Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

Van valsche wage, vers 1. hoovaerdije ende nedrigheyt, 2. oprechtigheyt ende verkeertheyt in wandel, 3, 20. rijckdom der godtloosen, 4, 28. huychelije, 9. rechtveerdige ende godtloose, 9, 10, 11, 18, 21, 23, 28, 30, 31. verachtinge des naesten, 12. achterklap, 13. raetslieden, 14. borghtochte, 15. eene goede ende quade vrouwe, 16, 22. goedertierenheyt ende wreetheyt, 17. mildadigheyt ende gierigheyt, 24, 25, 26. goet ende quaet, 27. ongeregelde huyshoudinge, 29.

1

^a EEne ¹ bedrieghlicke weeghschale is ² den HEERE een grouwel: maer een volkomen ³ weeghsteen is ⁴ sijn welgevallen.

a Levit. 19.36. Deuter. 25.13. Proverb. 16.11. ende 20.10, 23.

1 Hebr. wage des bedroghs. Alsoo Hos. cap. 12. vers 8. Amos cap. 8. vers 5. item, wagen der ongerechtigheyt, Mich. 6.11. Het tegendeel zijn de wagen der gerechtigheyt, Levit. 19.36. Iob 31.6.

2 Hebr. des Heeren grouwel, Datis, die Godt voor eenen grouwel houdt. siet Deuter. 17. op vers 1. ende bov. 3. op vers 32.

3 Dat is, gewichte. Siet Levit. 19. op vers 36.

4 D. hem welbehagende, ende aengenaem. Siet boven cap. 10. op vers 32.

2

^b Als de hoovaerdigheyt komt, ⁵ sal de schande oock komen: ^c maer met de ⁶ ootmoedige ⁷ is wijsheyt.

b Proverb. 16.18. ende 18.12.

5 Te weten, door Godts rechtveerdige voorsichtigheyt, die gemeynelick de sonden met straffen, die de sonden gelijck zijn, pleeght te straffen. Want om dat de hoovaerdige andere menschen, ende voornemelick de nederige, ofte door straffen nedergedruckte menschen, verachten, soo worden sy seer dickwils ten valle gebracht, ende alsoo met schande, ende smaetheyt beloont. Vergelijckt onder 15.33. ende 16.18. ende 18.12.

c Prov. 15.33. ende 18.12.

6 Ofte, manierlicke, zedige, nederige.

7 Te weten, om niet in schande te komen door hoovaerdije, waer door sy in eere blijven by alle wijse, ende recht oordeelende lieden.

3

^d De oprechtigheyt der oprechten ⁸ leydet haer: maer de ⁹ verkeertheyt der trouwloosen ¹⁰ verstoort haer.

d Prov. 13.6.

8 Te weten, sy stiertse door den rechten wegh, dien sy eenvoudelick henen wandelen tot het goede eynde daerse wesen willen.

9 Te weten, waer door sy haren naesten willen bedriegen ende verdrucken.

10 D. verderftse geheelick. And. verwoestse, ofte, schentse.

4

^e Goet ¹¹ en doet geen nut ten dage ¹² der verbolgentheyt: maer de ¹³ gerechtigheyt reddet van den doot.

e Prov. 10.2. Ezech. 7.9. Zephan. 1.18.

11 Te weten, den godtloosen.

12 Te weten, der Goddelicker verbolgentheyt. Siet 2.Chron. 28. op vers 13. Dat is, ter tijt als Godt sijne gramschap bewijst, met sijne straffen over de menschen uyt te senden. Siet Iob cap. 20. op vers 28.

13 Siet bov. 10. op vers 2.

5

De gerechtigheyt des oprechten ¹⁴ maeckt sijnen wegh recht: maer de godtloose ¹⁵ valt door sijne godtloosheyt.

14 Dat is, maeckt dat hy door den goeden wegh recht wandelt, soo dat hy eyndelick geraeckt, daer hy wesen wil, te weten, tot de eeuwige gelucksaligheyt. Vergel. bov. 3.6. ende d’aenteeck.

