Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxij. Capittel.

Goede naem ende gunst, vers 1. rijcke ende arme, 2, 7, 16. kloecksinnigheyt, ende slechtigheyt, 3. nedrigheyt in des Heeren vreese, 4. verkeerde, 5. Onderwijsinge ende tucht der jeught, 6, 15. onrechtveerdige, 8. goedigh ooge, 9. spotters, 10. reynigheyt des herten, ende aengenaemheyt der lippen, 11. rechte wetenschap, ende trouwloosheyt, 12. luyaert, 13. verleydige vrouwe, 14. onderdruckingh der armen, 16, 22, 23. woorden der wijsen, 17, 18, 19. lof deser speucken, 20, 21. geselschap eens toornigen, 24. borghtocht, 26, 27. oude palen, 28. veerdigheyt in’t wercken, 29.

1

^a DE ¹ naem is uytgelesener, dan grooten rijckdom; de ² goede gunste, dan silver, ende dan gout.

a Eccles. 7.1.

1 Verst. eenen goeden naem, ende eerlicken lof by de menschen. Naem voor goeden naem. Het woort goet, moet hier den sin geven uyt het volgende lidt van dit vers. Vergelijckt boven 18. op vers 22.

2 D. het goet gevoelen, dat vrome menschen van yemant hebben, ende de goede genegentheyt, die sy hem toedragen. Vergel. boven 3.4. de aenteeck. op het woort gunste.

2

^b Rijcke, ende arme, ³ ontmoeten malkanderen: de ⁴ HEERE heeftse alle gemaeckt.

b Prov. 29.13.

3 D. sy leven met malkanderen, ende hebben d’een den anderen van doen. Vergelijckt ond. cap. 29. vers 13.

4 Te weten, die den rijcken verbiedt de arme te verachten, ende den armen den rijcken te benijden. De rijcke zijn gehouden de arme uyt liefde te helpen, ende de arme den rijcken voor loon te dienen.

3

^c Een ⁵ kloecksinnigh mensche siet het ⁶ quaet, ende verberght sich: maer de slechte ⁷ gaen henen door, ende worden gestraffet.

c Prov. 27.12.

5 Dat is, die voorsichtigh is, ende kloeck van verstant. Siet boven 1. op vers 4.

6 Te weten, dat schijnt over de menschen te sullen vallen, ende voorsiet sich daer tegen, om het selve te ontgaen.

7 T.w. om datse niet en voorsien het quaet, dat over hen hanght, ofte het selve verachten.

4

De loon der nederigheyt, ⁸ [met] de vreese des HEEREN, is ⁹ rijckdom, ende eere, ende leven.

8 Dat is, die met de vreese des Heeren gevoeght is. In den selven sin konnen de woorden oock overgeset worden, [ende] der vreese des Heeren.

9 Dat is, gelijck met de ware nederigheyt de vreese Godts vereenight is, alsoo heeft de vreese Godts de belofte van het tegenwoordige, ende toekomende leven, 1.Timoth. cap. 4. vers 8.

5

¹⁰ Doornen, [ende] stricken zijn in den wegh ¹¹ des verkeerden: die sijn ziele bewaert, sal hem verre van die maken.

10 Dat is, elendigheden ende plagen, daer in de boose door sijne quade wercken soo verwerret, ende verstrickt wort, dat hy sich daer uyt niet en kan redden.

11 Dat is, des onherborenen, ende des genen, die vreemt is van de vreese Godts.

6

¹² Leert den jongen de eerste beginselen ¹³ na den eysch sijns weghs, als hy oock oudt sal geworden zijn, en sal hy ¹⁴ daer van niet afwijcken.[kolom]

12 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick, yemant van jonghs op in eenige wetenschap, ende voornemelick in de fondamenten der heyliger leere tot sijner zielen saligheyt onderwijsen. Vergelijckt Genes. cap. 14. op vers 14. Het is hier soo vele als catechiseeren, het welck dickwils in het Nieuwe Testament also gebruyckt wort. Siet Luce 1.4. Actor. 18.25. Rom. cap. 2. vers 18. 1.Corinth. cap. 14. vers 19. Galat. 6.6.

13 Hebr. na de mont, Dat is, na den eysch ofte de gelegentheyt, sijnes weeghs, Dat is, sijnes ouderdoms, begrijps, ende sijner teerheyt. Anders, in het begin, ofte, den ingangh sijnes weeghs, Dat is, in den aenvangh sijnes levens.

