Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Psalm Cxix.

Dese Psalm wort afgedeylt in twee en twintigh deelen, of pausen, In elck deel zijn acht verskens, ende elck vers begint in’t Hebreeusch met die letter, daer mede het deel ge-intituleert wort, Alsoo namelick dat alle de verskens des eersten deels beginnen met Aleph, ofte A. De verskens van de tweede pause beginnen allegaer met Beth, B. ende soo voorts, volgens den Hebreeuschen A. B, uyt welcke oorsake eenige onder de geleerde, desen Psalm genoemt hebben Een A. B. der Godtsaligheyt: Elck vers deses Psalms begrijpt in sich of eenen lof en prijs van Godes woort, van wegen eenige uytnemende hoedanigheyt desselven: Ofte eene betuyginge van Davids ongeveynsde liefde tot dat selvige: ofte andersins, een gebedt om genade, om sich daer na te mogen schicken: Want tot een van dese drie, Te weten, Lof, Gebeden, of Betuyginge, konnen alle de verskens deses Psalms gepast worden. Ende merckt dit, dat in elck vers deses Psalms, David vermeldet, of van Godes wet, insettingen, ofte, ordinantien, bevelen, getuygenissen, geboden, woort, beloften, wegen, gerichten, name, gerechtigheyt, waerheyt, of yet diesgelijcks: uytgesondert alleen in het hondert en twee en twintighste vers, in het welcke hy Godt tot sijne hulpe ende bystant aenroept.

ALEPH.

1

WElgelucksaligh zijn ¹ de oprechte van wandel, ^a die in de wet des HEEREN gaen.

1 Hebr. de oprechte van wegh, D. welcker wegh oprecht is, dat is, die een oprecht leven voeren.

a Psalm 1.1.

2

Welgelucksaligh zijnse, die sijne ² getuygenissen onderhouden: [die] hem van gantscher herte soecken:

2 Door de getuygenissen des Heeren, moet men hier verstaen sijne wetten, die hy sijnen volcke gegeven heeft, tot een getuygenisse sijner gunste, ende sijnes verbonts, het welck hy met haer opgericht hadde.

3

Oock ³ geen onrecht en wercken: [maer] wandelen ⁴ in sijne wegen.

3 D. geene verkeerde onrechtveerdige wercken en doen.

4 D. in de wegen die hy hen bevolen ende voorgeschreven heeft. Siet de aenteeckeninge 1.Reg. cap. 11. op vers 33.

4

[HEERE] ghy hebt geboden, ⁵ dat men uwe bevelen seer bewaren sal.

5 Dat een yeder sich bevlijtige sijn leven na uwe bevelen aen te stellen.

5

Och dat ⁶ mijne wegen gerichtt werden, om uwe insettingen te bewaren!

6 D. mijne gedachten, genegentheden, beraetslagingen, ende uytwendige daden, gericht, ofte, vast gemaeckt.

6

Dan en soude ick ⁷ niet beschaemt worden, wanneer ick mercken soude op alle uwe geboden.

7 T.w. staende, of verschijnende voor u aenschijn, O Heere.

7

Ick sal u loven in oprechtigheyt des herten, als ick ⁸ de rechten uwer gerechtigheyt geleert sal hebben.

8 D. de rechten die ons de gerechtigheyt, die u behaeghlick is, aenwijsen.

8

Ick sal uwe insettingen bewaren: en ⁹ verlaet my niet al te seer.

BETH.

9 D. en ontreckt my uwe hant niet soo verre, dat ick uwe geboden verwerpen soude. Godt laett de sijne somwijlen struyckelen, op datse hare swackheyt te beter souden leeren kennen.

9

¹⁰ Waer mede sal ¹¹ de jongelingh sijn padt suyver houden? ¹² Als hy [dat] houdt na u woort.

10 Dat is, by wat middel.

11 D. sijnen wegh alsoo aenstellen, dat hy recht en suyver zy. Hy spreeckt uytdruckelick van eenen jongelingh, (hoewel dit alle menschen aengaet) om dat de jonge lieden meest geneyght zijn haer te laten afleyden van den rechten wegh, door de quade bewegingen des vleesches.

12 Ofte, indien hy sich houdt na u woort. Hebr. houdende [dat] na u woort.

10

Ick soecke u met mijn geheel herte, en laet my van uwe geboden niet afdwalen.

11

Ick hebbe uwe reden in mijn herte verborgen, op dat ick tegen u niet sondigen en soude.

[fol. 269v]

12

HEERE, ghy zijt ¹³ gezegent, leert my uwe insettingen.

13 D. gepresen.

13

Ick hebbe met mijne lippen vertelt alle de rechten ¹⁴ uwes monts.

14 D. die ghy met uwen mont uytgesproken hebt.

14

Ick ben vrolicker ¹⁵ in den wegh uwer getuygenissen, ¹⁶ als over allen rijckdom.

15 D. van wegen den wegh dien my uwe getuygenissen of geboden aenwijsen.

16 D. meer dan of ick al het goet, have, of rijckdom der werelt besate.

15

Ick sal ¹⁷ uwe bevelen overdencken: ende op ¹⁸ uwe paden letten.

17 Anders, van uwe bevelen spreken.

18 T.w. die ghy in uwe wet uwen volcke hebt voorgeschreven.

16

Ick sal my selven vermaken in uwe insettingen: ¹⁹ u woort en sal ick niet vergeten.

GIMEL.

19 Of, uwe woorden.

17

^b Doet wel by ²⁰ uwen knecht, [dat] ick leve, ende u woort beware.

b Psalm 103.2. Psalm 116.7.

20 Dat is, by my, die u knecht ben.

18

Ontdeckt ²¹ mijne oogen, dat ick aenschouwe de wonderen van uwe wet.

