Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiij. Capittel.

Eten met Heeren, ende met nijdige menschen, versen 1, 2, 3, 6, 7, 8. Rijckdom, 4, 5. spreken by sotten, 9. oude palen, 10. weesen, 10, 11. Tucht, 12, 13, 14, 23. wijsheyt, waerheyt, ende verstant, 15, 16, 19, 23, 24. nijdigheyt over boose, ende des Heeren vreese, 17, 18. goede kinderen, 24. wijnsuypers, ende vraten, 20, 21, 29, etc. sluymeren, 21. gehoorsaemheyt tegen ouders, 22, 25. waerschouwinge voor hoeren, 26, 27, 28.

1

ALs ghy aengeseten sult zijn om met een ¹ Heerscher te eten; soo sult ghy ² scherpelick letten ³ op den genen die voor u aengesichte is.

1 D. Koningh, Vorst, Prince, Heere, ofte die meerder is dan ghy zijt, ende u schade soude konnen aendoen, als ghy hem eenige oorsake van verstooringe geven soudt.

2 Hebr. lettende letten, D. scherpelick, ofte neerstelick letten.

3 T.w. dien ghy moet aensien, ende in eere hebben, op dat ghy hem met geen woort, gebeerde, ofte daet, en verbelght. And. op het gene, dat voor u aengesichte is: T.w. op dat ghy daer van niet en nutt, dan met sulcke zedigheyt, ende matigheyt, die betamelick is.

2

Ende ⁴ set een ⁵ mes aen uwe kele, indien ghy een ⁶ gulsigh mensche zijt.

4 D. bedwinght uwe begeerlickheyt van onmatelick te eten, ende te drincken, als of uwe kele met een mes daer van afgeschrickt ware. Ofte, anders soudt ghy een mes aen uwe kele setten, etc. D. ghy soudt u in het uyterste perijckel steken van lichamelicke kranckheyt, ofte eenige andere groote swarigheyt indien u de leckere gerichten tot onmatigheyt verlockten.

5 Andere vertalen het Hebreeusch woort doornen: doch de sin komt op een uyt.

6 Hebr. een Heere der ziele, Dat is, des lustes, ende der begeerlickheyt. Verstaet eenen, die seer graegh, ende begeerigh is tot spijse, ende dranck. Vergelijckt Iob 39. vers 1. ende de aenteeckeninge op het woort gretigheyt. And. indien ghy uwes selfs meester, ofte, liefhebber zijt.

3

En laet u niet gelusten sijner ⁷ smaecklicke spijsen: want het is een ⁸ leugenachtigh broot.

7 Ofte, leckernijen, die den monde seer aengenaem, ende smakelick zijn. Alsoo onder vers 6. Vergelijckt Genes. cap. 27. versen 4, 7, 9. etc.

8 Hebr. broot der leugenen, Dat is, leugenachtige, ofte bedriegelicke spijse. De sin is, dat de hoofsche weelden als een aes zijn, waer mede de menschen verlocket, ende gemeynelick in hare verwachtingen bedrogen worden. Vergelijckt boven 20.17.

4

En vermoeyt u niet om rijck te worden: staet af van ⁹ uw’ vernuft.

9 Te weten, dat ghy soudt mogen aenleggen om rijck te worden.

5

Sult ghy uwe oogen laten vliegen ¹⁰ op het gene dat ¹¹ niet en is? want ¹² het sal sich ¹³ gewisselick vleugelen maken; ¹⁴ gelijck een arent, die na den hemel vlieght.

10 Te weten, op den rijckdom, daer van in het voorgaende vers gesproken is.

11 D. gantsch onseker, ende ongestadigh, ende in vele nootsaeckelickheden krachteloos. Vergelijckt Psalm 37. versen 35, 36. ende 49. versen 13,18. 1.Timoth. cap. 6. vers 17. Anders, dat [haest] niet zijn en sal.

12 Te weten, het tijdelicke goet, het sal seer haestelick daer henen wech belenden, ende u begeven.

13 Hebr. makende maken.

14 Te weten, die soo snellick na den hemel, ende om hooge vlieght, dat hy haest uyt der menschen gesichte verdwenen is. Alsoo vergaet de rijckdom in korten tijt, dat men niet en weet waer hy gebleven, ofte gestoven is.

6

En eet het broot niet ¹⁵ des genen die boos is van ooge, ende en weest niet belust sijner ¹⁶ smaecklicke spijsen.

