Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het x. Capittel.

Van wijse ende sotte kinderen, vers 1. onrechtveerdigen ende rechtveerdigen rijckdom, ende armoedt, 2, 3, 15, 22. luyigheyt ende vlijtigheyt, 4, 5, 26. zegen ende gelucksaligheyt der rechtveerdigen, ende der godtloosen onheyl, 6, 7, 16, 24, 25, 27, 28, 29, 30. wijsheyt ende dwaesheyt in het spreken, 8, 10, 11, 13, 14, 19, 20, 21, 31, 32. oprechtigheyt ende verkeertheyt in wandel, 9. wencken der oogen, 10. haet ende liefde, 12. tucht, 17. achterklap, 18. contrarien lust der sotten, ende wijsen, 23.

1

¹ DE Spreucken Salomons. ^a Een wijs sone verblijdt den ² vader; maer een sot sone is sijner moeder droefheyt.

1 De negen voorgaende Capp. zijn als een voorreden, om de menschen te verwecken tot aenhooringe der volgender spreucken, die meest onderscheyden zijn, ende niet aen malkanderen en hangen. Sy zijn als regelen rakende ’t geloove, de goede zeden, ende gebreken der menschen.

a Proverb. 15.20.

2 Verstaet onder de name des Vaders, oock de moeder, ende onder de volgende name der moeder, oock den vader.

2

^b Schatten ³ der godtloosheyt en doen geen nut, maer ⁴ de gerechtigheyt ⁵ reddet van den doot.

b Proverb. 11.4.

3 D. die door ongerechtigheyt verkregen zijn, ofte oock godtlooselick misbruyckt worden.

4 Verstaet in ’t gemeyne de liefde, ende trouwe, die men sijnen naesten na de tweede tafel, ende voornemelick na het achtste gebodt schuldigh is. Sommige verstaen het woort gerechtigheyt in het bysonder van de aelmoessen, ende wercken der barmhertigheyt aen de arme, als Dan. 4.27.

5 T.w. niet om datse sulcks uyt hare weerdigheyt vermagh, ofte verdient heeft; maer om datse Godt soo genadelick te beloonen belooft heeft, alsoo onder cap. 11. vers 4.

3

De HEERE en laet de ziele des rechtveerdigen niet hongeren; maer de ⁶ have der godtloosen stoot hy wech.

6 And. verkeertheyt; D. rijckdom door verkeertheyt gekregen.

4

^c Die met ⁷ eene bedrieghlicke hant werckt, wort arm: maer de hant der vlijtigen maeckt rijck.

c Prov. 12.24.

7 Hebr. met eene hantpalme des bedroghs, D. met eene ontrouwe, slappe, ende trage hant, ende alsoo door bedrogh sijns naesten goet aen sich treckt. Bedrogh voor traegheyt, onder 19. vers 15. Ierem. 48.10. gelijck oock daerom bedrogh tegen vlijtigheyt gestelt wort, als hier, ende onder 12.24, 27. want die luy zijn, ende eenen afkeer van den arbeyt hebben, plegen met bedrogh om te gaen, daer mede sy de kost soecken te rapen: maer armoede is eyndelick haren loon. Anders, eene bedrieghlicke weeghschale maeckt arm.

5

Die in de somer ⁸ vergadert, is een verstandigh soon: [maer] die in den oogst vast slaept, is een soon ⁹ die beschaemt maeckt.

8 T.w. sijne vruchten, ofte gewas dat hy op den velde heeft. Vergel. boven 6.8.

9 T.w. hemselven, ende oock sijne ouders: namelick, door sijne gebreken, ende quade manieren. Alsoo onder 12.4. ende 14.35. ende 17.2. ende 19.26. ende 28.7. Dese spreucke mach bequamelick verstaen worden by gelijckenisse op een mensche, die terwijle hy noch jonck is, arbeyt, om wat in sijnen ouderdom te hebben, etc. siet bov. 6.8.