14 Te weten, van het gene, dat ghy in sijne jonckheyt met de eerste onderwijsinge hem ingestort hebt.

7

De ¹⁵ rijcke heerscht over de ¹⁶ arme: ende die ontleent, is des leeners ¹⁷ knecht.

15 T.w. die den armen wat leent, ofte eenige weldaet bewijst.

16 T.w. die van den rijcken wat geleent, ofte eenige weldaet ontfangen heeft.

17 D. die hem ten dienste staen moet. Hy en spreeckt eygentlick niet van het gene dat behoort te geschieden, maer van het gene dat ten meesten deele in de werelt geschiet.

8

^d Die ¹⁸ onrecht zaeyt, sal moeyte maeijen: ende de ¹⁹ roede sijner verbolgentheyt sal een eynde nemen.

d Iob 4.8. Hos. 10.13.

18 Siet Iob 4. op vers 8.

19 Dat is, de plage, waer mede hy andere door sijne oploopende grimmigheyt gequollen, beleedight, ende verdruckt heeft. Het schijnt eene gelijckenisse te zijn, van eenen stock, daer mede men het zaet, ende gewas placht te dorschen.

9

^e Die ²⁰ goet van ooge is, die sal gezegent worden: want hy heeft van sijn broot ²¹ den armen gegeven:

e 2.Corinth. 9.6.

20 D. die vriendelick, milde, medelijdigh, ende goetdadigh is: alsoo Matt. c. 20. vers 15. Want gemeynelick openbaert haer de genegentheyt des menschen in de oogen. De goede ooge wort oock genaemt een eenvoudige ooge, Matth. 6.22. Siet van een quade, of, boose ooge, Deu. 15. op vers 9. ende onder cap. 23. vers 6.

21 Hebr. den dunnen.

10

Drijft den spotter uyt, ende de ²² kijvagie sal wech gaen; ende het geschil met de ²³ schande sal ophouden.

22 Te weten, die hy pleeght te verwecken.

23 T.w. die hy anderen met sijne twistingen aendoet.

11

^f Die de ²⁴ reynigheyt des herten lief heeft, ²⁵ wiens lippen ²⁶ aengenaem zijn, diens vrient is de Koningh.

f Psalm 101.6.

24 D. de oprechtigheyt des gemoedts: van dewelcke siet Gen. 20.5. 1.Reg. 9. vers 4. Psalm 51.12. Matth. 5.8.

25 D. die soo bespraeckt is, dat hy sijne oprechte gedachten met bevalligheyt kan voortbrengen. De oversettinge kan aldus staen: met, of, door, ofte, om de aengenaemheyt sijner lippen is de Koningh sijn vrient.

26 Hebr. aengenaemheyt, Dat is, bevalligheyt. Siet van dese Psalm 45.3. Eccles. 10.12.

12

²⁷ De oogen des HEEREN bewaren de ²⁸ wetenschap: maer de ²⁹ saken des ³⁰ trouwloosen sal hy omkeeren.

27 D. de voorsichtigheyt ende sorge des Heeren. Siet 2.Chron. 16. op vers 9.

28 D. den genen, die met ware wetenschap, ende Godtvruchtige wijsheyt begaeft is, ende na deselve sijne woorden, ende wercken beleyt. Vergelijckt de maniere van spreken met Iob 35. op vers 13.

29 Anders, woorden.

30 D. des godtloosen, die het verbont des Heeren niet trouwelick houdende, in woorden, ende wercken sich moetwillighlick verloopt.

13

^g De luyaert ³¹ seyt, Daer is een leeuw buyten: ick mocht op het midden der straten gedoot worden.

g Prov. 26.13.

31 T.w. om den arbeyt te ontgaen. Dan vindt hy lichtelick eene voorwendinge van dit, of dat perijckel, het welck hy versiert voorhanden te wesen.

14

^{h 32} De mont der ³³ vreemder vrouwen is eene diepe ³⁴ gracht: op welcken de HEERE vergramt is, sal daer in vallen.

h Prov. 2.16. ende 5.3. ende 7.5. ende 23.27.