15 Dat is, des genen, die vreck, afgonstigh, ende nijdigh is. Siet Deuter. cap. 15. op vers 9. item onder cap. 28. vers 22. Marc. cap. 7. vers 22. Hier tegen is de goede ooge, van dewelcke siet boven 22.9. ende de aenteeck.

16 Siet bov. op vers 3.

7

Want gelijck ¹⁷ hy bedacht heeft in [kolom] sijne ziele, ¹⁸ alsoo sal hy tot u seggen, Eet, ende drinckt; maer sijn herte en is niet met u:

17 And. gelijck hy acht in sijne ziele, soo is hy; D. inwendighlick by sich selven denckt, T.w. dat ghy het sijne verteert, ende verdoet.

18 T.w. u niets van herten gunnende, maer evenwel alsoo, dat uyt sijne gebeerden, ende woorden sijne vreckigheyt eenighsins kan afgenomen worden; hoewel hy daer mede het tegendeel soeckt te bewijsen.

8

Uwe bete, die ghy gegeten hebt, soudt ghy ¹⁹ uytspouwen; ende ghy soudt uwe lieflicke woorden ²⁰ verderven.

19 D. het soude u leet zijn, ende spijten dat ghy van sijne spijse genut, ende eenige vriendelicke tafel redenen met hem gehadt soudt hebben.

20 Dat is, verliesen, ende geen vrucht daer van krijgen.

9

^a En spreeckt niet voor de oore eens sots: want hy soude ²¹ het verstant uwer woorden verachten.

a Prov. 9.8. Matth. 7.6.

21 Dat is, het gene ghy verstandelick, geleerdelick, ofte voorsichtelick gesproken hebt.

10

^b En set de ²² oude pale niet te rugge: ende en komt op de ackeren der ²³ weesen niet:

b Prov. 22.28.

22 Siet boven 22. op vers 28. Hebr. de pale der eeuwigheyt.

23 Te weten, om deselve ongelijck te doen: door bedrogh, ofte gewelt.

11

Want hare ²⁴ Verlosser is sterck: die sal hare ²⁵ twistsake tegen u twisten.

24 T.w. Godt.

25 Siet boven 22. op vers 23.

12

Begeeft uwe herte tot de ²⁶ tucht: ende uwe ooren tot de redenen ²⁷ der wetenschap.

26 Dat is, tot de rechte onderwijsinge, om wijsheyt te leeren. Siet bov. 1. op vers 2.

27 Dat is, door dewelcke de ware wetenschap, ende wijsheyt geleert, ende verkregen wort.

13

^c En weert de ²⁸ tucht van den jongen niet: als ghy hem met de roede sult slaen, en sal hy ²⁹ niet sterven:

c Prov. 23.24. ende 19.18. ende 22.15. ende 29.15, 17.

28 Verst. de tucht, die niet alleen geschiet door woorden, maer oock door straffen. Siet boven 7. op vers 22.

29 T.w. nochte hier door de tijdelicke straffe der Overigheyt, nochte hier na door de eeuwige straffe van Godt.

14

Ghy sult hem met de roede slaen, ende sijne ziele van de helle redden.

15

Mijn sone, soo uwe herte wijs is; mijn herte sal blijde zijn, ³⁰ ja ick.

30 Gelijcke maniere van spreken, die groote macht heeft om te versekeren dat verhaelt wort, is bov. 22.19.

16

Ende mijne ³¹ nieren sullen van vreughde opspringen; als uwe lippen ³² billickheden spreken sullen.

31 Verstaet door dit woort de inwendighste krachten der ziele. Siet Iob 19. op vers 27.

32 Ofte, rechte dingen. Vergel. bov. 1. op vers 3.

17

^d U herte en zy niet nijdigh over de ³³ sondaren: maer zijt ³⁴ t’allen dage in de vreese des HEEREN:

d Psalm 37.1. ende 73.3. Prov. 24.1.

33 Die gantsch genegen zijn tot de sonde, ende haer werck daer van maken. Siet Genes. 13.13. 1.Sam. 15.18. Psalm 1.1. ende d’aent.

34 D. gestadelick, alle den tijt uwes levens.

18

^{e 35} Want sekerlick daer is eene ³⁶ belooninge: ende uwe ³⁷ verwachtinge en sal niet afgesneden worden.

e Prov. 24.14.