21 Niet soo seer de vleeschelicke oogen, als de oogen des verstants, aldus bekennende sijne aengeborene blintheyt ende verdorventheyt. siet 1.Corinth. 2.14.

19

²² Ick ben ^c een vreemdelingh op der aerde, en verberght uwe geboden voor my niet.

22 Als of hy seyde, Ick ben als een arm pelgrim ende wandelaer, niet wetende noch kennende den wegh dien ick moet ingaen, daerom bid’ick u, O Heere, dat ghy my wilt leeren ende leyden door uwe wetten. siet Psal. 39. op vers 13.

c Genes. 47.9. 1.Chron. 29.15. Psalm 39.13. Hebr. 11.13.

20

Mijne ziele is verbroken van wegen het verlangen na uwe oordeelen tot aller tijt.

21

Ghy scheldt de vervloeckte hoovaerdige, die van uwe geboden ²³ afdwalen.

23 T.w. moetwillighlick.

22

²⁴ Wentelt van my versmaetheyt ende verachtinge, want ick hebbe uwe getuygenissen onderhouden.

24 Hebr. rolt af van op my.

23

[Als] selve de Vorsten sittende ²⁵ tegens my gesproken hebben: heeft ²⁶ uw’ knecht uwe insettingen ²⁷ betracht.

25 Haer t’samen beraetslagende hoe sy my ten verderve brengen mochten.

26 D. ick, die uwen knecht ben.

27 D. overleyt, bedacht, gepractiseert. Siet boven vers 15. ende Psalm 1.2. ende dit is te mercken op dit woort desen gantschen Psalm door.

24

^d Oock zijn uwe getuygenissen mijne vermakingen, [ende] mijne raetslieden.

DALETH.

d Psalm 43.4.

25

²⁸ Mijne ziele kleeft aen het stof: ²⁹ maeckt my levendigh na u woort.

28 Dat is, Ick ben schier doot, ende in den stof der aerde begraven. Hier mede geeft de Propheet te kennen een seer swaer ende sorgelick lijden. Siet Psalm 44.26.

29 Ofte, Behoudt my in het leven na u woort, D. na uwe belofte.

26

³⁰ Ick hebbe [u] mijne wegen vertelt, ende ghy hebt my verhoort, ^e leert my uwe insettingen.

30 Ick hebbe u, O Heere, mijne handelingen ende gelegentheden geopenbaert, ende mijne saken u teenemael bevolen, biddende dat ghy deselve altemael wildet richten ende stieren na uwen heyligen ende goeden wille, ende tot mijner saligheyt.

e Psalm 25.4. ende 27.11. ende 86.11.

27

Geeft my den wegh uwer bevelen te verstaen; op dat ick uwe wonderen betrachte.

28

Mijne ziele drupt wech van treurigheyt: ³¹ richt my op na u woort.

31 Ofte, bevestight my, als versen 38, 106.

29

Wendt van my ³² den wegh der valsheyt, ende ³³ verleent my genadelick uwe wet.

32 By den wegh der valsheyt mach men hier verstaen valsche leeringen ende insettingen, die tegens Godes wet ende ordinantien strijden, gelijck stracks vers 30. by den wegh der waerheyt, de rechte leere ende geboden, die ons getrouwelick ter saligheyt leyden, te verstaen zijn.

33 Dat is, doet my de genade, dat ick my steeds aen uwe wet houde.

30

Ick heb’ verkoren ³⁴ den wegh der waerheyt, uwe rechten hebbe ick my voorgestelt.

34 Desen wegh is de gehoorsaemheyt der geboden Godes. Siet d’aenteeckeninge 1.Reg. cap. 8. vers 36.

31

Ick kleve vast aen uwe getuygenissen: O HEERE, en beschaemt my niet.

32

Ick sal den wegh uwer geboden loopen, ³⁵ als ghy mijn herte verwijdet sult hebben.

HE.

35 Dat is, als ghy my met wijsheyt sult verrijckt ende overvloedelick begaeft hebben, als 1.Reg. 4.29. Ofte, met troost gesterckt sult hebben, als Iesa. 60.5. Ofte, met liefde, als 2.Corinth. 6.11.

33

HEERE, Leert my den wegh uwer insettingen, ende ick sal hem houden ³⁶ ten eynde toe.

36 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick, de hiele, ofte, de voetzole: oneygentlick, het eynde: Ende somtijts belooninge, ofte, vergeldinge. Siet Psalm 19. op vers 12.

34

Geeft my het verstant, ende ick sal uwe wet houden, ja ick salse onderhouden met gantscher herte.

35

Doet my treden op het padt uwer geboden: want daer inne heb’ ick lust.

36

Neyght mijn herte tot uwe getuygenissen, ende niet tot ³⁷ gierigheyt.

37 Onder den name van gierigheyt worden verstaen alle andere ondeughden, om dat de gierigheyt is de wortel van alle quaet.

37

³⁸ Wendt mijne oogen af datse geen ³⁹ ydelheyt en sien: ⁴⁰ maeckt my levendigh ⁴¹ door uwe wegen.

38 Hebr. doet voorby gaen, ofte, doorgaen: als vers 39.

39 Als daer zijn wellusten, schoonheyt, rijckdom, ofte eere deser werelt. Siet Iob cap. 15. vers 31.

40 Anders, maeckt dat ick leve in uwe wegen.

41 Dat is, door de leere uwes woorts.

38

Bevestight uwe toesegginge aen uwen knecht, ⁴² die uwe vreese toegedaen is.[kolom]

42 Hebr. die tot, na, ofte, in uwe vreese is.

39

⁴³ Wendt mijne smaetheyt af, die ick vreese: Want uwe rechten zijn ⁴⁴ goet.

