Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

De eeuwige selfstandige Wijsheyt des Vaders (de Sone Godts, onse Heere Iesus Christus) wort hier ingevoert, predikende tot alle soorten van menschen, openbaerlick ende klaerlick, vers 1. van hare leere, 6. hooghwaerdigheyt, 10. natuere, 12. Souvereyne macht ende heerschappije, 15. met verhael van de gelucksaligheyt der gener die haer aennemen, 17. Item, van hare eeuwige Godtheyt, onbegrijpelicke geboorte uyt den Vader ende eenigheyt met hem, 22. van haer salighmakende ampt, ende gemeensame openbaringe aen de menschen kinderen, 31. vermanende tot gehoorsaemheyt, met belofte van saligheyt, ende waerschouwende voor ongehoorsaemheyt, op pene van eeuwigh verderf, 32.

1

¹ ROept ^a de Wijsheyt niet? ende ² en verheft [niet] de verstandigheyt hare stemme?

1 Hy wil seggen, Sekerlick jase. Het is eene maniere van vragen, die sterckelick versekert. Siet Genes. 13. op vers 9.

a Prov. 1.20, 21.

2 Hebr. geeft. Siet bov. 1. op vers 20.

2

Op de ³ spitse der hooge plaetsen, ⁴ aen den wegh, ⁵ ter plaetse daer paden zijn, staet sy:

3 Hebr. in het hooft der hooghten. Men kan hier door verstaen plaetsen, die verheven zijn geweest, daer uyt de Leeraers aen de Gemeynte hare goede leere, ende vermaninge konden voorhouden. Vergelijckt 2.Chron. 24.20. Nehem. 8.5. Matth. 10.27. Actor. 22.3.

4 Verstaet, ’s Heeren strate, door dewelcke vele menschen passeeren.

5 Hebr. [in, ofte op] het huys der paden, ofte stegen; D. in de plaetse der paden. Verstaet, de kruyswegen, daer vele paden, ofte wegen, gelijck in een huys, ofte plaetse, by een komen. Huys voor plaetse. Siet Exod. 25. op vers 27.

[fol. 279v]

3

⁶ Aen de zijde der poorten, ⁷ voor aen de stadt, [aen] den ingangh der deuren roept ⁸ sy overluyt.

6 Hebr. aen de hant der poorten. Hant voor zijde. Siet 2.Sam. 18. op vers 4. Anders, ter plaetse der poorten.

7 Hebr. aen de mont der stadt; Dat is, aen haren ingangh, gelijck de volgende woorden verklaren. Alsoo de mont des puts, Genes. 29.2. de mont der speloncke, Iosu. 10.18.

8 T.w. de wijsheyt. And. roepen sy; Te weten, de wijsheyt, ende verstandigheyt. Siet daer van boven vers 1. Het eerste is beter, gelijck het blijckt uyt het volgende 6 vers, alwaer is het eenvoudigh getal. Item siet onder vers 12.

4

Tot u, O ⁹ mannen, roepe ick: ende mijne stemme is tot der menschen kinderen.

9 Eenige meynen dat hier door de mannen moeten verstaen worden de gene die door adel, staet, ende vermogen onder de menschen uytsteken, ende anders kinderen der mannen genaemt worden, ende door de kinderen der menschen de gemeene lieden. siet Psalm 49. op vers 3.

5

Ghy ¹⁰ slechte, verstaet ¹¹ kloecksinnigheyt: ende ghy ¹² sotte, verstaet [metter] herten.

10 Siet boven 1. op vers 4.

11 Siet op deselve plaetse.

12 Siet boven 1. op vers 22.

6

Hooret; want ick sal ¹³ vorstelicke dingen spreken; ende ¹⁴ de openinge mijner lippen sal enckele billickheyt zijn.

13 Hebr. der Vorsten, Te weten, dingen; D. geene gemeene, nochte slechte dingen, maer heerlicke, ende voortreffelicke, die den Vorsten, ende grooten Heeren betamen, niet alleen om datse hen mede aengaen, maer oock van hen behooren gehoort, ende aengenomen, ja oock van hen voorgestelt te worden. Vergelijckt Proverb. 22.20.

14 D. dat ick door de openinge mijner lippen voortbrengen sal.

7

Want mijn ¹⁵ gehemelte sal de waerheyt bedachtelick uytspreken: ende de godtloosheyt is mijnen lippen ¹⁶ een grouwel.

15 Of, rake. Verstaet onder een lidt, waer door het spreken geschiet, alle de andere, die daer toe mede helpen, als lippen, tanden, tonge, ende kele. Siet Iob 33. op vers 2.

16 Hebr. een grouwel mijner lippen; D. daer van mijne lippen eenen grouwel, ofte afkeeringe hebben; Te weten, om die te spreken. Siet boven cap. 3. op vers 32.

