Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

Alle dingh is ydelheyt ende onruste, soo ten aensien der menschen selfs, als ten aensien der dingen, die in de werelt geschieden, zijnde al te samen onbestendigh, verganckelick, ende vol bekommernisse, versen 1, 2, etc. Dit bewijst de Prediker met sijn eygen exempel, 12.

1

DE woorden des Predikers, des soons Davids, des Koninghs ¹ te Ierusalem.

1 Te Ierusalem was de Konincklicke sitplaetse: Doch Salomo is Koningh geweest over de twaelf stammen des volcks van Israël. Siet onder vers 12.

2

² Ydelheyt der ydelheden, seyt de Prediker, ydelheyt der ydelheden, ^a Het is ³ al ydelheyt.

2 D. de aldergrootste ydelheyt; gelijck men seyt Koningh der koningen, Dat is, de aldergrootste Koningh: liedt der liederen, Dat is, het alderhooghste liedt. Siet d’aent. Gen. 9. op vers 25. Levit. 2. op vers 3. ende verstaet dese woorden alsoo, dat Salomo te kennen geeft, dat alle aerdsche dingen ons niet en konnen helpen om tot de ware gelucksaligheyt te komen.

a Psalm 62. vers 10. ende 144.4.

3 Te weten, al wat onder de sonne geschiet, vers 3.

3

⁴ Wat ^{b 5} voordeel heeft de mensche van al sijnen ⁶ arbeyt, dien hy arbeydet ⁷ onder de sonne?

4 Als of hy seyde, geen, gantsch geen profijt.

b Eccles. 2.22. ende 3.9.

5 Ofte, overschot, overblijfsel, profijt, gewin, Te weten, om gerustigheyt des gemoedts te bekomen, daer in eygentlick de gelucksaligheyt gelegen is.

6 Ofte, moeijelicken arbeyt, Te weten, soo des geestes, als des lichaems.

7 Dat is, aengaende de verganckelicke dingen der tegenwoordiger werelt.

4

⁸ Het een geslachte gaet, ende het ander [kolom] geslachte komt, ^c maer de aerde ⁹ staet in der eeuwigheyt.

8 De sin deser woorden is, De menighte der menschen die nu leeft, vergaet: alsoo sullen die oock vergaen, die van eeuwe tot eeuwe na haer komen sullen. Siet Psalm 12. vers 8. ja al wat in de werelt is, dat is verganckelick ende veranderlick: derhalven en kan het den mensche geene bestendige gelucksaligheyt aenbrengen.

c Psalm 104.5.

9 Ofte, is bestendigh, sy en vergaet niet, het is soo veel als of hy seyde, de aerde, of de werelt en vergaet alsoo niet, gelijck die dingen vergaen die daer op zijn, leven en sweven. Andersins is het seker, dat de werelt oock eyndelick vergaen sal. Siet Psal. 102.27. ende 104.5. en 119. vers 90. 2.Petr. 3.10.

5

¹⁰ Oock rijst de sonne op, ende de sonne gaet onder, ende ¹¹ sy hijght na hare plaetse, daer sy oprees.

10 De sin deses, ende der naestvolgende verssen, schijnt te zijn: Allen arbeyt soo des geestes als des lichaems in wereltsche dingen maeckt den mensche vol bekommernisse ende sorge, soo dat hy geduerighlick in beweginge ende beroerte is, gelijck de sonne, de lucht, ende de rivieren: soo en maecktse dan den mensche niet gelucksaligh.

11 Dit is by gelijckenisse gesproken, genomen van eenen mensche, die seer loopt (alsoo dat hy na sijnen adem hijght) om te komen ter plaetse daer hy begeert te wesen. siet Psalm 56. op vers 2.

6

¹² Sy gaet na ’t Zuyden, ende sy gaet omme ¹³ na het Noorden: de wint gaet ¹⁴ steeds omgaende, ende ¹⁵ de wint keert weder tot syne ommegangen.

12 T.w. van dien tijt af, datse in het hemels teecken cancer gaet, tot dat sy in het teecken capricornus gaet, Te weten, in den somer ende herfst.

13 T.w. het ander halve jaer, van dien de dagh af als sy in capricornus gaet, tot dat sy in cancer gaet, namelick in de winter ende lente.

14 Hebr. ommegaende ommegaende.

15 Waeijende dan uyt het eene, dan uyt het ander geweste of quartier.

7

^d Alle de ¹⁶ beken gaen in de zee, nochtans en wort de zee ¹⁷ niet vol: na de plaetse ¹⁸ daer de beken henen gaen, derwaerts ¹⁹ gaende keeren sy weder.

d Iob 38.8, 9, 10. Psalm 104.9, 10.

16 Verstaet hier onder, ja insonderheyt, oock de rivieren, ende waterstroomen.

17 Te weten, soo vol, datse over het aerdtrijck henen loopen soude, maer sy blijft al in eenen staet. Siet Iob 38.10, 11. Psalm 104.9.

18 De Prediker wil seggen, dat de rivieren in geduerigen loop ende wederkeeringe zijn.

19 Te weten, door de aderen, die onder de aerde loopen.

8

Alle dese dingen ²⁰ worden [soo] moede, dat het niemant ²¹ soude kunnen uytspreken: de ooge en wort niet verzadight met

20 Ofte, zijn [soo] vol arbeyts, ofte, woelinge.

21 Ia oock met sijn verstant ofte sinnen niet en soude konnen begrijpen. Ende volgens dien, en konnen die dingen die men in de werelt siet ende hoort, den menschen geen recht genoegen nochte ruste des gemoedts aenbrengen.

[fol. 292v]

sien, noch de oore en wort niet vervult van hooren.

