Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Psalm Lxxxix.

De Psalmist looft Godt van wegen sijne goetdadigheyt, ende oock van wegen de getrouwigheyt in het houden sijnes verbonts met David, (die hier oock als een voorbeelt Christi wort voorgestelt) ende met de geloovige opgericht: Als oock van wegen sijne groote macht, ende sorge over sijne Kercke: doch hy klaeght oock over de sware verdruckingen, die der gemeynte Godes wedervaren zijn, biddende om verlossinge uyt deselve.

1

¹ EEn onderwijsinge ² Ethans des Ezrahiters.

1 Siet Psalm 32. vers 1.

2 Siet van desen persoon 1.Reg. 4.31. ende 1.Chron. 2.6. hy heeft geleeft ten tijde van Solomo, ende daer na, als het Koninckrijcke onder sijnen sone Rehabeam is gescheurt, ende Sisak de Koningh van Egypten de vaste steden in Iuda, oock Ierusalem innam, ende den tempel beroofde, 1.Reg. 14.25. ende 2.Chron. 12.2. Van welcke elende ’t schijnt dat de Propheet in desen Psalm klaeght. Sommige nemen’t als een prophetie van elenden die na der hant gevolght zijn.

2

Ick sal de goedertierenheden des HEEREN eeuwighlick singen: ick sal ³ uwe waerheyt met mijnen monde bekent maken, ⁴ van geslachte tot geslachte.

3 Hier spreeckt de Psalmist tot Godt.

4 Hebr. op geslachte ende geslachte.

3

⁵ Want ick hebbe geseyt, Uwe goedertierenheyt sal eeuwighlick gebouwt worden: ⁶ in de hemelen selve hebt ghy uwe waerheyt bevestight, [seggende:]

5 D. ick houde dit voor seker, dat de genade ende goedertierenheyt des Heeren in eeuwigheyt bestaen sal, als een sterck gebouw, dat een onbewegelick fondament heeft.

6 Dese woorden sien op de onbewegelicke vastigheyt der hemelen, ende d’onveranderlicke geregeltheyt der hemelscher lichamen, in aenmerckinge van dewelcke, Godt wil, dat wy de vastigheden sijner beloften, ende de onveranderlickheyt sijner trouwe, sullen afnemen, ende ontwijfelick gelooven. Siet onder versen 37, 38. ende Psalm 119.89.

4

Ick ⁷ hebbe een verbont gemaeckt ⁸ met mijnen uytverkorenen: Ick hebbe mijnen knecht David gesworen:

7 Hier wort Godt selfs sprekende ingevoert.

8 T.w. met David, gelijck stracks volght.

5

Ick sal ⁹ u zaet tot in eeuwigheyt bevestigen: ende ¹⁰ uwen throon opbouwen van geslachte tot geslachte, Sela!

9 T.w. Christum, ende de geloovige.

10 Te weten, het Koninckrijcke Christi. Siet Luce 1. versen 32, 33, 69.

6

^{a 11} Dies loven de ¹² hemelen uwe wonderen, O HEERE, ¹³ oock is uwe getrouwigheyt in de gemeynte der heyligen ¹⁴ .

a Psalm 19.2.

11 Dit zijn nu wederom de woorden des Propheten, ende des volcks Godes, seggende, Daerom loven u de hemelen, Te weten, om dat ghy soo getrouwelick ende vaste houdt het gene dat ghy belooft hebt: Ende daerom houden wy u machtigh genoegh om de belofte, die ghy uwen knecht David gedaen hebt, uyt te voeren.

12 Dat is, de hemelsche creaturen, de Engelen, ende de heylige zielen der verstorvene kinderen Godes, Luce 2.13, 14. Philip. 3.20. Apocal. cap. 7. versen 9, 10, 11, 12.

13 Hy wil seggen, den geloovigen is bekent, dat ghy soo wel den wille, als de macht hebt uwe beloften te volbrengen, dies sy uwe getrouwigheyt in hare vergaderingen prijsen.

14 Verstaet hier by, gelooft, gepresen, verkondight, of yet dergelijcke.

7

Want wie mach ¹⁵ in den hemel tegen den HEERE geschattet worden? [wie] is den HEERE gelijck, ¹⁶ onder de kinderen der stercken?

