Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

Salomo (voorstellende sijn eygen exempel, hoe hy van sijne ouders daer toe onderwesen zy) vermaent weder met vele redenen tot leeringe van wijsheyt, vers 1, etc. item tot vermijdinge van de paden der godtloosen, 14. tot bewaringe van de woorden der wijsheyt, 20. tot heyligheyt des geests ende lichaems, in bestieringe des herten, des monts, der oogen, ende voeten, 23.

1

HOoret ghy ¹ kinderen, de ² tucht des vaders; ende mercket op, om verstant te weten.

1 Soo noemt Salomo alle de gene, die als kinderen begeerden sijne leere, als eens vaders vermaninge, aen te hooren. Siet boven 1. op vers 8.

2 Siet boven 1. op vers 2.

2

Dewijle ick u-lieden goede ³ leere geve; en ⁴ verlatet mijne ⁵ wet niet.

3 Siet Iob 11. op vers 4.

4 Alsoo boven 1.8. ende onder vers 6.

5 Ofte, onderwijsinge: alsoo boven 1. vers 8.

3

Want ick was ⁶ mijns vaders soon; ^{a 7} teeder, ende ⁸ een eenige voor het aengesichte mijner moeder.

6 D. eenen sonderlingen soon, dien hy seer lief hadde, ende voor den welcken hy groote sorge droegh. Van sulcken seggen wy oock, hy is des vaders sone.

a 1.Chron. 29.1.

7 D. teerlick opgebracht, ende sorghvuldighlick gade geslagen.

8 D. wel bemint, ende seer lieftalligh, als een eenigh soon, Vergel. 1.Chron. 3. vers 5.

4

^b Hy nu leerde my, ende seyde tot my; U herte houde mijne woorden vast: onderhoudt mijne geboden, ⁹ ende leeft.

b 1.Chron. 28.9.

9 ’t Is een bevel, ’t welcke beteeckent eene belofte, als of’er stonde, ende ghy sult leven. Vergel. boven 3. op vers 25. ende onder vers 13.

5

Verkrijght wijsheyt, verkrijght verstant: en ¹⁰ vergeet niet, ende en wijckt niet van de redenen ¹¹ mijnes monts.

10 T.w. de redenen mijnes monts, van dewelcke in het volgende deses vers gesproken wort.

11 D. die uyt mijnen monde voortkomen; ofte, mijnes bevels: D. die ick bevele. Alsoo is mont voor bevel genomen, Genes. 41.40.

6

En ¹² verlaetse niet, ende sy sal u behoeden: hebtse lief, ende sy sal u bewaren.

12 T.w. de wijsheyt, daer van in het voorgaende vers gesproken is.

7

De wijsheyt is ¹³ het voorneemste; ^c verkrijght [dan] wijsheyt: ende verkrijght verstant ¹⁴ met alle uwe besittinge.

13 T.w. daer na wy trachten moeten, ende dat ons goet doen kan. Het Hebreeusch woort Reschith is voor het beste, ende uytnemenste genomen, Ps. 119. vers 160. Amos 6.1. gelijck oock ’t woort rosch, Ezec. 27.22. Anders, het beginsel der wijsheyt is, verkrijght wijsheyt. Anders, verkrijght wijsheyt, het eerste der wijsheyt; het welcke is de vreese des Heeren. Siet boven 1.7. ende de aenteeck.

c Prov. 23.23.

14 Dat is, met al u goet, ende middelen. Vergelijckt Matth. cap. 13. vers 44.

8

¹⁵ Verheftse, ende sy sal u verhoogen: sy sal u ¹⁶ vereeren, als ghy haer omhelsen sult.

15 T.w. met haer hoogh te achten in u herte, te prijsen met uwen monde, ende te gehoorsamen met uwe wercken.

16 D. aengenaem, ende groot maken voor Godt, ende de menschen. Siet Dan. cap. 1. vers 17. Luce 2.52.

9

^d Sy sal uwen hoofde ¹⁷ een aengenaem toevoeghsel geven: eene ¹⁸ cierlicke kroone salse u leveren.

d Prov. 1.9.

17 Hebr. een toevoeghsel der aengenaemheyt. Siet boven 1. op vers 9.

18 Hebr. een kroone des çieraets, ofte, der heerlickheyt, Dat is, daer mede het hooft verciert, ende verheerlickt wort. alsoo ond. 16. vers 3. Iesa. 62. vers 3. Ierem. cap. 13. vers 18. Ezech. 16.12. ende 23.42.