15 T.w. in sijnen quaden wegh, soo dat hy daer in vergaet, sonder tot een gelucksaligh eynde te komen.

[fol. 181r[281r]]

6

De gerechtigheyt der vromen ¹⁶ salse redden: maer de trouwloose ^f worden ¹⁷ gevangen in [hare] ¹⁸ verkeertheyt.

16 T.w. na de genadige belofte, die Godt hen gedaen heeft. Vergelijckt dit met het eynde van ’t voorgaende 4. vers.

f Prov. 5.22.

17 Dat is, achterhaelt, ende verstrickt in het quaet, datse anderen aen doen willen, sulcks dattet hen selven ten verderve dient. Vergel. Psal. 7.16. ond. 26. vers 27. Eccles. 10.8.

18 Alsoo wort het Hebreeus woort genomen, ond. 17.4.

7

Als de godtloose mensche sterft, vergaet ¹⁹ sijne verwachtinge: selfs is de ²⁰ aldersterckste hope vergaen.

19 Te weten, die hy hadde, om hier door sijne macht, ende middelen noch voor eenen tijt langh op sijn gemack geluckighlick te leven; ofte om hier noch eenigh quaet aen te richten, daer mede hy sich, de sijne, ende andere die op hem steunen, soude mogen na sijne wijse goet doen.

20 Hebr. de hope der sterckten, of, vastigheden, of, machten, Dat is, seer stercke, vaste, ofte machtige hope, te weten, die de godtloose hadden. Ofte, hope der sterckten, D. aller dingen, in welcke hy sijne hope stelde. Anders, ende de hope der ongerechtigen vergaet.

8

^g De rechtveerdige wort uyt benauwtheyt bevrijdt: ^h ende de godtloose komt ²¹ in sijne plaetse.

g Psalm. 34.20.

h Prov. 21.18.

21 Dat is, in de benauwtheyt, even als of hy tot een ransoen gegeven ware, tot loslatinge des vromen. Vergel. ond. 21. vers 18. Iesa. 43.3.

9

De ²² huychelaer verderft sijnen naesten door ²³ den mont: maer door ²⁴ wetenschap worden de rechtveerdige ²⁵ bevrijdet.

22 Wat een huychelaer zy, siet Iob cap. 8. op vers 13.

23 T.w. door sijn geveynst spreken, hem lockende tot de sonde, ende sich houdende als of hy sijn vrient ware, daer hy nochtans sijn groot vyant is.

24 T.w. door de welcke de rechtveerdige verstaen, dat men de sonden moet schouwen, om datse van Godt verboden zijn, ende gestraffet worden, ende dat men den huychelaer niet en moet gelooven.

25 T.w. van het bedrogh des huychelaers.

10

²⁶ Een stadt springht op van vreughde over ²⁷ het welvaren der rechtveerdigen: ende als de godtloose vergaen, isser gejuych.

26 D. de inwoonderen eener stadt, te weten, die wel gestelt is, zijnde voorsien van goede regeeringe, ende burgerije. Stadt voor hare inwoonderen, als Genes. 35.5. 1.Sam. 4.13. 1.Reg. 1.41. Iesa. 4. vers 31. Matth. 21. vers 10, etc.

27 Hebr. in’t goede: het welcke men hier verstaen kan van den uyterlicken welstant der vromen. Siet het woort goet alsoo genomen, Iob 21.13. ende vergelijckt d’aenteeck.

11

²⁸ Door den zegen der oprechten wort eene stadt verheven: maer door ²⁹ den mont der godtloosen wortse verbroken.

28 D. door de zegeninge diese van Godt ontfangen, ende voorts diese spreken, de gebeden diese doen, den raet diese geven, ende de weldaden diese bewijsen.

29 T.w. die valsche leere drijft, quade wetten geeft, ende schadelicke propoosten tegen het gemeyne beste voert.

12

Die verstandeloos is, ³⁰ veracht sijnen naesten: maer een man van ³¹ grooten verstande ³² swijght stille.

