Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

Benijdinge, ende geselschap der godtloosen, spotteren, ende dwasen, mitsgaders haren aert ende conditie, versen 1, 2, 8, 9, 15, 16, 19, 20. wijsheyt ende raet, 4, 5, 6, 7, 13, 14. slaphertigheyt, 10. reddinge der onschuldigen, 11, 12. staet der rechtveerdigen, 15, 16. vreughde over eens anderen ongeval, 17, 18. vreese Godts, ende des Koninghs, item oproerigheyt, 21, 12. Richter-ampt, 23, 24, 25. richtige antwoort, 26. huyshoudinge ende ackerbouw, 27. getuygen, wraeckgierigheyt, 28, 29. luyheyt, 30, etc.

1

^{a 1} EN zijt niet nijdigh over ² de boose lieden; ende en laet u niet gelusten om by hen te zijn.

a Psalm 37.1. Proverb. 3.31. ende 23.17.

1 Siet Psalm 37. op vers 1.

2 Hebr. mannen der boosheyt, ofte, des quaets, D. menschen die de boosheyt toegedaen, ofte tot alle quaet genegen zijn. Siet Iob cap. 11. op vers 11.

2

Want haer herte bedenckt ³ verwoestinge; ^b ende hare lippen spreken moeyte.

3 Dat is, schade, ende verderf, datse haren naesten willen aendoen, ja oock alsoo over sich selven brengen.

b Psalm 10.7.

3

Door wijsheyt wort een ⁴ huys gebouwt; ende door verstandigheyt bevestight:

4 Verstaet dit niet alleen van een materiael huys, maer voornemelick van de huyshoudinge, ende van de middelen, waer door een huys, ofte huysgesin onderhouden wort. Alsoo is het woort huys genomen, Genes. 39.4. ende het woort bouwen, bov. 14.1. siet de aenteeck. De sin is, dat eene goede huyshoudinge door wijsheyt, ende verstant wort aengestelt, ende tot grooten voordeele onderhouden.

4

Ende door wetenschap worden de binnenkameren vervullet met alle kostelick ende lieflick goet.

5

^c Een wijs man is ⁵ sterck: ende een man van wetenschap ⁶ maeckt de kracht vast.

c Prov. 21.22.

5 Hebr. in sterckte, Dat is, met sterckte begaeft. Verstaet niet de uytwendige, ende lichamelicke sterckte, maer de inwendige, ende geestelicke.

6 Dat is, indien hy uyterlicke sterckte heeft, de wetenschap maeckt hem noch sterker. Daerom overtreft hy oock eenen, die sterck is, ende geen verstant en heeft. Somma, wijsheyt is beter dan sterckte. Vergel. bov. 21.22. Eccles. 9.15.

6

^d Want door ⁷ wijse raetslagen sult ghy ⁸ voor u den krijgh voeren: ende in de ⁹ veelheyt der raetgevers is de ¹⁰ overwinninge.

d Prov. 11.14. ende 15.22. ende 20.18.

7 Siet van het Hebreeusch woort Iob 37.12.

8 Dat is, u ten goede, ofte tot uwen besten, ende het welvaren des lants.

9 Te weten, van goede raetgevers. Siet boven cap. 18. op vers 22. ofte, in de grootheyt, Dat is, weerdigheyt, bequaemheyt, ende kloeckheyt der selver.

10 Ofte, behoudenisse. Siet van de beteeckenisse des Hebreeuschen woorts teschuah, 2.Sam. cap. 8. op vers 6.

7

^{e 11} Alle wijsheyt is voor den dwasen ¹² te hoogh: hy en sal in de ¹³ poorte sijnen mont ¹⁴ niet open doen.

e Proverb. 14.6.

11 Hebr. wijsheden.

12 Dat is, boven sijn begrijp. Maer den verstandigen is de wijsheyt licht, boven cap. 14. vers 6.

13 Dat is, in het Raethuys, ofte de vergaderinge der Heeren. Siet Genes. 22. op vers 17.

14 Te weten, om yet bysonders voort te brengen, dewijle hy sonder wijsheyt ende raet is. Vergelijckt Iob cap. 33. ende de aenteeckeninge op vers 2.

8

Die denckt om quaet te doen, dien [kolom] sal men eenen ¹⁵ meester van ¹⁶ schendelicke verdichtselen noemen.

15 Dat is, practisijn, ende qua konstenaer, die tot schelmerije genegen is, ende deselve weet in het werck te stellen. Siet van het Hebreesch woort Baal, Genes. 14. op vers 13.

