Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Waerschouwinge voor borghtochte, vers 1, etc. voor luyheyt, met beschaminge door ’t exempel der mieren, 6. voor ’t wesen ende de gebeerden eens deughniets, 12. ses, ja seven dingen, die Godt haet, 16. Plicht der kinderen neffens het goet onderwijs harer ouderen, met schoone beloften, 20. insonderheyt van bewaert te sullen zijn voor de hoerachtige overspelige vrouwen, die met hare schadelicke vruchten haer eygen ende harer aenhangers onsaligh eynde, beschreven worden, 24. vergelijckinge van diefstal ende overspel, 30.

1

¹ MYn soon, soo ghy voor uwen naesten borge geworden zijt, ² voor eenen vreemden ³ uwe hant toegeklapt hebt;

1 Siet bov. 1. op vers 8.

2 D. voor eenen, die u onbekent is, ofte voor een ander, dat is, voor yemant, wie hy soude mogen wesen, u bekent, ofte niet. Vergl. ond. 11. vers 15.

3 T.w. tot een teecken, dat ghy u woort houden sult, waer door ghy belooft hebt te sullen betalen, soo de schuldenaer in gebreke valt. siet Iob c. 17. op vers 3. Het recht, ende voorsichtigh gebruyck van borge voor een ander te worden en is hier niet bestraft, maer d’onvoorsichtigheyt, lichtveerdigheyt, ende onbedachtsaemheyt, die hier in dickwils geschiet.

2

⁴ Ghy zijt verstrickt met de redenen uwes monts: ghy zijt gevangen met de redenen uwes monts.

4 Anders, zijt ghy verstrickt, etc.

3

Doet nu dit, mijn soon, ende ⁵ reddet u, dewijle ghy ⁶ in de hant uwes naesten gekomen zijt: gaet ⁷ onderwerpt u selven, ende ⁸ sterckt uwe naesten.

5 D. maeckt u vry van de borghschult, het zy by den schultheer, op dat hy u ontsla, ofte by den schuldenaer, dat hy betale, ende u buyten sorge stelle.

6 D. in het gewelt van uwen schultheer, voor soo veel als hy van u te eyschen heeft. Vergel. Gen. 16. vers 6. ende de aent.

7 Het Hebr. woort beteeckent sulcke vernederinge, als of men sich met de voeten wilde laten vertrappen. also Ps. 68. vers 31. siet aldaer de aenteeckeninge.

8 D. geeft den schultheer goeden moet, op dat hy te vreden zy van de betalinge, ende hy die van u niet strengelick af en eysche, maer patientelick van den schuldenaer verwachte. ende sterckt of dringht den genen voor welcken ghy borge geworden zijt dat hy sijn best doe om te betalen.

4

⁹ En laet uwen oogen geenen slaep toe, nochte uwen oogenleden sluymeringe:

9 D. en neemt geen uytstel om u selven, ende den schultheer gerust te stellen.

5

¹⁰ Reddet u als een rhee uyt de hant [des jagers:] ende als een vogel uyt de hant des vogelvangers.

10 T.w. uyt het gewelt van den schultheer, aen den welcken ghy u tot de betalinge verbonden hebt.

6

Gaet tot de miere, ghy luyaert: siet hare ¹¹ wegen, ende wort wijs:

11 Dat is, maniere, ofte wijse van doen, Te weten, in het wacker, sorghvuldigh, ende neerstigh vergaderen van haren kost. Soo is het woort wegh genomen, onder cap. 13. vers 15. ende 14. vers 12. ende 16.2. ende 21.2. ende 30.19, 20.

7

Dewelcke geenen ¹² oversten, amptman, nochte heerscher hebbende,

12 Gelijck wel onder andere beesten de bijen haren Koningh hebben, die de sijne tot neerstigheyt stouwt, ende de ledige doot bijt, ofte uytwerpt: maer de miere geenen sulcken Koningh behoevende, drijft haer selven tot het werck.

8

Haer ¹³ broot bereyt in den somer, hare spijse vergadert in den oogst.

13 Verstaet koorngraenkens, dewelcke sy beknabbelt, ende met bijten doorsnijt, op datse niet uytschieten en souden, ten eynde sy tegen den winter daer van hare provisie hebben mochte, uyt welcke oorsake sy by den Hebreen nemalah genaemt wort van namal, ’t welcke is besnijden, afsnijden.

9

Hoe lange sult ghy, ^a luyaert, neder liggen? wanneer sult ghy van uwen slaep opstaen?

a Prov. 13.4. ende 20.4. ende cap. 24. versen 33, 34.

