apothekers konstelick toebereyt ende gemaeckt wort.

3 De sin is: Alsoo is oock een weynigh dwaesheyt oorsake, dat een treffelick beroemt man sijne eere ende reputatie verliest.

4 Dat is, van wegen sijne wijsheyt ende eere.

2

⁵ Het herte des wijsen is tot sijner rechter: maer het herte eenes sots ⁶ is tot sijner slincker hant.

5 Dat is, een wijs man stelt sijne saken wijselick aen, alles te voren in sijn herte wijselick ende wel overleggende. Men moet geensins uyt dese woorden besluyten, dat Salomo hier wil seggen, dat der wijsen herte in haren boesem anders leyt, als der dwasen, want soo der wijsen, als der dwasen herte, leyt in het midden der borst, een weynighsken na de slincker zijde aen streckende. Het is een gelijckenisse genomen van de rechter ende slincker hant, in’t uytvoeren eeniger sake, het zy wel, ofte qualick. Het grootste deel der menschen gebruyckt de rechter hant om yets wel ende te dege te doen, soo dat als yemant yet wel doet ende met wijsheyt (die uyt het herte komt) soo schijnt het dat hy het herte aen de rechter hant heeft liggende, om sijne saken wel te verrichten: Ter contrarie, die sijne saken niet wel, noch bequamelick, of wijselick uyt en richtt, schijnt dat hem het herte slincks leyt.

6 Dat is, hy stelt sijne saken dwaeslick aen.

3

Ende oock wanneer de dwaes op den wegh wandelt, ⁷ sijn herte ontbreeckt

7 Dat is, soo blijcken, ende openbaren haer sijnes herten gebreken.

[fol. 296v]

[hem:] ende ⁸ hy seyt ⁹ tot een yegelick, dat hy dwaes is.

8 Dat is, hy geeft opentlick genoegh te kennen, (Te weten, door sijnen gangh, gelaet, kleederen, ende gebeerden) dat hy niet wijs en is.

9 D. tot alle man, die hem over strate siet gaen, ofte wandelen. Anders, van een yegelick, dat die dwaes is.

4

Als ¹⁰ de geest des Heerschers tegen u oprijst, en verlaet ¹¹ uwe plaetse niet, want het is ¹² medicijne, het ¹³ stilt groote sonden.

10 Dat is, de toorn. Siet de aenteeckeninge Iudic. cap. 8. op vers 3.

11 Dat is, uwe beroepinge, ampt, staet, conditie. Anders, verlaet uwe plaetse niet, Dat is, betoont ende draeght u, gelijck het eenen ondersaet betaemt, Namelick, demoedigh ende nederigh.

12 Anders, sachtigheyt, of, sachtsinnigheyt, (dat is, sachtsinnige toegevinge) stilt, etc.

13 Die anders een regent in sijnen toorn soude aen u mogen begaen, daerom soeckt liever met soete woorden sijnen toorn te vermurwen ofte versachten. Het kan oock in desen sin genomen worden, sachte ende ootmoedige woorden stillen, Dat is, komen voor, of nemen wech, of bedecken, groote offensien ofte misdaden, die ghy aen den Prince mooght begaen hebben.

5

Daer is [noch] een quaet [dat] ick gesien hebbe, onder de sonne, als eene ¹⁴ dwalinge die van het aengesichte des Oversten ¹⁵ voort komt:

14 Dat is, een groote foute, als zijn de fouten die herkomen van de Princen, ofte Groote des lants. Want hoe yemant grooter of hooger verheven is, hoe oock de fouten die hy begaet, grooter ende schadelicker zijn.

15 Dat is, begaen wort.

6

¹⁶ Een dwaes wort gesett ¹⁷ in groote hoogheden: maer ¹⁸ de rijcke, sitten ¹⁹ in de leeghte.

