Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

Een vermaninge, dat men den Koningh, of d’Overigheyt alle behoorlicke gehoorsaemheyt bewijse, vers 1, etc. Dat men sich niet te seer en bekommere met het aenstaende quaet, 6. Daer na verhaelt hy noch eenige andere ydelheden deses levens, als namelick, hoe de onderdanen van de quade Overigheden onderdruckt worden, 9. Dat vele menschen in sonden blijven steken, om datse niet stracks gestraft en worden, 11. Doch de straffe en sullen sy niet ontgaen, 12. al hoewel het dickwils den vroomen qualick, ende den boosen in dese werelt wel gaet, 14. daer op besluyt hy, dat het best is, dat men in dit leven de gaven Godes met vrolickheyt geniete, 15. verlatende de onnoodige ende overtollige sorge deses levens, 16.

1

^{* 1} WIe is gelijck de wijse? ende wie weet de uytlegginge der dingen? ² de wijsheyt des menschen verlicht sijn aengesichte, ende ³ de stuerigheyt sijnes aengesichts wort ⁴ [daer door] verandert.

* Verscheydene soo Hebreeusche, als oock veel oversettingen, voegen d’eerste woorden deses vers aen ’t laetste vers des sevenden Capittels.

1 Als of hy seyde, Het is seker ende gewis, dat een wijs man alle andre menschen in weerdigheyt te boven gaet, om dat hy alle dingen wel ende grondelick kan uytleggen ende beantwoorden.

2 D. sy maeckt hem beleeft ende vriendelick. Anders, sy geeft hem het licht der kennisse, sulcks dat hy seer klaer ende bescheydelick siet hoe hy heeft te wandelen, ende wat hem staet te doen, of te laten. Siet boven cap. 2. vers 14.

3 Ofte, wreetheyt. Hebr. sterckheyt, of, hardigheyt. Dat is, hy leyt de felheyt of wreetheyt af: die haer gemeenlick in het aengesichte openbaert. siet Deut. 28. vers 50. Iudic. 14. vers 14. ende de aenteeckeninge aldaer.

4 Te weten, door de wijsheyt.

2

^a Ick [segge;] ⁵ Neemt acht ⁶ op den mont des Koninghs: doch ⁷ na de gelegentheyt van den eedt Godes.

a Proverb. 24.21.

5 Hebr. ick, bewaert. Het is een kort afgebrokene maniere van spreken.

6 D. op ’t gene dat de Koningh seyt, of, op het gene dat hy u gebiedt. Het woort mont beteeckent dickwils een reden, of woorden: ende woorden beteeckent dickwils, bevelen, of geboden, als Exod. 17.1.

7 Dat is, gehoorsaemt alsoo den Koningh ofte Overigheyt, dat ghy midlerwijle niet en verlaet noch en vergeet den schuldigen plicht ende eedt, daer mede ghy principalick aen Godt verbonden zijt. Anders, om de sake van den eedt Godes.

3

En haest u niet wech te gaen ⁸ van sijn aengesichte; ⁹ en blijft niet staende in eene quade sake: want ¹⁰ al wat ¹¹ hem lust, doet hy.

8 T.w. des Koninghs, T.w. uyt onverduldigheyt, als hy u wat beveelt, dat u niet en behaeght: met u haestigh wechgaen te kennen gevende, dat ghy weygerigh zijt te doen dat u de Koningh beveelt. Anders, wech te gaen, D. uyt sijnen dienst te treden, ende hem te verlaten. Sommige verstaen dit ende het gene volght, van Godt.

9 D. en houdt u aen geen quade sake, en staetse niet toe. siet d’aent. 2.Reg. 23. op vers 3. Ofte en blijft niet obstinatelick in ’t weygeren van het bevel des Koninghs.

10 Soo dat hy sich, wanneer het hem belieft, aen u wreken kan, ende toornigh zijnde, soude hy u lichtelick straffen.

11 T.w. den Koningh.

4

Waer ¹² het woort des Koninghs is, daer is heerschappije: ende wie sal tot hem seggen, ¹³ Wat doet ghy?

12 Dat is, het bevel. De sin is, Als de Koningh sijne dienaren beveelt, dat sy u sullen straffen, niemant en derf sijn heerschappende bevel tegenstaen.

13 D. waerom beveelt ghy my dit?

5

^b Wie ¹⁴ het gebodt onderhoudt, ¹⁵ en sal niet quaets gewaer worden: ende ¹⁶ het herte eenes wijsen sal tijt ende wijse weten.

b Rom. 13.3.

