Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxv. Capittel.

Godts eere, ende raet, vers 2. item, der Koningen eere, diepsinnigheyt, ampt, ende ommegangh met hen, 2, 3, 4, 5, 6, 7. pleyten, 8, 9, 10. wel te passe spreken ende bestraffen, 11, 12. valschen roem van weldadigheyt, 14. lanckmoedigheyt, sachte tonge, 15. honigh eten, ofte rechte matigheyt in ’t lichaemlicke ende geestlicke, 16, 27. ommegangh met vrienden, 17. valsch getuyge, 18. trouwloose, 19. treurige, 20. weldadigheyt aen haters, 21, 22. huychelende tonge, 23. kijfachtige vrouwe, 24. goede tijdinge, 25. slappigheyt der vromen tegen godtloose, 26. haestigen toorn, 28.

1

DIt zijn oock Salomons spreucken, die ¹ de mannen Hizkia des Koninghs van Iuda ² uytgeschreven hebben.

1 Verst. wijse, ofte propheten, die geleeft hebben ten tijde des Koninghs Hizkie, ende die hy dit werck gelast heeft, ’t welcke sy door ingevinge des Heyligen Geests volbracht hebben.

2 Dit meynt men geschiet te zijn, als de Koningh Hizkia den kerckelicken, ende den burgerlicken staet sijns Rijcks in order stelde: want Salomo hadde drie duysent Spreucken gesproken, 1.Reg. 4. vers 32.

2

³ Het is Godts eere eene ^{a 4} sake te verbergen; maer de eere der Koningen eene ⁵ sake te doorgronden.

3 D. het dient tot Godes eere.

a Rom. 11.33.

4 T.w. van het gene, dat hy by hemselven besluyt, ende te sijner tijt uytvoert, het welck dickwils voor aller redelicken creaturen verstant onbegrijpelick is, ende dat wy niet en moeten curieuselick ondersoecken, maer ootmoedelick aenbidden; waer mede hy vereert wort. Vergelijckt Deuter. 29. vers 29. Rom. cap. 11. vers 33.

5 Te weten, die hare regeeringe aengaet, ende daer van sy kennisse, ende verstant moeten hebben, op datse haren onderdanen goet recht doet, ende hare regeeringe wijselick aenleggen mogen.

3

Aen de hooghte des hemels, ende aen de diepte der aerde, ende [aen] het herte der Koningen, en is ⁶ geene doorgrondinge.

6 Te weten, die by geene menschen volkomelick geschieden kan, ende maer stucks wijse by velen, ende by den meesten deel gantsch geene.

4

⁷ Doet het schuym van ’t silver wech; ende daer sal een vat voor den smelter uyt komen:

7 Gelijck het silver gereynight van schuym, ende droessem, een bequame masse wert, daer den silversmit een schoon stuck wercks van maeckt: alsoo een Koningh, het schuym van boeven, ende onrechtveerdige menschen van hem weerende, maeckt sijn Hof eerlick, ende sijn Rijcke wort bevestight.

5

^b Doet den godtloosen wech van het aengesichte des Koninghs: ende ^c sijn throon sal door gerechtigheyt bevestight worden.

b Prov. 20.8.

c Prov. 20.28.

6

⁸ Praelt niet voor het aengesichte des [kolom] Koninghs: ende ⁹ en staet niet in de plaetse der Grooten.

8 Ofte, en stelt u niet heerlick, ofte, grootsch, Te weten, in woorden, ofte gelaet, ofte kleedingen, ofte op eenige andere wijse.

9 T.w. dewijle ghy van het getal der Grooten niet en zijt. Verst. door de Groote, die groot zijn door hare afkomste, staet, officie, gaven, weerdigheyt. siet 2.Reg. cap. 10. op vers 6.

7

Want het is beter, dat men tot u segge: ^{d 10} Komt hier boven aen; dan dat men u vernedere voor het aengesichte eens ¹¹ Princen, ¹² dien uwe oogen gesien hebben.

d Luc. 14.7, 8,9, etc.