15 Anders, in de hooge wolcken.

16 Dat is, onder de machtige Heeren ende Vorsten deser werelt: ofte onder de Engelen, die Godt met eene sonderlicke sterckte ende mogentheyt begaeft heeft. Siet boven Psalm 78. vers 25. ende onder 103. vers 20. Dese maniere van spreken staet oock Psalm 29. vers 1.

8

Godt is grootelicks geducht ¹⁷ in den raet der heyligen: ende vreeslick boven alle ¹⁸ die rontom hem zijn.

17 Anders, in de verborgentheyt der heylige: Verstaet, de Kercke of vergaderinge, in dewelcke de verborgentheden des Koninckrijcks Godes worden geopenbaert. Siet Matth. cap. 13. vers 11. Rom. 16. vers 25. 1.Corinth. 4.1. Ephes. cap. 3. vers 4. Ofte oock, de heylige Engelen: als volght.

18 Hebr. sijne rondommigheden: ende verstaet hier de heylige Engelen, die rontom hem staen, als hy in het gerichte sit. Siet 1.Reg. cap. 22. vers 19.

9

O HEERE, Godt der heyrscharen, wie is als ghy, grootmachtigh ¹⁹ O HEERE? ende ²⁰ uwe getrouwigheyt is rontom u.

19 Hebr. Iah. Siet de aenteeckeninge Psalm 68. op vers 5.

20 Hy wil seggen; Heere, Ghy en zijt niet alleen almachtigh, maer oock getrouwe ende waerachtigh.

10

Ghy heerschet over ²¹ de opgeblasentheyt der zee: wanneer hare baren haer verheffen, ²² soo stilt ghyse.

21 Ofte, hoovaerdigheyt: D. over de opswellinge der zee, wanneerse hare baren als uyt een hoovaerdigheyt verheft; het welck alsoo verklaert wort met de naestvolgende woorden. Siet Iob cap. 26. vers 12. ende 38.11.

22 Ofte, soo bedwinght ghyse.

11

Ghy hebt ²³ Rahab verbrijselt als [kolom] ²⁴ eenen verslagenen: Ghy hebt uwe vyanden verstroyt met den arm uwer sterckte.

23 Anders, Egypten, ofte, den Egyptenaer. siet de aenteeckeninge Psalm 87. op vers 4. Het schijnt dat de Psalmist hier siet op den ondergangh der Egyptenaren in de roode zee, Exod. capp. 14. 15.

24 T. w. die in den slagh verwondet wort, ende omme komt.

12

^b De hemel is uwe, oock is de aerde uwe: de werelt ende ²⁵ hare volheyt die hebt ghy gegront.

b Psalm 24.1, 2.

25 D. al het gene daerse mede vervult ende rijckelick versien is. siet Psal. 24. op vers 1. ende 50. op vers 12.

13

Het Noorden, ende ²⁶ ’t Zuyden, die hebt ghy geschapen: ²⁷ Thabor ende ²⁸ Hermon ²⁹ juychen in uwen name.

26 Hebr. de rechter [hant, ofte zijde.]

27 Een bergh in Galilea, Iosu. 19.22. Iudic. 4.6, 12.

28 Een bergh anders Syrion genoemt, Psalm 29.6. Onder den name van dese twee bergen, begrijpt de Psalmist, ’t Westen ende ’t Oosten, ende alsoo het geheele lant van Canaan.

29 D. het is door uwen zegen, datse vruchtbaer ende lustigh zijn, ende den menschen gelijck als toelacchen, ende sich verheugen in de goetheyt Godes.

14

Ghy hebt eenen arm met macht: uwe hant is sterck, uwe rechter hant ³⁰ is hooge.

30 Alsoo dat alles haer moet onderworpen zijn.

15

^c Gerechtigheyt ende ³¹ gerichte zijn de vastigheyt uwes throons: ^d goedertierenheyt ende waerheyt gaen voor u aenschijn henen.

c Psalm 97.2.

31 Ofte, recht, of, oordeel.

d Psalm 85.14.

16

Welgelucksaligh is het volck, ³² het welck het geklanck kent: O HEERE, ³³ sy sullen in ’t licht uwes aenschijns wandelen.