10

¹⁴ Een weynigh slapens, een weynigh sluymerens, een weynigh hantvouwens al nederliggende:

14 Dat is, terwijle ghy u vast tot het slapen, ende luyeren begeeft, soo sal u de armoede overvallen. Sommige meynen, dat hier de luyaert wort ingevoert, sprekende tot hemselven, ofte op de voorgaende bestraffinge antwoordende, ende wenschende, dat hy slechts noch een weynigh slapens, etc. mochte hebben, etc. Soo veel is het, dat Salomo schijnt te sien op de maniere van doen, ende spreken der gener, die sich tot luyheyt gewennen.

11

Soo sal uwe armoede [u] over komen ¹⁵ als een wandelaer; ende u gebreck ¹⁶ als een gewapent man.

15 Dat is, haestelick, ende onversiens; gelijck een reysende man sich spoedight, ende gemeynlick onverwacht overkomt.

16 Hebr. een man des schildts; dat is, die eenen schildt draeght. Verstaet een sterck gewapent man, die pleeght in te komen sonder vragen, ende niet lichtelick en kan weder uytgedreven worden.

12

Een ¹⁷ Belials mensche, ¹⁸ een ondeughtsaem man gaet met ¹⁹ verkeertheyt des monts omme;

17 Alsoo onder 16.27. Siet Deuter. 13. op vers 13.

18 Hebr. een man van ondeughtsaemheyt, of, ydelheyt, ofte, ongerechtigheyt. Siet Iob 11. op vers 11. ende Psalm 5. op vers 7. Anders, een Belials mensche is een ondeughtsaem, ofte, ongerechtigh man, ommegaende met verkeertheyt des monts.

19 Siet boven cap. 2. op vers 12. ende cap. 4. op vers 24.

13

²⁰ Wenckt met ²¹ sijne oogen, ²² spreeckt met sijne voeten, ²³ leert met sijne vingeren:

20 De sin is, dat hy niet alleen sijnen mont misbruyckt, maer oock alle sijne leden aenleght, om sijne boosheyt in het werck te stellen.

21 Daer mede te kennen gevende eenigh quaet, dat hy selve voor heeft, ofte van een ander begeert gedaen te hebben.

22 Te weten, al stootende, stampende, aenroerende, ofte tredende met deselve.

23 Te weten, daer mede wijsende, tellende, dreygende, etc.

14

In sijn herte zijn ²⁴ verkeertheden, hy ²⁵ smeedt t’aller tijt quaet: hy ²⁶ werpt twisten in.

24 Dat is, bedenckingen, lusten, ende voorslagen, om yet verkeerts, ofte onrechts te stichten met woorden ofte wercken.

25 Siet boven cap. 3. op vers 29. alsoo onder vers 18.

26 Hebr. sendt; dat is, veroorsaeckt veel oneenigheyts, stoffe daer toe gevende, ende de gemoeden der menschen ophitzende. Alsoo onder vers 19. ende 16.28.

15

Daerom sal sijn verderf haestelick komen: hy sal schielick verbroken worden, datter ²⁷ geen genesen aen en zy.

27 Dat is, geen middel om het verderf te ontkomen. Alsoo onder 29.1.

16

Dese ²⁸ sesse haet de HEERE: ja ²⁹ seven zijn sijne ³⁰ ziele een grouwel. [kolom]

28 Een seker getal voor een onseker.

29 Anders, het sevende. Siet van dese maniere van spreken Iob cap. 5. op vers 19.

30 Hebr. sijner zielen grouwel, ofte, de grouwel van sijne ziele, Dat is, dat sijne ziele voor een grouwel houdt. Siet Deuter. cap. 17. op vers 1. ende boven cap. 3. op vers 32.

17

^{b 31} Hooge oogen, een ³² valsche tonge; ende handen die onschuldigh bloet vergieten.

b Prov. 30.13.

31 D. hooverdije, waer van de verhevene, ende opvliegende oogen een teecken zijn. Vergelijckt Psal. 101.5. Prov. c. 30. vers 13. Ies. 5. vers 15. Tegen dese zijn de nederige van oogen, Iob 22.29.

32 Hebr. tonge der valsheyt; D. die leugentale spreeckt. alsoo Psal. 109. vers 2. ond. 12.19. ende 21. vers 6.

18

Een herte dat ³³ ondeughtsame gedachten smeedt: ^{c 34} voeten die haer haesten, om tot quaet te loopen.