43 Ofte, doet mijne smaetheyt voorby gaen, ofte, doorgaen, ofte, passeeren.

44 D. rechtveerdigh ende billick, daeromme wil hy seggen, en sult ghy die niet laten te schande komen die u dienen, gelijck ick doe.

40

Siet, ⁴⁵ ick hebbe een begeerte tot uwe bevelen, maeckt my levendigh door uwe gerechtigheyt.

VAU.

45 D. ick ben begeerigh, ende beneerstige my om alle uwe geboden in al mijnen handel ende wandel te gehoorsamen.

41

Ende dat my uwe goedertierenheden overkomen, O HEERE: ⁴⁶ u heyl, na uwe toesegginge.

46 T.w. daer mede ghy my behoudt ende verlost, dat ick niet t’onder en ga.

42

⁴⁷ Op dat ick mijnen smader ⁴⁸ wat hebbe te antwoorden, want ick vertrouwe op u woort.

47 D. op dat ick mijnen tegenpartijders doe blijcken, dat mijne hope ende vertrouwen op u niet ydel nochte vergeefs geweest zy, gelijck sy my verweten hebben.

48 Of, een woort hebbe te antwoorden.

43

Ende en ruckt ⁴⁹ het woort der waerheyt van mijnen mont niet al te seer, want ick hope op uwe rechten.

49 D. dat woort het welck de waerheyt leert, T.w. de ware leere van Godt, ende sijnen Godtsdienst.

44

Soo sal ick uwe wet steeds onderhouden, eeuwighlick ende altoos.

45

Ende ick sal wandelen ⁵⁰ in de ruymte: om dat ick uwe bevelen gesocht hebbe.

50 D. vry, buyten dwangh of schrick, als Psalm 4. vers 2. ende 18.20. ende 118. vers 5.

46

Oock sal ick ⁵¹ voor Koningen spreken van uwe getuygenissen, ende my niet schamen.

51 Dat is, in de tegenwoordigheyt van Koningen.

47

Ende ick sal my vermaken in uwe geboden, die ick lief hebbe.

48

Ende ick sal mijne handen ⁵² opheffen na uwe geboden, die ick lief hebbe, ende ⁵³ ick sal uwe insettingen betrachten.

ZAIN.

52 T.w. om na uwe geboden te grijpen, uyt groote begeerte, die ick tot de selve hebbe. Ofte, ick sal mijne handen aen het werck slaen, om uwe geboden met der daet te doen ende te gehoorsamen.

53 Of, ick sal van uwe insettingen spreken.

49

Gedenckt ⁵⁴ des woorts tot uwen knecht [gesproken,] op het welcke ghy my hebt doen hopen.

54 D. der belofte, die ghy uwen knecht gedaen hebt.

50

Dit is mijn troost in mijne elende: want uwe toesegginge heeft my levendigh gemaeckt.

51

De hoovaerdige hebben my boven maten seer bespott: [nochtans] en ben ick van uwe wet niet geweken.

52

Ick hebbe gedacht, O HEERE, aen ⁵⁵ uwe oordeelen, ⁵⁶ van oudts aen, ende hebbe my getroost.

55 Door dewelcke ghy de godtloose gestraft ende uwe kinderen verlost ende bewaert hebt.

56 Hebr. van eeuwigheyt, D. van den beginne der werelt gepleeght.

53

⁵⁷ Groote beroeringe heeft my bevangen ⁵⁸ van wegen de godtloose, die uwe wet verlaten.

57 Ofte, een brandende storm, of, een stormwint, D. eene groote beroerte des herten.

58 T.w. als ick gedencke hoe swaerlick dat sy sondigen, ende hoe sware straffen dat sy te verwachten hebben.

54

Uwe insettingen zijn my ⁵⁹ gesangen geweest, ⁶⁰ ter plaetse mijner vreemdelinghschappen.

59 D. de materie mijner Psalmen ende gesangen.

60 Hebr. in’t huys, of, ten huyse, T.w. ter plaetse daer ick hier en daer als vreemdelingh en ballingh hebbe moeten dwalen.

55

^f HEERE, des nachts ben ick uwes naems gedachtigh geweest, ende hebbe uwe wet bewaert.

f Psalm 16.7. ende 42.9.

56

⁶¹ Dat is my geschiet, om dat ick uwe bevelen bewaert hebbe.

CHETH.

61 D. dat ick mijne nachtruste selve gebroken hebbe om op u te dencken, vers 55. dat is gesproten uyt den yver dien ick hebbe tot de onderhoudinge uwer geboden. siet Psalm 1. op vers 2.

57

De HEERE is ⁶² mijn deel, ick hebbe geseyt, dat ick uwe woorden sal bewaren.

62 D. het sal my soo lief zijn, als eenen mensche sijn erfdeel pleeght te zijn. And. Heere, ick hebbe geseyt, mijn deel sal zijn uwe woorden te bewaren.

58

Ick hebbe u aenschijn ⁶³ ernstelick gebeden van gantscher herten, zijt my genadigh na uwe ⁶⁴ toesegginge.

63 Siet d’aenteeck. Iob 11.19.

64 Dat is, belofte.

59

Ick hebbe ⁶⁵ mijne wegen bedacht, ende hebbe mijne voeten gekeert tot uwe getuygenissen.

65 Dat is, mijne aenslagen ende daden, al mijn doen en laten, alle mijne gedachten, woorden, ende wercken, of ick my ergens in tegen uwe wetten mochte vergrepen hebben: Ende indien ja, dat ick my stracks wederom op uwe onfeylbare wegen begeven mochte.

60

Ick hebbe gehaest, ende niet vertraeght uwe geboden te onderhouden.

61

De godtloose ⁶⁶ hoopen hebben my berooft: [nochtans] en hebbe ick uwe wet niet vergeten.

