Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxviij. Capittel.

Iob vertoont hebbende de kloeckheyt des menschelicken vernufts in de dingen deser werelt, vers 1, etc. verklaert datse niet te vergelijcken en is met de hooge wijsheyt Godts, die onweerdeerlick, ende nieuwers te vinden en is, 12. dan by Godt, diese heeft, ende gebruyckt, 23. voeght daer by waer in de rechte wijsheyt des menschen gelegen zy, 28.

1

¹ GEwisselick daer is voor het silver een ² uytgangh, ende een plaetse voor het gout ³ datse smelten.

1 Iob vertoont hebbende, dat Godt oock eenige boose in dit leven straft, hoewel niet alle, ende merckende dat sijne vrienden dit niet verstaen en konden, wil nu leeren, dat de oordeelen Godts voor ons onbegrijpelick zijn, ende dat de mensche wel vernuftigh is, om vele aerdtsche dingen uyt te vinden, ende te begrijpen, hier versen 1, 2, etc. maer niet om de redenen der wonderbare regeeringe Godts te doorgronden, ond. vers 12, etc.

2 D. plaetsen in de aerde, daer het uytgegraven wort. Om dese uyt te vinden, ende het silver van aerde, steen, ende de andere metallen te onderscheyden, heeft de mensche wetenschap genoegh: ende alsoo in’t volgende.

3 T.w. de konstenaers, ofte, daer het gesmolten wort. Siet boven cap. 4. op vers 19.

[fol. 231r]

2

Het yser wort uyt ⁴ stof genomen: ende [uyt] ⁵ steen wort koper gegoten.

4 Dat is, uyt de aerde.

5 Den welcken sommige Cadmiam noemen: voegende daer by den steen Chalcitem, uyt welcke men meynt, dat het koper gemaeckt wort, Plin. natural. Histor. lib. 34. capit. 1. ende 2. Andere vertalen dese woorden; De steen wort [tot] koper gegoten. Ofte, de steen giet het koper uyt. Ofte, [uyt] gegoten steen [komt] koper.

3

⁶ Het eynde ⁷ [dat Godt] gestelt heeft voor de ⁸ duysternisse, ende ⁹ al het uyterste ondersoeckt ¹⁰ hy; het gesteente der ¹¹ donckerheyt, ende der schaduwe des doots.

6 D. de uyterste palen van alle groeven, kuylen, holen, ende speloncken der aerde.

7 Andere voegen hier in het woort mensche, ende vertalen dit vers aldus: [De mensche] stelt een eynde voor de duysternisse, ende voor alle voleyndinge, die hy ondersoeckt: als het gesteente der donckerheyt, ende des doots schaduwe.

8 Verstaet de dingen, die in het alderdiepste, ende duysterste der aerde verborgen liggen, als metallen, gesteenten, etc. gelijck blijckt uyt de volgende woorden.

9 Ofte, alle volmaecktheyt, D. al wat dienstigh is, om eenige wercken daer uyt, ofte, daer mede te maken.

10 T.w. de mensche.

11 D. het welck in het doncker is. Van des doots schaduwe siet bov. 3. op vers 5.

4

¹² Breeckter een beke door, by den genen die daer woont; ¹³ [de wateren] ¹⁴ vergeten zijnde van den voet, worden van den mensche uytgeputtet, [ende] gaen wech.

12 D. soo het gebeurt, dat het hol der mijne, der men eenige metallen, ofte gesteenten uytgraeft, vol water wort, het welcke daer in sackt, ende inbreeckt van eenige nabuerige plaetse, verlatende alsoo sijne oude groeve, ende de gene, die daer by woonden.