30 T.w. niet alleen in sijn herte qualick van hem gevoelende, maer oock met sijnen mont qualick van hem sprekende.

31 Hebr. van verstanden.

32 D. gevoelt het beste, ende en spreeckt niet qualick, ja niet met al, wanneer sulcks met de liefde Godts, ende des naesten bestaen kan.

13

³³ Die [als] een achterklapper wandelt, openbaert het heymelicke: maer die getrouw is ³⁴ van geest, bedeckt de sake.

33 Siet de eygene beteeckenisse der oorspronckelicker maniere van spreken, Levit. 19. op vers 16.

34 D. van wille, voornemen, ende genegentheyt, om den achterklappers niet gelijck te worden. Siet van het woort geest in dese beteeckenisse genomen, 2.Reg. cap. 19. op vers 7.

14

ⁱ Als’er geene ³⁵ wijse raetslagen en zijn, vervalt het volck: maer de behoudenisse is in de veelheyt der ³⁶ Raetslieden.

i 1.Reg. 12.1, etc.

35 Siet van dit woort Iob 37. op vers 12.

36 T.w. der gener, die Godt vreesen, haer stuck wel verstaen, ende het welvaren des volcks beminnen.

15

Als ³⁷ [yemant ³⁸ voor] ³⁹ een vreemde borge geworden is, hy sal ⁴⁰ sekerlick verbroken worden: maer wie ⁴¹ de gene haett die [in de hant] klappen, is ⁴² seker.

37 Dit woordeken moet meermaels tot vervullinge van den sin in onse tale ingevoeght zijn, als Exod. 22.9. ond. 20.16. ende 27.13, etc.

38 Dit woort is hier ingevoeght uyt Cap. 6. vers 1.

39 Siet bov. 6. op vers 1.

40 Hebr. verbrekende verbroken worden, te weten, ofte door de sorge, ende moeyte, die hy sal hebben, ofte door de schade, die hy sal lijden, ofte door beyde.

41 D. die tot een teecken van de beloofde betalinge in de hant slaen. Siet bov. 6. vers 1. ende d’aenteeck.

42 Ofte, gerust.

16

Eene ⁴³ aengename huysvrouwe houdt ⁴⁴ de eere vast; ⁴⁵ gelijck de geweldige den rijckdom ⁴⁶ vast houden.

43 Hebr. Vrouwe der aengenaemheyt; D. die aengenaem is, te weten, door hare deughden.

44 T.w. van verstandigheyt, kuysheyt, zedigheyt, vriendelickheyt, ende kloecke huyshoudinge.

45 Soo wort de letter Vau somtijts genomen. Siet Iob cap. 5. op vers 7.

46 T.w. datse dien hen niet en willen laten ontnemen.

17

Een ⁴⁷ goedertieren mensche ⁴⁸ doet ⁴⁹ sijne ziele wel: maer die wreet is, ⁵⁰ beroert sijn vleesch.

47 Hebr. een man der goedertierentheyt, ofte, goetgunstigheyt, ofte, weldadigheyt. Alsoo een man der wetenschap; dat is, een vernuftigh, ende verstandigh man, ond. 24.5. Een man der waerheyt, ofte, trouwe; dat is, waerachtigh, of getrouw, Nehem. 7. vers 2. Een man des vredes; dat is, die vreedsaem is, Psal. 41.10. Mannen der heyligheyt; dat is, heylige, Exod. 22. vers 31. etc. Vergel. Iob 11. op vers 11.

48 Het Hebreeusch woort beteeckent somtijts yemant goet doen, als hier, Psal. 13.6. Ies. 63.7. somtijts quaet doen, als Iesa. 3.9. Eygentlick beteeckent het vergelden, het zy in ’t goede, ofte in ’t quade. Siet 2.Chron. 20. op vers 11.

49 Dat is, hemselven. Siet 1.Reg. c. 19. op vers 4.

50 T.w. niet alleen door onnoodige bekommeringe, maer oock door weygeringe van de noodelicke behoefte des voedsels, der kleedinge, ende wooninge.

