Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

Salomo wijst aen met sijn eygen exempel, dat de ware gelucksaligheyt niet en bestaet in de dingen die het vleesch aengename zijn, als statelicke timmeragien, plantinge van boomen, wijngaerden, hoven, versen 1, 2, etc. maer in vredige ende vrolicke genietinge der gaven, die Godt den mensche geeft, 24, etc.

1

ICk seyde in mijn herte, ¹ Nu wel aen, ² ick sal u beproeven door vreughde, derhalven ^{3 a} siet het goede aen: maer siet, ⁴ oock dat was ydelheyt.

1 Hebr. gaet nu.

2 Hier spreeckt Salomo sijn eygen herte aen, als of hy seyde, Ick wil eens besoecken, of de wellusten ende wereltsche genoeghten, het ware ende het hooghste goet zijn, die de gene die daer in baden, een recht vernoegen des geests, ende rechte gelucksaligheyt souden kunnen aenbrengen.

3 Hebr. siet in’t goede, dat is, verzadight u met het goede: dat hier te seggen is, met lichamelicke genoeghten.

a Luce 12.19.

4 Te weten, alsoo wel; als het gene dat te vooren Cap. 1. verhaelt is, namelick de ondersoeckinge van wereltsche dingen.

2

⁵ Tot het lacchen seyde ick, Ghy zijt onsinnigh: ende tot ⁶ de vreughde, ⁷ Wat maeckt dese? [kolom]

5 Verstaet dit alsoo, dat het vele ende onmatelicke lacchen, singen, en springen, meer eenen gecken ende onwijsen, dan eenen wijsen ende verstandigen man betaemt, Prov. 20.1. Maer om sekere oorsaken somtijts matelick te lacchen, en is niet te berispen.

6 Verstaet hier vleeschelicke, of wereltsche vreught.

7 Ofte, waerom doet ghy dit? De sin is, wat voordeel brenght dese wereltsche vreught mede? Immers en deught noch en dient sy niet om de ware gelucksaligheyt te erlangen.

3

Ick hebbe ⁸ in mijn herte ⁹ nagespeurt, om ¹⁰ mijn vleesch ¹¹ op te houden in den wijn, ¹² (nochtans leydende mijn herte in wijsheyt) ende om de dwaesheyt vast te houden, tot dat ick soude sien wat den kinderen der menschen best ware, dat sy doen souden onder den hemel, [geduerende] het getal der dagen hares levens.

8 Dat is, by my selven.

9 Of, ondersocht, of, gesocht, ofte, beraetslaeght.

10 Dat is, mijn lichaem. De sin is, Ick hebbe my beneerstight, om te gelijcke in lichamelicke genoeghten, ende in wijsheyt te leven, voegende alsoo de wijsheyt ende de genoeghte te samen, want men moet hier onder den name van wijn verstaen, allerley leckere spijse, ende dranck, ja allerley wellusten.

11 Ofte, te trecken tot den wijn, D. tot den wijn te gewennen. Anders, mijn vleesch den wijne over te geven.

12 Hy wil seggen, Ick hebbe voorgenomen de wijsheyt die my Godt gegeven heeft, alsoo in mijn herte te bewaren, dat ick nochtans uyterlick de dwaesheyt (te weten, met leckerlick te eten, ende te drincken, ende met wellusten te plegen) oock plaetse geven woude, die grijpende ende vasthoudende.

4

¹³ Ick maeckte my groote ¹⁴ wercken, ick bouwde my huysen, ick plantede my ¹⁵ wijngaerden.

13 Hebr. ick maeckte mijne wercken groot, T.w. niet alleen ter nootdruft, maer oock tot eenen toon van mijne heerlickheyt, ende tot genoeghte.

14 Dat is, gebouwselen, als stracx volght, ende oock versen 5, 6.

15 T.w. in Baal-Hamon, Cantic. 8. vers 11.

5

Ick maeckte my ¹⁶ hoven, ende ¹⁷ lusthoven, ende ick plantede boomen in deselve, van ¹⁸ allerley vrucht.

16 Te weten, daer allerley kruyden ende bloemen in wiessen.

17 Hebr. pardesim, Dat is, paradijsen. Het welcke beteeckent niet alleen gemeyne hoven, maer hoven van playsier, principalick boomgaerden.

18 Hebr. alle.

6

Ick maeckte my ¹⁹ vijvers van wateren, om daer mede te bewateren het woudt, dat met boomen groende.

19 Verstaet soodanige vijvers, in dewelcke steeds water was, soo regenwater, als opwellende water.

7

²⁰ Ick kreegh knechten ende maeghden, ende ick hadde ²¹ kinderen des huyses: oock hadde ick een groot besit van ²² runderen ende ²² schapen, meer dan alle die voor my te Ierusalem geweest waren.

