Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

Alsoo Eliphaz gedreven hadde, dat Godt t’allen tijden alle godtloose gestraft hadde, wort hy van Iob wederleyt met de algemeyne ervarentheyt der vromen, vers 1. Iob verhaelt de boose wercken der godtloosen, 2. mitsgaders hare gemackelicke doot, 19. hoewelse geweldigers zijn, 21. maer dat Godt gerechtigh is, die haer doen siet, ende straft, 23. Dit al wil hy houden staende, 25.

1

¹ WAerom en souden van den Almachtigen ² de tijden niet ³ verborgen zijn, dewijle sy, ⁴ die hem kennen, ⁵ sijne dagen niet en sien?

1 De sin is, soo Godt van het beginsel der werelt af de boose hier altijt heeft gestraft, gelijck Eliphaz boven cap. 22. versen 15, 16. geseyt heeft, dat soude openbaerlick gebleken hebben: maer het en heeft niet gebleken: want het belieft Godt de tijden sijner straffen te verbergen. Soo is dan het seggen van Eliphaz onvast.

2 Dat is, de straffen, die op sekere tijden van Godt bestemt over de boose, gesonden worden.

3 T.w. voor de menschen. Siet Actor. 1.7.

4 Dewelcke zijn de ware geloovige, ende Godtvreesende.

5 Te weten, in dewelcke Godt hier de godtloose straft. Soo wort de dagh des Heeren genomen voor den dagh in den welcken hy sijne oordeelen uytvoert, Ies. c. 2. vers 12. ende 13. vers 6. Ier. 46.10. Ioël 2.11. Vergelijckt bov. cap. 20. vers 28. Prov. cap. 6. vers 34. ende 11.4. alwaer sy genoemt zijn dagen van Godts toorn, wrake, ende verbolgentheyt. Sommige nemen het in ’t gemeyn van de dagen der vergeldinge over goede ende quade.

2

⁶ Sy ^a tasten ⁷ de lantpalen aen; de kudde roovense, ende ⁸ weydense.

6 T.w. de godtloose. Iob geeft reden, waerom hy geseyt hadde, dat de tijden van de straffen des Almachtigen verborgen zijn, die hy tegen de boose in den tijt, die hem alleen bekent is, uytvoert.

a Deut. 19.14. ende 27.17. Prov. 22.28. ende 23.10.

7 T.w. de lantpalen van hare naesten, die sy met gewelt innemen, om hare erven wijder uyt te breyden. Siet Deuter. 19. vers 14. ende cap. 27. vers 17. Prov. 22.28.

8 T.w. openbaerlick in haer eygen lant, ofte selfs in het lant datse haren naesten ontnomen hebben, ende dat, sonder van yemant vreese te hebben, ofte gestraffet te worden.

3

Den ezel der weesen drijvense wech, den osse eener weduwe ⁹ nemen sy te pande.

9 Het welck Godt verbiedt, Exod. 22. vers 26. Deut. c. 24. versen 6, 10, 12, 13, 17.

4

Sy doen de nootdruftigen ¹⁰ wijcken van den wegh: t’samen ^b versteken sich de elendige des lants.

10 Te weten, door haren hooghmoedt, wrevel, ende het gewelt datse over al plegen, ende dat de elendige ontsien.

b Prov. 28.28.

5

Siet, sy zijn ¹¹ woudt-ezelen in de woestijne; sy gaen uyt tot haer werck, makende hen vroegh op ten roove: ¹² ’t vlacke velt is ¹³ hem tot ¹⁴ spijse, [ende] den ¹⁵ jongeren.

11 D. als woudtezelen, die onder het wildt-gedierte seer wildt, ontemmelick, ende wreet zijn. Vergel. Genes. c. 16. vers 12. ond. 39.8. Ier. 2. vers 24. Hos. 8.9.

12 Anders, wildernisse.

13 T.w. den boosen, ende geweldigen.

14 Hebr. broot.

15 D. sijne kinderen, huysvolck, ende knechten, die hen in het rooven ten dienste staen.

6

Op den velde ¹⁶ maeijense ¹⁷ sijn voeder: ende den wijnbergh des ¹⁸ godtloosen lesen sy af.

