Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxix. Capittel.

Hartneckigheyt, vers 1. goede ende quade regeeringe, 2, 4, 12, 14, 16. wijsheyt ende hoeren, 3. vleijen, 5. boose, godtloose, ongerechtige, ende rechtveerdige, 6, 7, 27. spotters, sotten, ende wijsen, 8, 11. pleyt eens wijsen met eenen dwaes, 9. haet, ende liefde der oprechten, 10. redenen, 11, 20. arme ende woeckeraers, 13. tucht, 15, 17, 19, 21. Prophetie, 18. toornigheyt, 22. hooghmoedt ende nederigheyt, 23. gemeenschap met dieverije, 24. onmatige vreese, ende vertrouwen op Godt, 25. Godts regeeringe, over rechtssaken, 26.

[fol. 290r]

1

¹ EEn man, die dickwils bestraft zijnde, ² den necke verhardt, sal schielick verbroken worden, soo ³ datter geen genesen aen en zy.

1 Hebr. een man der bestraffinge, D. die veel, ende dickwils bestraft wort. Alsoo een man der smerten, Iesa. 53.3. voor den genen, die veel smerten lijdt. Een man der begeerten, Dan. 10. op vers 11. voor den genen, die seer begeert wort.

2 Siet Exod. 32. op vers 9.

3 Siet boven 6. op vers 15.

2

^a Als de rechtveerdige ⁴ groot worden, verblijdt sich het volck: maer als de godtloose heerscht, ⁵ sucht het volck.

a Prov. 11.10. ende 28,12, 28.

4 D. alsse tot grooten aensien komen, ende in de regeeringe sitten; gelijck af te nemen is uyt het andere lidt van dit vers. Vergel. 2.Reg. 5.1. ende 10.6. ende 25. vers 9. met d’aenteeck. Anders, vele worden, ofte, vermenighvuldigen.

5 T.w. onder den last der tyrannije, daer mede het van de godtloose heerschers verdruckt wort. siet een exempel Exod. 2. vers 23.

3

^b Een man, die de wijsheyt bemint, verblijdt sijnen vader: ^{c 6} maer die een metgeselle der hoeren is, brenght het goet om.

b Prov. 10.1. ende 15.20.

c Prov. 28.7. Luce 15.13.

6 Dat is, der hoeren aenhanger, voeder, ende onderhouder. Hebr. weyder. Siet boven 13. op vers 20.

4

⁷ Een Koningh houdt ⁸ ’t lant staende, ⁹ door het recht: ¹⁰ maer een die tot geschencken genegen is, verstoort het selve.

7 T.w. die wijs, ende vroom is. Siet boven 18. op vers 22.

8 D. de regeeringe, ofte den staet des lants, ende het welvaren der inwoonderen, ofte ondersaten.

9 D. door het hanthaven van alle goede wetten, waer door de goede voorgestaen, ende de quade gestraffet worden.

10 Hebr. een man der heffingen, ofte, der hef-offeren. Van ’t Hebreeusch woort terumah, siet Lev. 7. vers 14. ende Numer. 5.9. in de aenteeck. Hier verstaen wy het selve van de heffinge der geschencken, daer toe een Heere des lants soude mogen genegen zijn, om yemant gunste toe te dragen, sonder aensien op het recht te hebben. Men kan het woort oock verstaen van de oplegginge der schattingen, die een Prince van sijne ondersaten met verdruckinge der selver tyrannelick opneemt.

5

Een man, die sijnen naesten ¹¹ vleyt, ¹² spreyt een net uyt voor des selven gangen.

11 T.w. met hem onmatelick te prijsen, te verschoonen in sijne sonden, ende bedecktelick tot allerley boosheyt op te hitsen, etc.

12 Dat is, brenght hem in perijckel des verderfs, dat onder de vleijende woorden verborgen is: gelijck een vogelken door het aes aengelockt wort, om in het net daer op het niet verdacht en is, gevangen te worden.

6

In de overtredinge eens boosen mans is een ¹³ strick: maer de rechtveerdige ¹⁴ juycht, ende is blijde.

13 T.w. verborgen, het welck hem brenght in’t gevaer des verderfs, ja daer in hy gewisselick sal verloren gaen, ’t en zy Godt hem door de bekeeringe daer uyt trecke.

14 Te weten, om dat hy hem wachtende van sonden, soodanigh strick niet en vreest.

7

^d De ¹⁵ rechtveerdige ¹⁶ neemt kennisse van de rechtsake der arme: [maer] de godtloose en begrijpt ¹⁷ de wetenschap niet.

d Iob 29.16.