13 T.w. der beke.

14 D. welcke wateren de voet des menschen niet doorgaen en kan van wegen de groote diepte. De sin is, hoewel de wateren, die uyt den voorgemelden vloet in de mijne vallen, soo diepe zijn, datse van den voet des menschen vergeten zijn, dat is, niet en konnen doorgaen worden, nochtans wordense door de konste, ende den arbeyt des menschen uytgeputtet, datse wech geraken. Ofte aldus: [Daer de wateren] van den voet vergeten waren. Dat is, daer te voren geen water en was geweest, ofte eenigh van den voet gevoelt.

5

Uyt de aerde, komt ¹⁵ het broot voort: ende onder haer ¹⁶ wortse verandert als ofse vyer ware.

15 Dat is, het koorn, daer uyt het broot gebacken wort.

16 Dat is, heeft binnen in haer aderen, ende lagen van sulpher, ende vyerige materie, die de menschen weten uyt te vinden.

6

¹⁷ Hare steenen ¹⁸ zijn de plaetse van den Saphyr: ende ¹⁹ sy heeft ²⁰ stofkens van gout.

17 Te weten, der aerde.

18 Dat is, hebben by sich Saphyr steenen, die de mijnwerckers uytgraven. Siet van dit gesteente oock onder vers 16. item Exod. 24. vers 10. ende 28.18. Cant. cap. 5. vers 14.

19 T.w. die plaetse.

20 Dat is, zandekens van gout, die onder de aerde gemenght zijn, ende daer uyt door het vernuft, ende werck des menschen, gesamelt, ende gescheyden worden.

7

De ²¹ roofvogel en heeft het ²² padt niet gekent; ende de ooge der ²³ kraeye en heeft het niet gesien.

21 Verstaet, eene soorte van een vogel, die gierigh tot rooven zijnde, seer nauwe de verborgene plaetsen doorsoeckt.

22 Te weten, om tot de voorgemelde plaetse te geraken.

23 Van dewelcke men schrijft, datse een seer scherp gesichte heeft. Siet Levit. cap. 11. op vers 14.

8

De ²⁴ jonge hooghmoedige dieren en hebben ²⁵ het niet betreden: de felle leeuw en heeft daer over niet henen gegaen.

24 Hebr. de sonen van het, etc. Vergelijckt onder 41.25.

25 D. het padt, ofte stege, dewelcke leydt na de plaetse des gouts, ende der edel gesteenten. Verstaet hier by: Hoewel geene dieren tot die plaetse konnen indringen, door eenige uytnementheyt, die in haer is, dat nochtans de mensche sulcks doen kan door sijn vernuft, ende arbeyt.

9

²⁶ Hy leght sijne hant aen de ²⁷ keyachtige [rotze:] ²⁸ hy keert de bergen van den wortel om.

26 Te weten, de mensche.

27 Dat is, de alderhardste steenrotzen.

28 Te weten, met die te verdeelen, te effenen, uyt te hollen, etc. om metallen, ende gesteenten daer uyt te halen, ofte om vloeden, beken, ende fonteynen daer uyt te trecken, ofte om het lant tot de bouwinge bequaem te maken.

10

In de rotzsteenen ²⁹ houwt hy stroomen uyt: ende sijne ooge siet al ³⁰ het kostelicke.

29 Hebr. splijt, ofte, klieft hy rivieren; Dat is, hy maeckt groeven in de rotzen, om het water daer in te locken, die dan tot rivieren, ende beken, ofte andere gebruycken dienen souden.

30 Als gout, silver, ende edele gesteenten, die in de aerde verborgen liggende, door het graven van den mensche ontdecket worden.

11

Hy bindt de ³¹ rivieren toe, dat niet een ³² traen uyt en komt, ende het verborgene brenght hy uyt in’t licht.

31 T.w. die onder de aerde verborgen zijn.

32 Hebr. van het geween, ofte, getraen: Dat is, datter geen water daer van en kan opbreken, ende uytvloeijen in de mijnen. Verstaet, dat de mensche de rivieren toedamt ende opdrooght, waer door het kostelicke, dat daer in verborgen was, ontdeckt wort.