18

De godtloose doet ⁵¹ een valsch werck: maer [voor] den genen die ⁵² gerechtigheyt zaeyt, is ⁵³ trouwen loon.

51 Hebr. een werck der valsheyt; Dat is, dat niet en deught, geen loon, noch profijt, nochte voordeel inbrenght, maer gansch nietigh, ende te vergeefs is.

52 Dat is, die goede wercken doet: het welcke geschiet wel met arbeyt, ende moeyte, maer oock met verwachtinge van eenen genadigen oogst. Vergel. Hos. cap. 10. vers 12. Galat. cap. 6. vers 8. Van het zaeijen des onrechts, siet Iob cap. 4. op vers 8.

53 Hebr. loon der trouwe, ofte, waerheyt.

19

Alsoo is de gerechigheyt ten leven; gelijck die het quade najaeght, na sijnen doot [jaeght.]

20

De ⁵⁴ verkeerde van herten zijn den [kolom] HEERE een grouwel: maer de oprechte van ⁵⁵ wege, zijn ⁵⁶ sijn welgevallen.

54 Verstaet de gene, die in materie van geloove, ende van wandel niet oprecht en zijn. Siet van verkeertheyt des herten, Psalm 101.4. bov. 6.14. onder 12.8. ende 17.20. Ier. 17.9.

55 Alsoo Ps. 119.1. Verstaet de gene, die in het stuck van leere, ende leven, recht uyt, onvervalscht, suyver van sin, ende gemoede zijn.

56 D. hem welgevalligh, ende aengenaem, alsoo boven vers 1. ende ond. 12. vers 22. ende 15.8.

21

^{k 57} Hant aen hant, en sal de boose niet ⁵⁸ onschuldigh zijn: maer het ⁵⁹ zaet der rechtveerdigen sal ⁶⁰ ontkomen.

k Prov. 16.5.

57 D. van hant tot hant. Niet alleen in sijn eygen persoon, maer oock in sijne nakomelingen, die sijne boose wegen ingaen. Vergel. Exod. 20. vers 5. ende Deut. 5. vers 9. Anders, [Al ware] hant aen hant, soo en sal, etc. Dat is, hoe wel de boose in perijckel zijnde, van allen geholpen wierde, soo en sal hy nochtans de straffe Godts niet ontgaen. Hant is hier voor hulpe, als 2.Sam. 3. vers 12. ende 14.19. Neh. 2.18. Psa. 119. vers 173. ond. 16.5.

58 D. niet ongestraft blijven. Siet 1.Reg. 2. op vers 9.

59 D. kinderen, ende nakomelingen. Siet Genes. 4.25. ende 9. vers 9. ende de aent.

60 T.w. door de handt ende hulpe Godts.

22

Eene schoone vrouwe, die ⁶¹ van reden afwijckt; is een gouden ⁶² bagge in een verkens snuyte.

61 Of, redelickheyt. Hebr. van smaeck, te weten, des geestes. Dese is het verstant, ende het oordeel des menschen. siet Iob cap. 12. op vers 20.

62 Siet van de beteeckeninge des Hebreeuschen woorts, Genes. 24. op vers 22.

23

De begeerte der rechtveerdigen ⁶³ is alleenlick het goede: maer de verwachtinge der godtloosen is ⁶⁴ verbolgentheyt.

63 T.w. alsse recht wandelen op den wegh der gerechtigheyt, ende daer op niet en struyckelen door menschelicke swackheyt.

64 D. haet, nijt, spijtigheyt, vyantschap, ende korselheyt, waer door sy onruste, ende moeyte onder de menschen maken, ende Godts rechtveerdige gramschap verwecken.

24

Daer is een die ⁶⁵ uytstroyt, den welcken noch meer toegedaen wort; ende een die meer inhoudt ⁶⁶ dan recht is, maer ⁶⁷ ’t is tot gebreck.

65 Uytstroyen is hier, rijckelick van sijne middelen uyt deelen, daer het noodigh is, alsoo Psalm 112.9. in welcken sin oock het woort zaeijen gebruyckt wort, 2.Cor. 9.6.

