Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xviij. Capittel.

Eensaemheyt tot ondersoeck van wijsheyt, vers 1. daer toe een sot geenen lust en heeft, 2. wijse redenen, 4. Richter-ampt, 5. sotte redenen, versen 6, 7. oorblasinge, 8. traegheyt in arbeyt, 9. vertrouwen op Godt, 10. op rijckdom, 11. van hooghmoedt ende nedrigheyt, 12. onbedachte antwoorde, 13. kloeckmoedigheyt ende verslagentheyt, 14. toenemen in wetenschap, 15. giften, 16. pleyten, 17. het lot, 18. geschillen tusschen broederen, 19. vruchten der tonge, 20, 21. goede vrouwe, 22. woorden der armen ende rijcken, 23. vrienden, 24.

1

DIe sich ¹ afsondert, tracht na ² wat begeerlicks: hy vermenght sich ³ in alle bestendige wijsheyt.

1 T.w. van het geselschap der menschen, genegen zijnde om in stilheyt, ende eensaemheyt te leven.

2 Hebr. na begeerte; D. heeft gemeynelick yet begeerlicks voren, het welck hy seer neerstelick najaeght, dat soeckende in die eenigheyt te bekomen. Anders, soeckt met, ofte, door begeerte.

3 De wijse man spreeckt van den genen, wiens begeerte, ende lust is sich in de ondersoeckinge van alle goede wetenschap, ende ware wijsheyt in te laten, om daer van eene vaste kennisse te hebben, die hy in sijn herte opsluyte. Dese sin wort met de tegenstellinge des volgenden vers seer bevestight. Andere verstaen hier eene quade afsonderinge, waer door yemant sich van de ware wijse, ende rechtgevoelende afscheyt, gedreven zijnde door de begeerte van ydele eere, waer toe hy soeckt te geraken, mits sich door arghlistige, ende spitsvindige sinnen in alle goede wijsheyt, ende leeringe om te wentelen, daer tegen sich op te werpen, ende sijn fenijn daer uyt te zuygen, dat hy by alle gelegentheyt daer na met grooten schijn van hooge wijsheyt over al uytgiete.

2

De sot en heeft geenen lust in verstandigheyt; maer ⁴ daer in ⁵ dat sijn herte sich ontdeckt.

4 T.w. sal hy alleen lust hebben.

5 Ofte, in het ontdecken sijns herten, ofte, dat hy sijn herte ontdecke: te weten, door sotte redenen bekent makende de sotheyt daer mede sijn herte vervult is.

3

Als de godtloose komt, komt oock de ⁶ verachtinge; ende ⁷ met schande, versmaetheyt.

6 T.w. waer door hy de vrome niet alleen veracht in sijn herte, maer oock hen schande, ende versmaetheyt aendoet met woorden, ende wercken, ofte waer door hy van de vrome veracht wort.

7 Ofte, met den schandelicken, Dat is, oneerlicken mensche komt oock de versmaetheyt, T.w. waer door hy andere versmaet, ofte van andere versmaet wort.

4

De woorden van den mont ⁸ eens mans zijn ⁹ diepe wateren: ende de sprinck-ader der wijsheyt is eene ¹⁰ uytstortende beke.

8 T.w. van groot verstant, ende aensien.

9 Dat is, als diepe wateren, die niet en konnen uytgeput worden: gelijck oock eenen soodanigen man nimmermeer en ontbreeckt stoffe van goet onderwijs, alsse van hem begeert wort. Vergelijckt onder 20. vers 5.

10 D. die altijt vloeden, ende stroomen heeft uyt te geven, ende nimmermeer uyt en drooght.

5

^{a 11} Het en is niet goet ¹² het aengesichte des godtloosen aen te nemen; om ¹³ den rechtveerdigen in het gerichte te buygen.

a Levit. 19.15. Deuter. 1.17. ende 16.19. Prov. 24.23.

11 Dat is, het is quaet. Siet boven 17. op vers 26.

12 Siet Levit. 19. op vers 15.

13 Dat is, te maken dat hy, die recht heeft, het selve verliese, onderligge in het gerichte, ende van den Richter veroordeelt worde, alsoo Amos 5.12.

6

¹⁴ De lippen des sots komen in twist: ende sijn mont ¹⁵ roept na slagen.

14 D. de woorden, ende propoosten. Alsoo in het volgende vers; alweaer oock het woort mont in den selven sin genomen is. Siet Iob 15. op vers 5. De sot menght sich door sijne onwijse propoosten in den twist, daer uyt hy met eeren wel hadde konnen blijven.

15 Dat is, brenght de twistende luyden aen malkanderen, ende hitstse op tot vechterije. Ofte, hy en is niet gerust eer hy sijn huydt vol slagen heeft, hy roepter om.

7

De mont des sots ^b is ¹⁶ hemselven [kolom] eene verstooringe; ende sijne lippen een ^{c 17} strick sijner ziele.

b Prov. 10.14. ende 13.3.

16 D. de oorsake sijner verstooringe, D. sijns verderfs, ende onderganghs.

c Prov. 12.13.