10 Vergel. Luc. 14. vers 10.

11 Siet van het Hebreeusch woort Iob 12. op vers 21.

12 D. by wien ghy u te na gevoeght hebt, om hem met al te groote vryheyt in het aengesicht te sien. Anders, dat het uwe oogen sien, D. dat ghy het voor uwen oogen moet sien, sonder het selve te konnen keeren.

8

^e En vaert niet ¹³ haestelick voort om te twisten: op dat ghy misschien in het laetste ¹⁴ daer van niet ¹⁵ wat en doet, als ¹⁶ uwen naesten u soude mogen ¹⁷ beschaemt hebben.

e Prov. 18.17.

13 D. lichtveerdelick, onbedachtelick

14 T.w. van haestelick tot twistingen, ende pleytingen te komen.

15 T.w. dat onredelick, ende strafbaer soude wesen, als met kijven, vechten, quetsen, ende dooden.

16 T.w. die tegen u twist, ofte pleyt.

17 Te weten, mits u door het recht te verwinnen, ende te bewijsen, dat ghy hem met onrecht, ende valsheyt hebt beklaeght.

9

¹⁸ Twist uwe twistsake met uwen naesten: maer ¹⁹ en openbaert het heymelicke eens anderen niet:

18 Dat is, indien ghy geschil hebt met uwen naesten, pooght dat eerst af te doen tusschen u beyden, ende en verhaest u niet, om dat voor den Richter te brengen.

19 D. draeght u soo beleeft in u geschil, dat ghy uwen naesten in sijne eere niet en quetst, mits te ontdecken, dat wel verswegen mochte zijn. Ofte, ontdeckt niet dat u een ander in het secreet geseyt heeft: het zy dat hy u raet in uwe sake heeft gegeven; ofte dat hy andersins niet en wil hebben dat het een ander weten sal.

10

Op dat de gene die het hoort, u niet en ²⁰ smade, want u quaet geruchte en soude niet ²¹ afgekeert worden.

20 T.w. mits u voor eenen oorblaser, ofte achterklapper te schelden.

21 D. niet op houden, maer u steeds by blijven.

11

Een reden ²² op sijn pas gesproken, is [als] gouden appelen ²³ in silvere gebeelde schalen.

22 D. te sijner tijt, ende plaetse, ende ten propooste. Hebr. na sijne wijsen, ofte, raderen.

23 Ofte, silvere schilderijen, ofte, beeltenissen. And. met silveren loofwerck verçiert.

12

Een wijs bestraffer by een ²⁴ hoorende oore, is een ²⁵ gouden oorciersel, ende een ²⁶ hals-cieraet van ’t fijnste gout.

24 D. die gewilligh, ende neerstigh is, om na goede vermaninge te luysteren.

25 D. gelijck een gouden oorciersel. Siet van ’t Hebreeusch woort Gen. 24. op vers 22.

26 And. halsbant. And. juweel, of, çieraet.

13

^f Een trouw gesant is ²⁷ den genen, die hem senden, als de koude des sneeuws ²⁸ ten dage des oogstes: want hy ²⁹ verquickt sijns heeren ziele.

f Prov. 13.17.

27 Hy siet op de wijse der gener die in heete landen woonen, ende haren dranck in de hitte des somers verkoelen met ys, of sneeuw, welcke sy in diepe kelders onder d’aerde daer toe bewaren.

28 T.w. den maeijers is, als sy door de hitte des daeghs, ende de swaerheyt van haren arbeyt, dorstigh zijnde, verlangen na koelen dranck.

29 T.w. als hy goede tijdinge weder brenght. siet van ’t Hebreeusch woort Psalm 19. op vers 8.

14

Een man die sich selven roemt over een ³⁰ valsche gifte, is ³¹ [als] wolcken, ende wint, daer geen ³² regen by en is.

30 D. die hy wel met woorden belooft, maer metter daet niet en geeft. Hebr. gifte der valsheyt.

31 Van deselve gelijckenisse kan men oock sien 2.Petr. 2.17. ende Iude vers 12.

32 ’t Hebreeusch woort geschem beteeckent wel meest eenen plasregen, die met grooten overvloet, ende gewelt neder valt, als Genes. 7.12. ende 8.2. Ezra 10.9. maer hier schijnt het allen regen te beteeckenen, gelijck 1.Reg. 17.7.