66 Siet de aenteeckeninge 1.Sam. 10.5, 10.

62

⁶⁷ Ter middernacht sta ick op, om u te loven voor de rechten uwer gerechtigheyt.

67 Hy wil seggen, dat hy den tijt die tot lichamelicke ruste verordineert was, ende dien andere lieden met slapen toebrachten, hy wakende ter eere Godes besteedde, als Psalm 16.7.

63

Ick ben een geselle aller die u vreesen, ende dier die uwe bevelen onderhouden.

64

HEERE, de aerde is vol van uwe goedertierenheyt: leert my uwe insettingen.

[fol. 270r]

TETH.

65

Ghy hebt by uwen knecht goet gedaen: HEERE, ⁶⁸ na u woort.

68 D. na uwe belofte, als bov. vers 25.

66

Leert my ⁶⁹ eenen goeden sin ende wetenschap: want ick hebbe aen uwe ⁷⁰ geboden gelooft.

69 Ofte, goet verstant. Hebr. goetheyt des verstants, of, des sins.

70 D. beloften.

67

Eer ick ⁷¹ verdruckt wert, ⁷² dwaelde ick: maer nu onderhoude ick ⁷³ u woort.

71 Ofte, vernedert.

72 De boose lusten mijnes vleesches volgende.

73 Dat is, uwe geboden.

68

Ghy zijt goet ende goet doende; leert my uwe insettingen.

69

De hoovaerdige hebben leugens tegens my gestoffeert: [doch] ick beware uwe bevelen van gantscher herte.

70

Haer herte ⁷⁴ is vett als smeer: [maer] ick hebbe vermaeck [in] uwe wet.

74 T.w. door dien sy na den vleesche soo wel varen, ende soo grooten voorspoet hebben, welcken sy misbruycken, ende daer door heel ongevoelick ende dom zijn geworden, geenen lust hebbende tot het overleggen der wet Godes, Psalm 17. vers 10. ende 73.7. Iob 15.27. Siet Deut. 32.15.

71

’t Is my goet dat ick ⁷⁵ verdruckt ben geweest, op dat ick uwe insettingen leerde.

75 T.w. met kruys ende tegenspoet. Alsoo oock bov. vers 67.

72

De wet uwes monts is my beter, dan ^{76 g} duysenden van gout ofte silver.

JOD.

76 D. veel duysent stucken gouts ende silvers. Psalm 68. vers 31. staet .…… stucken silvers.

g Psalm 19.11.

73

^h Uwe ⁷⁷ handen hebben my gemaeckt ende bereyt: maeckt my verstandigh, op dat ick uwe geboden leere.

h Iob 10.9. Psalm 139.13.

77 Menschelicker wijse van Godt gesproken. siet Iob 14. vers 15.

74

Die u vreesen, ⁷⁸ sullen my aensien, ende haer verblijden, ⁷⁹ om dat ick op u woort gehoopt hebbe.

78 T.w. als eenen patroon of exempel der genadiger hulpe ende verlossinge, die ghy den genen doet, die op u hopen, ende uwe geboden lief hebben.

79 D. om dat ick op ’t woort uwer toesegginge soo lange, doch niet te vergeefs, gewacht hebbe.

75

Ick weet, HEERE, dat uwe gerichten ⁸⁰ de gerechtigheyt zijn: ende dat ghy my uyt getrouwigheyt verdruckt hebt.

80 De sin is: Heere, of ghy my schoon met swaer kruys getuchtight hebt, soo en hebt ghy daer mede niet gehandelt tegen uwe gerechtigheyt ende waerheyt, maer veel meer hebt ghy daer door uwe gunste te mywaerts bewesen, want sulcke kastijdingen hebben my tot beterschap des levens gedient, ende derhalven zijn sy my goet ende voorderlick geweest, 1.Cor. 10.13.

76

Laet doch uwe goedertierenheyt zijn om my te troosten, na uwe toesegginge aen uwen knecht.

77

Laet my uwe barmhertigheden overkomen, op dat ick leve: Want uwe wet is ⁸¹ al mijne vermakinge.

81 Hebr. mijne vermakingen.

78

Laet de hoovaerdige beschaemt worden, om datse my met leugen neder gestooten hebben: [doch] ick betrachte uwe geboden.

79

⁸² Laetse tot my keeren die u vreesen: ende die ⁸³ uwe getuygenissen ⁸⁴ kennen.

82 D. datse haer by my voegen, ende dat sy het met my houden, verlatende der boosen geselschap.

83 D. uwe wetten ende woorden, door dewelcke ghy uwen wille betuyght ende te kennen geeft.

84 D. achten, lief en weert houden.

80

Laet mijn herte oprecht zijn tot uwe insettingen, op dat ick niet beschaemt en worde.

CAPH.

81

⁸⁵ Mijne ziele is besweken van verlangen na u heyl: ⁸⁶ op u woort heb ick gehoopt.

85 Siet 2.Sam. 13. d’aenteeck. op vers 39. Iob 19. op vers 27. ende Psalm 84.3.

86 Dat is, na de volbrenginge van het woort uwer belofte, als boven vers 25.

82

Mijne oogen zijn besweken van verlangen na uwe toesegginge terwijle ick seyde, Wanneer sult ghy ⁸⁷ my vertroosten?

87 Te weten, my gevende het gene ick van u bidde ende verwachte.

83

Want ⁸⁸ ick ben geworden als een lederen sack in den roock: [doch] uwe insettingen en hebbe ick niet vergeten.

88 De sin is: Van wegen mijn langhduerigh leedt ende tegenspoet ben ick verdrooght, ende mijn vel is t’samen gekrompen, ende swart geworden, gelijck leder dat lange in den roock hanght, Proverb. 17.22.