17 T.w. daer in hy selve gevangen wort. Vergel. bov. 12.13. ende de aenteeck.

8

^d De woorden des oorblasers zijn als der gener, ¹⁸ die geslagen zijn: ene die dalen ¹⁹ in het binnenste des ²⁰ buycks.

d Prov. 26.22.

18 D. die sich seer klagelick aenstellen, hen gelatende ongelijck geleden te hebben, om de gene, die sy de oore vol blasen, tot medelijden te verwecken, ende tegen haren naesten op te roeyen. And. zijn als slagen; T.w. daer mede sy haren naesten quetsen, ende wonden aen sijnen goeden naem. Vergel. boven 12.18. Ofte, zijn als der gener, die vleijen, Dat is, pluymstrijcken, ende schoon spreken.

19 Hebr. in de binnenkameren.

20 Dat is, des gemoedts. siet Iob 15. op vers 2.

9

Oock ²¹ die sich slap aenstelt in sijn werck; die is een ²² broeder ²³ van een doorbrenger.

21 Verst. den luyaert, ende tragerigh.

22 D. in gelijcken graet te stellen met den doorbrenger; ofte daer by te gelijcken. Siet van sulcke beteeckeninge des woorts broeder, Iob cap. 30. vers 29. ende de aenteeckeninge.

23 D. van een groot verquister. Hebr. des Heeren doorbrengers, ofte, des meesters der doorbrenginge, ofte, verquistinge, Dat is, die daer toe seer genegen is, ende sijn werck daer van maeckt. Siet Gen. cap. 14. op vers 13.

10

²⁴ De naem des HEEREN is ^{e 25} eene stercke toren: de rechtveerdige sal ²⁶ daer henen loopen, ende in een hoogh vertreck gestelt worden.

24 Dat is, de Heere selve, welverstaende voor dien die hem recht kennen, ende aenroepen. Siet 1.Reg. 5. op vers 3.

e 2.Sam. 22.51. Psalm 18.3. ende 61.4. Prov. 29.25.

25 Hebr. een toren der sterckte, D. als eene stercke toren, daer in de gene, die door eenigen noot benauwt zijn, niet alleen beschermt, maer oock vry van alle gevaer der schade gestelt worden: alsoo Psal. 61. vers 4.

26 T.w. tot den naem des Heeren, ofte tot den toren der sterckte.

11

^{f 27} Des rijcken goet is de stadt sijner sterckte: ende als een verheven muer ²⁸ in sijne inbeeldinge.

f Prov. 10.15.

27 Alsoo boven 10. vers 15.

28 D. alsoo de rijcke hemselven wijs maeckt, ende sich laet in sijne gedachten voorstaen.

12

^g Door de ²⁹ verbrekinge sal des menschen herte sich verheffen: ^h ende de nederigheyt gaet voor de eere.

g Prov. 11.2. ende 16.18.

29 Dat is, tegenspoet, ondergangh, ende verderf. Siet van het Hebreeusch woort Iob 31. op vers 29.

h Prov. 15.33.

13

Die ³⁰ antwoorde geeft, eer hy sal gehoort hebben; dat ³¹ is hem dwaesheyt, ende schande.

30 Hebr. die een woort wederkeert, D. die antwoort. Alsoo 1.Reg. 12.6, 9. 2.Chron. 10.6, 9.

31 D. wort hem met recht tot dwaesheyt gereeckent: waer over hy dan schaemte, ende schande behaelt.

14

De ³² geest eens mans sal ³³ sijne kranckheyt ondersteunen: maer eenen ³⁴ verslagenen geest, ³⁵ wie sal dien ³⁶ opheffen?

32 D. moedt, te weten, die mannelick, ende kloeck is. Siet boven 15. op vers 13.

33 T.w. ofte sijns selfs, als droefheyt, ende vreese; ofte sijnes lichaems, als sieckte, ende smerte. Dese alle wort de kloeckmoedige geest geseyt te ondersteunen, als hy daer in den mensche sterckt, ende troost, dat hy niet en beswijckt.

34 Die selve door sijn eygen, ofte sijnes lichaems lijden ter neder geworpen is. Vergelijckt boven 15.13. ende de aenteeckeninge.

35 Als of hy seyde; Niemant dan Godt.

36 Anders, dragen?

15

Het herte des ³⁷ verstandigen bekomt wetenschap: ende de oore der wijsen soeckt wetenschap.

37 De verstandige, ende wijse zijn hier, die een beginsel der verstandigheyt, ende wijsheyt gekregen hebbende, soecken toe te nemen, mits in het herte te bedencken, ende te bewaren datse geleert hebben, ende met de oore te luysteren na het gene, dat noch te leeren is. Vergelijckt boven 1.5.

16

De gifte des menschen ³⁸ maeckt hem ruymte: ende sy geleyt hem voor het aengesichte der ³⁹ Grooten.

38 Dat is, opent hem den wegh, om uyt den noot te komen, ofte ten eynde van eenigh geschil, ofte moeyte te geraken.

39 D. die groot van staet, ende aensien zijn, ende volgens veel vermogen, om yemants sake te voorderen. Vergel. 2.Reg. 5.1. ende 10.6. ende 25. vers 9. ende de aenteeckeninge.