8

Alle de redenen mijnes monts zijn in gerechtigheyt: daer en is niet ¹⁷ verdraeyts, nochte verkeerts in.

17 Vergelijckt Iob cap. 5. op vers 13.

9

Sy zijn alle ¹⁸ recht, voor den genen die verstandigh is, ende rechtmatigh voor de gene, die wetenschap ¹⁹ vinden.

18 Ofte, gereet, recht voor de hant. Het Hebreeusch woort beteeckent, ofte dat recht is, ofte dat recht voor de hant, tegenwoordigh, stracks in het gesichte, ende seer gereet, plat, ende open is, om verstaen te worden. Alsoo 2.Sam. 15.3. onder 24.26.

19 Dat is, krijgen, bekomen. Siet Genes. 26.12. ende d’aenteeckeninge.

10

Nemet mijne tucht aen, ende ²⁰ niet silver; ende wetenschap meer dan het uytgelesen ²¹ uytgegraven gout.

20 D. meer dan het silver, gelijck de volgende woorden van dit vers uytwijsen. Dat in het gemeyne geseyt wort, is dickwils maer ten sekeren aensien, ende by vergelijckinge te verstaen. Vergelijckt Iesa. cap. 43. vers 18. Ierem. 7.22. ende 16.14. Hose. 6.6. Matth. 23.3. 1.Cor. 1.17.

21 Siet boven 3. op vers 14. item ond. vers 19.

11

^b Want wijsheyt is beter dan ²² robijnen; ende ²³ al wat men begeeren mach en is met haer niet te vergelijcken.

b Iob 28.15. Psalm 19.11. Prov. 3.14, 15. ende 16.16.

22 Siet Iob 28. op vers 18.

23 Hebr. alle lusten, of, begeerlickheden en sullen met haer niet vergeleken worden. Siet boven op vers 15.

12

²⁴ Ick Wijsheyt woone [by] de ²⁵ kloecksinnigheyt; ende vinde de kennisse aller ²⁶ bedachtsaemheyt.

24 D. ick besitte, geniete, ende gebruycke de kloecksinnigheyt, als die my alleene toebehoort, ende ten dienste staet.

25 Siet boven 1. op vers 4.

26 Siet op het selve vers.

13

²⁷ De vreese des HEEREN is, te haten het quade, de hoovaerdigheyt, ende den hooghmoedt, ende den ²⁸ quaden wegh: ick hate oock den ²⁹ mont der verkeertheden.

27 D. de vreese des Heeren, die het beginsel, ende het voorneemste deel der wijsheyt is, boven 1.7. veroorsaeckt, ende beweeght den mensche het quade te haten.

28 Siet boven 2. op vers 12.

29 Siet op het selve vers.

14

Raet, ende het ³⁰ wesen zijn mijne: ick ben het verstant, mijne is de sterckte.

30 Ofte, bestendigh wesen, of, bestendige wijsheyt. Siet boven 2. op vers 7.

15

Door my regeeren de Koningen, ende de Vorsten ³¹ stellen ³² gerechtigheyt.

31 Van dit woort komt een ander, beteeckenende wetgevers, ofte wetstellers, Genes. 49.10. Deut. 33.21. Iud. 5.14.

32 D. goede, ende rechtveerdige wetten, na dewelcke de onderdanen moeten geregeert worden.

16

Door my heerschen de Heerschers, ende de ³³ Princen, alle de Richters der aerde.

33 Siet Iob 12. op vers 21.

17

Ick hebbe lief, die my lief hebben: ende die my ³⁴ vroegh soecken, sullen my ³⁵ vinden.

34 Siet van ’t Hebreeusch woort Iob 7. op vers 21. ende boven 7. op vers 15.

35 Siet 2.Chron. 15. op vers 2.

18

^c Rijckdom, ende eere is by my; duerachtigh goet, ende gerechtigheyt.

c Prov. 3.16.

19

^d Mijne ³⁶ vrucht is beter dan ³⁷ uytgegraven gout, ende dan ³⁸ dicht gout: ende mijn inkomen, dan uytgelesen silver.

d Prov. 3.14.

36 Siet bov. 1. op vers 31.

37 Siet boven 3. op vers 14.

38 Siet 1.Reg. 10. op vers 18. Andere, gout van Uphaz, die meynen dat Paz hier zy voor Uphaz, de naem van eene plaetse, daer veel uytnemende gout van daen quam, Ierem. 10.9. Te weten, die heden in Barbarien, na sommiger gevoelen, Fez genaemt wort.

20

Ick doe wandelen op den ³⁹ wegh der gerechtigheyt: in het midden van de paden des rechts:

39 Dat is, op de wijse, ende maniere van leven, die men volgen moet, om na de wet, eerst Godt, ende dan sijnen naesten, den schuldigen plicht te bewijsen, die hen toebehoort. siet bov. 2. op vers 8.