20 Of, ick besat, of, veroverde.

21 Dat is, kinderen binnens huys geboren, te weten, van mijne knechten ende maeghden. Vergel. Genes. cap. 12. vers 5. ende cap. 14. vers 14. ende 15.3. ende 17. vers 12.

22 22 Onder dese specien worden oock andere beesten verstaen, soo groote, als kleyne.

22 22 Onder dese specien worden oock andere beesten verstaen, soo groote, als kleyne.

8

²³ Ick vergaderde my oock silver ende gout, ende kleynodien ²⁴ der Koningen, ende der lantschappen: ²⁵ ick bestelde my sangers ende sangeressen, ende wellustigheden der menschen kinderen, ²⁶ snarenspel, ja allerley snarenspel.

23 Siet 1.Reg. 9.28. ende 10.14, 21, 22, 26.

24 Dat is, die men by eenige Koningen, ofte in vreemde lantschappen konde vinden: Ofte, ’t gene dat by de Koningen, ende in yeder provintie voor het kostelickste gehouden wert.

25 Hebr. ick maeckte.

26 Ofte, musicael accoort, of, verscheydene melodijen van musijck-instrumenten, ofte, karossen, ofte, uytgelesene seer schoone vrouwen, in den krijgh gevangen, te weten, om my te dienen in alle dingen daer toe de vrouwen bequaem zijn. Het Hebreeusch woort en wort nergens anders gevonden als hier, daerom wort het soo verscheydelick overgesett.

9

Ende ick wiert groot, ende nam toe, meer dan yemant, die voor my te Ierusalem geweest was: oock ²⁷ bleef ²⁸ mijne wijsheyt my by.

27 Hebr. stont, Dat is, bestont, ofte, bleef bestendigh by my. De sin is, of ick schoon alle die bovenverhaelde rijckdommen ende heerschappijen hadde: nochtans en liet ick daerom de wijsheyt niet varen, maer ick volherdde evenwel in mijne wijse regeeringe. Vergelijckt boven vers 3.

28 Dat is, de wijsheyt met dewelcke my Godt boven alle andere begaeft hadde.

10

Ende al wat mijne oogen begeerden, dat en ontrock ick haer niet: ick en wederhieldt mijn herte niet van eenige blijdschap, maer mijn herte was verblijdt ²⁹ van wegen al mijnen arbeyt: ende ³⁰ dit was mijn deel van al mijnen arbeyt.

29 Dat is, van wegen de goederen, die ick met mijnen arbeyt te wege gebracht hadde.

30 Dat is, al dat ick genooten hebbe van al mijne moeyte, is geweest eene verganckelicke ende haest passeerende vreught. Siet onder cap. 5. op vers 17.

11

Doe wendde ick my tot alle mijne wercken, die mijne handen gemaeckt hadden, ende tot den arbeyt dien ick werckende gearbeyt hadde: siet het was al ydelheyt, ende ³¹ quellinge des geestes, ende daer in en was geen voordeel ³² onder de sonne.

31 Siet boven 1.14.

32 D. in eenige sichtbare ende verganckelicke dingen.

12

^{33 b} Daer na wendde ick my, ³⁴ om te sien wijsheyt, oock onsinnigheden ende dwaesheyt, want ³⁵ hoe soude een mensche, die ³⁶ den Koningh nakomen sal, [doen] het gene dat alreede gedaen is?

33 D. ick begaf my tot overlegginge van de wijsheyt ende dwaesheyt, die ick beyde beproeft hadde, om te oordeelen by my selven by welcke de uytnementheyt was.

b Eccles. 1.17. ende 7.23.

34 D. om te dege te mercken op de wijsheyt.

35 Anders, want wat [soude] de mensche [doen,] die na den Koningh komen sal? Even het selve dat alreede gedaen is. De sin is: Soo daer yemant is, die meynt dat ick, die soo een machtigh ende wijs Koningh ben, alles niet wel verstaen noch ervaren en hebbe, ende datter over sulcks eenigh ander middel soude mogen zijn, om tot de gelucksaligheyt te komen, die dwaelt grovelick, hy en sal niet anders vinden, dan het gene dat ick daer van verklare, een yeder mach sich hier inne op mijn woort wel verlaten.

36 Dat is, my: Hy wil seggen, die soude konnen doen dat ick, die een machtigh Koningh ben, gedaen hebbe.

13

³⁷ Doe sagh ick, dat de wijsheyt uytnementheyt heeft boven de dwaesheyt, gelijck het licht uytnementheyt heeft boven de duysternisse.

37 De sin is, of schoon al ons bedrijf ydelheyt is, nochtans is de wijsheyt soo veel meer dan de dwaesheyt te achten, als het licht boven de duysternisse.