16 Ofte, de dwase, D. plompaerts, die geheel onbequaem zijn om andere te regeeren, ende officien te bedienen, worden verheven tot staten ende ampten. Het belieft Godt somtijts, dat dusdanige sullen landen ende steden regeeren, om alsoo deselve te plagen. Hebr. de dwaesheyt wort, etc. Dat is, sulcken mensche die de dwaesheyt selve is.

17 Ofte, in vele hoogheden.

18 Te weten, in wijsheyt, ofte, die sinrijcke zijn: ofte, die rijcke zijn, ende te gelijcke wijs, Dat is, die verstants ende wetenschaps genoegh hebben, om de ampten wel te bedienen.

19 Dat is, in een leege plaetse, in nederigheyt.

7

Ick hebbe ²⁰ knechten te peerde gesien: ende ²¹ Vorsten, gaende, als knechten ²² op de aerde.

20 Dat is, sulcke die een knechtelick onwijs gemoedt hadden, ofte die van knechten en slaven afkomstigh waren.

21 Dat is, kloecke ende verstandige mannen, die soodanigh een gemoedt hadden, als de Princen hebben, of behoorden te hebben.

22 Dat is, te voete gaen, ja selfs andere dienen.

8

²³ Wie ^a eenen kuyl graeft, sal daer in vallen: ende wie eenen muer doorbreeckt ²⁴ een slange sal hem bijten.

23 Dat is, wie tegen yemant anders ongelijck rockent, dien sal het qualick gaen door Godes rechtveerdigh oordeel. Salomo wijst in dit, ende in het 9 vers aen, met vier gelijckenissen, hoe schadelick dat de onvoorsichtigheyt is. Siet Psalm 62. op vers 4.

a Proverb. 26.27.

24 De slangen liggen gemeenelick in de reten en spleten, of in de gaten der mueren: Als men de mueren afbreeckt, soo komen sy te voorschijn, ende bijten of steken de gene die sy eerst vinden. Het schijnt dat Salomo hier wil seggen, Dat die de wetten ende ordinantien der Kercke, of politijcke wetten verbreken, die en sullen niet ongestraft blijven.

9

Wie ²⁵ steenen ²⁶ wech draeght, ²⁷ sal smerte daer door lijden: wie hout klieft, sal daer door ²⁸ in gevaer zijn.

25 Te weten, groote steenen, die hem te swaer zijn om te verroeren. Anders, de steenen die sijnes nabuers lantpalen van de sijne onderscheyden, om alsoo sijnen acker te vergrooten. Siet Deuter. cap. 27. vers 17.

26 Ofte, versett.

27 De sin is, Gelijck de gene die sware steenen verheffen of verwentelen, ofte, van d’eene plaetse tot d’andere dragen, swaren arbeyt doen: Alsoo hebben alle ampten ende bedieningen hare swarigheyt.

28 Alsoo dat hy in het klieven sijne hant, ofte voet, ofte een ander lidt sijnes lichaems lichtelick sal quetsen of verzeeren. Anders, hy sal daer door warm worden. In dese beteeckenisse wort het Hebreeusch woort genomen, 1.Reg. cap. 1. vers 2. De sin is, Swaerwichtige saken en worden niet uytgevoert, dan met groote moeyte, veel sweets, ende swarigheyts.

10

Indien ²⁹ hy ³⁰ het yser heeft stomp gemaeckt, ende hy en slijpt ³¹ de snede niet, ³² dan moet ²⁹ hy meerder kracht te wercke stellen: ³³ maer de wijsheyt is een uytnemende sake om [yet] recht te maken.

29 29 Te weten, die met een stompe bijle wil hout klieven.

30 D. een yseren instrument, het zy een bijle, ofte dergelijcke instrument.

31 Hebr. het aengesichte, Dat is, het voorste deel dat het hout klieft.

32 Hebr. dan moet hy de krachten verstercken.

29 29 Te weten, die met een stompe bijle wil hout klieven.

33 Dat is, maer de wijsheyt is de beste hulpe om yet te dege richtigh te maken. Anders, maer de wijsheyt is eene treffelicke beslichtinge, Dat is, als men yets recht en wel verrichten wil, soo en is ’t met gewelt niet te doen, gelijck als wanneer men hout klieft, maer met wijsheyt ende verstant.