84

Hoe vele sullen ⁸⁹ de dagen uwes knechts zijn? wanneer sult ghy ⁹⁰ recht doen over mijne vervolgers?

89 T.w. de dagen mijner elende.

90 D. mijne vyanden ende vervolgers straffen.

85

De hoovaerdige ⁹¹ hebben my putten gegraven, ⁹² ’t welck niet en is na uwe wet.

91 T.w. op dat ick in deselve soude vallen ende vergaen. Als of hy seyde, Sy staen listighlick na mijn leven. Siet Psalm 35.7.

92 And. die niet en [doen] na uwe wet.

86

Alle uwe geboden ⁹³ zijn waerheyt: sy vervolgen my met leugen, helpt my.

93 De sin is: Sy zijn de waerheyt, ofte de getrouwigheyt selve: Sy houden ons op het aldergetrouwste voor, het gene dat waer, goet, recht, ende heyligh is.

87

Sy hebben my byna vernietight ⁹⁴ op de aerde, maer ick en hebbe uwe bevelen niet verlaten

94 Maer niet in den hemel. Siet Matth. 10.28. Luce 10.20.

88

Maeckt my levendigh na uwe goedertierenheyt, dan sal ick ⁹⁵ ’t getuygenisse uwes monts onderhouden.

LAMED.

95 D. de geboden die ghy met uwen mont uytgesproken ende ons bevolen hebt.

89

O HEERE, u woort bestaet in der eeuwigheyt in de hemelen.

90

ⁱ Uwe getrouwigheyt is van geslachte tot geslachte, ghy hebt de aerde vast gemaeckt, ende sy blijft staen:[kolom]

i Eccles. 1.4.

91

⁹⁶ Na uwe ordinantien blijven ⁹⁷ sy [noch] heden staen, want sy alle ⁹⁸ zijn uwe knechten.

96 D. gelijck u dat eens heeft gelieft te ordineeren ende te wijsen, als Psal. 33. vers 9.

97 T.w. hemel ende aerde.

98 D. hemel ende aerde, ende al watter in is, moet tot uwen dienste staen.

92

Indien uwe wet niet en ware geweest al mijne vermakinge, ick ware in mijnen druck ⁹⁹ al lange vergaen.

99 Hebr. doe, ofte, alsdan.

93

Ick en sal uwe bevelen in der eeuwigheyt niet vergeten, want door deselve hebt ghy my levendigh gemaeckt.

94

Ick ben uwe, behoudt my, want ick hebbe uwe bevelen gesocht.

95

De godtloose hebben op my gewacht, om my te doen vergaen: ick neme acht op uwe getuygenissen.

96

In ¹⁰⁰ alle volmaecktheyt hebbe ick een eynde gesien: [maer] u ¹ gebodt is seer wijdt.

MEM.

100 D. alle geschapene dingen, hoe volmaeckt datse oock wesen mogen, hebben haer eynde ofte bepalinge.

1 D. aengaende de wijsheyt die ghy ons openbaert in u woort ende geboden, die en heeft noch eynde, noch bepalinge.

97

Hoe lief hebbe ick uwe wet! sy is ² mijne betrachtinge den gantschen dagh.

2 D. de materie mijner meditatien, ofte overdenckingen, ende mijner propoosten.

98

³ Sy maeckt my door uwe geboden wijser dan mijne vyanden zijn, want ³ sy is in eeuwigheyt by my.

3 .3 T.w. uwe wet. And. ghy, Te weten, O Godt.

3 .3 T.w. uwe wet. And. ghy, Te weten, O Godt.

99

Ick ben ⁴ verstandiger dan alle mijne Leeraers, om dat uwe getuygenissen mijne ⁵ betrachtinge zijn.

4 Ofte, kloecker, voorsinniger, vernuftiger.

5 Siet vers 97.

100

Ick ben voorsichtiger dan de oude, om dat ick uwe bevelen bewaert hebbe.

101

Ick hebbe mijne voeten ⁶ geweert van alle quade ⁷ paden, op dat ick u woort soude onderhouden.

6 Of, afgehouden.

7 Hebr. padt.

102

Ick en ben niet geweken van uwe rechten, want ghy hebt my geleert.

103

Hoe ^k soet zijn uwe ⁸ redenen mijn gehemelte geweest! meer dan honigh mijnen monde.

k Psalm 19.11. Prov. 8.11.

8 Hebr. reden, D. elck een van uwe redenen.

104

Uyt uwe bevelen krijge ick verstant, daerom hate ick ⁹ alle leugenpaden.

NUN.

9 Hebr. allen padt des leugens, ofte, der valsheyt.

105

U woort is een ¹⁰ lampe voor mijnen ¹¹ voet, ende een licht voor mijnen padt.

10 Ofte, lanteern, keersse, Prov. 6.23.

11 D. voeten.

106

^l Ick hebbe gesworen, ende sal het bevestigen, dat ick onderhouden sal ¹² de rechten uwer gerechtigheyt.

l Nehem. 10.29.

12 D. uwe rechtveerdige rechten.

107

Ick ben gantsch seer verdruckt, HEERE, maeckt my levendigh na u woort.

108

Laet u doch, O HEERE, welgevallen de ¹³ vrywillige offerhanden mijnes monts: ende leert my uwe rechten.

13 D. mijn gebedt ende dancksegginge, als Levit. 22. vers 18. Numer. 29. vers 39. 2.Chron. 31. vers 14. Psalm 54. vers 8. Amos 4.5.

109

¹⁴ Mijne ziele is geduerighlick in mijne hant: nochtans en vergete ick uwe wet niet.

14 Siet d’aenteeckeninge Iudic. 12. vers 3. 1.Sam. 19.5. en 28.21. Iob 13. vers 14.

110

De godtloose hebben my eenen strick ¹⁵ geleyt: nochtans en ben ick niet afgedwaelt van uwe bevelen.