6

¹⁰ Zegeningen zijn ¹¹ op het hooft des rechtveerdigen: maer het ¹² gewelt ¹³ bedeckt den mont der godtloosen.

10 Zegeningen, Te weten, soo tijdelicke, als eeuwige.

11 Dit schijnt te sien op het oude gebruyck van eenigen zegen uyt te spreken; overmits dit geschiedde met de hant op het hooft des genen, die gezegent wiert, te leggen. Siet Genes. 48. op vers 14. Ofte men kan het alsoo verstaen, dat de rechtveerdige self gezegent zijnde, den zegen anderen oock mede deelen, maer dat de mont des godtloosen vol is van enckel gewelt.

12 Verstaet, wrevel, onrecht, overlast, ende verdruckinge, daer mede sy omgegaen hebben.

13 D. brenghtse ter doot. Siet Iob 40. op vers 8. ofte bedecktse met schaemte, als met een kleet. Vergel. Psalm 44.16. ende 69.8. ofte vervultse met straffen tot den vollen monde toe.

7

De gedachtenisse des rechtveerdigen ¹⁴ sal tot zegeninge zijn: maer de naem der godtloosen ¹⁵ sal verrotten.

14 D. dient hem tot prijs, ende een eerlick nageruchte, als men van hem ofte absent, ofte oock doodt zijnde, gewach maeckt.

15 Ofte, vervuylen, ende stinckende worden, ende volgens vergaen.

8

Die wijs van herten is, neemt de ¹⁶ geboden aen; maer ^d die ¹⁷ dwaes is van lippen, sal ¹⁸ omgeworpen worden.

16 Te weten, die den mensche leeren hoe hy sijn leven recht sal aenstellen, om Godt te behagen, ende sijnen naesten te stichten, ende alsoo Godts zegen te genieten.

d Prov. 10.10.

17 Dat is, die verkeerde dingen spreeckt, waer door hy met een obstinaten sin alle goet onderwijs, ende vermaninge verwerpt, sich roemende by sijn quaet gevoelen, ende boos voornemen te willen blijven, hebbende volgens by de dwaesheyt der lippen, oock de dwaesheyt des herten: want uyt deses overvloedigheyt spreken de lippen, Matth. 12.34. Vergelijckt boven 2.12. ende 4.24. ende 6.12.

18 Siet van het Hebreeusch woort Hose. cap. 4. op vers 14. Alsoo onder vers 10.

9

Wie ¹⁹ in oprechtigheyt wandelt,

19 Siet boven cap. 2. op vers 7.

[fol. 280v]

wandelt ²⁰ seker; maer die ²¹ sijne wegen verkeert, sal ²² bekent worden.

20 Of, gerustelick, dewijle hy weet dat sijne wercken goet zijn, ende dat Godt daer op geene quade uytkomste tot sijnen verderve sal laten komen.

21 Vergel. Genes. cap. 6. vers 12.

22 Te weten, door de openbare straffen, die Godt hem in het aensien van allen toesenden sal, ende dat door middel van de Overigheyt, ofte andersins.

10

Die ²³ met de ooge wenckt, richt smerte aen: ende ²⁴ een dwaes van lippen ²⁵ sal omgeworpen worden.

23 D. bedecktelick op de sonde toeleght, ende die behendelick soeckt te bedrijven. Vergel. bov. 6.13.

24 Siet boven op vers 8.

25 Siet boven het selve vers.

11

^e De mont des rechtveerdigen is een ²⁶ sprinck-ader des levens: maer ²⁷ ’t gewelt bedeckt den mont der godtloosen.

e Proverb. 13.14.

26 Te weten, daer uyt woorden voort komen, die niet alleen andere ten eeuwigen leven onderwijsen, vermanen, ende stercken; maer die oock den rechtveerdigen selve die sulcks doet, ten sulcken eynde dienstigh zijn. Vergelijckt onder cap. 13. vers 14. ende cap. 14. vers 27. ende 16.22.