9

^e ’t Gene datter geweest is, het selve salder zijn: ende ’t gene datter gedaen is, het selve salder gedaen worden: soo datter ²² niet nieuws en is onder de sonne.

e Eccles. 3.15.

22 T.w. belangende die dingen, die op der aerde geschieden na den gemeynen loop der nature: maer het heeft een andere gelegentheyt met de extra-ordinare wercken Godes.

10

Is ’er eenigh dingh, daer van men soude kunnen seggen, Siet dat, ’t is nieuw? ²³ het is alreets geweest in de eeuwen, die voor ons geweest zijn.

23 De sin is, daer en is niet, al schijnt het nieuw, of het is oock voor desen de een tijt of de ander tijt geweest.

11

²⁴ Daer en is geen gedachtenisse van de voorgaende dingen: ende van de navolgende dingen die zijn sullen, van deselve en sal oock geen gedachtenisse zijn by de gene die namaels wesen sullen.

24 Als of hy seyde, datter yet gevonden wort, het welck de menschen nieuwe heeten te zijn, dat komt daer uyt, dat sy niet wel en weten al het gene dat in voorledene tijden ende eeuwen gebeurt is, overmits daer geen gedachtenisse van gehouden en is.

12

²⁵ Ick Prediker was Koningh over Israël te Ierusalem.

25 Als of hy seyde, Ick een machtigh Koningh zijnde, hebbe goede gelegentheyt gehadt, om te doen het gene dat stracks volght, veel meer dan yemant anders, die de macht, rijckdom, gelegentheyt, nochte wetenschap niet gehadt en hebben, om dit alles te doorgronden, gelijck ick gehadt hebbe. siet onder cap. 2. versen 5, 6, 7, 8, etc.

13

Ende ick begaf mijn herte om met wijsheyt te ondersoecken, ende na te speuren ²⁶ al watter geschiet onder den hemel: dese ²⁷ moeijelicke besigheyt heeft Godt den kinderen der menschen gegeven, ²⁸ om haer daer in te bekommeren.

26 Soo ’t gene dat na d’ordre der nature voort quam, 1.Reg. capp. 3.4. als ’t gene dat tegen den gemeynen loop der nature was geschiedende.

27 Hebr. quade besigheyt, of, moeyte, ofte, bekommernisse: die boos, of, moeijelick, genoemt wort, om dat sich de mensche daer in besigh houdt, ende evenwel het rechte profijt daer van niet en geniett, overmits men nimmermeer komen en kan tot eene volkomene kennisse aller dingen, nochte der oorsaken daerse uyt spruyten, als oock om dat de te werckstellinge der menschlicker wetenschap geheel swaer is.

28 Ofte, om daer in, ofte, daer mede besigh te zijn, ofte, om haer daer in te quellen, of, om haer daer door te vernederen.

14

Ick sagh alle de wercken aen, die onder de sonne geschieden: ende siet, het was al ydelheyt, ende ²⁹ quellinge des geestes.

29 D. niet een slechte hooftbrekinge, maer een quellinge, knaginge, verbrekinge, of verteeringe des herten ofte des gemoedts. Anders, weydinge, ofte, voedinge des wints, D. een sake daer de mensche niet meer van gesterckt en wort in sijn gemoedt, als of hy sijn lichaem met wint woude voeden, of onderhouden. Siet dergelijcke maniere van spreken Ierem. 22.22. Hose. 12.2.

15

Het kromme ³⁰ en kan niet recht gemaeckt worden: ende ³¹ het gene dat ontbreeckt, en kan niet getelt worden.

30 Te weten, door eygen vernuft, of menschelicke kloeckheyt, maer Godt vermagh alles, daerom bidt David, Heere, schept in my eenen nieuwen geest. Siet onder 7.13.

31 Dat is, daer zijn soo veel gebreckelickheden ende onvolkomenheden in de saken deser werelt, datse niet te tellen en zijn.

16

Ick sprack met mijn herte, seggende, Siet, ³² ick hebbe wijsheyt vergroott ende vermeerdert, boven alle die voor my te Ierusalem geweest zijn: ende mijn herte heeft veel wijsheyts ende wetenschaps ³³ gesien,

32 Ofte, ick ben groot ende ov ervloediger geworden in wijsheyt, te weten, in de wetenschap der natuerlicker dingen, ende der saken die in de werelt geschieden. Siet 1.Reg. 3.12. ende 4.29. ende 10. versen 7, 23. Eccles. 2.9.

33 D. ervaren, ende ondervonden. Siet Iob 7. op vers 7.

17

Ende ³⁴ ick begaf mijn herte om wijsheyt ende wetenschap te weten: onsinnigheden ende dwaesheyt: ick ben gewaer geworden, dat oock dit ³⁵ een quellinge des geestes is.

34 Dat is, ick hebbe my beneerstight, om noch beter te verstaen wat het van de uytnementheyt der wijsheyt is, mits daer tegen stellende, ende als opwegende de dwaesheyt, het tegendeel der wijsheyt. Siet Eccles. 2.12.

35 Siet boven vers 14.

18

Want in veel wijsheyt ³⁶ is veel ³⁷ verdriets: ende ³⁸ die wetenschap ³⁹ vermeerdert, die vermeerdert ⁴⁰ smerte.

36 Te weten, overmits de gene, die in wijsheyt ende verstant uytsteken, vele dingen bemercken, die tegen de wijsheyt strijden, ende hen derhalven op het hooghste mishagen: Ofte oock, om dat de geest des menschen (oock der alderwijsten) sijne bedenckingen niet en kan uytvoeren.

37 Ofte, toornigheyt, onmoet, ofte, onmoedigheyt.

38 D. die veel weten wil, die heeft oock veel bekommernisse.

39 Hebr. toevoeght, ofte, toedoet.

40 Ofte, pijne, quale, bekommernisse.