15 Hebr. gegeven.

111

Ick hebbe uwe getuygenissen genomen ¹⁶ tot eene eeuwige erve: want sy zijn mijnes herten vrolickheyt.

16 D. voor mijn beste ende bestendighste goet.

112

Ick hebbe mijn herte geneyght ¹⁷ om uwe insettingen eeuwelick te doen, ¹⁸ ten eynde toe.

SAMECH.

17 D. om te doen dat uwe insettingen bevelen.

18 Siet de aent. boven vers 33.

113

Ick hate ¹⁹ de quade rancken, maer hebbe uwe wet lief.

19 Of, de dobbelhertige gepeynsen, of, [de ydele] gedachten, of, de door malkanderen loopende gedachten, D. de maniere van doen der gener die met alle winden waeijen, ende die soecken twee pesen op haren boge te hebben. Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick, rancken, of, tacken, die met menighte in eenen boom door malkanderen loopen. Siet d’aent. 1.Reg. 18.21.

114

²⁰ Ghy zijt mijne schuylplaetse, ende ²¹ mijn schildt, op u woort hebbe ick gehoopt.

20 D. ghy, O Heere, zijt het, onder wiens vleugelen ick schuyle ten tijde van perijckel ende vervolginge.

21 D. die my beschutt ende beschermt.

115

Wijckt van my, ghy boosdoenders, dat ick de geboden mijnes Godts moge bewaren.

116

Ondersteunt my ²² na uwe toesegginge, op dat ick leve: ende en laet my niet beschaemt worden over mijne hope.

22 Of, door, in het Hebreeusch is Caph of Beth, d’eerste beteeckent na, d’ander door.

117

Ondersteunt my, soo sal ick behouden zijn, dan sal ick my steeds in uwe insettingen ²³ vermaken.

23 Ofte, dan sal ick steeds uwe insettingen aenschouwen.

118

Ghy vertreedt alle de gene, die van uwe insettingen af dwalen, want haer bedrogh is ²⁴ leugen.

24 Dat is, bedrieghlick. Want sy en verkrijgen niet door haer bedrogh dat sy hoopten.

[fol. 270v]

119

²⁵ Ghy doet alle godtloose der aerde wech, [als] ²⁶ schuym, daerom hebbe ick uwe getuygenissen lief.

25 Ghy doet wech, Hebr. ghy doet ophouden, of rusten.

26 T.w. dat men wech werpt, als nergens toe deugende. Het is een maniere van spreken genomen by gelijckenisse van de gene die metalen raffineeren, of suyveren. siet Ies. 1. vers 25. Ezech. c. 22. versen 18, … 22. Mal. c. 3. vers 3. Prov. 25. versen 4, 5. And. Het schuym [namelick] alle de godtloose der aerde, hebt ghy te niete gemaeckt.

120

²⁷ [Het hayr] mijnes vleesches is te berge geresen ²⁸ van verschrickinge voor u, ende ick hebbe gevreest voor uwe oordeelen.

AJIN.

27 Dit is hier by gevoeght uyt Iob 4. vers 15. Anders, mijn vleesch schuddet, bevet, tsittert.

28 Hebr. van uwe verschrickinge, Te weten, als ick gedencke de groote gestrengigheyt, die ghy over de godtloose oeffent.

121

Ick hebbe recht ende gerechtigheyt gedaen: en geeft my niet over aen mijne onderdruckers.

122

²⁹ Weest borge voor uwen knecht, ten goede: en laet de hoovaerdige my niet onderdrucken.

29 T.w. dat hem geen quaet wedervaren en sal, ende hanthaeft ende beschermt hem tegen alle sijne vyanden. Of, weest uwen knecht soet, of, lieflick.

123

Mijne oogen zijn besweken, van verlangen na u heyl, ende ³⁰ na de toesegginge uwer rechtveerdigheyt.

30 Ofte, na uwe rechtveerdige toesegginge, T.w. die ghy rechtveerdelick ende trouwelick wilt houden.

124

Doet by uwen knecht na uwe goedertierenheyt, ende leert my uwe insettingen.

125

Ick ben uw’ knecht, maeckt my verstandigh, ende ick sal uwe getuygenissen kennen.

126

’t Is tijt ³¹ voor den HEERE dat hy wercke, [want] ³² sy hebben uwe wet ³³ verbroken.

31 Of, dat de Heere wercke, D. dat hy sijne macht betoone ende doe blijcken, of, dat hy doe het gene dat hy my belooft heeft.

32 Te weten, mijne stoute wederpartijders, van dewelcke versen 121, ende 122. gesproken is.

33 D. sy verwerpense, ende en houdense van geener weerde.

127

Daerom ³⁴ hebbe ick uwe geboden lief, meer dan gout, ja meer dan het fijnste gout.

34 Als of hy seyde: Ick en late niet uwe geboden lief te hebben, al wordense van de boose vernietight: maer ick hebse des te liever ende weerder.

128

Daerom hebbe ick ³⁵ alle [uwe] bevelen, van alles, voor recht gehouden: [maer] ³⁶ allen valschen padt hebbe ick gehaett.

PE.

35 T.w. die ghy gemaeckt hebt, van wat saken die oock zijn, sonder onderscheyt, of uytneminge. Anders, daerom hebbe ick de bevelen van alles, of, in alles verbetert. And. Ick hebbe alle de bevelen van alle, (T.w. van alle menschen) verbetert, T.w. na het richtsnoer van uwe wet.

36 Of, allen wegh der leugenen.

129

Uwe getuygenissen ³⁷ zijn wonderbaer, daerom bewaertse mijne ziele.