32 Anders, het gejuych. Doch ’t schijnt dat de Psalmist siet op de insettinge Godes van’t blasen op de basuynen, ende het openbaer bewijs van vreughden op de jaerlicksche hooghtijt-feesten, Numer. 10. vers 10. Ende de sin is, dat het volck geluckigh is, het welck des Heeren behoorlicken Godtsdienst weet, ende sijne vreught ende vermakinge daer in heeft.

33 D. sy sullen gestadelick uwe gunste genieten. Siet Psalm 4.7. Of, sy sullen haer leven langh gestiert worden door uwe genade.

17

Sy sullen haer den gantschen dagh verheugen ³⁴ in uwen name: ende door uwe gerechtigheyt verhooght worden:

34 Of, uwes naems halven, D. om dat sy u kennen, ende weten dat ghy soo genadigh ende goedertieren zijt.

18

Want ³⁵ ghy zijt de heerlickheyt harer sterckte: ende door u welbehagen sal onsen ³⁶ hoorn verhooght worden.

35 D. ghy alleen zijt het, door wien u volck versterckt wort, ende in den welcken het sich beroemt.

36 Het woort hoorn wort verscheydentlick genomen. Siet Deut. 33. op vers 17.

19

Want ³⁷ onse schildt ³⁸ is van den HEERE: ende onse Koningh is van den Heyligen Israëls.

37 D. onse beschuttinge ende bescherminge. siet Psal. 47. op vers 10.

38 Of, is des Heeren.

20

Doe hebt ghy ³⁹ in een gesichte gesproken ⁴⁰ van uwen heyligen, ende geseyt, ⁴¹ Ick hebbe hulpe bestelt by eenen heldt: Ick hebbe ⁴² eenen verkorenen uyt den volcke verhooght.

39 Dit verstaen sommige van d’openbaringe die Godt Samuel dede, als hy David tot eenen Koningh woude gesalft hebben, 1.Sam. cap. 16. vers 1. maer andere verstaen ’t van het gene, dat Godt Nathan heeft geopenbaert, 2.Sam. cap. 7. versen 4, 13, etc. welck verstant het beste schijnt te wesen, aengesien de woorden, die Godt tot Nathan sprack, uytdruckelick verhaelt worden, vers 21.

40 Ofte, tot.

41 Dat is, ick hebbe eenen heldt verordent ende met kloeckheyt begaeft, om te zijn een helper ende voorvechter mijnes volcks tegen hare vyanden: Ende verstaet hier David, als blijckt vers 21. die Godes volck hielp ende verloste, kloeckelick voor het selve vechtende, 1.Sam. cap. 18. versen 13, 14, etc. David hier in zijnde een voorbeelt onses Heeren Christi.

42 Te weten, David, dien ick uyt alle de sonen Isai, ja uyt gantsch Israël verkoren hebbe.

21

Ick hebbe David mijnen knecht gevonden: ⁴³ met ^e mijne heylige olie hebbe ick hem gesalft.

43 Hebr. met de olie mijner heyligheyt: D. ick hebbe hem uytwendelick ten Koningh gesalft door de hant Samuels, ten overstaen van de Oudtste in Israël, 1.Sam. 16. vers 13. ende 2.Sam. cap. 5. vers 3. Inwendelick door mededeelinge der gaven des Heyligen Geestes.

e 1.Sam. 16.1, 13.

22

Met welcken mijne ⁴⁴ hant vaste blijven sal: oock sal hem mijnen arm verstercken.

44 Dat is, hulpe, bystant.

23

^f De vyant en sal hem niet ⁴⁵ dringen: ende de ⁴⁶ sone der ongerechtigheyt en sal hem niet onderdrucken.

f 2.Sam. 7.10.

45 T.w. gelijck een schultheere dien dringht ende met dagelicks manen perst dien die hem schuldigh is. Dit woort gebruyckt de Psalmist oock, Psalm 55. vers 16.

46 D. de booswicht, die teenemael der ongerechtigheyt over gegeven is: alsoo staet’er Psalm 79.11. De sone des doots: Ende 2.Thessal. 2.3. De sone des verderfs.

24

Maer ick sal sijne wederpartijders verpletteren voor sijn aengesichte: ende die hem haten sal ick plagen.