35 Siet van dese twee eerste woordekens in het Hebr. chi im, Iob 42. op vers 8.

36 Hebr. achterste eynde, ofte, uyterste, D. loon, ofte saligh eynde. Soo wort de loon genaemt, om dat hy het eynde van het werck is, ofte het werck achter na volght. Godt heeft den loon uyt genade belooft den genen die in sijne vreese tot den eynde toe volherden. Vergel. Psalm 37.37. ond. 24.14, 20. Elders beteeckent het eenen quaden naloon, ende onsaligh eynde. Siet bov. 5.4. ende d’aenteeck.

37 D. het goet, ’t welck ghy van de genade Godts verwacht. siet Iob 5. op vers 16.

19

Hoort ghy, ³⁸ mijn sone, ende wort wijs: ende richtet uw’ herte op ³⁹ den wegh.

38 Siet bov. 1. op vers 8.

39 T.w. des Heeren. siet van desen wegh Genes. 18. op vers 19.

20

^f En zijt niet ⁴⁰ onder de wijnsuypers; nochte ⁴¹ onder de vleeschvreters.

f Iesa. 5.22. Luce 21.34. Rom. 13.13. Ephes. 5.18.

40 T.w. om die in haer overdadigh drincken, ende gulsigh eten na te volgen; ’t welck die lichtelick doen, die met hen veel verkeeren. siet bov. 13.20.

41 Hebr. onder de gene, die voor sich vleesch slocken, ofte, verslinden.

21

Want een suyper, ende vraet, sal arm worden: ende de ⁴² sluymeringe doet verscheurde kleederen dragen:

42 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick (na eeniger gevoelen) het begin, ende de genegentheyt tot den slaep. Volgens is door het woort dat wy hier in den text hebben, te verstaen de slaperigheyt, te weten, die uyt luyheyt, ende achteloosheyt voort komt.

22

^g Hoort na uwen vader, die u gewonnen heeft: ende en veracht uwe moeder niet, als sy oudt geworden is.

g Proverb. 1.8.

23

^{h 43} Koopt de ⁴⁴ waerheyt, ende en verkooptse niet: [mitsgaders] wijsheyt, ende tucht, ende verstant.

h Prov. 4.7.

43 D. pooghtse op allerley eerlicke maniere te verkrijgen, ende wanneer ghyse verkregen hebt, ende verlaetse, nochte en vergeetse niet: gelijck de verkoopers voor wat anders hare waeren quiteeren.

44 D. de rechte, ende ware kennisse van alle dingen, rakende het geloove, ende den wandel, die wy moeten weren, om Godt te behagen, ende saligh te worden.

24

ⁱ De vader des rechtveerdigen sal ⁴⁵ sich seer verheugen: ende die eenen wijsen [sone] gewint, sal sich over hem verblijden.

i Prov. 10.1. ende 15.20.

45 Hebr. verheugende verheugen, D. seer verheugen, T.w. om dat hy eenen rechtveerdigen, ende wijsen sone heeft, D. die vroom, godtvreesende, ende verstandigh is.

25

⁴⁶ Laet uwen vader sich verblijden, oock uwe moeder: ende laetse haer ⁴⁷ verheugen, die u gebaert heeft.

46 D. maeckt dat uwe vader, ende moeder haer verblijden, insiende uwe verstandigheyt, ende deughtsaemheyt.

47 T.w. voor den weedom, die sy gehadt heeft met u te baren.

26

Mijn sone, ⁴⁸ geeft my u herte: ende laet uwe ⁴⁹ oogen mijne ⁵⁰ wegen bewaren.

48 D. voeght, ende begeeft u verstant, ende uwen geest hier toe, dat ghy aenhoort, verstaet, aenneemt, ende onderhoudt mijne geboden.

49 T.w. de oogen uwes verstants.

50 D. de wijse, ende maniere van leven, die ick u bevele, ende voorschrijve, ende insonderheyt van het vermijden der hoererije, ende des overspels.

27

^k Want eene hoere is een ⁵¹ diepe gracht: ende eene ⁵² vreemde vrouwe is een enge put.

k Prov. 22.14.

51 T.w. der elenden, daer uyt men niet lichtelick geraken en kan: gelijck oock niet uyt eenen engen put. Vergel. bov. 22.14. ende de aenteeckeninge.