16 T.w. sijne jongers, ofte arbeytslieden.

17 T.w. des godtloosen, D. daer mede hy hem voedet.

18 Die hen onbeloont laet. Anders kan dit vers aldus vertaelt worden: Op het velt, T.w. dat hen niet toe en komt; maeijen sy elck sijn voeder, ofte des selven, te weten, ackers voeder: ende, ofte, ja den wijnbergh des godtloosen lesen sy af, te weten, dien sy voor godtloos houden, ofte, soodanigh in der waerheyt is, maer dien sy niet meer, dan de vroome, sparen en willen. Ofte hy noemt den wijnbergh des godtloosen, den welcken de godtloose berooft, ende sijnen naesten ontweldight. Anders aldus: Ende de godtloose leset den wijnbergh af, te weten, van andere.

7

Den ¹⁹ naeckten laten sy vernachten sonder kleedinge; die geen decksel en [heeft] tegen de koude.

19 T.w. daghlooner, ofte daghwercker, dien sy loon schuldigh zijn.

8

Van den stroom ²⁰ der bergen ²¹ wordense nat, ende ²² sonder toevlucht zijnde, ²³ omhelsense de steenrotzen.

20 D. die van de bergen afloopt.

21 T.w. de voorgemelde daghlooners, ende arbeytslieden.

22 D. sonder vertreckplaetse, daerse in den tijt des regens, ende onweders sich souden mogen bergen.

23 Dat is, om vry te zijn van het ongemack der lucht, van koude, wint, ende vochtigheyt, kruypense in de speloncken, die hier ende daer in de steenrotzen zijn.

9

²⁴ Sy rucken het weesken ²⁵ van de borst, ende ²⁶ [dat] over den armen is, nemen sy te pande.

24 Te weten, de godtloose.

25 Te weten, om de moeder tot haer slavisch werck voort te jagen: ofte, om het weesken tot een slave te maken, ende daer na selve te gebruycken, ofte, daer voor te verkoopen.

26 Dat is, sijne kleedinge, ofte sijn decksel.

10

^c Den ²⁷ naeckten doen sy wech gaen sonder kleet; ²⁸ ende hongerigh [die] garven dragen.

c Levit. 19.13.

27 T.w. arbeyder, ofte daghwercker, gelijck het blijckt uyt het volgende. Vergelijckt boven vers 7.

28 Anders, ende sy zijn hongerigh, [die] garven ofte schooven dragen, te weten, de schooven der godtloose tyrannen.

11

Tusschen ²⁹ hare ³⁰ mueren perssen ³¹ sy olye uyt; treden de wijnperssen, ende ^d zijn dorstigh.

29 Te weten, der boosen.

30 Dat is, woonplaetsen.

31 T.w. de arme, ende nootdruftige wercklieden, van dewelcke siet boven versen 5, 7, 10.

d Deut. 25.4. Iacob. 5.4.

12

Uyt de stadt ³² suchten de lieden, ende de ziele der verwondden schreeuwt uyt: nochtans en beschickt Godt niet ³³ ongerijmts.

32 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick het suchten, ende kermen der gener, die verdruckt zijn. siet Exod. 2.24. ende 6.4. Ezech. 30.24.

33 Siet boven 1. op vers 22. De sin is, hoewel Godt dese ongerechtigheden laet geschieden, soo en doet hy nochtans niet onbetamelicks, ende dat eenige berispinge onderworpen zy.

13

Sy zijn onder de wederstrevers des ³⁴ lichts; sy en kennen ³⁵ sijne wegen niet: ende sy en blijven niet op sijne paden.

34 Soo wel van het gene, dat aengeboren is, als van het gene dat gekregen wort uyt Godes woort, ende de aenschouwinge sijner wercken.

35 Siet Genes. 18. op vers 19.

14

Met ³⁶ het licht staet de moorder op, ^e doot den armen, ende den nootdruftigen: ende des nachts is hy als een dief.

36 T.w. des daeghs. siet bov. 17.12. ende d’aenteeck.

e Psalm 10.8, 9.

15

^f Oock neemt de ooge des overspeelders de ³⁷ schemeringe waer, ³⁸ seggende; ^g Geen ooge en sal my sien: ende ³⁹ hy leght een ⁴⁰ decksel op het aengesichte.

f Prov. 7.8, 9.