66 Want de rijcke, ja een yeder na sijn vermogen, is schuldigh den armen mede te deelen.

67 D. hy en wort daer door niet rijck.

25

^l De ⁶⁸ zegenende ziele sal ⁶⁹ vet gemaeckt worden; ende ⁷⁰ die bevochtight, sal oock ⁷¹ self een vroege regen worden.

l Psalm 112. 9. 2.Cor. 9.9.

68 Hebr. de ziele der zegeninge, D. die met weldoen eenen zegen is over andere menschen. Siet bov. op vers 11.

69 D. meer gezegent worden, ende gantsch welvaren. Siet de selve maniere van spreken onder 13.4. ende 15.30 ende 28.25.

70 D. die den armen rijckelick mededeelt; gelijck men eene dorre aerde met water bevochtight.

71 D. overvloedelick met Godes zegen overgoten worden, ende soo bevochtight zijn, als of hy self oock een regen ware: waer door hy oock meer middel sal krijgen, om in’t weldoen voort te varen.

26

Wie koorn inhoudt, dien vloeckt het volck: maer zegeninge sal zijn over het hooft des verkoopers.

27

Wie ⁷² het goede vroegh nasoeckt, ⁷³ soeckt ⁷⁴ welgevalligheyt: maer ^m wie het quade ⁷⁵ natracht, dien sal ’t over komen.

72 D. sijnen naesten vlijtighlick deught doet.

73 T.w. alsoo, dat hyse oock vindt, ende krijght.

74 Waer door hy Godt, ende den vromen menschen behagelick is.

m Psalm 7.17. ende 9.16. ende 10.2. ende 57.7.

75 Ofte, besorght.

28

Wie op sijnen rijckdom vertrouwt, die sal vallen: maer ⁿ de ⁷⁶ rechtveerdige ⁷⁷ sullen groenen als loof.

n Psalm 1.3, 4. ende 92.13.

76 D. die sich op den rijckdom niet en verlaten, maer op Godt alleen, na sijn bevel, Psalm 62.11, 12.

77 D. sullen welvaren, gelucksaligh zijn. Vergel. Psal. 1.3. ende 72.7. ende 92.13. Ies. 27.6. Hos. 14.6.

29

Wie sijn huys ⁷⁸ beroert, sal ⁷⁹ wint erven; ende de dwaes sal een ⁸⁰ knecht zijn des genen, die ⁸¹ wijs van herten is.

78 Verstaet, die door ongeregelde huyshoudinge, ende verquistinge van goederen sijn huysgesin beroyt maeckt, ende bedroeft. Vergel. Gen. 34. vers 30. ende de aenteeck.

79 D. niet met allen, maer hy sal tot armoede komen. Vergel. Iob 7. op vers 7.

80 D. lijf-eygen, ofte immers dienstknecht, om den kost te krijgen. Vergel. Gen. 47.19.

81 D. wel weet huys te houden.

30

⁸² De vrucht des rechtveerdigen ⁸³ is een boom des levens: ende ⁸⁴ wie zielen vanght, is wijs.

82 D. sijne onderwijsinge, ende deughtsaemheyt.

83 D. gelijck een boom des levens, die wat goets voort brenght, waer door de mensche ten eeuwigen leven gevoedt, ende gesterckt wort. Vergel. bov. 3. op vers 18.

84 Die de menschen treckt tot Godes kennisse. Vergel. Matth. 4.19.

31

Siet, den rechtveerdigen wort ⁸⁵ vergolden op der aerde: ^o hoe veel te meer den godtloosen, ende ⁸⁶ sondaer?

85 D. gestraft om sijne sonden. Siet van ’t Hebreeusch woort Iob 21. op vers 19.

o 1.Petr. 4.17, 18.

86 T.w. die uytsteeckt in’t sondigen, ende sijn werck daer van maeckt. siet 1.Sam. 15. op vers 18. Psal. 1. op vers 1.