32 Te weten, door haer vleijen, pluymstrijcken, ende aenlockende woorden.

33 Siet boven 2. op vers 16.

34 T.w. der elenden voor ’t lichaem, ende de ziele. Vergelijckt onder 23.27.

15

^{i 35} De dwaesheyt is in het herte des jongen ³⁶ gebonden: de roede ³⁷ der tucht salse verre van hem wech doen.

i Prov. 13.24. ende 19.18. ende 23.14. ende 29.15, 17.

35 Siet boven 12. op vers 23.

36 ’t Is eene gelijckenisse te kennen gevende, dat de sonde soo vast aen de jonge jeught gehecht is, als de dingen die met touwen, ende reepen aen malkanderen gebonden worden.

37 D. waer door een kint gekastijt wort.

16

^k Die den armen ³⁸ verdruckt om het sijne te ³⁹ vermeerderen; [ende] den rijcken ⁴⁰ geeft, [komt] ⁴¹ sekerlick tot gebreck.

k Prov. 14.31. ende 17.5.

38 Te weten, door bedrogh, ofte gewelt. Vergelijckt boven cap. 14. op vers 31.

39 Ofte, sich te vergrooten.

40 T.w. om sijne gunste, hulpe, ende voorderinge te krijgen tegen de arme.

41 Anders, alleen, ofte, niet dan tot gebreck. Vergelijckt boven 21.5. ende de aenteeckeninge.

17

⁴² Neyght uwe oore, ende hoort de woorden ⁴³ der wijsen: ende stelt u herte tot ⁴⁴ mijne wetenschap.

42 Dese vermaninge wort hier in gevoeght, om den leser tot de rechte betrachtinge van dese spreucken, ja van alle geboden Godts op te scherpen.

43 Salomo naemt dese spreucken niet alleen sijne, maer oock aller andere ware wijsen, die deselve toestonden, van dewelcke eenige genaemt worden, onder capp. 30. 31.

44 D. mijne leere, ende geboden, die ghy weten moet. siet bov. 15. op vers 7. And. om my te kennen. my] T.w. de wijsheyt.

18

Want het is lieflick, als ghy ⁴⁵ die ⁴⁶ in u binnenste bewaert: sy sullen t’samen op uwe lippen ⁴⁷ gepast worden.

45 T.w. woorden der wijsen.

46 Hebr. In uwen buyck, Dat is, in ’t binnenste uwes herten. siet boven cap. 18. op vers 8. ende 20. op vers 30. Iob 15. op vers 2.

47 T.w. op dat ghyse bequamelick, ende stichtelick tot den menschen soudt mogen uytspreken.

19

⁴⁸ Op dat u vertrouwen op den HEERE zy, maeck ick u [die] heden bekent, ⁴⁹ ghy oock [maecktse bekent.]

48 Vergelijckt boven 3.5, 6. Hier mede is het eynde deser spreucken aengewesen, het welcke is in Godt te gelooven, ende alle goet van hem te verwachten, mits dat wy hem oock gehoorsamen.

49 T.w. die de wijsheyt soeckt, hoorende, ofte lesende dese spreucken. And. [doet] ghyse oock. Vergelijckt de maniere van spreken met het 15 vers van het volgende Cap.

20

Hebbe ick u niet ⁵⁰ heerlicke dingen geschreven van ⁵¹ allerley raet, ende wetenschap?

50 D. die de Heeren selfs, ende den Gouverneuren, ofte Regeerderen dienstigh zijn, om van hen overleght, gesproken ende in’t werck gestelt te worden. Vergelijckt bov. 8. op vers 6. Anders, hebbe ick niet drie mael, D. dickwils geschreven?

51 D. allerley goede aenleydinge, ende onderwijs, om sich selven na Godes woort in het publijcke, ende private leven wel aen te stellen.

21

Om u bekent te maken de sekerheyt van de redenen der waerheyt; ⁵² op dat ghy redenen der waerheyt antwoorden mocht den genen, die u ⁵³ senden.

52 D. op dat ghy niet alleen selve de waerheyt en weet, maer oock anderen die bekent maken mooght na de gelegentheyt van uwe beroepinge.

53 Te weten, om eenigh werck voor hen in’t bysonder te doen, ofte voor allen in het gemeyn eenigh ampt te bedienen. Anders, die [tot] u senden, Te weten, om goeden raet, ende rechte onderwijsinge van u te hebben.

22

^l En berooft den armen niet om dat hy ⁵⁴ arm is: ende ^m en verbrijselt den elendigen niet ⁵⁵ in de poorte.

l Zachar. 7.10.