33 Hebr. gedachten der ondeughtsaemheyt, ofte, ongerechtigheyt. Verstaet een herte dat op snoode, ende op ongerechtige practijcken toeleyt. Siet boven cap. 3. op vers 29. ende het 14 vers deses cap.

c Rom. 3.15.

34 Verstaet menschen, die door hare quade sinnen, ende genegentheden seer gedreven worden, om haren naesten schade, ende verdriet aen te doen.

19

³⁵ Een valsch getuyge, [die] leugenen ³⁶ blaest: ende die tusschen broederen krackeelen ³⁷ inwerpt.

35 Hebr. een getuyge der valsheyt.

36 D. met groote menighte, ende moedigheyt versiert, ende voortbrenght. Alsoo onder 14. vers 25. ende 19.5, 9.

37 Hebr. sendt. siet boven op vers 14.

20

Mijn soon, ^d bewaert het gebodt uwes vaders; ende en verlaet de wet uwer moeder niet.

d Prov. 1.8.

21

³⁸ Bintse steeds aen u ^e herte: hechtse aen uwen halse.

38 Vergel. bov. 3. vers 3. ende d’aent.

e Prov. 3.3.

22

Als ghy wandelt, sal ^{f 39} dat u geleyden; als ghy neder light, sal het over u de wacht houden; als ghy wacker wort, sal het selve ⁴⁰ [met] u spreken.

f Prov. 3.23, 24.

39 T.w. dat gebodt uwes vaders, daer van in het voorgaende 20 vers gesproken is: hoewel het woort oock sien kan op de wet der moeder.

40 D. u indachtigh maken, wat ghy in uwen wandel doen ende laten moet, ende waer mede ghy u in alle lijden vertroosten sult.

23

Want ^{g 41} het gebodt is een ⁴² lampe, ende de wet is een licht: ende de bestraffingen der ⁴³ tucht zijn de ⁴⁴ wegh des levens:

g Psal. 19.9. ende 119.105.

41 T.w. dat uyt Godts woort, ende wet genomen is.

42 Vergel. Psal. 119. vers 105.

43 D. die geschiet door de tucht, ofte door de onderwijsinge, die voorgaen moet, soude men tot de wijsheyt geraken. Siet van dit woort boven 1. op vers 2.

44 D. die tot het leven leyt: alsoo de wegh des doots, die ter doodt leyt. Siet Ierem. 21.8. Vergelijckt bov. 2. op vers 8.

24

Om u te bewaren voor de ⁴⁵ quade vrouwe: voor de ^{46 h} vleyinge der ⁴⁷ vreemder tonge.

45 Hebr. vrouwe des quaets; dat is, die haer geneert met quaet doen

46 D. smeeckinge, flatteeringe, schoonsprekinge. Vergelijckt boven 2. op vers 16.

h Prov. 2.16. ende 5.3. ende 7.5.

47 Siet boven 2. op vers 16.

25

En begeert hare shoonheyt niet in u herte: ende en laetse u niet vangen ⁴⁸ met hare oogenleden.

48 D. met de schoonheyt harer oogen, ende met haer lieflick aensien.

26

Want door ⁴⁹ eene vrouwe, [die] eene hoere is, [komt men] tot ⁵⁰ een stuck broots; ende ⁵¹ eens mans huysvrouwe ⁵² jaeght de kostelicke ziele.

49 Hebr. eene vrouwe, eene hoere; D. die een hoere is: alsoo 1.Reg. 3.16. item, eene vrouwe, eene Prophetesse: D. die eene Prophetesse was, Iudic. 4.4. een man, een Propheet: D. die een Propheet was, Iudic. 6.8.

50 D. tot armoede, ja oock wel tot den bedelsack.

51 D. die een man heeft, ende evenwel na andere mannen staet. Anders, een mansieck wijf. Sommige verstaen door eene vrouwe des mans, eene alle mans vrouwe.

52 Dat is, brenght niet alleen het lichaem des genen, diese tot onkuysheyt verlockt, in het tijdelick verderf, maer oock sijne ziele, die sijn weerdighste deel is, in het eeuwige lijden. Vergel. Ezech. 13.18.

27

⁵³ Sal yemant vyer in sijnen boesem nemen, dat sijne kleederen niet verbrandet en worden?

53 Dese vrage, gelijck oock de volgende, loochenen sterckelick. Siet Genes. 18. op vers 17.

28

Sal yemant op ⁵⁴ kolen gaen, dat sijne voeten niet en bernen?