25

Ende mijne getrouwigheyt, ende mijne goedertierenheyt sullen met hem zijn: ende ⁴⁷ sijn hoorn sal ⁴⁸ in mijnen name verhooght worden.

47 Siet d’aenteeck. Deut. cap. 33. op vers 17.

48 Dat is, door mijne kracht ende bystant.

26

Ende ick sal sijne hant ⁴⁹ in de zee setten: ende sijne rechter hant ⁴⁹ in de rivieren.

49 .49 Anders, tot aen de zee, tot aen de riveren. Hy wil seggen, ick sal hem macht ende heerschappije geven over de volckeren die aen de zee, ende aen de rivieren woonen. Siet Psalm 72.8.

49 .49 Anders, tot aen de zee, tot aen de riveren. Hy wil seggen, ick sal hem macht ende heerschappije geven over de volckeren die aen de zee, ende aen de rivieren woonen. Siet Psalm 72.8.

27

^{g 50} Hy zal my noemen, Ghy zijt mijn Vader: mijn Godt, ende de rotzsteen mijnes heyls.

g 2.Sam. 7.14. Hebr. 1.4, 5.

50 Ofte, hy sal my [alsoo] aenroepen.

28

Oock sal ick hem ⁵¹ ten eerstgeborenen sone stellen: ’t En ⁵² hooghsten over de Koningen der aerde.

51 D. tot een Hooft mijnes volcks ende mijner Kercke: het welck niet dan ten deele plaetse gehadt hebbende in den persoone Davids, volkomelick volbracht is in Iesu Christo. Siet Coloss. 1.15. Hebr. 1.6. ende 2.10.

52 Dit past alleen op Christum den Koningh aller Koningen, als oock het gene dat vers 30. staet. siet Coloss. 1.18.

29

Ick sal hem mijne goedertierenheyt in eeuwigheyt houden: ende ⁵³ mijn verbont sal hem vaste blijven.

53 D. het gene dat ick hem belooft hebbe.

30

Ende ⁵⁴ ick sal sijn zaet in eeuwig-

54 Siet 2.Sam. cap. 22. op vers 51. ende Psalm 22.30, 31.

[fol. 262r]

heyt setten: ende sijnen throon ⁵⁵ als de dagen der hemelen.

55 D. sijn Rijcke sal geduerigh ende vaste zijn, gelijck de hemel selfs is. siet Psalm 72.5. ende 2.Sam. c. 7. vers 13. Dan. 2.44. ende 7. vers 14. Hebr. 1.8. Dese prophetie en is in Salomo niet vervult, want hy ende sijn Rijcke hebben een eynde genomen, Ierem. c. 22.30. Ezech. 21.25, 26, 27. Soo is dan dese belofte te duyden op Christum den sone Davids na den vleesche.

31

^h Indien ⁵⁶ sijne kinderen mijne wet verlaten: ende in mijne rechten niet en wandelen:

h 2.Sam. 7.14.

56 Dit en kan op Christum niet gepast worden, maer het is te verstaen van andere sonen ofte nakomelingen Davids.

32

Indien sy mijne insettingen ontheyligen: ende mijne geboden niet en houden:

33

Soo sal ick hare overtredinge ⁵⁷ met de roede ⁵⁸ besoecken: ende hare ongerechtigheyt met plagen.

57 Te weten, met eenes menschen roede, 2.Sam. 7.14. D. met matige kastijdinge, tot haren besten, op dat sy sijner heyligheyt souden deelachtigh worden, Hebr. 12.6, 10. siet Iob 9.34.

58 Siet d’aenteeck. Genes. cap. 21. op vers 1.

34

Maer mijne goedertierenheyt en sal ick ⁵⁹ van hem niet wech nemen, ⁶⁰ noch in mijne getrouwigheyt niet feylen.

59 Hebr. breken van met hem, D. alsoo niet, datse soude ophouden van met of by hem te zijn.

60 Hebr. noch en sal niet liegen in, ofte tegen mijne getrouwigheyt, D. van mijne getrouwigheyt aen, of tegen hem te bewijsen.

35

Ick en sal mijn verbont niet ontheyligen: ende ⁶¹ het gene dat uyt mijne lippen gegaen is, en sal ick niet veranderen.