16 Siet van het Hebreeusch woort Iob 21. op vers 27.

9

De gedachte ¹⁷ der dwaesheyt is sonde: ende een spotter is den mensche een grouwel.

17 D. des menschen, die dwaes is. Vergel. Iob 24. op vers 20. ende 35. op vers 13. Ofte, de dwase gedachte.

10

Vertoont ghy u ¹⁸ slap ten dage ¹⁹ der benauwtheyt, uwe kracht is ²⁰ nauwe.

18 T.w. dat ghy onder den tegenspoet ende de aenvechtingen beswijckt.

19 Dat is, als men alderbest preuve van sijne sterckte moet hebben.

20 Dat is, kleyn, geringe, vernepen, verkrompen, ingedwongen. Dit vers wort oock aldus vertaelt, Vertoont ghy u slap, dat is, onachtsaem om wijsheyt te leeren, ende sorgeloos, om Godt te vreesen, uwe kracht sal ten dage uwer benauwtheyt nauwe, ofte, benauwt wesen.

11

^{f 21} Reddet de gene, die ter doot ²² gegrepen zijn: ²³ want sy ²⁴ wanckelen ter doodinge soo ghy u onthoudt.

f Psalm 82.4.

21 Dit raeckt eygentlick de Richteren, ende Overigheden, die van haer officie wegen gehouden zijn de onnoosele te beschermen, ja oock selfs alsse door gegevene sententie ter doot veroordeelt zijn, soo dan eyndelick hare onnooselheyt bleecke. Voorts raeckt het oock alle vrome in’t gemeyn, die, na den eysch haers beroeps, ende door wetlicke middelen schuldigh zijn de onnoosele voor te staen ende te helpen.

22 N. ten onrechte.

23 Dat is, sy staen in perijckel om gedoot te worden. Anders, Want soudt ghy u onthouden van de gene die worden wech geruckt om gedoot te worden? Dese vrage loochent sterckelick, dat dit soude mogen nagelaten worden van de gene, dien ampts halven door wettelicke middelen sulcks te doen toestaet.

24 Ofte, worden wech gevoert, ofte, hellen ter doodingen.

12

Wanneer ghy seght, Siet, ²⁵ wy en weten dat niet; sal hy niet, ²⁶ die de herten weecht, [dat] mercken? ende die uwe ²⁷ ziele gade slaet, sal hy’t ²⁸ niet weten? ^g want ²⁹ hy sal den mensche vergelden na sijn werck.

25 Namel. dat hy onschuldigh is, of, hoe dat wy hem souden mogen helpen. And. wy en kennen hem, ofte, desen niet.

26 D. Godt. siet bov. 16.2. ende d’aenteeck.

27 T.w. niet alleen ten opsien van de tijdelicke, maer oock van de eeuwige doot.

28 Namel. of uwe excuse waerachtigh, ende wel gegront zy.

g Iob 34.11. Psal. 62.13. Ier. 32.19. Rom. 2,6. Apoc. 22.12.

29 T.w. Godt, die de herten weeght, etc.

13

Eet ³⁰ honigh, mijn sone, want hy is goet: ende honighzeem is soet voor u ³¹ gehemelte.

30 Den honigh was in Palestina eene gemeene, ende seer aengename spijse. Vergel. Exod. 3. op vers 8. De Propheet verklaert nu, dat men dien wel nutten mochte voor het lichaem, maer dat men voornemelick moeste trachten na de wijsheyt, die eene spijse is aengenaem voor de ziele.

31 Dat is, in uwen mont. Het gehemelte wort de smaeck toegeschreven, Iob 12.11. ende 34.3.

14

^{h 32} Soodanigh is de kennisse der wijsheyt voor uwe ziele: als ghyse ³³ vindt, ⁱ soo salder ³⁴ belooninge wesen: ende uwe ³⁵ verwachtinge en sal niet afgesneden worden.

h Psalm 19.11. ende 119.103.

32 Anders, alsoo kennet de wijsheyt voor uwe ziele.

33 Dat is, bekomt, ofte verkrijght. Alsoo boven cap. 8. vers 9. Siet Genes. cap. 26. op vers 12.

i Prov. 23.18.

34 Hebr. een laetste, ofte, achterste, Dat is, een goet naloon. Siet onder vers 20.

35 Dat is, het goet dat ghy van de genade Godts verwacht. Siet Iob cap. 5. op vers 16.

15

En loert niet, O godtloose, op de wooninge des rechtveerdigen: ³⁶ en verwoest sijne legerplaetse niet.