12

³³ Maer de wijsheyt, van waer salse gevonden worden? ende waer is de plaetse des verstants?

33 Als of hy seyde: De mensche kan wel kostelicke dingen, die in de aerde verborgen zijn, door sijne wetenschap, ende arbeyt uytvinden, maer die verborgene wijsheyt, waer door de redenen van Godts oordeelen ten vollen verstaen worden, en kan hy niet bekomen.

13

De mensche en weet hare weerde niet: ende sy en wort niet gevonden in’t lant ³⁴ der levendigen.

34 Dat is, onder de menschen, die op der aerde leven. Vergelijckt Psalm 27. vers 13. ende 142.6. Iesa. 38.11. ende 53.8.

14

^a De ³⁵ afgront seyt, Sy en is in my niet: ende ³⁶ de zee seyt, Sy en is niet by my.

a Iob 28.22.

35 Verst. de diepte der wateren, die onder de aerde, ja in het onderste der selver zijn. Siet Genes. 1. op vers 2.

36 Verst. het deel der zee, dat boven op de aerde drijft. Vergel. Genes. 1. op vers 10.

15

^b Het ³⁷ gesloten gout en kan voor haer niet gegeven worden: ende met silver en kan haren prijs niet worden opgewogen.

b Prov. 3.14. ende 8.11, 19. ende 16.16.

37 Siet 1.Reg. 6. op vers 20.

16

Sy en kan niet geschatt worden tegen fijn gout van ³⁸ Ophir, tegen den kostelicken ³⁹ Schoham, ofte den ⁴⁰ Saphyr.

38 Siet 1.Reg. cap. 9. op vers 28.

39 Siet Genes. cap. 2. op vers 12. Vele houden desen steen voor den Onichsteen, ofte Sardonix, wiens koleur is uyt den witten, ende rooden in een gemenght, gelijck de nagelen des menschen.

40 Een edel gesteente, van hemelsch koleur, blinckende met goudene stipkens.

17

Men kan het gout, ofte het ⁴¹ cristal haer niet gelijck weerdeeren: oock en isse [niet] te verwisselen voor een ⁴² kleynoot van ⁴³ dicht gout.

41 Anders, seer blinckende peerle, ofte, den diamant.

42 Hebr. vat. Siet Genes. 24.53. Numer. 31.50. 1.Sam. 6.8. 2.Reg. 20.13. Esth. 1.7.

43 Siet 1.Reg. 10. op vers 18.

18

⁴⁴ De Ramoth, ende ⁴⁵ Gabisch en sal ⁴⁶ niet gedacht worden: want de treck der wijsheyt is meerder dan der ⁴⁷ Robijnen.

44 Eenige verstaen door dit woort Korael, andere een edel gesteente, genaemt Sandastros, ofte Garamantites.

45 De name (na eeniger gevoelen) van een peerle groeijende in de schelpe van eenen visch, by den Latijnen genaemt Unio, om dat geene twee onverscheyden en wassen. Andre verstaen daer door een seker edel gesteente.

46 T.w. als men gewagh maeckt van de weerde der wijsheyt.

47 Het woort beteeckent een gesteente, dat root van koleur geweest is, uyt het gene, dat verhaelt wort Thren. 4.7.

19

Men kan den ⁴⁸ Topaz van Moorenlant haer niet gelijck weerdeeren: ende by het fijn loutergout en kanse niet geschatt worden.

48 Een edel gesteente van groen koleur. Siet van het selve Exod. c. 28. vers 17. ende 39.10.

20

^c Die wijsheyt dan, van waer komtse? ende waer is de plaetse des verstants?

c Iob 28.12.

21

Want sy is verholen voor de oogen aller levendigen; ende ⁴⁹ voor het gevogelte des hemels isse verborgen.