54 De rijcke, ende machtige en worden niet uytgesloten: maer de arme worden voornemelick vermeldet, om datse lichtelick verdrucket konnen worden, Iob cap. 31. vers 21. ende om dat wy gehouden zijn hen meest goet te doen. Siet boven 3. op vers 27.

m Exod. 23.6. Iob 31.13. Psalm 82.3, 4.

55 Dat is, in het gerichte. Siet Genes. cap. 22. op vers 17.

[fol. 287r]

23

ⁿ Want de HEERE sal hare ⁵⁶ twistsake twisten, ende hy sal den genen, ⁵⁷ diese berooven, ⁵⁸ de ziele rooven.

n Exod. 22.22, 23. Psalm 10.18.

56 D. hare saken beschermen, ende voorstaen. Siet deselve maniere van spreken 1.Sam. 25. vers 39. onder 23.11. Ierem. 51.36.

57 D. die den elendigen hare goederen, ende middelen afnemen.

58 Dat is, het leven nemen.

24

En vergeselschapt u niet met eenen ⁵⁹ grammoedigen: ende en gaet niet om met een ⁶⁰ seer grimmigh man:

59 Hebr. Heere, ofte, besitter des toorns, D. die van nature, ende door gewoonte seer tot toorn genegen is. alsoo ond. 29. vers 22. een Heere der grimmigheyt. Vergel. Genes. 14. op vers 13.

60 Hebr. man der grimmigheden, ofte, der brandende toornigheden, Dat is, die haest met grooten toorn ontsteken wort. Vergel. Iob 11. op vers 11. ende Psal. 5. op vers 7.

25

Op dat ghy sijne ⁶¹ paden niet en leert, ende ⁶² een strick over uwe ziele haelt.

61 Of, wegen. siet Genes. 6. op vers 12.

62 D. een quaet, ende verderf over u selven brenght, dat ghy niet ontgaen en kondt. Vergel. bov. 18. op vers 7.

26

^o En weest niet onder de gene, die in de ⁶³ hant klappen, onder de gene, die voor schulden borge zijn.

o Prov. 6.1. ende 11.15.

63 T.w. van den schultheere, tot een teecken, dat men voor den schuldenaer borge is. siet Iob 17. op vers 3. ende bov. 6. op vers 1.

27

Soo ghy niet en hadt om ⁶⁴ te betalen; ^p waerom soude men u bedde van onder u ⁶⁵ wech nemen?

64 T.w. den schultheere, tot wiens versekeringe ghy voor de schuldenaer borge geworden zijt.

p Prov. 20.16.

65 T.w. sooder anders in uwen huyse niet en ware, om den crediteur te voldoen. Verstaet dit van den genen, die sich borge stelde voor de schult van een ander: want daer mede verklaerde hy dat hy rijck was, ende de macht hadde om te betalen, soo dat hy hem niet en mochte behelpen met de wet, Exod. 22.26, 27. Deut. 24.6. Hoewel dan de wet der liefde beval, dat men des armen nootsakelicke dingen niet en soude te pande nemen; nochtans liet het burgerlicke recht sulcks in sekeren gevalle toe, ja oock den schuldenaer voor eenen tijt tot slave te maken, 2.Reg. 4.1. Siet bov. 20.16.

28

^q En set ⁶⁶ de oude palen niet te rugge, die uwe vaderen gemaeckt hebben.

q Deut. 19.14. ende 27.17. Prov. 23.10.

66 Hebr. de palen der eeuwigheyt. Siet van dese palen Deut. 19.14. ende 27.17. bov. 15. op vers 25. ende ond. 23.10. ende van het woort eeuwigheyt, dat hier voor eenen langen, ende onbepaelden tijt genomen wort, 1.Reg. 1. op vers 31.

29

Hebt ghy eenen man gesien, die veerdigh in zijn werck is? hy sal ⁶⁷ voor het aengesicht der Koningen gestelt worden: voor het aengesicht der ⁶⁸ ongeachte lieden en sal hy niet gestelt worden.

67 Voor yemants aengesicht gestelt worden, ofte, staen, is hem te dienen, ofte, daer toe bevordert ende geroepen te worden. siet Deut. 1. op vers 38. ende 1.Reg. 1. op vers 2.

68 Hebr. duystere, Te weten, lieden, ofte menschen, Dat is, gemeene, onbekende, slechte, ende niet van aensien.