11

Indien de slange gebeten heeft ³⁴ eer de besweeringe geschiet is, dan ³⁵ en is daer geene nuttigheyt voor den alderwelsprekensten [besweerder.] ³⁶

34 Ofte, voor de besweeringe, eer sy besworen wort. Hebr. sonder besweeringe.

35 Dat is, als dan en helpt den besweerder sijne besweeringe niet, maer hare steke is doodelick. Siet Psalm 58. vers 5. ende 140. op vers 4. Hebr. soo en is’er niet overighs voor den meester der tonge, Dat is, voor dien die sijne tonge tot besweeringe gebruyckt. Siet dergelijcke maniere van spreken Genes. cap. 14. vers 13. Psalm 140.12.

36 Verstaet hier by, Alsoo en helpt het eenen ondersaet niet, dat hy als dan eerst sijnen Prince met smeeckende woorden soeckt te vermurwen, na dat de Prince begonnen heeft hem in sijnen toorn te straffen. Ende alsoo voorts in het gemeen, dat het te vergeefs is, middelen te gebruycken tegen het quaet, als het te late is. Anders, indien de slange bijt, niet besworen zijnde, soo en is de klappaert niet beter.

12

De woorden eenes wijsen monts ³⁷ zijn aengenaem: maer de lippen eenes sots ³⁸ verslinden hemselven.

37 Hebr. zijn gunste, Dat is, sy maken eenen wijsen man aengenaem, ende volgens dien soo zijnse hem voorderlick ende profijtelick.

38 Dat is, sy brengen hem in verdriet.

13

Het beginsel der woorden sijnes monts, is dwaesheyt: ende ’t eynde ³⁹ sijnes monts, ⁴⁰ is boose dulligheyt.

39 Dat is, der woorden sijnes monts.

40 Dat is, schadelicke dolligheyt, Namelick, om dat sijne dolligheyt meer ende meer toeneemt.

14

⁴¹ De dwaes maeckt wel vele woorden: [maer] de mensche en weet niet wat het zy dat geschieden sal: ende ⁴² wat na hem geschieden sal, wie sal het hem te kennen geven?

41 Dat is, hy maeckt met veel gerels van het gene dat hy te doene voor heeft, seggende tot andere, hoe ende wat hy al doen wil, als of hy konde uytvoeren al wat hy wil of voorneemt. Maer hy sal sich bedrogen vinden in sijne ydele hope. Siet Iacob. cap. 4. versen 13, 14.

42 Ofte, hoe.

15

Den arbeyt der sotten maeckt ⁴³ eenen [kolom] yegelicken van hen moede: ⁴⁴ dewijle sy niet en weten na de stadt te gaen.

43 Hebr. hem; eenen yegelicken van hen.

44 D. een sot mach vergeleken worden met den genen die willende na een stadt toe gaen, den wegh niet en weet, ende derhalven met vele moeyte door kromme wegen derwaerts gaet. De sin is, Hy en weet niet hoe, of op wat wijse dat hy sal uytvoeren ’t gene dat hy voorgenomen heeft. Andre nemen de woorden deses vers in desen sin: De sotten, ofte, vele onverstandige menschen, bekommeren haer met vele sware hooghwichtige saken, daer sy haer selven seer in quellen, daer sy doch gemeene dingen niet en weten noch verstaen, zijnde soo bekent als de strate, ofte wegh na eene stadt toe gaende, die den kinderen ende slechte lieden selfs bekent is. Het schijnt een spreeckwoort te zijn, waer door groote onwetenheyt wort te kennen gegeven.

16

^b Wee u, ⁴⁵ lant, diens Koningh ⁴⁶ een kint is: ende ^c diens ⁴⁷ Vorsten ⁴⁸ in den morgenstont ⁴⁹ eten.

b Iesa. 3.3, 4. Hose. 13.11. Amos 6.4.