37 Verst. de avontschemeringe, van dewelcke siet 2.Reg. 7. op vers 5.

38 T.w. by hemselven, D. denckende in sijn herte. siet Genes. 20. op vers 11.

g Psalm 10.11.

39 D. hy vermomt sijn aengesichte, om niet gekent te worden.

40 Hebr. eygentlick, verberginge.

16

In de duysternisse doorgraeft ⁴¹ hy de huysen, [die] ⁴² sy hen des daeghs ⁴³ afgeteeckent hadden: ^h sy ⁴⁴ en kennen het licht niet.

41 Te weten, de moorder, van dewelcke gesproken is vers 14.

42 T.w. de moorder met sijne metgesellen.

43 D. die sy loerende op hares naesten goet, gemerckt hadden, om deselve des nachts te doorbreken, ende te overweldigen.

h Iob 38.15. Ioan. cap. 3. vers 20.

44 Niet kennen, heet hier niet begeeren, nochte soecken, maer haten, ende vlieden, om niet betrapt ende ontdeckt te worden. Vergelijckt Ierem. 8.7. Rom. 3.17.

17

Want de morgenstont is ⁴⁵ hen t’samen ⁴⁶ de schaduwe des doots: als mense

45 Dat is, hen allen.

46 Verstaet als de schaduwe des doots, dewelcke seer schrickelick, ende vreeselick is, ja als de doot selve. Soo in’t volgende. Vergelijckt boven 3. op vers 5. ende 10. op vers 21.

[fol. 230r]

kent, zijnse [in] de ⁴⁷ schricken van des doots schaduwe.

47 Dat is, sulcke schricken, als uyt des doots schaduwe voort komen.

18

⁴⁸ Hy is ⁴⁹ licht op het vlacke der wateren; ⁵⁰ vervloeckt is ⁵¹ haer deel op der aerde: hy en wendt sich niet tot ⁵² den wegh der wijngaerden.

48 Namelick, de boose.

49 Dat is, wacker, rap, snel, te weten, om ter zeewaert in met schepen de vlucht te nemen, soo hy in sijne diefte betrapt is, ofte om daer in op roof te leven. Of, na sommiger gevoelen, datse in het verrichten harer dieverije soo snel ende wacker zijn, als de schepen te water.

50 De wooningen, die de straetschenders te lande hebben, zijn gemeenlick onvruchtbare, woeste, wilde ende ongebouwde plaetsen. Soodanigh lant wort vervloeckt geheten, Genes. 3.17. daer en tegen een wel bearbeyt, ende vruchtbaer lant gezegent, Genes. 27.27. Ofte, verstaet in het gemeen, datse van Godt en alle menschen, met al datse hebben, vervloeckt zijn.

51 Verstaet het deel der boosen: van dewelcke hy hier spreeckt in het veelvoudigh getal, daer hy nochtans van deselve in’t voorgaende, ende volgende deses vers maer het eenvoudige gebruyckt. Het is eene veranderinge des getals. Alsoo onder vers 23. ende 32.8. Vergelijckt boven 21. op vers 10.

52 Verstaet den gemeenen wegh, die door het gebouwde, ende bewoonde lant gaet, ende van velen betreden wort.

19

⁵³ De drooghte, mitsgaders de hitte, nemen de sneeuwateren wech; [alsoo] het graf [de gene die] gesondiget hebben.

53 D. gelijck de sneeuwateren, die scherp, ende doordringende zijn, op eene dorre aerde gevallen zijnde, door de hitte des daeghs lichtelick indrincken, ende verteert worden; alsoo gaen vele sondaren soetkens uyt, wanneer haren sterfdagh gekomen is, sonder lange onder vele smerten te queelen. Hy beschrijft aldus de uyterlicke geluckigheyt, die de godtloose in haer sterven, na des werelts aensien hebben.

20

De ⁵⁴ baermoeder vergeet sijner, ⁵⁵ het gewormte is hem soet, ⁵⁶ sijns en wort niet meer gedacht: ende ⁵⁷ het onrecht wort gebroken als een hout.