15 Te weten, Richter.

16 D. neemt aen het geschil der armen te ondersoecken, te verstaen, te besorgen, ende te helpen, soo als de gerechtigheyt der sake vereyscht. Vergelijckt Iob 29. vers 16.

17 Namelick, waer door hy behoort te verstaen, soo wel sijnen schuldigen plicht, die hem verbindt tot de hulpe der armen, als de rechte maniere, ende wijse, om deselve wel, ende getijdelick te betoonen.

8

¹⁸ Spotdrijvende lieden ¹⁹ blasen een stadt aen [brant:] maer de wijse keeren den ²⁰ toorn af.

18 Hebr. mannen, of, lieden der spotterije, of, bespottinge.

19 T.w. mits het vyer der Godtlicker wrake aen te steecken door hare grouwelicke sonden, ofte oock het vyer der oneenigheyt, ofte der muyterije, ende oorlooge door haren quaden raet, ende ontrouwe. Anders, verstricken eene stadt.

20 Te weten, Godts, door hare Godtvruchtige gebeden: ende der menschen, door hare voorsichtigheyt sachtmoedigheyt, manierlickheyt, etc.

9

Een wijs man met een dwaes man in rechte sich begeven hebbende, het zy dat ²¹ hy beroert is, ofte lacht, soo en is’er doch geene ²² ruste.

21 Te weten, de wijse man. De sin is, het zy dat hy sich toornighlick, ’t zy vriendelick aenstelt, ’t is even eens. Andere verstaen dit van den dwasen, die nu gram wort, ende dan lacht, maer al met eenderley beswaerlicke uytkomste.

22 T.w. van het geschil. Want de dwase sal altijt noch uytvlucht soecken, ende wat in te brengen hebben.

10

²³ Bloetgierige lieden haten den ²⁴ vromen: maer de oprechte soecken sijne ²⁵ ziele.

23 Hebr. mannen, ofte, lieden der bloeden, Dat is, de bloetgierige menschen, ofte die tot dootslagen genegen zijn. Siet Psalm 5. op vers 7.

24 Siet Genes. 6. op vers 9. ende Iob 1. op vers 1.

25 T.w. om die van het verderf te bevrijden. Vergelijckt Psalm 142.5. Anders, is de ziele van yemant te soecken, na sijn leven te staen. siet Exod. 4. op vers 19. 2.Sam. 4. op vers 8.

11

^e Een sot laet ²⁶ sijnen gantschen geest uyt: maer de wijse ²⁷ wederhoudt dien achterwaerts.

e Prov. 14.33.

26 D. alle sijne gedachten. Vergel. bov. 1. op vers 23. item affecten, bewegingen, genegentheden. Siet 2.Reg. 19. op vers 7.

27 Dat is, houdt, ende bindt sich selven in, dat hy alle sijne gedachten, wetenschap, ende voornemen niet seffens en openbaert.

12

Een ²⁸ Heerscher, die op ²⁹ leugentale ³⁰ acht geeft, alle sijne dienaers ³¹ zijn godtloos.

28 Verstaet eenen, die over eenigh lantschap, ende volck de opperste regeerder is. Siet 2.Sam. cap. 23. op vers 3.

29 Hebr. het woort der valsheyt, alsoo boven 13.5.

30 Te weten, alsoo, dat hyse genegen is te gelooven, ende voor te staen.

31 Wel verstaende ten meesten deele, overmits een godtloos regeerder sijns gelijcke begeert, ende gemeynelick krijght door het beleyt der sijner, die hem gelijck zijn, ofte soose vroom zijn, die hy krijght, pooght deselve na sijnen sin te formeeren, ofte af te richten.

13

^f De arme, ende ³² de bedrieger, ³³ ontmoeten malkanderen: de HEERE ³⁴ verlicht harer beyder oogen.

f Prov. 22.2

32 Hebr. de man der bedriegerijen, ofte, der woeckeringen, ofte, loosheden. Verstaet eenen onrechtveerdigen rijcken, die sijnen rijckdom wint met loose, ende onrechtveerdige practijcken. Anders, een man der loose vijltigheden . Dat is, die door neerstigheyt, vermenght met behendigheyt, middelen vergadert.