27 Siet boven op vers 6.

12

Haet verweckt krackeelen: ^f maer ²⁸ de liefde ²⁹ deckt ³⁰ alle overtredingen toe.

f 1.Corinth. 13.7. 1.Petr. 4.8.

28 Namelick, des genen, die ongelijck van sijnen naesten geleden heeft, of hem siet in eenige swackheyt vervallen te zijn.

29 T.w. met die te verdragen, of vriendelick te bestraffen, ende niet uyt te breyden. Verstaet dat van particuliere sonden, ende die met goede conscientie mogen verswegen worden.

30 Verstaet, niet onse eygene overtredingen begaen tegen Godt, maer van andere begaen tegen ons.

13

In de lippen des verstandigen wort wijsheyt ³¹ gevonden: ^g maer op den rugge des ³² verstandeloosen, ³³ de roede.

31 Ende daerom behaelt hy oock eere, ende loon; gelijck daer en tegen d’onbesinde slagen krijght, om dat men in sijne lippen dwaesheyt vindt.

g Prov. 20.30.

32 Hebr. die gebreck heeft van herte. Siet boven 6. op vers 32. Het woort herte is hier voor den sin, ende het verstant des menschen genomen. Siet Iob 9. op vers 4.

33 Dat is, de straffe dewelcke geschiet door slagen. Alsoo onder 23.13. ende 26.3. ende 29.15.

14

De wijse ³⁴ leggen wetenschap wech: maer den monde des dwasen is ³⁵ de verstooringe na by.

34 Hebr. verbergen, Dat is, gelijck men eenen schat wech leyt, ofte voorraet van spijse opsluyt, om ter bequamer tijt voort te brengen: alsoo vergaderen de wijse vele wetenschap, om deselve als het tijdigh, ende stichtelick is, uyt te spreken, of andersins voor haer selven te gebruycken.

35 Ofte, ontsettinge, verschrickinge; Dat is, onheyl, moeyte, swarigheyt, daer voor men pleeght verschrickt, ende ontset te worden, veroorsaeckt door dwase, onvoorsichtige, qualick bedachte, ende ontijdige propoosten.

15

Des rijcken goet is een stadt sijner sterckte: de armoede der ³⁶ geringen is hare verstooringe.

36 Hebr. der dunnen, Dat is, die gantsch weynigh hebben. De sin is, dat die goedeloos is, oock moedeloos is, ende vreese heeft, dat hy sal vergaen, ende dat die bloot is, meest oock is bloode: gelijck ter contrarie, die groot goet hebben gemeenlick haer selven daer op verlaten, ende meynen datse seer wel versekert zijn tegen alle ongeluck.

16

Het ³⁷ werck des rechtveerdigen is ³⁸ ten leven; ³⁹ de inkomste des godtloosen is ⁴⁰ ter sonde.

37 T.w. waer door hy yet eerlicks doet, om de kost te winnen: Ofte verstaet al wat hy voorneemt, spreeckt, ofte doet.

38 D. streckt tot sijn welvaren, ende tot sijnen besten, Rom. 8.28.

39 Verstaet sijne middelen, ofte al het gene dat van hem, ende, sijn doen voort komt.

40 D. verstreckt, ofte leyt hem tot quaet doen, ende tot sijn eeuwigh verderf: want de besoldinge der sonde is de doot, Rom. 6.23.

17

Het padt ⁴¹ tot het leven is des genen die de tucht bewaert: maer die de bestraffinge verlaet, ⁴² doet dwalen.

41 T.w. leydende. Ofte aldus: Die de tucht bewaert, is een padt des levens, ofte, [op] den padt des levens.

42 T.w. hemselven, ende andere, die soo t’samen in het verderf geraken.

18

⁴³ Die den haet bedeckt, is van valsche lippen, ende die een quaet geruchte voort brenght, die is een sot.