54 D. sijne moeder, die hem, namelick, den godtloosen in haren lijve gedragen, ende ter werelt gebracht heeft, sal sijns niet meer gedencken: soo wel om de groote sonden, die hy in sijn leven heeft bedreven, als oock om dat hy daer om van de vrome sal ongeacht blijven.

55 Dat is, de doot, die de wormen in de lichamen voort brenght, is hem gemackelick, ende als een soeten slaep, om datse den lichamen, voor het toekomende gerichte, geene smerte aen en doet. Vergelijckt boven 21.33.

56 Dat is, men laet hem daer hy is, sonder op hem meer te dencken, soo dat sijn lichaem in den grave neffens andere met vrede gelaten wort.

57 Dat is, de ongerechtige. Alsoo Psalm 107.42. item Proverb. 13.6. sonde, voor sondaer, Prov. cap. 14. vers 1. dwaesheyt, voor dwase. Siet oock onder 35. op vers 13. De sin is, dat de gene, die verkeertheyt, ende boosheyt plegen, dickwils gemackelick sterven, gelijck wanneer een dorre hout haestelick, ende lichtelick in stucken gebroken wort, sonder groote moeyte, ofte arbeyt.

21

De onvruchtbare [die] niet en baert, ⁵⁸ teert hy af: ende de weduwe en doet hy niet goets.

58 In sulcken sin is het Hebreeusch woort gevonden, Psalm 49. vers 15. ende 80.14. Ierem. 2.16. ende 6.3. ende 11.16. afteeren, is hier genomen voor quellen, moeijelick vallen, beleedigen, quaet doen, ofte vermorselen: gelijck oock het woort van andere vertaelt wort.

22

Oock ⁵⁹ treckt hy ⁶⁰ de machtige door sijne kracht: ⁶¹ staet hy op, soo en ⁶² is men des levens niet seker.

59 T.w. onder sijn gewelt. Hy spreeckt van den godtloosen geweltdrijver.

60 Dat is, die vermogen hebben, ofte door staet, ofte door rijckdom, ofte door vrienden, ofte door des lichaems sterckte. Volgens de boose tast aen, niet alleen de geringe, arme, verlatene, ende swacke, maer oock die door eenigh aensien macht hebben. Vergelijckt boven cap. 9. vers 24.

61 Dat is, van dat hy des morgens opgestaen is, gaet hy voort met sijnen moetwille, dat men schade, ja den ondergangh te vreesen heeft. Anders, verheft hy sich, te weten, om de machtige te beschadigen.

62 Hebr. en gelooft men niet in het leven. Siet sulcke maniere van spreken oock Deut. 28.66. siet in d’aenteeckeninge aldaer.

23

⁶³ Stelt ⁶⁴ hem [Godt] ⁶⁵ in gerustigheyt, soo steunt hy daer op: nochtans zijn sijne ⁶⁶ oogen op ⁶⁷ hare wegen.

63 Anders, geeft hem [Godt] dat ter gerustigheyt [dient,] daer op hy steunt.

64 Te weten, den godtloosen.

65 Dat is, in welstant deses levens.

66 Verstaet, Godts oogen.

67 T.w. der godtloosen, op dat hyse straffe in dit leven, ofte in het toekomende. Verstaet door dese wegen haer voornemen, woorden, ende daden.

24

⁶⁸ Sy zijn een weynigh [tijts] verheven, daer na en is’er niemant van hen; sy worden neder gedrucket, gelijck alle [andere] wordense ⁶⁹ besloten: ende gelijck ⁷⁰ de top eener are wordense ⁷¹ afgesneden.

68 Iob bekent wel, dat de macht, ende heerlickheyt der boosen niet lange en duert, overmits het leven der menschen hier kort is, maer verklaert met eenen, dat haren doot niet en verschilt uyterlick van anderer menschen doot, ja meest sonder langhduerige quellinge hen over komt. Vergel. Eccles. 2.16.

69 T.w. in het graf.

70 Hebr. het hooft.

71 D. seer haest, lichtelick, ende als sonder arbeyt, ende daerom oock sonder des godtloosen groote smerte.

25

⁷² Indien’t nu soo niet en is, wie sal my leugenachtigh maken, ende mijne reden tot niet brengen?

72 D. soo men meynt, dat mijn seggen niet waerachtigh en is.