37 Hebr. sijn wonderen.

130

^m De ³⁸ openinge uwer woorden geeft licht, de slechte verstandigh makende.

m Psalm 19.19.

38 Ofte, ingangh, dat is, wanneer men maer d’eerste beginselen van uwe wet gesmaeckt heeft, soo haest als mense komt te lesen, ofte t’ondersoecken, soo krijght men terstont groote kennisse door de kracht, ende werckinge des Heyligen Geestes.

131

³⁹ Ick hebbe mijnen mont wijdt open gedaen, ende gehijght: want ick heb ⁴⁰ verlanght na uwe geboden.

39 De sin is: Ick hebbe uwe leere met sulcke begeerte aengenomen, als den besten dranck die men my soude mogen geven, om my te laven in eenen seer grooten dorst: Of, het is eene gelijckenisse genomen van eenen mensche, die hem seer haestet, om yewers daer hy seer groot verlangen na heeft, te komen, ende sijnen mont open doet, om in het loopen sijnen adem beter te halen.

40 Ofte, gehaeckt. Of, Ick hebbe gesnackt na, etc. Siet Psalm 56.2.

132

Siet my aen, weest my genadigh, ⁴¹ na het recht aen de gene die uwen name beminnen.

41 Of, na’t gebruyck, D. gelijck ghy gewoone zijt te doen: Ofte, als het recht ende betamelick is. Siet d’aenteeck. Genes. 40.13.

133

⁴² Maeckt mijne voetstappen vaste in uwen woorde: ende en laet geene ongerechtigheyt over my heerschen.

42 D. geeft dat ick sonder struyckelen mach wandelen in uwe wegen, ende doen na u woort.

134

Verlost my van des menschen ⁴³ overlast, ende ick sal uwe bevelen onderhouden.

43 Ofte, onderdruckinge.

135

^{44 n} Doet u aengesichte lichten over uwen knecht, ende leert my uwe insettingen.

44 D. aensiet my met een schoon ende klaer, ofte blijde gelaet: toont my een teecken uwer goedertierenheyt. Siet d’aenteeck. Numer. 6. vers 25.

n Psalm 4.7.

136

⁴⁵ Waterbeken vlieten af uyt mijne oogen, om dat ⁴⁶ sy uwe wet niet en onderhouden.

TSADE.

45 D. overvloedige tranen.

46 T.w. de godtloose, als vers 158.

137

HEERE, Ghy zijt rechtveerdigh, ende elck een uwer oordeelen is recht.

138

Ghy hebt ⁴⁷ de gerechtigheyt uwer getuygenissen, ende de waerheyt ⁴⁸ hooghlick geboden.

47 Anders, uwe rechtveerdige getuygenissen.

48 Hebr. seer.

139

Mijnen yver ⁴⁹ heeft my doen vergaen, om dat mijne wederpartijders uwe woorden vergeten hebben.

49 Ofte, heeft my onderdruckt. Siet Psalm 69. vers 10.

140

^o U woort is ⁵⁰ seer geloutert, ende uwe knecht heeft het lief.

o 2.Sam. 22.31. Psalm 12.7. ende 18.31. Prov. 30.5.

50 T.w. gelijck het gout ende silver door het vyer gesuyvert ende geloutert wert.

141

Ick ben kleyn ende veracht, [doch] uwe bevelen en vergete ick niet.

142

Uwe gerechtigheyt is gerechtigheyt in eeuwigheyt, ende ⁵¹ uwe wet is de waerheyt.[kolom]

51 D. uwe wet is enckele waerheyt, ja soo waerachtigh als de waerheyt selve. Siet een gelijcke spreucke Ioan. 17.17.

143

Benauwtheyt ende anghst ⁵² hebben my getroffen, [doch] uwe geboden zijn mijne vermakingen.

52 Hebr. hebben my gevonden, als Psalm 116. vers 3.

144

De gerechtigheyt uwer getuygenissen is in der eeuwigheyt: doetse my verstaen, soo sal ick leven.

KOPH.

145

Ick hebbe van gantscher herte geroepen: Verhoort my, O HEERE, ick sal uwe insettingen bewaren.

146

Ick hebbe u aengeroepen, verlost my, ende ick sal uwe getuygenissen onderhouden.

147

^p Ick ⁵³ ben de [morgen-]schemeringe voorgekomen, ende hebbe geschrey gemaeckt: op u woort hebbe ick gehoopt.

p Psalm 5. 4. ende 88.14. ende 130.6.

53 Hebr. ick hebbe de schemeringe (te weten, de schemeringe des dageraets) voorgekomen. Siet d’aent. 2.Reg. 7.5.

148

^q Mijne ⁵⁴ oogen komen de [nacht-]waken te voren, om uwe reden te betrachten.

q Psalm 63.2, 7. ende 90.4.

54 Dat is, ick ben eer wacker geweest, dan de verscheydene nachtwaken, ofte, de morgenwaken aenkomen. Vergelijckt Psalm 63.7.

149

Hoort mijne stemme na uwe goedertierenheyt, O HEERE, maeckt my levendigh na u ⁵⁵ recht.

55 Het welck vereyscht, dat ghy eenen onschuldigen voorstaet tegen sijne boose verdruckers. And. na uwe wijse: alsoo onder vers 156.

150

Die ⁵⁶ quade practijcken najagen, ⁵⁷ genaken [my:] sy wijcken verre van uwe wet.

56 D. die de lasteringe met vlijt soecken ende najagen.

57 D. sy zijn my op de hielen, soo men gemeenelick seyt, te weten, om my te beschadigen.

151

[Maer] ghy HEERE zijt ⁵⁸ naby: ende alle uwe geboden zijn waerheyt.