15

^g Een Overste wort door lanckmoedigheyt ³³ overreedt: ende een ³⁴ sachte tonge breeckt ³⁵ het gebeente.

g Prov. 15.1. ende 16.14.

33 D. beweeght, als door redenen, om te doen ’t gene daer hy andersins niet toegesint en is.

34 D. sachtmoedigh propoost.

35 D. ’t gemoedt, dat soo hardt is als been, of (gelijck wy seggen) als steen

16

Hebt ghy ³⁶ honigh gevonden, eet ³⁷ dat u genoegh is: op dat ghy misschien daer van niet ³⁸ zadt en wordet, ende dien uytspouwet.

36 Verst. onder dit woort allerley lieflick voedsel, daer van wy onse bekomste mogen nemen, met vermijdinge van het onmatigh misbruyck. Sommige verstaen hier door de ondersoeckinge van hooge, ende hemelsche saken, die den geest des menschen wel aengenaem zijn, maer de mate sijns begrijps te boven gaen. Men kan dit vers oock verstaen van het rechte gebruyck der warer vrientschap, die seer lieflick is, daer van in het volgende vers gesproken wort.

37 Hebr. uwe genoeghsaemheyt, D. uwe bekomste; soo veel als uwe gesontheyt verdragen mach.

38 T.w. soo ghy meer aet, dan u genoegh is.

17

³⁹ Spaert uwen voet van het huys uwes naesten, op dat hy niet zadt van u en worde, ende u hate.

39 Of, ontreckt uwen voet. Hebr. houdt uwen voet kostelick, D. spaersaem, van in uwes naesten huys al te vrijelick te komen, ende sijne gemeynsaemheyt, die hy u toont, onbeleefdelick te misbruycken. Vergel. 1.Sam. 3. op vers 1.

18

Een man tegen sijnen naesten een valsch getuygenisse ⁴⁰ sprekende, is ^h een hamer, ende sweert, ende scherpe pijl.

40 Hebr. antwoordende. Siet Iud. 18. op vers 14.

h Psalm 11.2. ende 57.5. ende 59.8. ende 120.4. Prov. 12.18.

19

⁴¹ Het vertrouwen op eenen trouwloosen, ten dage der benauwtheyt, is ⁴² [als] een gebroken tant, ende ⁴³ verstuyckte voet.

41 Hebr. het vertrouwen des trouwloosen, D. dat men op eenen trouwloosen vrient stelt, ofte dat de trouwloose selve yewers op heeft in den tijt des noots.

42 T.w. om daer mede te kauwen als men hongerigh is.

43 T.w. om daer mede te loopen als men wech moet. Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick eenen voet, die door verstuycktheyt wanckelende gemaeckt is.

20

ⁱ Die liedekens singht by een ⁴⁴ treurigh herte, is gelijck hy, die ⁴⁵ een kleet afleyt ten dage der koude, [ende als] ⁴⁶ edick op salpeter.

i Rom. 12.15.

44 Hebr. quaet, of, boos, D. droevigh, of treurigh. Siet Genes. 40. op vers 7. Alsoo wort goet, voor blijde genomen. Siet 1.Reg. 21. op vers 7. De sin nu hier is, dattet niet wel en past blijde liedekens te singen by den droevigen; want by desen sal men droevigh zijn, ende by den blijden blijde, Rom. 12.15.

45 Het welck buyten tijts is.

46 Die het salpeter dissolveert, of, doet smelten.

21

^k Indien de gene, ^l die u haet, hongert; geeft hem ⁴⁷ broot te eten: ende soo hy dorstigh is, geeft hem water te drincken:

k Rom. 12.20.

l Exod. 23.4, 5.

47 Verstaet door broot, ende water, den geheelen lichamelicken nootdruft, Te weten, spijse, ende dranck. Siet 1.Reg. 13.8. ende d’aenteeckeninge.