36 Hy verbiedt neffens de listige aenslagen, oock het openbaer gewelt.

16

Want de rechtveerdige sal ^{k 37} sevenmael ³⁸ vallen, ende ³⁹ opstaen: maer ^l de godtloose sullen in het ⁴⁰ quaet nederstruyckelen.

k Iob 5.19. Psalm 34.20.

37 Dat is, dickwils. Een seker getal voor een onseker. Siet Levit. cap. 26. op vers 8.

38 Te weten, in elenden, ende swarigheden. Alsoo in’t volgende vers item Psalm 37.24. ofte oock in sonden, ende gebreken, in dewelcke de vrome oock worden geseyt te vallen, 1.Corinth. 10.12.

39 Dat is, daer uyt verlost, ende opgeholpen worden, te weten, door Godts genadigen bystant, Iob cap. 5. vers 19. Psalm 34.20.

l Amos 5.2. ende 8.14.

40 Te weten, der straffe, ende der tegenheyt, Dat is, sullen daer in soo gestort worden, datse niet weder en sullen konnen opstaen.

17

^m En verblijdt u niet, als uwen vyant ⁴¹ valt: ende als hy nederstruyckelt, laet u herte sich niet verheugen:

m Iob 31.29. Prov. 17.5.

41 Te weten, in eenigh ongeluck, ofte swarigheyt.

18

Op dat het de HEERE niet en sie, ende ⁴² quaet zy in sijne oogen: ende sijnen toorn van hem ⁴³ afkeere.

42 Dat is, hem mishage. Siet Genes. cap. 21. op vers 11.

43 Te weten, om den selven over u te senden.

19

ⁿ En ontsteeckt u niet over de boosdoenders: en zijt niet nijdigh over de godtloose:

n Psalm 37.1. ende 73.3. Prov. 3.31. ende 23.17. ende boven vers 1.

20

Want de quade en sal geene ⁴⁴ belooninge hebben: ^{o 45} de lampe der godtloosen sal uytgebluscht worden.

44 Verstaet geene goede, ofte gewenschte belooninge, ofte geen goet eynde. Siet boven cap. 18. op vers 22. Hebr. achterste, ofte, uyterste, ofte, eynde. Dan het Hebreeusch woort is oock voor loon genomen. Siet boven 23. op vers 18. And. nakomelingen: sal geene nakomelingen hebben, ende soo hyse krijght sullense vergaen: waer op het volgende in dit vers van sommige geduydet wort.

o Iob 18.5, 6. Prov. 13.9. ende 20.20.

45 Siet bov. 20. op vers 20. Iob 18. op vers 6.

21

Mijn sone, vreest den HEERE, ende den Koningh: en vermenght u niet met ⁴⁶ hen, die na veranderinge staen.

46 Hebr. met de gene die veranderen, D. die veranderingen, ende nieuwigheden soecken, afwijckende van de gehoorsaemheyt Godts, ende harer wettelicker Overigheyt, ende sich tegen deselve opmaken.

22

Want haer verderf sal haestelick ontstaen: ende ⁴⁷ wie weet haerder ⁴⁸ beyder ondergangh?

47 Als of hy seyde; Hen sal een straffe overkomen daer sy niet op en dencken: of daer van men qualick kan weten, of gissen hoe swaer datse sal wesen.

48 Soo wel der genen, die Godt niet en vreesen, als der gener, die d’Overigheyt niet en ontsien. Of, ’t ongeluck van die twee, T.w. dat hen soo van Godt, als van den Koningh toegesonden sal worden.

23

Dese [spreucken] zijn oock ⁴⁹ der wijsen: ^{p 50} Het aengesichte in ’t gerichte te kennen en ⁵¹ is niet goet.

49 Of, [behooren] tot de wijse, of, voor de wijse, of, raken de wijse.

p Exod. 23.3, 6. Lev. 19.15. Deut. 1.17. ende 16.19. Prov. 18.5. ende 28.21. Ioan. 7.24. Iac. 2.1.

50 Siet Deut. 1.17. ende d’aent. ende 16.19. Het selve wort elders genaemt het aengesichte aennemen, ende vereeren. siet Lev. 19.15. ende d’aent.

51 D. ’ten deught niet, ’t is seer quaet. siet bov. 17. op vers 26.

24

^q Die tot den godtloosen seyt, Ghy

q Prov. 17.15. Iesa. 5.23.