49 Hy noemt de vogelen, om datse hooge vliegen, ende verre sien, ende nochtans niet geraken en konnen tot de plaetse, daer de wijsheyt verborgen is: want de volmaeckte wijsheyt alleene te vinden is in Godt, die daer van de redelicke creaturen soo vele mede deelt, als het hem belieft.

22

^{d 50} Het verderf, ende de doot seggen; ⁵¹ Haer geruchte hebben wy met onse ooren gehoort.

d Iob 28.14.

50 Hy bedeelt alle plaetsen in drie, in de middelste, daer in de levendige menschen zijn, in de hooghste, daer in de vogelen vliegen; ende in de onderste, daer in de doode zijn, ende al wat vergaen is. Vergelijckt hier mede bov. 26. d’aent. op vers 6.

51 T.w. der verborgener wijsheyt. De sin is, datse van dese geene kennisse en hebben, maer alleen een geruchte, datse in wesen zy. Vergel. bov. vers 14.

23

⁵² Godt verstaet haren ⁵³ wegh: ende hy weet ⁵⁴ hare plaetse.

52 D. niemant anders dan Godt.

53 D. de wijse, hoe men de wijsheyt vinden kan, hoedanigh sy is, ende wat werckingen datse heeft, ende wat beleyt, ende eynde daer in.

54 T.w. daerse te vinden is, namelick, alleen in hemselven, Matth. 11.27.

24

Want hy schouwt ⁵⁵ tot aen de eynden der aerde: hy siet onder alle de hemelen.

55 De sin is, dat Godts wijsheyt oneyndelick, ende onbepaelt is, 1.Cor. 2.10. Hebr. 4.13.

25

⁵⁶ Als hy ⁵⁷ den wint het gewichte maeckte; ende ^e de wateren opwoegh in mate:

56 Hy wil seggen, dat de wijsheyt, die in Godt verborgen is, haer eenighsins geopenbaert heeft door de scheppinge der werelt.

57 De sin is, dat Godt allen schepselen na sijne wijsheyt niet alleen het wesen heeft gegeven, maer dat hyse oock heeft gestelt in order, gewichte, ende mate, ende deselve ingestort hare eygenschappen, ende manieren van werckingen.

e Prov. 8.29.

26

Als hy den regen een gesette ⁵⁸ order maeckte; ende ⁵⁹ eenen wegh voor het weerlicht ⁶⁰ der donderen;

58 T.w. hoe, waer, wanneer, ende waer toe hy den regen, donder, blicksem, etc. soude laten vallen.

59 Vergel. onder 38.25

60 Hebr. der stemmen. Alsoo Exod. 9.23. 1.Sam. 7.10. ond. 37.4, 5. Psalm 29.3.

27

Doe ⁶¹ sagh hy ⁶² haer, ende ⁶³ verteldese; hy ⁶⁴ schicktese, ende oock ⁶⁵ doorsocht hyse.

61 Vergel. Gen. 1.31.

62 T.w. de wijsheyt, van dewelcke hier gesproken wort.

63 D. openbaerdese, ende gaf den menschen stoffe, om die te vertellen, ende te verkondigen.

64 D. hy ordineerdese tot het eynde, daer toe hyse geopenbaert hadde.

65 D. hy toonde, dat hyse met de aldervolmaecktste doorsoeckinge, ende alderwijste bedenckinge den menschen voorgestelt hadde, op datse die met eerbiedinge nasoecken, ende met ootmoet vereeren souden.

28

Maer tot den mensche heeft hy geseyt; Siet, ^{f 66} de vreese des Heeren is de wijsheyt: ende van het quade te wijcken, is het verstant.

f Psal. 111.10. Prov. 1.7. ende 9.10.

66 Als of hy seyde; De verborgene wijsheyt, waer door ick de werelt, ende daer in de menschen regeere, is voor my; maer de wijsheyt, die ick voor den menschen behouden hebbe, is dat sy my vreesen na ’t voorschrift van mijnen geopenbaerden wille. siet Deut. 29. op vers 29.