61 D. het gene dat ick mijnen knecht David, ofte yemant van mijne kinderen beloove. Hebr. den uytgangh mijner lippen.

36

ⁱ Ick hebbe eens gesworen ⁶² by mijne Heyligheyt, ⁶³ Soo ick aen David liege!

i Hebr. 6.13, 17, 18.

62 D. by my selven, die de Heylige Godt ben, Gen. 22. vers 16. Iesa. cap. 5. vers 16.

63 Van dese maniere van eedtsweeren, siet Genes. 14. vers 23. ende 26.29. 1.Sam. 14. vers 44. ende 1.Reg. 20.10. Psalm 95. vers 11. Marc. 8.12. staet, Indien desen geslachte een teecken sal gegeven worden: maer Matth. 16.4. staet, hem en sal geen teecken gegeven worden.

37

⁶⁴ Sijn zaet sal in der eeuwigheyt zijn: ende sijn ⁶⁵ throon sal voor mij zijn gelijck de sonne.

64 Siet bov. vers 30.

65 D. Koninckrijcke, Davids Rijcke is een eeuwigh Rijcke, ten aensien, dat Christus, die uyt den zade Davids na den vleesche geboren is, ende dien de Heere den stoel sijnes vaders Davids gegeven heeft, een eeuwigh Koningh is, Luce 1.32.

38

Hy sal eeuwighlick bevestight worden, gelijck de mane, ende de getuyge ⁶⁶ in den hemel is getrouw. Sela!

66 Te weten, voor soo vele als de hemelsche lichamen te verstaen geven de vastigheyt ende onveranderlickheyt die in Godt is. siet boven vers 3. ende onder Psalm 97.6. Ofte, die [T.w. mane] een getrouwe getuyge in den hemel is. Of, ende [hier van] is een getrouwe getuyge in den hemel, Dat is, ick die in den hemel woone, geve hier een getrouwe getuygenisse van.

39

Maer ghy hebt ⁶⁷ [hem] verstooten ende verworpen: Ghy zijt verbolgen geworden tegen ⁶⁸ uwen Gesalfden.

67 Te weten, uwen Koningh, ende u volck. Ethan klaeght hier over de elende der Kercke, die soodanigh was, dat het scheen, dat alle de vorige beloften van geener weerde en waren.

68 Te weten, den Koningh, sommige verstaen Zedekiam, 2.Reg. 25.1, etc.

40

Ghy hebt het ⁶⁹ verbont uwes knechts te niete gedaen: ⁷⁰ Ghy hebt sijne kroone ontheylight tegen de aerde.

69 Te weten, het verbont het welck ghy met uwen knecht, den Koningh, gemaeckt hebt.

70 D. ghy hebt sijn kroone op d’aerde neder geworpen ende vertreden, als een ongeachtt dingh. Hy spreeckt van de kroone des Koninckrijcks Iuda, welcke David eertijts gehadt ende gedragen heeft. Siet d’aenteeck. Exod. 29.6.

41

Ghy hebt alle ⁷¹ sijne mueren doorgebroken: Ghy hebt sijne vestingen ⁷² neder geworpen.

71 T.w. des Koninghs. Verstaet de mueren van de stadt Ierusalem. Siet 2.Reg. 25.10, 13. Psalm 80.13.

72 Ofte, vermorselt. Hebr. tot vermorselinge gestelt.

42

^k Alle die den wegh voorby gingen, hebben hem berooft, sijnen nabueren is hy tot eenen smaet geweest.

k Psalm 80.13.

43

⁷³ Ghy hebt de rechter hant sijner wederpartijders verhooght: Ghy hebt alle sijne vyanden verblijdt.

73 T.w. haer gevende de macht ende couragie, om u volck den krijgh aen te doen, Ia om het selve te overwinnen, als Iob 40.9.

44

Ghy hebt oock de scherpte sijnes sweerts ⁷⁴ omgekeert: ende ⁷⁵ en hebt hem niet staende gehouden in den strijt.

74 Dat is, doen ommeliggen: Dat is, ghy en hebt hem in de oorloge geen overwinninge gegeven, gelijck ghy wel eer gedaen hebt.

75 Dat is, ghy en hebt hem geene kracht gegeven, om den strijt te vernieuwen, ende sijnen vyanden het hooft te bieden: Maer ghy hebt hem voor sijne vyanden laten vallen ende vlieden.