21

Op dat ick mijne liefhebbers doe be-erven ⁴⁰ dat bestendigh is: ende ick sal hare schatkameren vervullen.

40 Verstaet een soodanigh goet, dat waerlick goet is, ende den mensche het hooghste welvaren, dat in eeuwigheyt blijft, mede brenght, niet schijnende sulcks te zijn, maer in der waerheyt zijnde.

22

⁴¹ De HEERE ⁴² besat ⁴³ my [in [kolom] het] beginsel ⁴⁴ sijns weghs, ⁴⁵ voor sijne wercken, ⁴⁶ van doe aen.

41 Verstaet den eeuwigen Vader onses Heeren Iesu Christi, D. d’eerste persoone der eeuwiger Godtheyt.

42 D. hadde my in, ende by hem, uyt hem op eene onbegrijpelicke wijse geboren zijnde, Ioan. 1.1. Coloss. 1.15. Hebr. 1.3, 5.

43 T.w. de wesentlicke Wijsheyt, ’t selfstendigh woort des Vaders, ofte de tweede persoone des Goddelicken wesens, de eeuwige, ende eenighgeboren Sone, ende waerachtigh Godt: van dewelcke siet oock bov. 1.20. ende hier vers 12. Ioan. 1.1. Col. 1.15.

44 D. sijner werckinge, als der scheppinge, ja oock sijnes eeuwigen raets, ende voornemens van de werelt te scheppen, gelijck de volgende woorden uytwijsen.

45 Dat is, van alle eeuwigheyt af, als’er noch niet gemaeckt en was.

46 Te weten, als ’er niet en was dan Godt, ende niet dan eeuwigheyt. Vergel. Psalm 93.2.

23

Ick ben van eeuwigheyt af ⁴⁷ gesalft geweest, van den ^e aenvangh, ⁴⁸ van de oudtheden der aerde aen.

47 D. verordent, ende ingestelt als eene Princesse, om de werelt te scheppen, te onderhouden, ende te regeeren.

e Ioan. 1.1.

48 D. voor de aerde, eer de aerde geschapen was. Vergel. onder versen 25, 26.

24

Ick was ⁴⁹ geboren als de afgronden noch niet en waren: als noch geene fonteynen en waren, ⁵⁰ swaer van water:

49 Soo wort het Hebreeusch woort genomen Psalm 51. vers 7. alsoo in’t volgende vers.

50 Hebr. swarigheden der wateren; dat is, groote menighte van water. Of, beswaert met water, dat is, vol waters, ende overvloeijende van water.

25

Al eer de bergen ⁵¹ ingevestet waren: voor de heuvelen was ick geboren.

51 D. ingedrucket, gegrondet, ende vast gesettet waren. Het Hebreeusch woort siet daer op, dat de bergen hare grontvestinge hebben onder in de wateren.

26

⁵² Hy en hadde de aerde ⁵³ noch niet gemaeckt, noch ⁵⁴ de velden; noch ⁵⁵ den aenvangh van de stofkens der werelt.

52 Namel. de Heere, boven vers 22.

53 Het Hebreeusch woordeken ad, ofte, gnad, is elders oock aldus genomen. siet Iob 1.18. ende de aenteeckeninge. Of, Hebr. tot dat hy de aerde niet gemaeckt hadde, Dat is, al eer hy d’aerde gemaeckt hadde.

54 Het Hebreeusch woort beteeckent de plaetsen, die buyten de huysen, ende steden zijn, als de straten, ende velden. Voor velden is’t hier genomen, gelijck oock Psalm 144. vers 13. Ezech. 7.15.

55 Hebr. het hooft; Dat is, begin. Alsoo Numer. cap. 10. vers 10. Eccles. 3.11. Ezech. 40.1. De sin is, dat noch het minste stofken niet gemaeckt en was.

27

Doe hy de hemelen bereydde, was ick daer: ^f doe hy ⁵⁶ eenen circkel ⁵⁷ over het vlacke des afgronts beschreef:

f Iob 26.10.

56 Ofte, eenen circkel ordende, settede. Dit wort geseyt ten aensien van de forme des aerdtrijcks, dewelcke van Godt ront gemaeckt is, soo datse de diepe wateren omvatt, ende van die rontom omvatt wort. De sin is, dat Godt de aerde gelijck met een compas, ofte passer ront gemaeckt heeft.

57 Dat is, over de diepe wateren.

28

Doe hy de opperwolcken van boven ⁵⁸ vestighde: doe hy ^g de fonteynen des afgronts ⁵⁹ vast maeckte.