58 T.w. met uwe hulpe, allen die op u vertrouwen.

152

Van oudts hebbe ick geweten van uwe getuygenissen, dat ⁵⁹ ghyse in eeuwigheyt gegrondet hebt.

RESCH.

59 D. datse soo vaste ende bestendigh zijn, datse niemant sal ommestooten, ofte te niete konnen doen. Christus seyt, hemel ende aerde sullen vergaen, maer mijne woorden sullen blijven staen.

153

Siet mijne elende aen, ende helpt my uyt, want uwe wet en hebbe ick niet vergeten.

154

⁶⁰ Twistet mijne twistsake, ende verlost my: maeckt my levendigh, na uwe toesegginge.

60 Siet Psalm 35. d’aenteeck. op vers 1.

155

Het heyl ⁶¹ is verre van de godtloose, want sy en soecken uwe insettingen niet.

61 Of, zy.

156

HEERE, uwe barmhertigheden zijn ⁶² vele: maeckt my levendigh ⁶³ na uwe rechten.

62 Of, groot.

63 Vergel. boven vers 149.

157

Mijne vervolgers ende mijne wederpartijders zijn vele, [maer] van uwe getuygenissen en wijcke ick niet.

158

Ick hebbe gesien ⁶⁴ de gene die trouwlooslick handelen, ende ’t verdroot my datse u woort niet en onderhielden.

64 D. die, die van u zijn afgevallen, ende by dewelcke noch trouwe, noch geloove te vinden en is.

159

Siet aen, dat ick uwe bevelen lief hebbe, O HEERE, maeckt my levendigh na uwe goedertierenheyt:

160

⁶⁵ Het begin uwes woorts is waerheyt, ende in der eeuwigheyt is al het recht uwer gerechtigheyt.

SCHIN.

65 D. het is uyt de waerheyt voortgekomen, ende sal voorts in eeuwigheyt de waerheyt blijven. Hebr. ’t hooft, ofte, ’t hooftstuck.

161

De Vorsten hebben my vervolght sonder oorsake: maer ⁶⁶ mijn herte heeft gevreest voor u woort.

66 De sin is: Ick en hebbe de menschen niet gevreest, maer hebbe alleen gevreest yets te doen tegen u woort. siet Matth. cap. 10. vers 28.

162

Ick ben vrolick over uwe toesegginge, als eener die eenen grooten buyt vindt.

163

Ick hate de valsheyt, ende hebber eenen grouwel van: [maer] uwe wet hebbe ick lief.

164

Ick love u ⁶⁷ seven mael ’s daeghs, over de rechten uwer gerechtigheyt.

67 Dat is, dickwils, als Lev. 26. vers 18. 1.Sam. c. 2. vers 5. Proverb. 24. vers 16. ende 26.25.

165

Die uwe wet beminnen, hebben grooten vrede, ende ⁶⁸ sy en hebben geenen aenstoot.

68 Siet 1.Ioan. 2. vers 10.

166

O HEERE, ick hope op u heyl, ende doe uwe geboden:

167

Mijne ziele onderhoudt uwe getuygenissen, ende ick hebse seer lief:

168

Ick onderhoude uwe bevelen, ende uwe getuygenissen: want ⁶⁹ alle mijne wegen zijn voor u.

THAU.

69 D. alle mijne gedachten, woorden, ende wercken zijn u bekent, daerom wandele ick oprechtelick voor u, als diens oogen het al sien.

169

O HEERE, laet mijn geschrey voor u aenschijn genaken, maeckt my verstandigh na u woort.

[fol. 271r]

170

Laet mijn smeecken voor u aenschijn komen, ⁷⁰ reddet my na uwe toesegginge.

70 T.w. uyt mijn lijden ende verdriet.

171

Mijne lippen sullen [uwen] lof ⁷¹ overvloedelick uytstorten, als ghy my uwe insettingen sult geleert hebben.

71 Ofte, uytbobbelen, uytgieten, D. overvloedelick uytspreken, gelijck een fonteyne water uytgeeft. siet Psalm 19. op vers 3.

172

Mijne tonge sal sprake houden ⁷² van uwe reden, want alle uwe geboden zijn rechtveerdigheyt.

72 D. van uwe geboden, gelijck’er stracks volght.

173

Laet uwe hant ⁷³ my te hulpe komen, want ick hebbe uwe bevelen verkoren.

73 Of, komen om my te helpen.

174

O HEERE, ick verlange ⁷⁴ na u heyl, ende ⁷⁵ uwe wet is al mijne vermakinge.

74 D. na uwe verlossinge.

75 Als bov. vers 77.

175

Laet ⁷⁶ mijne ziele leven, ende sy sal u loven, ende ⁷⁷ laet uwe rechten my helpen.

76 D. my. Vergelijckt Iudic. 16.30.

77 Hy wil seggen, Laet my dat voorderlick zijn, dat ick uwe geboden gehouden hebbe, achtervolgens uwe belofte.

176

^r Ick ⁷⁸ hebbe gedwaelt ⁷⁹ als een verloren schaep: ⁸⁰ soeckt ⁸¹ uwen knecht, want uwe geboden en hebbe ick niet vergeten.

r Iesa. 53.6. Luce 15.4, etc.

78 Als of hy seyde: Ick hebbe eenen tijt langh niet geweten waer henen ick my soude keeren ofte wenden, te weten, doe my mijne vyanden, ende insonderheyt Saul met de sijne, soo swaerlick vervolghden.

79 Ofte, als een schaep dat verloren gaet. Hebr. een schaep der verdervinge. Siet Deuter. 26. op vers 5.

80 T.w. gelijck een herder het dwalende schaep soeckt: brenght my in den rechten schaepstal, ende geeft my ruste, op dat ick u in vrede ende in stilligheyt dienen moge.

81 D. my, die uw’ knecht ben.