33 Dat is, leven, ende handelen met malkanderen. Vergelijckt boven 22.2. ende de aenteeckeninge.

34 Te weten, met het licht der sonne, soo dat hyse beyde in het leven behoudt, soo lange als’t hem belieft, Matth. 5.45. Sommige verstaen ’t van de verlichtinge des natuerlicken verstants. Vergelijckt Ioan. 1.9.

14

^g Een Koningh, die de ³⁵ arme in trouwe ³⁶ recht doet, diens throon sal in eeuwigheyt bevestight worden.[kolom]

g Prov. 20.28. ende 25.5.

35 Te weten, die lichtelick konnen verdrucket worden door de onrechtveerdigheyt, ende het gewelt van andere, ende swaerlick hulpe vinden, door haer eygen onvermogen, ende armoede.

36 D. kennisse neemt van hare sake, recht daer van oordeelt sonder aensien van persoonen, ende soo hyse bevindt recht te hebben, deselve voorstaet tegen hare verdruckers, met sententie, ende executie, sonder daer in te verflaeuwen, door des eenen kleynheyt, ende armoede, ofte omgekeert te worden door des anderen grootheyt, ende rijckdom. Alsoo Psalm 82.3. Iesa. 1.17, etc.

15

^h De ³⁷ roede, ende de ³⁸ bestraffinge geeft wijsheyt: ⁱ maer een kint ³⁹ dat [sich selven] gelaten is, beschaemt ⁴⁰ sijne moeder.

h Prov. 13.24. ende 22.15. ende 23.13.

37 Verst. de straffe, die geschiet door slagen. siet bov. 10. op vers 13.

38 T.w. die geschiet door woorden; hoewel het woort in den oorspronck somtijts oock beteeckent de straffinge, dewelcke dadelick geschiet door slagen. Siet boven 3. op vers 11.

i Prov. 10.1. ende 17.21, 25.

39 Dat is, dat men toelaet sijn selfs te zijn, sonder onder yemants opsicht, onderwijs, ende bedwangh te staen.

40 Ia oock sijnen vader: maer voornemelick de moeder, om datse meest in des selven opbrenginge besigh is geweest, gelijk oock het vrouwelick geslachte de versmadinge der quaetwilligen meest onderworpen is, ende sich deselve lichter aentreckt.

16

Als de godtloose ⁴¹ vele worden, wort de overtredinge veel: maer ^k de rechtveerdige sullen ⁴² haren val aensien.

41 Ofte, vermenighvuldigen, ofte, groot worden. Vergel. boven vers 2.

k Psalm 37.36. ende 58.11. ende 91.8.

42 Vergel. Psal. 37. vers 34.

17

^{l 43} Tuchtight uwen sone, ende hy sal u gerustheyt aendoen: ende hy sal uwe ziele vermakelickheden geven.

l Prov. 13.24. ende 22.15. ende 23.13, 14.

43 T.w. met woorden, ende slagen, na dat de sake vereyscht. Siet boven cap. 9. op vers 7.

18

Als’er geen ⁴⁴ prophetie en is, wort het volck ⁴⁵ ontbloot: maer wel gelucksaligh is hy, ⁴⁶ die de wet bewaert.

44 Hebr. gesichte. Verstaet geene verkondinge van Godts woort, waer door de wille Godts tegen ons, ende onse schuldige plicht tegens hem, ons aengedient, ende verklaert wort. Alsoo is het woort gesichte genomen, 1.Sam. 3. vers 1. 1.Chron. 17.15.

45 Te weten, van Godes genade, zegen, ende bescherminge, ende alsoo van sijn tijdelick, ende eeuwigh welvaren. Vergelijckt Exod. 32.25. ende de aenteeck. Anders, verlaten, of, verworpen, ofte, keert sich te rugge.

46 Dat is, die den wegh des Heeren houdt. Siet Genes. 18. op vers 19.

19

Een ⁴⁷ knecht en sal door de woorden ⁴⁸ niet getuchtight worden: ⁴⁹ hoewel hy [u] verstaet, nochtans en sal hy ⁵⁰ niet antwoorden.

47 Verstaet alle de gene, die eenen slaefschen geest hebbende, niet en konnen tot haren schuldigen plicht gebracht worden door goede vermaninge, maer behoeven daer toe oock harde slagen.

48 Te weten, om te doen dat sijn Heere hem beveelt, ende daer toe oock verbonden is.

49 Ofte, als hy [u] verstaet, ende niet en antwoort.

50 Te weten, noch met ongeveynsde woorden, noch met gehoorsame daet.

20

⁵¹ Hebt ghy eenen man gesien, die haestigh in sijne ⁵² woorden is? ^m van eenen sot is meer ⁵³ verwachtinge dan van hem.