14 T.w. het bevel des Koninghs, het welck niet en strijt tegen den wille ende het bevel Godes.

15 D. hy en sal in de ongenade ende straffe Godes, ofte des Koninghs, noch der Overigheyt niet vervallen. Hebr. en sal niet weten een quaet dingh.

16 D. een wijs man weet hoe hy sich na gelegentheyt sal schicken, dat hy Godt, noch den Koningh niet en vertoorne.

6

Want een yeder voornemen heeft tijt ende wijse: ¹⁷ Dewijle het quaet des menschen vele is over hem.

17 D. de mensche is veel ongelucks ende swackheyts onderworpen, daerom moet men voorsichtigh zijn in sijne saken.

7

¹⁹ Want hy en weet niet watter geschieden sal: want ^c wie sal ’t hem te kennen geven, ²⁰ wanneer het geschieden sal?

19 D. hy en weet niet wat hem Godt toeschicken sal, gelijck hy oock niet en weet den tijt wanneer: Ende derhalven en kan hy ’t niet voorkomen: Daerom moet hy steeds Godt bidden om een heylige voorsichtigheyt, op dat hy sich wel ende na behooren moge dragen.

c Eccles. 6.12.

20 Of, hoe.

8

^d Daer en is geen mensche ²¹ die heerschappije heeft over den geest, ²² om den geest ²³ in te houden: ende hy en heeft geene heerschappije ²⁴ over den dagh des doots; oock ²⁵ geen geweer ²⁶ in desen strijt: oock en [kolom] sal de ²⁷ godtloosheyt hare meesters niet verlossen.

d Iob 14.5. Psalm 39.6.

21 T.w. als den mensche de doot overkomt.

22 D. om den adem ofte ziele, ofte geest des levens binnen het lichaem te houden, dat hy daer niet uyt en vare.

23 Het Hebreeusch woort beteeckent soo veel als in een gevangenisse besluyten, of bewaren.

24 Ofte, in den dagh des doots. D. als de doot het leven komt bestrijden, ende de sterfdagh gekomen is, soo en is’er geen middel om de doot te ontkomen.

25 D. vleeschelicke wapenen. Anders, geene loslatinge.

26 T.w. als leven ende doot met malkanderen strijden.

27 Gelijck men gemeenlick seyt, onrecht slaet sijn eygen meester. Anders, het onrustigh gewoel, als of hy seyde, Dat yemant nu dit, dan dat voorneemt, ende seer woelende is, om tot sijn voornemen te geraken, en sal hem al mede niet helpen tegen de doot.

9

Dit al hebbe ick gesien, doe ick mijn herte begaf tot alle werck dat onder de sonne geschiet: ²⁸ Daer is een tijt dat de [eene] mensche over den [anderen] mensche heerscht, ²⁹ hem ten quade.

28 Of, [oock sagh ick] eenen tijt, in den welcken, etc. Te weten, als een onrechtveerdigh mensche in hooghheyt, ende in het ampt der overigheyt verheven wort, daer doch de gene die dit ampt bedienen, harer ondersaten welvaert insonderheyt ende voor al behoorden te soecken, Rom. 13.4.

29 Ofte, den heerscher, ofte dien over welcken hy heerscht.

10

Alsoo hebb’ ick oock gesien de godtloose ³⁰ die begraven waren, ende [de gene die] quamen, ende uyt ³¹ de plaetse des Heyligen gingen, die werden vergeten in die stadt, [in] dewelcke sy recht gedaen hadden: ³² Dit is oock ydelheyt.

30 Dat is, die in vergetenheyt gestelt waren.

31 Verstaet hier door de plaetse des Heyligen, den tempel, daer in de heylige Godt woont. Komen, ofte, ingaen ende uytgaen is soo vele als in Godts Huys te verkeeren, ende sich in Godtsaligheyt te oeffenen. Andere verstaen hier door de heylige plaetse, de gerichtplaetse, alwaer de Richters sitten in Godes plaetse, ende den persoon Godes representeeren, Godt daer tegenwoordigh by haer zijnde, ja in ’t midden van haer presideerende. Andere verstaen dit versken van de godtloose, ende setten’t aldus over: Ende doe hebbe ick gesien de godtloose, datse begraven wierden, ende ondergingen, ende uyt de plaetse des Heyligen wegh gingen, ende werden vergeten in de stadt in dewelcke sy alsoo gedaen hadden, D. godtlooselick geregeert hadden.