[fol. 288v]

22

Want ghy sult ⁴⁸ vyerige kolen op sijn hooft ⁴⁹ hoopen: ende de HEERE sal het ⁵⁰ u vergelden.

48 D. ghy sult hem daer toe drijven, dat hy de vyantschap, die hy tegens u heeft, haest van hem werpe: gelijck yemant die gloeijende kolen op ’t hooft geleght souden werden, deselve terstont soude afschudden. Of, ghy sult sijn herte vermorwen, ende gedweegh maken, dat hy van sijn ongelijck overtuyght sal zijn. Gelijck de smeden het yser met gloeijende kolen vermorwen.

49 Hebr. nemen, Dat is, nemende hoopen. De Hebreen begrijpen dickwils onder een woort noch de beteeckenisse van een ander. Siet Genes. 12. op vers 15.

50 T.w. het goet, dat ghy uwen vyant gedaen hebt, hoewel hy tegen u ondanckbaer is.

23

De noorde wint ⁵¹ verdrijft den regen: ende een ⁵² vergramt aengesichte de ⁵³ verborgene tonge.

51 Hebr. doet smerte, of, weedom aen: ’t welck sommige verstaen van verdrijven, andere van baren.

52 T.w. van een wijs, ende vroom man, die daer in geen behagen en heeft.

53 Hebr. eene tonge der verborgentheyt: Dat is, die niet recht uyt en spreeckt, maer omgaet met bedrogh, vleyinge, achterklap, stekinge, ende terginge, etc.

24

^{m 54} ’t Is beter te woonen op eenen hoeck des dacks, dan met eene ⁵⁵ kijfachtige huysvrouwe, ende dat in een huys van geselschap.

m Prov. 21.2, 9, 19.

54 Siet de verklaringe van dit vers, bov. 21. op vers 9.

55 Hebr. eene huysvrouwe der kijvagien.

25

Eene goede tijdinge uyt verren lande, is als kout water op een vermoeyde ⁵⁶ ziele.

56 D. mensche, ofte persoone. siet Gen. 12. op vers 5. De sin is, dat een mensche met eene goede tijdinge soo wel verquickt is, als een die vermoeyt is, met versch koel water.

26

De rechtveerdige ⁵⁷ wanckelende voor het aengesichte des godtloosen, is eene beroerde ⁵⁸ fonteyne, ende verdorven sprinck-ader.

57 T.w. eenige faute doende voor d’oogen des onvromen. Of, niet durvende sijn ampt doen, om den onvromen te bestraffen. Vergel. Iob 4. op vers 4.

58 Der vromen monden, ende leeringen worden vergeleken by fonteynen, ende sprinck-aderen, daer uyt alle goede onderwijsingen vloeijen, bov. 10.11. ende 13.14. ende 16.22. Wanneer sy dan door eenige swarigheyt in sulck haer ampt komen te faelgeeren, soo is dat als of de fonteyne beroert, ende modderigh ware, ende de sprinck-ader verstopt.

27

Veel honighs te eten en is ⁵⁹ niet goet: maer de ondersoeckinge van de heerlickheyt ⁶⁰ sulcker dingen ⁶¹ is eere.

59 Maer wel quaet, ende schadelick. Vergel. bov. vers 16.

60 T.w. die den honigh gelijck zijn, D. die soet, lieflick, ende vermakelick zijn, als de ondersoeckinge der nature der wercken Godts, der geschiedenissen in de werelt, etc.

61 T.w. als men daer in behoorlicke mate houdt, de rechte streke der waerheyt volght, ende het rechte gebruyck, ende eynde bekomt. Dit vers is anders aldus overgeset: Veel honighs te eten en is [den menschen] niet goet, ende [geene] eere de nasoeckinge van hare eygene eere.

28

ⁿ Een man, ⁶² die sijnen geest niet wederhouden en kan, is een open gebroken stadt sonder muer.

n Prov. 16.32.

62 Dat is, die sijn gemoedt, affecten, ende bewegingen niet intoomen, nochte vermeesteren en kan. Hebr. wiens geest geene wederhoudinge, ofte, heerschappije en heeft.