43 De sin is, datse alle beyde qualick doen, soo wel de gene, die haren naesten heymelick haten, hoewel sy niet quaet van hem en spreken, als die sijnen naem vry uyt met openbare lasterreden schenden. Anders, die den haet bedeckt [met] valsche lippen, ende die een quaet geruchte uytbrengt, die is een sot. Anders, valsche lippen bedecken haet, etc.

19

In de veelheyt ⁴⁴ der woorden en gebreeckt de overtredinge niet: maer die sijne lippen wederhoudt, is kloeck-verstandigh.

44 T.w. die lichtveerdelick, onbedachtelick, uyt ydele sinnen, ende quade genegentheden voort komen.

20

De tonge des rechtveerdigen ⁴⁵ is uytgelesen silver: het herte der godtloosen is ⁴⁶ weynich [weert.]

45 D. het uytgelesen silver gelijck; te weten, in aengenaemheyt, weerde, ende nuttigheyt.

46 Ofte, seker, gering: ende daerom oock sijne tonge, die uytgeeft al dat het herte in heeft. Hebr. als weynigh. De letter caph beteeckenende als, wort by den Hebreen somtijts voor sekerlick, waerlick, vast, alsoo genomen. Siet Genes. 27. op vers 12. ende Nehem. 7. op vers 2.

21

De lippen des rechtveerdigen ⁴⁷ voedender vele: maer de dwase ⁴⁸ sterven ⁴⁹ door gebreck van verstant.

47 Te weten, na de ziele, door heylsame onderwijsinge, vermaninge, bestraffinge, vertroostinge: waer door de rechtveerdige oock sich selven ten eeuwigen leven goet doet.

48 Dat is, gaen verlooren na ziele, ende lichaem.

49 Hebr. door gebreck des herten; Dat is, des verstants; te weten, waer door sy niet alleen andere met goede leere niet en konnen voeden, maer oock sich selven niet en schicken, om Godt te kennen, te vreesen ende te dienen. Van het woort herte, genomen voor verstant, siet Iob 9. op vers 4.

22

De ⁵⁰ zegen des HEEREN die maeckt rijck: ende ⁵¹ hy en voeghter geen ⁵² smerte ⁵³ by.

50 D. weldadigheyt. Siet Genes. 12. op vers 2.

51 T.w. de Heere.

52 T.w. gelijck in ’t herte, ende huys is der gierigen, die nimmermeer te vreden zijn, ende met haren overvloet noch hen selven, nochte anderen deught doen.

53 T.w. by den zegen. Vergelijckt hier mede Psalm 127.2. Anders aldus: Ende de smerte (D. den smertelicken arbeyt) en voeghter niet by.

23

Het is voor den sot ^h als spel, schendelickheyt te doen: maer voor een man van verstant, ⁵⁴ wijsheyt [te plegen.]

h Prov. 14.9.

54 Te weten, waer door hy Godt vreesende hem wachte schelmerije te doen, ende pooge wat wijselicks ter eere Godts te spreken, ofte uyt te richten, het welck sijn plaisier, ende geneuchte is.

24

De ⁵⁵ vreese des godtloosen, die sal hem over komen: maer de ⁵⁶ begeerte der rechtveerdigen sal [Godt] geven. [kolom]

55 Dat is, het quaet dat hy vreest. Siet boven cap. 1. vers 26.

56 Dat is, dat de rechtveerdige begeeren, ende wenschen van Godt. Begeerte voor het goet, dat begeert wort, Psalm 21. vers 3. ende 78. vers 29. onder cap. 13. versen 12, 19.

25

⁵⁷ Gelijck een wervelwint voorby gaet, alsoo is de godtloose niet [meer:] maer de rechtveerdige ⁵⁸ is een eeuwigh grontvest.

57 Of, alsoo haest de wervelwint voorby gegaen is, soo en is de godtloose niet meer. De sin is, dat de godtloose seer haestelick, ende schrickelick omkomen, gelijck als ofse met eenen seer snellen, ende geweldigen draeywint van de werelt uytgerucket waren. Siet van deselve gelijckenisse des onweders, Iob 9. vers 17. ende boven 1.27.