14

³⁸ De oogen des wijsen zijn in sijn

38 D. de wijse is welbedacht, ende hy gaet voorsichtelick in al sijnen handel, maer een dwaes mensche is onbedachtsaem, ende onvoorsichtigh in al het gene dat hy te doen heeft. Siet onder 8.1. ende Prov. 17.24.

[fol. 293r]

hooft, maer de sot ³⁹ wandelt in de duysternisse: doe bemerckte ick oock, ⁴⁰ dat eenerley geval ⁴¹ hen allen bejegent.

39 D. hy en weet niet hoe hy sijne saken sal aenstellen.

40 T.w. soo veel aengaet het gene dat hen overkomt in dit tegenwoordige leven: gelijck daer zijn verscheydene elendigheden, kranckheden, ende smerten des lichaems, als oock de doot selve. Vergel. hier mede Ps. 49.11.

41 D. hen beyde, soo wel den wijsen, als den dwasen.

15

⁴² Dies seyde ick in mijn herte, Gelijck ’t den dwasen bejegent, ⁴³ sal ’t oock my selve bejegenen: ⁴⁴ waerom hebbe ick dan doe meer na wijsheyt gestaen? doe sprack ick in mijn herte, dat oock ’t selve ydelheyt was.

42 T.w. oordeelende na de gelegentheyt der saken, die men dagelicks voor oogen siet gebeuren.

43 D. ick ben soo wel allerley elenden onderworpen, ende ick sal soo wel sterven, als de dwase, ja als alle andere menschen.

44 Dat is, waerom hebbe ick my dan meer bevlijtight om wijsheyt te verkrijgen, dan andere? of, waerom soude ick dan meer na wijsheyt staen? Als of hy seyde, Dewijle de doot my soo wel overkomen sal, als allen anderen, waer toe sal my de menschelicke wijsheyt voorderlick zijn?

16

⁴⁵ Want daer en sal in eeuwigheyt niet meer gedachtenisse van eenen wijsen, dan van eenen dwaes zijn: aengesien het gene dat nu is, dat wort in de toekomende dagen altemael vergeten: ende ⁴⁶ hoe sterft de wijse ⁴⁷ met den sot?

45 Hebr. daer en is geen gedachtenisse des wijsen met den dwasen in eeuwigheyt. Dit dient tot bevestinge van het gene dat stracks geseyt is: De sin is, Gelijck alle menschen sterffelick zijn, soo vergaet oock metter tijt des eenes gedachtenisse soo wel als des anderen in het gemeen. Hoewel de memorie der gener welcker namen ende daden in Godts woort ende de historien gedacht worden, by velen overblijft.

46 Een vrage met verwonderinge. Als of hy seyde, Het is een droevige sake, dat een treffelick wijs man soo wel, ende soo haest sterven moet, ende dickwils, na het oordeel der werelt, gelijcke uytkomste heeft, als een sot. Anders, Ende hoe de wijse sterft met den sot.

47 D. soo wel als de sot. siet Psal. 49. versen 11, 12.

17

Daerom ⁴⁸ hatede ick dit leven, want dit werck ⁴⁹ docht my quaet, ⁵⁰ dat onder de sonne geschiet: want het is al ydelheyt, ende quellinge des geestes.

48 D. het verdroot my te leven.

49 Hebr. was quaet in, by, of, over my.

50 Dat is, alle de wercken ende hanteeringen der menschen.

18

⁵¹ Ick hatede oock al ⁵² mijnen arbeyt, dien ick bearbeyt hadde onder de sonne: dat ick dien soude achterlaten aen eenen mensche ⁵³ die na my wesen sal.

51 D. ick hebb’er een weersien in gehadt, T.w. lettende op de ydelheyt der rijckdommen, ende de vergaderinge der dingen, die men met soo groote moeyte verkrijght: Ende insonderheyt ten aensien van de onsekerheyt wat erfgenaem dat men hebben sal.

52 D. mijn goet, dat ick met mijnen arbeyt verkregen ende t’samen gebracht hadde.

53 D. die my in het Rijcke sal navolgen.

19

Want ⁵⁴ wie weet, of hy wijs sal zijn, ofte dwaes? evenwel sal hy heerschen ⁵⁵ over al mijnen arbeyt, dien ick bearbeyt hebbe, ende dien ick wijselick beleyt hebbe onder de sonne: Dat is oock ydelheyt.

54 Rehabeam de sone ende navolger Salomons, heeft door sijn dwaesheyt ende onvoorsichtigheyt, het meeste deel sijnes Koninckrijcks verloren, 1.Reg. cap. 12. Men kan eeniger mate uyt dit vers afnemen, dat Salomo wel gemerckt heeft, dat sich Rehabeam niet wel en soude aenstellen in de regeeringe des Rijcks.