51 Vergelijckt boven 26.12.

52 Ofte, wercken, ende daden.

m Prov. 26.12.

53 T.w. van voorsichtelick ende getijdelick te spreken, ofte yet met goeden raet in ’t werck te stellen.

21

Als men sijnen knecht van jonghs op weeldigh houdt; hy sal in sijn laetste een ⁵⁴ sone [willen] zijn.

54 Een sone des huysgesins, die het recht der kintschap, ende der erffenisse tot sich wil trecken. Vergelijckt de exempelen van Abner, 2.Sam. 3.7, 8. van Ierobeam, 1.Reg. 11.26, 27, 28. van Simri, 1.Reg. 16.9.

22

ⁿ Een ⁵⁵ toornigh man verweckt gekijf: ende ⁵⁶ de grammoedige is veelvoudigh in overtredinge.

n Prov. 15.18. ende 26.21.

55 Hebr. een man des toorns, Dat is, die tot toorn genegen is. Siet Iob 11. op vers 11.

56 Hebr. een heere der grimmigheyt. Vergelijckt boven cap. 22. op vers 24.

23

^o De hooghmoedt des menschen sal hem vernederen: maer de nederige van geeste sal de eere ⁵⁷ vast houden.

o Iob 22.29. Prov. 15.33. ende 18.12. Iesa. 66.2. Matth. 23.12. Luce 14.11. ende 18.14. Iacob. 4.6, 10. 1.Petr. 5.5.

57 Dat is, sekerlick verkrijgen, ende steeds behouden, Te weten, by Godt, by de vrome, ende by het getuygenisse sijner conscientie. Siet gelijke maniere van spreken, boven 11.16. Anders, maer de nederige van geeste sal de eere ondersteunen.

24

Die met eenen dief deelt, ⁵⁸ haet sijne ziele; ^{p 59} hy hoort eenen vloeck, ende hy en geeft het niet te kennen.

58 Dat is, is sijns selfs vyant, sich aenbrengende groote schande, ende schade. Siet gelijcke manieren van spreken, bov. 8. vers 36. ende in de aenteeckeninge.

p Lev. 5.1.

59 De sin is, dat hy gemaent zijnde van den Richter met be-eedinge, ende vervloeckinge des genen, die de diefte weet, ende niet te kennen en geeft; nochtans daer hyse weet, die loochent te weten. Anders, [alsoo] die eenen vloeck hoort, ende niet te kennen en geeft, (gelijcker staet Levit. 5.1.) die haet oock sijne ziele.

25

De ⁶⁰ tsitteringe des menschen ⁶¹ leght eenen strick: maer die op den HEERE vertrouwt, sal ⁶² in een hoogh vertreck gestelt worden.

60 Te weten, die al te groot, ende overmatigh is, waer door men in de perijckelen, ende gedreyghde swarigheden niet en betrouwt op Godt, alsoo men behoort.

61 Dat is, brenght den bevreesden mensche in groot gevaer van meer te sondigen tegen Godt, ende door veelderley ongeluckige bejegeningen meer van Godt gestraft te worden.

62 Te weten, daer hy seker, ende vry van alle perijckelen sal zijn.

26

^q Vele ⁶³ soecken het aengesichte des Heerschers: maer eens yeders recht ⁶⁴ is van den HEERE.

q Prov. 19.6.

63 Te weten, om yet te begeeren tot hanthavinge, ende voorderinge van het recht, datse tegen yemant uytstaende hebben.

64 Te weten, die volkomentlick de gerechtigheyt bemint, ende oock der heeren herten in sijne hant heeft, boven 21.1. ende daerom voor al moet aengesproken wesen. Siet exempelen hier van Nehem. 1. vers 4. Esth. 4.16.

27

⁶⁵ Een ongerechtigh man is den rechtveerdigen een grouwel: maer ⁶⁶ die recht is van wege, is ⁶⁷ den godtloosen een grouwel.

65 Hebr. een man des onrechts, Dat is, die onrecht lief heeft. Vergelijckt boven cap. 6. op vers 12.

66 Dat is, die wijs, ende vroom is. Vergel. Psalm 37. vers 14. ende 119.1.

67 Hebr. des godtloosen grouwel. Siet boven 3. op vers 32.