45

⁷⁶ Ghy hebt ⁷⁷ sijne schoonheyt doen ophouden: ende ghy hebt ⁷⁸ sijnen throon ter aerde neder gestooten.

76 Hebr. ghy hebt doen ophouden van sijne reynigheyt.

77 Te weten, des Koninghs: Ende verstaet hier door de schoonheyt, de heerlickheyt ende glorie des Koninckrijcks, welcke de vyanden van Godes Kercke hadden te schande gemaeckt.

78 Dat is, sijn Koninckrijcke.

46

Ghy hebt de dagen ⁷⁹ sijner jeught verkortet: Ghy hebt hem met schaemte overdeckt, Sela!

79 Dat is, sijner kracht ende sterckte. Dit verstaen sommige van het bloeijende Koninckrijcke Davids ende Salomons, andere van Iojachin, die achtien jaer oudt zijnde, begon te regeeren, ende en regeerde maer drie maenden, 2.Reg. 24.8, 10.

47

⁸⁰ Hoe lange, O HEERE? Sult ghy u ⁸¹ steeds ⁸² verbergen? sal uwe grimmigheyt branden als een vyer?

80 Te weten, sult ghy ons verlaten. Siet dergelijcke klaghten Psalm 13. vers 2. ende 79. vers 5.

81 Siet Psalm 13. op vers 2.

82 Dat is, uwe gunste ons ontrecken?

48

Gedenckt ⁸³ van hoedanige ⁸⁴ eeuwe dat ick ben: Waerom soudt ghy aller menschen kinderen ⁸⁵ te vergeefs geschapen hebben?

83 Dat is, hoe kort dat mijn leven is.

84 Siet Psalm 39. vers 6.

85 Te weten, haer uyt deser werelt halende, soo haest als sy daer in gekomen zijn, sonder datse den tijt ende middel hebben om u te kennen ende te loven.

49

Wat man leeft’er die ⁸⁶ den doot niet [kolom] sien en sal? ⁸⁷ Die ^l sijne ziele sal bevrijden ⁸⁸ van ’t gewelt des grafs? Sela!

86 Dat is, die niet en sal sterven. Siet dergelijcke wijse van spreken Luce cap. 2. vers 26. Ioan. 8.51.

87 De sin is, Wat is’t van noode, dat ghy uwe macht te werck stelt, om ons te vernielen, aengesien wy doch in geenderley wijse den doot konnen ontgaen.

l Psalm 49.10, 16.

88 Hebr. van de hant des grafs, of, der helle. Hebr. scheol.

50

Heere, waer zijn uwe vorige goedertierenheden, ^m [die] ghy David gesworen hebt by uwe trouwe?

m 2.Sam. 7.15.

51

Gedenckt Heere ⁸⁹ aen den smaet uwer knechten, dien ick in mijnen boesem drage [van] ⁹⁰ alle groote volcken.

89 Verstaet dit van het smaden ende spotten der vyanden, die het volck Godes in hare elende ende bedroefden staet bespotten, belacchende haren Godesdienst ende haer vertrouwen op haren Godt.

90 Dat is, allerley: Anders, van alle de menighte der volckeren, T.w. die my bespotten ende onteeren.

52

Daer mede, O HEERE, uwe vyanden smaden, daer mede sy ⁹¹ de voetstappen uwes Gesalfden smaden.

91 D. de daden ende regeeringe uwes Koninghs. Het welck in sulcker voege verstaen moet werden van de Koningen van Iuda, dat het bysonderlick is te duyden op Iesum Christum den eeuwigen Koningh der Kercke, van den welcken voorseyt is Genes. cap. 3. vers 15. dat hem de slange de versenen soude vermorselen. Sommige duyden dit smaden van de voetstappen des Gesalfden, op het bespotten van de trage toekomste des Messiae.

53

⁹² Gelooft zy de HEERE in der eeuwigheyt, ⁹³ Amen, ja Amen.

92 De Psalmist besluyt de sware klaghte die hy in desen Psalm gedaen heeft, met een vertrouwen van verlossinge uyt dit sware kruys, sich verblijdende in het midden sijner elenden. siet Rom. cap. 7. versen 24, 25. ende 2.Corinth. cap. 1. versen 3, 4.

93 Siet Psalm 41.14.