55 Dat is, over alle de goederen ende voortreffelicke groote dingen, die ick met veel moeyte verworven ende vergadert hebbe.

20

Daerom ⁵⁶ keerde ick my omme, om mijn herte te doen wanhopen over al den arbeyt dien ick bearbeyt hebbe onder de sonne.

56 Als of hy seyde, Ick ben in dese mijne gedachten eyndelick daer toe gekomen, dat ick in het minste geen genoegen gehadt en hebbe aen al het gene dat ick door mijnen arbeyt verworven hadde. Siet vers 18.

21

Want ⁵⁷ daer is een mensche wiens arbeyt in wijsheyt, ende in wetenschap, ende in geschickelickheyt is: nochtans sal hy ⁵⁸ dien overgeven tot sijn deel, aen eenen mensche, die daer aen niet gearbeyt en heeft: Dit is oock ydelheyt, ende een groot ⁵⁹ quaet.

57 De sin is, ’t En is geen wonder dat my dit verdriett, aengesien datter niemant soo kleyn van middelen en is, of ’t en soude hem wel verdrieten, dat sijne goederen in vreemde handen souden vervallen.

58 Te weten, arbeyt, Dat is, al het goet, dat hy met sijnen arbeyt vergadert ende gewonnen heeft.

59 D. verdriet, of quellinge, als Matth. 6.34.

22

^c Wat heeft doch die ⁶⁰ mensche van al sijnen arbeyt, ende van de quellinge sijns herten, dien hy is bearbeydende, onder de sonne?

c Eccles. 1.3. ende 3.9.

60 T.w. van den welcken vers 21. gesproken is.

23

Want alle sijne dagen ⁶¹ zijn smerten, ende sijne besigheyt is verdriet: selfs des nachts en rust sijn herte niet: dat selve is oock ydelheyt.

61 D. vol droeffenisse ende swarigheyt. Siet Iob 14. d’aenteeck. op vers 1.

24

^{d 62} Isset [dan] ⁶³ niet goet voor den mensche, ⁶⁴ dat hy ete ende drincke, ende dat hy ⁶⁵ sijne ziele ⁶⁶ het goede doe genieten ⁶⁷ in sijnen arbeyt? Ick hebbe oock gesien, ⁶⁸ dat sulcks van de hant Godes is.

d Eccles. 3.12, 22. ende 5.18. ende 8.15.

62 Anders, daer en is [dan] niet beter voor den mensche, [als] dat hy ete ende drincke, etc. Anders,’t en is niet goet voor den mensche dat hy ete ende drincke, D. dat hy in eten ende drincken al sijnen lust ende genoeghte neme.

63 Te weten, soo veel het tijdelicke goet, ende dit verganckelicke leven aengaet.

64 De sin is, dat hy alle onnutte sorge ende bekommernisse bezijden stellende, geniete ende gebruycke het gene dat hem Godt gegeven heeft.

65 D. hemselven.

66 Hebr. het goede doe sien, D. welvare, wat goets geniete van sijnen arbeyt?

67 Ofte, van sijnen arbeyt, D. van sijne goederen.

68 D. dat het eene bysondere gave Godes is, die alle man niet en heeft, T.w. dat men sich late genoegen, ende sich vrolick make met sulcks als men van de milde hant Godes ontfangen heeft.

25

(Want ⁶⁹ wie souder van eten, of wie soude sich [daer ⁷⁰ toe] haesten, meer dan ick selve?)

69 Als of hy seyde, Indiender eenigh ander beter genut uyt die tijdelicke dingen te halen ware, wie soude dat lichtelicker ende beter konnen doen, dan ick?

70 Te weten, daer van te eten, ofte het genut daer van te nemen, namelick, met vrolickheyt.

26

Want ⁷¹ hy geeft wijsheyt, ende wetenschap, ende vreught, den mensche die ⁷² goet is voor sijn aengesichte: maer ⁷³ den [kolom] sondaer geeft hy besigheyt, om ⁷⁴ te versamelen ende te vergaderen, ^e op dat hy ’t geve dien die goet is ⁷⁵ voor Godes aengesichte: ⁷⁶ Dit is oock ydelheyt ende quellinge des geestes.

71 Te weten, Godt.

72 D. die vroom ende Godtsaligh is.

73 D. den godtloosen, aen den welcken hy geen welgevallen en heeft. Siet Psalm 1.1. van het woort sondaer.

74 Te weten, tijdelicke goederen ende rijckdommen.

e Eccles. 3.13. Iob 27.16, 17. Proverb. 28.8.

75 D. voor sijn aengesichte.

76 Te weten, soo seer sich te bekommeren om rijckdom te vergaderen, die ghy selfs niet en mooght genieten, oock niet nalaten dien ghy wilt, ende vermoedt, datse wel sal weten te gebruycken.