54 T.w. vyerige, ofte gloeijende kolen. Siet van dit woort Iob 41. op vers 12.

29

⁵⁵ Alsoo die ⁵⁶ tot sijnes naesten huysvrouwe ingaet: al wiese ⁵⁷ aenroert, en sal niet ⁵⁸ onschuldigh gehouden worden.

55 Gelijck de twee voorgaende gelijckenissen vast gaen, ende seker zijn; alsoo oock dit, dat daer op gepast wort; te weten, dat de overspeelder sich quetst, ende schade doet aen goet, lichaem, eere, ziele.

56 Siet Gen. 6. d’aent. op vers 4.

57 D. met haer te doen heeft door byslapinge. Siet gelijcke maniere van spreken Genes. 20. vers 6. 1.Corinth. 7.1.

58 D. niet ongestraft blijven. Siet 1.Reg. 2. op vers 9. Iob 9. op vers 28.

30

⁵⁹ Men doet eenen dief geene verachtinge aen, als hy steelt om sijne ⁶⁰ ziele te vullen, dewijle hy honger heeft;

59 Hy wil seggen, dat dieverije soo groote sonde niet en is, als overspel, ende dat diefte, geschiet bysonderlick door hongers noot, niet soo smadelick, ende hardelick gestraft en wiert, als het overspel. Ende dit kan men verstaen van een particuliere handelinge tusschen den dief ende den man die hy yets ontstolen heeft.

60 D. sich te verzadigen, ofte verstaet door ziele, begeerte. Siet Genes. 34. op vers 3. Psalm 27. op vers 12.

31

Ende gevonden zijnde, hy vergelt het ^{i 61} sevenvoudigh: hy geeft ⁶² alle het goet van sijn huys.

i Exod. 22.1, 4.

61 D. veelvoudigh. Seven is dickwils in de Heylige Schrifture een seker getal voor een onseker, als Genes. 4.15. Lev. 26.18. Psalm 119.164. onder 24.16. ende 26.25. beteeckenende veelheyt. De simpele dieven moesten wel het gestolene maer twee, ofte vier, ofte vijf dobbel weder geven, Exod. 22.1, etc. ende 4. maer sommige meynen, dat de straffe den dieven door de wet opgeleyt, ten tijde Salomons verswaert was: ofte men kan het soo verstaen dat de dief met den man accordeert dat hy hem soo vele wil geven, op dat hy hem geen schande aen en doe.

62 Te weten, indien hy soo schamel zy, dat hy niet en kan veelvoudelick weder geven.

32

[Maer] die met eene vrouwe overspel doet, ⁶³ is verstandeloos: hy verderft sijne ziele, ⁶⁴ die dat doet:

63 Hebr. herteloos, ofte, heeft geen herte, ofte, heeft gebreck van een herte; Dat is, en heeft geene wetenschap, verstant, nochte sinnen, niet begrijpende wat Godt aengenaem, eerlick voor de menschen, ende profijtelick voor hemselven is. Siet deselve benaminge onder 7.7. ende 9.4, 16. ende 10.13. ende 11. vers 12. ende 15.21. ende 17.18, etc. het woort herte, is dickwils genomen voor het verstant. siet Iob cap. 9. op vers 4.

64 Dat is, die overspel begaet.

33

Plage, ende schande sal hy vinden, ende sijn smaet en sal niet ⁶⁵ uytgewischt worden.

65 Of, uytgedelght, uytgevaeght worden.

34

Want jaloersheyt is eene grimmig-

[fol. 279r]

heyt des mans: ende ⁶⁶ in den dagh der wrake en sal hy ⁶⁷ niet verschoonen.

66 D. als de gelegentheyt sal verschenen, ofte voorgevallen zijn, om sich te wreken. Alsoo wort de tijt, in den welcken Godt sich wreken wilde tegen de vyanden sijner Kercke, genaemt, een dagh der wrake, Iesa. 34.8. Vergel. Iob 20.28. ende 24.1. ende ond. 11.4.

67 T.w. den overspeelder.

35

⁶⁸ Hy en sal geene ⁶⁹ versoeninge aennemen: ende hy en sal niet verwilligen, of ghy schoon het ⁷⁰ geschenck vergroot.

68 Hebr. hy en sal niet aennemen het aengesicht aller versoeninge; D. geen soengelt aennemen. Siet 1.Reg. 11. op vers 34. Van de maniere van spreken, het aengesichte aennemen, siet Genes. 32. op vers 20.

69 Vergel. Num. 35. op vers 31.

70 Of, de geschencken vermenighvuldight.