Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

Iob berispt de grootsheyt, ende onbeleeftheyt sijner vrienden, vers 1, etc. toont dat de godtloose hier meest welvaren, veel min altijt gestraft worden, 6. vermaent sijne vrienden tot opscherpinge hares verstants, ende oordeels, 11. hy bekent de algemeyne leere van Godts wijsheyt, voorsichtigheyt, macht, ende rechtveerdigheyt, 13.

1

MAer Iob antwoordde, ende seyde:

2

Trouwens, ¹ om dat ghylieden het volck zijt; soo sal de wijsheyt met u-lieden sterven:

1 Hy spreeckt spotscher wijse, als of hy seyde, Ghy zijt de lieden, by dewelcke de wijsheyt te vinden is: andere by u vergeleken, en zijn maer beesten, ende ick bysonderlick, gelijck ghy seght, en ben maer als een jongh woudt-ezel, bov. 11. vers 12. And. om dat ghylieden een volck zijt, Dat is, zijnde weynigh menschen, houdt ghy u soo verstandigh als of ghy een geheel volck waert.

3

² Ick hebbe oock een herte even als ghylieden, ³ ick en swichte niet voor u: ende ⁴ by wien en zijn niet dergelijcke dingen?

2 Dat is, ick hebbe mede verstant, om tusschen de waerheyt, ende de valsheyt, tusschen ’t goede, ende het quade te onderscheyden. Herte, voor verstant. siet bov. 9. op vers 4.

3 Hebr. ick en valle niet voor u, of, meer dan ghy, Te weten, van den trap des verstants, ende der wijsheyt, Dat is, aengaende het verstant, ick en behoeve my voor u-lieden niet te schamen, zijnde daer in niet leeger nochte minder, dan ghylieden zijt. Vallen, by den Hebreen is somwijlen kleyn, onweerdigh, ende veracht te zijn. Vergelijckt Nehem. 6.16. ende onder 13.2.

4 Dat is, wie en weet die dingen niet, die ghy voort gebracht hebt, van Godes rechtveerdige regeeringe, waer door hy de goede pleeght wel te doen, ende de quade te straffen? Daer en is niet bysonders in uwe propoosten, dat een yeder van de geringhste niet en soude weten.

4

^a Ick ben’t [die] sijnen vrient een ⁵ spot is, [maer] ⁶ roepende tot Godt, die hem verhoort: ^b de rechtveerdige, [ende] oprechte ⁷ is een spot.

a Iob 16.10. ende 17.2. ende 21.3. ende 30.1.

5 Ofte, gelach, Dat is, die om sijnen elendigen staet beschimpt wort, selfs van de gene, die met hem vrientschaps halven medelijden moesten hebben, ende hem vertroosten.

6 Verstaet, dit roepen van den vrient die bespot wort. Iob wil seggen, Ick ben nu wel van u-lieden veracht, ende bespot, maer evenwel en ben ick niet sonder troost by Godt, om dat hy my verhoort, als ick hem aenroepe. Dit kan oock verstaen worden van den vrient, die sijnen naesten bespot. De sin soude zijn, dat hy met sijnen naesten niet alleene in sijnen tegenspoet en gabbert, maer oock hemselven wijs maeckt in Godes gunste te staen, ende van hem verhoort te zijn, om dat hy op sijn gemack in weelde, ende voorspoet leeft.

b Prov. 14 2

7 T.w. den boosen, ende verkeerden, die door voorspoet verheven, ende dertel zijn geworden.

5

Hy is een ⁸ verachtte fackel, nae de meyninge des genen die ⁹ gerust is: hy is ¹⁰ gereet ¹¹ met de voet te struyckelen.

8 D. als een verachte fackel, die by na uyt is, ende afgebrant, ende die men pleeght wech te werpen, als onnut zijnde, om meer te lichten.

9 T.w. van alle vreese des quaets, als Prov. 1.33. Dat is, die op sijn gemack is, ende in voorspoet sit, sonder eenige moeyte, ofte quellinge van yemant te lijden, ofte te verwachten.

10 D. die na by den val schijnt te wesen, door het menigerley kruyce, ende verdriet dat hem over gekomen is. Iob verstaet dit van hemselven. Vergel. Psalm 35.15. ende 38.18. Ierem. 20.10.

11 Hebr. tot de struyckelinge des voets, ofte, [om te zijn] onder de struyckelende met den voet.

6

De tenten der verwoesters ^{c 12} hebben ruste, ende die Godt tergen hebben ¹³ versekertheden, om het gene dat Godt ¹⁴ met sijne hant ¹⁵ toebrenght:

c Iob 21.7. Psalm 73.11, 12. Ierem. 12.1. Habak. 1.3, 4.

12 Ofte, zijn voorspoedigh. Dit gaet tegens het gene dat de vrienden Iobs geleert ende gedreven hadden van den tegenspoet, ende straffen der godtloosen. siet boven 4.8, 9. ende 5.3, 4. ende 8.13, 14, 15. ende 11. 11, 20.

13 D. als vaste plaetsen, ende sterckten daer op sy hen verlaten.

14 Verst. de hant Godts. Anders, voor [hem] dien Godt in sijne hant [alles] toebrenght.

15 Verstaet, allerley tijdelicke zegeningen.

7

Ende waerlick ¹⁶ vraeght doch de beesten, ende ¹⁷ elck een van die ¹⁸ sal ’t u ¹⁹ leeren: ende het gevogelte des hemels, dat sal het u te kennen geven.

16 D. aenmerckt het gedierte, ende versint hoe het door de voorsichtigheyt Godes, den godtloosen tot vele bequame, ende profijtelicke gebruycken dienstelick is, ende den vromen dickwils ondienstigh, ende schadelick: ofte, slaet oock gade, hoe de kleyne gedierten van de groote, de tamme van de wilde, de domme van de listige verdrucket worden.