10

Hoort, mijn sone, ende neemt mijne redenen aen: ende ¹⁹ de jaren des levens sullen u vermenighvuldiget worden.

19 Vergelijckt boven 3.2. ende d’aenteeckeninge.

11

Ick onderwijse u in den wegh der wijsheyt: ick doe u treden ²⁰ in de rechte sporen.

20 Hebr. in de sporen der richtigheyt, ofte, oprechtigheyt; Dat is, op rechte wegen. Siet boven 2. op vers 8. Van het woort spore siet in deselve plaetse op vers 9.

12

In u gaen en sal uwe ²¹ trede niet ²² benauwt worden: ende indien ghy loopt, ^e en sult ghy niet struyckelen.

21 Siet Iob cap. 14. op vers 16.

22 Gelijck het gebeurt in enge, oneffene, moeijelicke, ende slibberige wegen. De sin is, dat de wegh der wijsheyt, is een bequaem gemackelick, ende lieflicke wegh, Psalm 91.11, 12. Matth. 11.30.

e Psalm 91.11.

13

Grijpt ²³ de tucht aen, en ²⁴ laet niet af: ²⁵ bewaertse; want sy is u ²⁶ leven.

23 Dat is, het onderwijs leydende tot de wijsheyt. Siet boven cap. 1. op vers 2.

24 T.w. van dese vermaninge te volgen. And. laet [haer] niet gaen: T.w. de wijsheyt. Siet de volgende aenteeckeninge.

25 T.w. de wijsheyt, daer van in de voorgaende verssen gesproken is, ende die door de tucht verkregen wort. Anders, bewaert het, vvant dat is u leven.

26 Verstaet het wel leven niet alleene uwes lichaems, maer oock uwer ziele: alsoo vers 22. Vergelijckt boven vers 4. ende d’aenteeckeninge.

14

^f En komt niet op het padt der godtloosen; noch en treedt niet op den wegh der boosen.

f Psalm 1.1. Prov. 1.10, 15.

15

Verwerpt ²⁷ dien; en gaetter niet door: wijckter van, ende gaet voorby.

27 Te weten, wegh der boosen. Van het woort, dat hier vertaelt is verwerpen, siet boven 1. op vers 25.

16

Want ²⁸ sy en slapen niet, soose geen quaet gedaen en hebben; ende haren slaep wort wech genomen, soose niet [yemant] hebben ²⁹ doen struyckelen.

28 Hebr. sy en sullen niet slapen. De toekomende tijt beteeckent de geduerigheyt des wercks; als of hy seyde: Sy en plegen niet te slapen.

29 Te weten, mits hem te beschadigem aen de ziele, als’se die tot sondigen verleyden, ofte aen het lichaem, als’se dat quetsen, ofte vermoorden, ofte aen het tijdelicke goet, als’se dat stelen, ende rooven.

17

Want sy eten ³⁰ broot ³¹ der godtloosheyt, ende drincken wijn van ³² enckel gewelt.

30 Verstaet door broot, ende wijn, allerley goet, dienende tot onderhoudinge deses tijdelicken levens. Alsoo is het woort broot (gevoeght by het woort water) genomen, onder 9.17. ende alleene cap. 20. vers 17. ende 30.8, 22. ende 31.14. Matth. 6.11.

31 Dat is, goet door ongerechtigheyt gekregen: alsoo in ’t volgende, wijn des gewelts, die door gewelt gekregen is. Alsoo onder 20. vers 17. broot der valsheyt, dat door valsche middelen gekregen is: ende 31.27. broot der luyheyt, dat sonder arbeyt gekregen is. Ofte de sin is, dat ongerechtigheyt, ende gewelt te bedrijven, hen soo aengenaem is, als het eten, ende drincken: welcke maniere van spreken Christus gebruyckt, Ioan. 4.34. Vergelijckt Iob 15. vers 16. ende de aenteeckeninge.

32 Hebr. gewelden, ofte, rooverijen.

18

Maer het padt der rechtveerdigen

[fol. 278r]

is gelijck een ³³ schijnende licht; voort gaende, ende lichtende tot den ³⁴ vollen dagh toe.

33 T.w. niet alleene, om datse door Godts zegen voorspoedigh zijn, ende gerustigheyt des gemoedts hebben, maer oock om datse met de kennisse Godes verlicht zijn, ende daer in dagelicx toenemen, gaende van deught tot deught, tot datse hier na de volmaecktheyt der kinderen Godts bekomen. Vergelijckt Iob 18. op vers 5.

34 Hebr. tot het gesette des daeghs, D. tot den middagh, als de sonne in hare meeste sterckte, ende klaerheyt is, ende de dagh in sijne volmaecktheyt, ende gesetheyt.