52 Siet bov. 2. op vers 16.

28

Oock ⁵³ loert sy als ⁵⁴ een roover:

53 Te weten, op de gene diese soeckt te verleyden, ende in hare onkuysche liefde te verstricken.

54 Ofte, [een man] des roofs. Vergelijckt Iob 24.20. ende 35.13. ende de aenteeck. Anders, als [op] eenen roof. Vergelijckt boven 7.10, 11, 12, 13, 14, 15.

[fol. 287v]

ende sy ⁵⁵ vermenighvuldight de trouwloose onder de menschen.

55 Dat is, sy is oorsake dat seer vele menschen in boosheyt vervallen, ende haren Godt ongetrouw worden.

29

⁵⁶ By wien is wee? by wien ⁵⁷ och armen? by wien kijvagien? by wien het ⁵⁸ geklagh? by wien ⁵⁹ wonden sonder oorsake? by wien de rootheyt der oogen?

56 Dit is een verhael der plagen, ende elenden, die uyt de dronckenschap voort komen, vragenscher wijse voorgestelt. De vrage wort beantwoort in ’t volgende vers.

57 Het Hebreeusch woort schijnt eygen te zijn den genen, die om de armoede daer in sy gevallen zijn, groot gekerm maken.

58 Ofte ydel geklap, ofte onnut geswets, ende gesnater.

59 Ofte, slagen, Te weten, die men lichtveerdelick op sijnen hals haelt met quaet te spreken door dronckenschap, ofte de dronckaerts te vergeselschappen.

30

^l By den genen, die by den wijn ⁶⁰ vertoeven: by den genen, die komen om ⁶¹ gemenghden dranck na te soecken.

l Iesa. 5.11, 22.

60 Dat is, lange blijven sitten, sonder van het drincken een eynde te konnen maken.

61 Hebr. menginge, Dat is, gemenghden wijn. Siet boven cap. 9. op vers 2.

31

En ⁶² siet den wijn niet aen als hy hem root vertoont; als hy in den beker sijne ⁶³ verwe geeft, [als] hy ⁶⁴ recht op gaet:

62 Te weten, met eene onmatige begeerte.

63 Hebr. ooge. Siet Num. cap. 11. op vers 7.

64 Hebr. in, ofte, met richtigheden gaet, ofte, sich doet gaen, Dat is, als hy sich in den beker beweeght, ende door sijne kracht, als met zandekens opspringht, ende recht om hooge stijght. Anders, recht ingaet.

32

[In] sijn eynde sal hy als een slange bijten, ende steken als een ⁶⁵ adder.

65 And. Basilisck.

33

Uwe oogen sullen na ⁶⁶ vreemde vrouwen sien; ende u herte sal ⁶⁷ verkeertheden spreken.

66 Dat is, die uwe niet en zijn. Siet boven cap. 2. op vers 16.

67 Dat is, alle dingen, dewelcke dienen om uwen wellust te verzadigen; ofte ydele, lichtveerdige, ende onnutte propoosten, ofte redenen, die haet, nijt, ende twist verwecken.

34

Ende ⁶⁸ ghy sult zijn, ⁶⁹ gelijck een die in’t ⁷⁰ herte van de zee slaept; ende gelijck een ⁷¹ die in ’t opperste van de mast slaept.

68 Te weten, die u met den dranck overlaedt.

69 Te weten, om dat u hooft sal ontstelt zijn door de dampen des drancks uyt de mage rijsende, gelijck de zee door de winden, die over deselve waeijen.

70 Dat is, in het midden der zee. Siet Exod. cap. 15. op vers 8. De verklaringe is Exod. cap. 14. versen 22, 29. Alsoo het herte des hemels, Deuter. cap. 4. vers 11, etc. siet aldaer de aenteeckeninge.

71 Te weten, als in de meersse. Verstaet, eenen die in groot perijckel is van in eenigh swaer ongeluck te vallen.

35

⁷² Men heeft my geslagen, [sult ghy seggen] ick en ben niet sieck geweest: men heeft my gebeuckt, ick en hebb’et niet gevoelt: wanneer sal ick ⁷³ opwaken? ick sal ⁷⁴ hem noch meer soecken.

72 Dit zijn de woorden, die Salomo den dronckaerts toe-eygent, kortelick te kennen gevende, datse sonder gevoelen zijn, niet alleen des lichaems, om datse de slagen niet en gevoelen, maer oock des geestes, om datse den dranck nauwelicks uytgeslapen hebbende, terstond weder daer aen willen.

73 T.w. van den wijn.

74 Te weten, den wijn.