58 D. staet onbeweeghlick, te weten, in sijn geloove, liefde, hope, ende volgens in eenen rechten welstant tot den eynde toe. Vergelijckt Psalm 125.1. Matth. 7.24, 25.

26

Gelijck edick den tanden, ende gelijck roock den oogen is: ⁵⁹ soo is de luije den genen, die hem uytsenden.

59 De sin is, dat de luije seer verdrietlick is den genen, die hem te wercke stellen, ende bysonderlick die uytsenden, om haest wat te boodtschappen, ende bescheyt daer van weder te brengen.

27

ⁱ De vreese des HEEREN vermeerdert de ⁶⁰ dagen: maer de jaren der godtloosen worden ⁶¹ verkortet.

i Prov. 9.11.

60 Te weten, des levens, namelick der gener die den Heere oprechtelick vreesen. Verstaet dit ten aensien van de gene, die teer van lichaem, ende swack door sieckte, ende door tegenspoet neder gestort zijnde, evenwel door Godts vertroostinge langer leven, dan de kracht harer nature soude konnen uytgeven, soo Godt niet voorgenomen en hadde, deselve langer in het leven te behouden. Sommige verstaen dit in ’t bysonder ten aensien van de uyterlicke weldaden, die Godt den Israëliten beloofde, soo lange als sy in het lant Canaan souden woonen.

61 Want na de kracht, ende gestaltenisse harer nature haddense langer konnen leven, maer sy worden door Godts rechtveerdigh oordeel geweldighlick van hier wech geruckt. Verstaet dese spreucke niet in ’t gemeyn van alle, maer in het bysonder van eenige, met den welcken het Gode belieft na sijne onbegrijpelicke wijsheyt alsoo te handelen.

28

De hope der rechtveerdigen ⁶² is blijdtschap: maer de ^k verwachtinge der godtloosen ⁶³ sal vergaen.

62 Dat is, brenght den rechtveerdigen blijdtschap mede, om datse vast gaet, steunende op Godts beloften, Rom. 5.5.

k Iob 8.13, 14. ende 11.20. Psalm 112.10.

63 Dat is, niet vervult worden, om datse niet en siet, dan op ydele fantasijen: ende daerom sullen sy oock eyndelick in droeffenisse komen.

29

⁶⁴ De wegh des HEEREN is ^l voor de oprechten ⁶⁵ sterckte; maer voor de werckers der ongerechtigheyt ⁶⁶ verstooringe.

64 Siet Genes. 18.19.

l Prov. 13.6.

65 Tegen al het gene, dat hare saligheyt soude mogen beschadigen: tegen de werelt, den satan, ende haer eygen vleesch.

66 Te weten, om dat sy weten, dat daer in vele dingen zijn, die haer tegenwoordigh leven tegenspreken, ende hem met de toekomende doot dreygen.

30

De rechtveerdige en sal in eeuwigheyt niet beweeght worden: maer de godtloose en sullen de aerde ⁶⁷ niet bewoonen.

67 Te weten, met stilheyt ende ruste des gemoedts, ende niet geduerighlick.

31

⁶⁸ De mont des rechtveerdigen brenght overvloedelick wijsheyt voort: maer de ⁶⁹ tonge der verkeertheden sal uytgeroeyt worden.

68 Siet boven vers 11. ende de aenteeckeninge.

69 Siet boven 8.13.

32

De lippen des rechtveerdigen weten ⁷⁰ wat gevalligh is: maer de mont der godtloosen ⁷¹ enckel verkeertheyt.

70 Het Hebreeusch woort is niet alleen genomen voor den wille, ende het welbehagen selve, als Psalm 30.8. ende 51.20. maer oock voor het gene, dat men wel wil, ende dat aengenaem, ofte welgevalligh is, Psalm 40.9. ende 145.19. onder 11.1.

71 Hebr. verkeertheden.