58 Te weten, op datse hare plaetse behoudende, niet en souden neder vallen op der aerde.

g Genes. 7.11.

59 Dat is, eenen vasten, ende gedurigen loop gaf.

29

Doe hy de zee haer ⁶⁰ perck settede, op dat de wateren ^h sijn ⁶¹ bevel niet en souden overtreden: doe hy de grontvesten der aerde ⁶² stelde.

60 Hebr. insettinge, ordeninge, Dat is, perck, binnen ’t welcke sy haer soude moeten houden.

h Gen. 1.9, 10. Iob 38.10, 11. Psalm 104. vers 9.

61 Hebr. mont. Siet Genes. cap. 41. op vers 40.

62 Ofte, insettede, ofte, beschreef.

30

Doe was ick een ⁶³ voedsterlingh by hem, ende ick was ⁶⁴ dagelicks [sijne] ⁶⁵ vermakingen: ⁱ t’aller tijt voor sijn aengesichte spelende.

63 Te weten, dat by sijne voedster geduerigh is. Alsoo is de eeuwige Sone Godts, de selfstandige wijsheyt des Vaders, van eeuwigheyt onverscheydelick by hem geweest, gelijck geschreven is Ioan. cap. 1. vers 1. Het woort was by Godt. Item Cap. 17. vers 5. Verklaert my met de klaerheyt, die ick by u hadde eer de werelt was. Doch het woort kan oock genomen worden voor de gene, die selve voedt, zijnde d’oversettinge aldus gestelt, ende ick ben by hem voedende, Dat is, onderhoudende, ende regeerende alle dingen, ende voornemelick sijne Kercke door sijnen Geest ende Woort opqueeckende, ende voedende.

64 Hebr. dagh dagh; Dat is, dagelicks, altijt. Siet Genes. 39. op vers 10. ende onder vers 34.

65 Hier mede wort door eene figuerlicke maniere van spreken te kennen gegeven de groote aengenaemheyt des Soons Godts by sijnen Vader. Siet Matth. cap. 3. vers 17. Ioan. cap. 5. vers 20. ende 8.29. Anders, ende ick ben eene dagelicksche vermakinge; Te weten, den schepselen door mijne algemeyne, ende bysondere weldaden.

i Ioan. 5.17.

31

⁶⁶ Spelende in de werelt sijns aerdtrijcks: ende mijne vermakingen zijn ⁶⁷ met der menschen kinderen.

66 T.w. mits datse haer seer wonderbaer, ende menigerley vertoont in aller schepselen onderhoudinge, ende regeeringe.

67 T.w. om die goet te doen, ten aensien van het tegenwoordigh, ende toekomende leven.

32

Nu dan, kinderen, hooret na my: want wel ^k gelucksaligh zijnse, [die] ⁶⁸ mijne wegen bewaren.

k Psalm 119.1, 2. ende 128.1. Luce 11.28.

68 Dat is, die ick hen voorschrijve.

33

Hooret de tucht, ende wordet wijs, ende ⁶⁹ en verwerpet [die] niet.

69 Vergelijckt boven 1. vers 25. alwaer het selve Hebreeusch woort is.

34

Welgelucksaligh is de mensche, die na my hoort, ⁷⁰ dagelicks wakende aen mijne poorten, waernemende de posten mijner deuren.

70 Eene gelijckenisse genomen van de neerstige Studenten, die altijt ontrent de leerplaetse harer Leeraers zijn, ofte van de Soliciteurs, die het uytgaen der Raetsheeren, ende Advocaten vlijtighlick waernemen, ofte van de Deurwachters des tempels, die stedevast haer werck moesten gade slaen.

35

Want die my vindt, vindt het leven, ^l ende ⁷¹ treckt een welgevallen van den HEERE.

l Proverb. 12.2.

71 Ofte, behaelt; Dat is, verkrijght gunste, ende genade by den Heere. Siet deselve maniere van spreken, onder 12.2. ende 18.22.

36

Maer die [tegen] my sondight, doet sijne ziele ⁷² gewelt aen: alle die ⁷³ my haten ⁷⁴ hebben de doot lief.

72 Ofte, onrecht, ofte, overlast. Hebr. is een geweldiger sijner ziele. Siet het volgende lidt van dit vers Item onder cap. 20. vers 2.

73 Die worden geseyt Godt, ende sijne wijsheyt te haten, die wetens, ende willens doen het gene Godt, ende sijne wijsheyt haten. Siet van de sulcke Psalm 21.9. ende 83.3. Rom. 1.30.

74 Dat is, doen het gene, daer mede sy de doot, ende het verderf aen sich brengen. Alsoo, den vloeck lief hebben, Psalm 109.17. loeren op sijn eygen bloet, boven cap. 1. vers 18. sijne ziele versmaden, onder 15.32.