17

⁴⁰ Die de eerste is in sijne twistsake, [schijnt] ⁴¹ rechtveerdigh te zijn: ⁱ maer ⁴² sijn naeste ⁴³ komt, ende ⁴⁴ hy ondersoeckt ⁴⁵ hem.

40 Dat is, die in het geschil, het welck hy met sijnen naesten uytstaende heeft, in de voorbate is, mits eerst sijne sake den Richter te openen, ende met redenen te bekleeden.

41 D. gelijck te hebben, welverstaende soo lange als sijne partije noch niet en is gehoort geweest.

i Prov. 25.8.

42 T.w. de verweerder.

43 Te weten, voor den Richter, om hem oock sijne sake aen te dienen.

44 T.w. de Richter, ofte de partije.

45 Namelick, sijnen naesten, dat is, den verweerder, om hem mede te hooren, ende te ondersoecken over het gene dat de eyscher eerst voort gebracht hadde.

18

Het ⁴⁶ lot doet de geschillen ophouden; ende maeckt scheydinge tusschen ⁴⁷ machtige.

46 Siet boven 16. op vers 33.

47 D. die sich verharden, stercken, ofte machtigh maken in haer geschil tegen elckanderen, ofte die machts genoegh hebben om malkanderen te beschadigen, soose niet vereenight en worden.

19

Een broeder is ⁴⁸ wederspanniger dan eene ⁴⁹ stercke stadt: ende de ⁵⁰ geschillen ⁵¹ zijn als de grendel van een palleys.

48 Ofte, meer door overtredinge verstoort, te weten, tegen sijnen broeder, van den welcken hy meynt verongelijckt te zijn, ende daerom met hem in twist is.

49 T.w. tegen haren Prince, ofte eenigen Heere aen den welcken sy haer niet en wil over geven, nochte met hem vrede maken, steunende op hare sterckte. Hebr. stadt der sterckte.

50 T.w. tusschen de broederen, ende nabestaende vrienden.

51 D. sy houden seer vast, ende sluyten de twistige broeders doorgaens van malkanderen.

20

^k Van yeders monts ⁵² vrucht sal ⁵³ sijn buyck verzadight worden: hy sal ⁵⁴ verzadight worden van de inkomste sijner lippen.

k Prov. 12.14. ende 13.2.

52 Verstaet de propoosten, die uyt yemants mont voort komen, ende in het volgende van dit vers, de inkomste der lippen genaemt wort. Vergelijckt boven 12. op vers 14. ende 13. op vers 2.

53 D. hy selve in lichaem, ende ziele.

54 D. vervult worden, ofte met het goet der zegeninge door sijne wijse, ende vrome redenen, ofte met het quaet der straffe door sijne dwase, ende godtloose propoosten. Vergelijckt Iob 7. op vers 4. ende boven cap. 12. op vers 14.

21

Doot, ende leven zijn in ⁵⁵ het gewelt der ^l tonge: ende een yeder, ⁵⁶ diese ⁵⁷ lief heeft, sal hare ⁵⁸ vrucht ⁵⁹ eten.

55 Hebr. hant. Vergelijckt Genes. 16.6. ende siet d’aenteeck.

l Prov. 21.23. Iacob. 3.2.

56 T.w. de tonge.

57 T.w. om die te gebruycken, ofte ten goede door wijse, ende deughtsame redenen, ofte ten quade door onwijse, ende ondeughdelicke propoosten. Doch sommige nemen ’t alleen ten goede.

58 Siet boven 1. op vers 31.

59 D. genieten met vreughde, soo hy die lief heeft, om wel te gebruycken, ofte lijden met smerte, soo hy die bemint om te misbruycken. Siet Iob 21. op vers 25.

[fol. 285r]

22

^m Wie eene ⁶⁰ vrouwe gevonden heeft, heeft eene goede sake gevonden: ende hy heeft welgevallen ⁶¹ getrocken van den HEERE.

m Prov. 19.14.

60 T.w. eene goede, ende Godtvreesende. Het woort goede moet men uyt het volgende verstaen. alsoo ond. 22. vers 1. naem voor goede naem, item Cap. 24. vers 6. raetgevers, voor goede raetgevers, ende daer vers 20. belooninge, voor goede belooninge: ende 29.4. een Koningh, voor een goet, ende wijs Koningh.

61 D. verkregen. siet bov. 8. op vers 35. ende 12.2.

23

De arme spreeckt smeeckingen: maer de rijcke antwoort harde dingen.

24

⁶² Een man die vrienden heeft, heeft sich ⁶³ vriendelick te houden: want daer is een liefhebber, ⁿ die meer ⁶⁴ aenkleeft dan een broeder.

62 Hebr. een man der vrienden, Dat is, die vrienden heeft.

63 T.w. met de gene daer mede hy in vrientschap getreden is.

n Prov. 17.17.

64 D. in den noot naerder by blijft, ende trouwelicker bystaet.