32 Te weten, dese onbestendigheyt ende ondanckbaerheyt des volcks.

11

³³ Om dat niet haestelick het oordeel [over] de boose daet en geschiet, daerom is het herte van de kinderen der menschen in hen vol om quaet te doen.

33 Als of hy seyde, Om dat Godt dickwils sijn rechtveerdigh oordeel over de godtloose vertraeght, soo meynen sy dat sy altijt ongestraft sullen blijven, ende derhalven vervallen sy in alle godtloosheyt. Vergel. Psalm 50. op vers 21.

12

Hoewel een sondaer hondert [mael] quaet doet, ende [Godt] hem [de dagen] verlenght: ^e soo weet ick doch, dat het dien sal wel gaen, ³⁴ die Godt vreesen, die voor sijn aengesichte ³⁵ vreesen.

e Psalm 37.9, 10, 11, 12, 18, 19, 20. Proverb. 1.33. Iesa. 3.10.

34 Te weten, met een kinderlicke vreese.

35 T.w. hem te vertoornen.

13

Maer ³⁶ den godtloosen en sal ’t niet wel gaen, ende ³⁷ hy en sal de dagen niet verlengen: hy sal zijn ³⁸ gelijck een schaduwe: om dat hy sich voor Godes aengesichte niet en vreest.

36 Verstaet hier by, maer hy sal eyndelick gestraft worden, het zy hier, ofte hier namaels.

37 D. hy en sal niet lange leven, immers in gerustigheyt, ende met een goede conscientie, ’t welck het rechte leven is.

38 Die haest voorby passeert. Siet Psalm 144. vers 4. Anders, hy en sal de dagen niet verlengen, gelijck een schaduwe, die met den ondergangh der sonne langh wort.

14

Daer is [noch] een ydelheyt die op aerden geschiet: Datter zijn rechtveerdige dien het ³⁹ wedervaert ⁴⁰ na het werck der godtloosen, ende daer zijn godtloose dien het wedervaert na het werck der rechtveerdigen: ⁴¹ Ick segge ⁴² dat dit oock ydelheyt is.

39 Hebr. aenraeckt, aentreft.

40 D. als of sy wercken der godtloosen hadden, etc. De sin is, Somtijts gaet het den vromen qualick: Ende den godtloosen wel. siet Psalm 73.11, 12, 13, 14.

41 Of, ick seyde.

42 T.w. dewijle geen mensche en kan versekert zijn, dat het hem van wegen sijne vromigheyt in deser werelt steeds sal wel gaen. Anders, dit is oock ydelheyt, Dat is, dit is eene ydele ende ongerijmde sake, na het oordeel der menschen.

15

Daerom prees ick de blijdtschap, dewijle ^f de mensche niet beters en heeft ⁴³ onder de sonne, dan te eten ende te drincken, ende ⁴⁴ blijde te zijn: want ⁴⁵ dat sal hem aenkleven van sijnen arbeyt, de dagen sijnes levens, die hem Godt geeft onder de sonne.

f Eccles. 2.24. ende 3.12, 22. ende 5.18. ende 9.7.

43 Dat is, soo veel dit tijdelicke leven aengaet.

44 Doch alsoo, dat hy altijt de vreese des Heeren voor oogen hebbe. siet onder 12.13.

45 Dat is, dat sal sijn deel zijn.

16

Als ick mijn herte begaf om wijsheyt te weten, ende om aen te sien de besigheyt die op der aerde geschiet, dat men oock des daeghs, noch des nachts ⁴⁶ den slaep niet en siet met sijne oogen:

46 D. niet en slaept, Te weten, van wegen de sorge ende bekommernisse die hy heeft over de tijdelicke goederen. siet boven 2. versen 23, 24.

17

Doe sagh ick al het werck Godes: dat de mensche ⁴⁷ niet en kan uytvinden ⁴⁸ het werck dat onder de sonne geschiet: om het welcke een mensche arbeyt ⁴⁹ om te soecken, maer hy en sal ’t niet uytvinden: ja indien oock een wijse ⁵⁰ seyde, dat hy het soude weten, soo en sal hy het [doch] niet konnen uytvinden.

47 Te weten, met sijn eygen vernuft.

48 T.w. de regeeringe Godes over de saken die in de werelt geschieden, als by namen, hoe dat dit met Godes rechtveerdige regeeringe over een komt, dat hy de vrome dickwils soo swaerlick kastijdt, ende de godtloose dickwils soo zegent.

49 Dat is, om te verstaen, Te weten, hoe alle dingh in der werelt van Godt wijselick ende wel geregeert wort.

50 T.w. by hemselven in sijn herte.