45 D. ghy inwoonders des lants.

46 Het zy in jaren, of in verstant.

c Iesa. 5.11.

47 D. Raetsheeren, Amptlieden, Richters, ende dergelijcke hooge amptdragende persoonen.

48 D. ter onbequamer tijt, T.w. te dier tijt als sy behoorden te rechte te sitten, ende raet te houden. siet Ier. 21.12.

49 D. goet cier maken, ende bancketteeren.

17

Welgelucksaligh zijt ghy, lant, wiens Koningh ⁵⁰ een sone der Edelen is: ende diens Vorsten ⁵¹ ter rechter tijt eten, ⁵² tot sterckte, ende niet tot drinckerije.

50 D. die van edele stamme ende afkomste is. Verstaet hier by, Ende die in Godtsaligheyt, wijsheyt, ende alle deught is opgetrocken. Hebr. een sone der witten, D. der edelen, die witte kleederen pleghten te dragen. Siet Nehem. 2. op vers 16. Prov. 22.29. worden de onedele genoemt verduysterde.

51 D. te dier tijt als men gewoone is te eten, T.w. na dat men sijne nootwendige saken heeft uytgericht.

52 D. om het lichaem te verstercken, niet om droncken te worden.

18

Door ⁵³ groote luyigheyt ⁵⁴ verswackt het gebindt, ende ⁵⁵ door slappigheyt der handen ⁵⁶ wort het huys doorlekende.

53 Hebr. twee luyigheden, D. dobbele luyigheyt, of, luyigheyt van beyde handen.

54 Anders, sincken de balcken, D. gaet het huys te niete, ende alles gaet verloren.

55 Ofte, nederlatinge.

56 Ofte, verleckt het huys. Verstaet hier by, hoe veel meer sal ’t lant te schande komen, in ’t welcke onachtsame, ende tot alle ongeregeltheyt begevene Princen, regeeren.

19

⁵⁷ Men maeckt ⁵⁸ maeltijden om te ⁵⁹ lacchen, ende de wijn, verheught ⁶⁰ de levendige: ende het ⁶¹ gelt verantwoort alles.

57 Hebr. sy zijn makende.

58 Hebr. broot. Als Dan. 5.1.

59 D. tot vrolickheyt, om lustigh ende vrolick te zijn.

60 Of, het leven.

61 Of, het gelt doet alles antwoorden, D. het maeckt dat alle dingh daer is: Alle dingh staet onder de gehoorsaemheyt des gelts, derhalven behoorde sich een yeder te beneerstigen, dat hy door sijnen arbeyt, ende door behoorlicke middelen, yet mochte vergaderen, ende in voorraet hebben.

20

^d Vloeckt den Koningh niet, selfs ⁶² in uwe gedachte, noch en vloeckt den rijcken niet, in het binnenste uwer slaepkamer: ⁶³ want het gevogelte des hemels soude de stemme ⁶⁴ wech voeren, ende ⁶⁵ het gevleugelde soude ⁶⁶ het woort ⁶⁷ te kennen geven.

d Exod. 22.28.

62 Of, in u geweten, of, herte. Als of hy seyde, Al gaet het aldus toe in de hoven der Koningen ende Princen, en denckt noch en spreeckt evenwel niet qualick van deselve: ja selfs niet in ’t binnenste ende secreetste uwes huys.

63 D. ’t en sal niet lange verborgen blijven, al souden ’t de vogelen des hemels uytbrengen. De Koningen ende Princen hebben vele ooren, ende vele oogen, gelijck sy oock lange handen hebben.

64 Te weten, tot den Koningh, die het wonderbaerlick soude wijs worden.

65 Hebr. de heere, of, de besitter der vleugelen, of, der vederen, D. die vleugelen hebben: Als Prov. 1. op vers 17.

66 Of, de sake.

67 T.w. aen den Koningh, die u straffen soude, vernemende dat ghy hem gevloeckt hebt.