[fol. 288r]

zijt rechtveerdigh; dien sullen de ⁵² volckeren vervloecken, de natien sullen hem gram zijn:

52 T.w. die goet zijn, Godt vreesen, de boosheyt haten, ende de vromigheyt lief hebben. Vergel. boven 18.22. op het woort vrouwe.

25

Maer voor de gene die ⁵³ [hem] bestraffen, sal ⁵⁴ lieflickheyt zijn; ende de ⁵⁵ zegen des goets sal op ⁵⁶ hen komen.

53 Te weten, den godtloosen.

54 D. het sal hen wel gaen, hen sal materie van blijdtschap, ende vermakinge gegeven worden.

55 D. alle goet sal hen wedervaren van Godt, ende de menschen.

56 Te weten, die de godtloose bestraffen.

26

⁵⁷ Men sal de lippen kussen des genen, die rechte woorden antwoort.

57 De sin is, dat de gene, die goede, ware, ende stichtige dingen ter bequamer tijt voortbrenght, ge-eert, ende bemint sal zijn van de gene die hem hooren, even als ofse hem met eenen vriendelicken kus ontfingen. Eertijts was het kussen een teecken van eerbiedinge, ende bewijs van goetwilligheyt. Siet Genes. 27. op vers 26. ende 41. op vers 40. And. hy kust de lippen, die rechte woorden antwoort. D. hy bewijst de meeste vrientschap.

27

⁵⁸ Beschickt u werck daer buyten, ende bereyt het voor u op den acker, ende ⁵⁹ bouwt daer na u huys.

58 D. gedenckt eerst u huys te voorsien van het gene noodighst is, om eerlick den kost te krijgen, als door middel van de lantbouwinge: daer na magh men dencken op het gene dat tot de vermakinge van de huysgenooten, ofte tot cieraet van het huys soude mogen dienen.

59 Verst. dit niet soo seer van de timmeringe eenes huys, als van de opschickinge, ende stoffeeringe des selven.

28

En weest niet ⁶⁰ sonder oorsake getuyge tegen uwen naesten; want soudt ghy ⁶¹ verleyden met uwe ⁶² lippe?

60 D. sonder redelicken, ende merckelicken noot, die eenen mensche verbindt om getuygenisse te geven, ofte sonder goede sekerheyt van het gene, datter te getuygen is.

61 T.w. met een valsch, ofte onvast getuygenisse te geven, ofte andersins met getuygen te misdoen.

62 D. met uwe woorden, ende redenen. siet Iob 2. op vers 10.

29

^r En seght niet, Gelijck als hy my gedaen heeft, soo sal ick hem doen: ick sal een yeder vergelden na sijn werck.

r Rom. 12.17, 19.

30

Ick gingh voorby den acker eens luyaerts, ende voorby den wijngaert van ⁶³ een verstandeloos mensche:

63 Siet bov. 6. op vers 32.

31

Ende siet ⁶⁴ hy was gantsch opgeschoten van distelen; sijn gedaente was [met] netelen bedeckt, ende sijn ⁶⁵ steenen scheytmuer was afgebroken.

64 T.w. de acker, ofte wijngaert.

65 In Palestina wierden de velden, ackeren, ende wijngaerden meest afgeschoten met eenige lichte mueren van t’samen gestapelde steenen sonder eenigh kalck, ofte moortel, op dat het wildt gedierte, die niet en soude beschadigen. Vergelijckt Num. 22.24. Ezra 9. op vers 9. Psalm 80.13.

32

Als ick dat aenschouwde, ⁶⁶ nam ick het ter herten, ick sagh het, [ende] ⁶⁷ nam onderwijsinge aen.

66 Hebr. settede ick mijn herte [daer op,] D. ick nam’t waer, ende betrachtedet. Vergel. de maniere van spreken met Iob 1.8. ende d’aenteeck. daer op.

67 D. ick wiert met eens anderen mans schade wijser.

33

^{s 68} Een weynigh slapens, een weynigh sluymerens, een weynigh hantvouwens, al nederliggende:

s Prov. 6.10, 11.

68 Siet de verklaringe van dit versken, ende het volgende, boven 6. op versen 10, 11.

34

Soo sal uwe armoede [u] overkomen [als] een wandelaer, ende u veelderley gebreck als ⁶⁹ een gewapent man.

69 Hebr. een man des schildts.