19

De wegh der godtloosen is als ³⁵ donckerheyt; ³⁶ sy en weten niet ³⁷ waer over sy struyckelen sullen.

35 D. vol onwetenheyt, dwalinge, ongerustigheyt, perijckel, ende elende. Siet Genes. 15. op vers 12.

36 De reden is, om datse doorgaens in merckelick gevaer staen van in ongeluck, ende verderf te vallen: ’t welcke hen schielick over den hals komt, boven 1. vers 27.

37 D. wat hen tot den val brengen, ende in het verderf storten sal. Verstaet dit van den middel, waer door Godt sijn rechtveerdigh oordeel uytvoeren wil.

20

Mijn sone merckt op mijne woorden; neyght uwe oore tot mijne redenen.

21

Laetse niet ³⁸ wijcken van uwe oogen; behoudtse in het midden uwes herten.

38 Alsoo boven cap. 3. vers 21.

22

Want ³⁹ sy ^g zijn ⁴⁰ het leven den genen diese vinden, ende eene ⁴¹ medecijne ⁴² haren geheelen vleesche.

39 Te weten, mijne woorden, ende redenen, van dewelcke gesproken is boven vers 20.

g Prov. 4.13.

40 D. die het leven geven. Vergelijckt bov. vers 13. ende siet de aenteeckeninge.

41 Dat is, het leven niet alleene gevende, maer oock in goeden welstant onderhoudende, ende allerley onheyl daer van afkeerende. Vergelijckt boven 3.8. ende onder 12.18. ende 13. vers 17.

42 Dat is, den geheelen mensche, bestaende uyt lichaem, ende ziele. Met lichamelicke goederen worden de geestelicke afgebeelt. Soo is vleesch voor mensche genomen, Genes. cap. 6. vers 12. Anders, den geheelen vleesche van een yeder der selver.

23

Behoedt u ⁴³ herte ⁴⁴ boven al dat te bewaren is; want daer uyt zijn de ⁴⁵ uytgangen des levens.

43 Het herte beteeckent dickwils alle de krachten der ziele, namelick het verstant, den wille, ende de bewegingen. Alsoo Genes. 8.21. Iesa. 29. vers 13. Ierem. 17.9. Ioël 2.13.

44 Hebr. boven alle bewaringe behoedt u herte.

45 Het leven des menschen is, ofte natuerlick, ofte geestelick: het eerste heeft hy uyt de eerste geboorte; het andere uyt de tweede: beyderley leven geeft sijne wercken, die uyt het herte voort komen; de natuerlicke uyt het herte, dat onherboren is; de geestelicke uyt het wedergeborene. Vergelijckt Matth. 15.18.

24

Doet de ⁴⁶ verkeertheyt des monts van u wech, ende de verdraeytheyt der lippen doet verre van u.

46 Verstaet alle misbruyck der tonge tegens de eerste, ende tweede tafel, ofte tegen Godt, ende de menschen. Siet boven 2. op vers 12. ende ond. 6.12.

25

⁴⁷ Laet uwe oogen recht uyt sien, ende uwe oogeleden sich ⁴⁸ recht voor u henen houden.

47 De sin is, dat wy, om in den wegh des Heeren trouwelick ende gestadelick voort te gaen, niet en moeten ons geestelick gesichte ter rechter, ofte ter slincker hant van de geboden des Heeren afwenden, maer recht door treden, sonder ons daer van eenighsins te laten afleyden.

48 Dat is, het gesichte recht uyt stieren.

26

⁴⁹ Weeght den ⁵⁰ gangh uwes voets, ende laet alle uwe wegen wel ⁵¹ gevestight zijn.

49 Dat is, overweeght wel by u selven, hoe dat ghy al u doen, ende laten aenstelt, passende het selve na den regel van Godts woort, op dat ghy geene slimme, ofte kromme gangen en maeckt. ’t Schijnt eene gelijckenisse te zijn genomen van de gene, die om de wegen, ende straten effen, ende recht te maken, het waterpas daer toe gebruycken.

50 Hebr. spore.

51 Ofte, geschicket, ofte, gerichtet, of, wel gepast. And. op dat alle uwe wegen wel gepasset, of, gestelt zijn, of, ende alle uvve vvegen sullen bevestight worden.

27

^h Wijckt ⁵² niet ter rechter, ofte ter slincker hant; wendt uwen voet af van het quade.

h Deuter. 5.32. ende 28.14.

52 Siet Deuter. cap. 5. op vers 32.