17 Hebr. het sal u leeren: Dat is, elck een daer van sal u leeren. Siet Genes. cap. 47. op vers 3.

18 T.w. dat het hier menighmael den goeden qualick, ende den quaden wel gaet.

19 T.w. niet met reden, ende sprake, diese niet en hebben, maer met haer doen, en het gene haer wedervaert. Alsoo in’t volgende.

8

Ofte spreeckt tot de aerde, ende sy sal het u leeren: oock sullen ’t u de visschen der zee vertellen.

9

Wie en weet niet uyt ²⁰ alle dese, dat de hant des HEEREN ²¹ dit doet?

20 T.w. schepselen: Hy wil seggen, datse alle getuygen zijn, dat Godt sijne weldaden, ende straffen vrywillighlick uytdeelt, sonder altijt op de hoedanigheyt der menschen acht te nemen.

21 T.w. dat den vromen meest veelderley elende, ende den boosen allerley voorspoet overkomt.

10

In wiens ²² hant de ²³ ziele is van al dat leeft, ende ²⁴ de geest van alle ²⁵ vleesch ²⁶ des menschen.

22 D. macht, ende gebiedt. siet Genes. cap. 16. op vers 6.

23 Dit woort beteeckent hier het leven, ofte de gevoelende ziele, die in alle dieren is.

24 Dit woort siet op den mensche, die eene redelicke, ende onsterffelicke ziele heeft, die een geest genaemt wort. siet Num. 16. vers 22. ende de aenteeckeninge.

25 Verst. het menschelicke lichaem, daer in de redelicke ziele des menschen woont. Alsoo Genes. 17.13. Lev. 19.28. Ezech. 11.19.

26 Hebr. mans: welck woort dickwils niet alleen het mannelick, maer oock het vrouwelick geslachte, dat is, alle menschen beteeckent. Alsoo Exod. 19.13. ende 21.16. hier onder 15.16. ende 34.11, etc.

11

^d Sal niet de ²⁷ oore de woorden proeven, gelijck het gehemelte voor sich de spijse smaeckt?

d Iob 6.30. ende 34.3.

27 D. het verstant, door middel van de ooren: De sin is, Begrijpt het verstant niet de redenen, ende propoosten ofse valsch, ofte waer, redelick, ofte onredelick zijn? Iob geeft sijne vrienden te verstaen, dewijle sy hare uyterlicke sinnen wel wisten te gebruycken, datse oock wel behoorden haer verstant aen te leggen, om sijne redenen, ende uyt die de wonderbare regeeringe Godts te begrijpen: onder 34.3. is deselve gelijckenisse.

12

²⁸ In de stock-oude is de wijsheyt; ende in de lanckheyt der dagen het verstant.

28 Als of hy seyde, Het is wel waer, dat de oude uyt oorsake van de ervarentheyt, die sy van vele dingen hebben, behoorden wijs te zijn, maer niet te min ick mercke dat men van Godt beter, dan van die oude onderwesen wort. And. is in de stock-oude de wijsheyt? etc. waer mede Iob soude schijnen te willen voorkomen het gene hem boven 8. versen 8, 9, 10. tegen geworpen was: seggende: Ghy, mijne vrienden, behooret wel van wegen uwen ouderdom, ende ervarentheyt de order van Godes wijse regeeringe te begrijpen, maer de rechte wijsheyt is by Godt, die ghy niet en kondt vatten, ende niet alleen dese, maer oock sijne sterckte, om krachtelick uyt te voeren alle het gene dat hy wijselick besloten heeft.

13

By ²⁹ hem is wijsheyt, ende macht: hy heeft raet, ende verstant.

29 Namel. by Godt. Van het onderscheyt des woordekens wijsheyt, ende wetenschap, ofte, verstant, siet 1.Reg. cap. 3. op vers 12.

14

Siet, hy ³⁰ breeckt af, ende het en sal niet herbouwt worden: ^e hy ³¹ besluyt yemant, ende daer en sal niet open gedaen worden.

30 Te weten, huysen, palleysen, sterckten, steden, etc.

e Iob cap. 9. vers 12. ende 11.10. Apoc. 3.7.

31 Verst. dit in ’t gemeyne van gevangenissen, belegeringen, ende allerhande plagen, daer in men soo vast besloten light, dat men geene openinge, ofte uytkomste en siet, om daer uyt te geraken. Vergelijckt Iesa. 22. vers 22. Apoc. 3.7.

15

Siet, ³² hy houdt de wateren op, ende sy droogen uyt: oock ³³ laet hyse uyt, ende sy keeren de aerde om.

32 Siet hier van exempelen Genes. 8.2. 1.Reg. 17.1, 7.

33 Hier van is een exempel te sien Genes. 7.11.

16

By hem is kracht, ende ³⁴ wijsheyt: ³⁵ sijne is de dwalende, ende die doet dwalen.

34 Ofte, het wesen, (der saken.)

35 De sin is, dat sonder Godts voorsichtigheyt niemant en kan dwalen, nochte een ander in dwalinge brengen: het welcke in’t gemeyne te verstaen is van de dwalinge, niet alleen des lichaems, maer oock des geestes: van de lichamelicke konnen wy sien Psalm 107.4. van de geestelicke, Deut. 13.1. 1.Reg. cap. 22. vers 20. Ezech. 14.9. 2.Thess. 2.11. alwaer sy Gode toegeschreven worden; niet als een wercker der sonden, maer als een wijs ende heyligh regeerder, ende rechtveerdigh richter daer van.

17

^f Hy voert ³⁶ de Raetsheeren ³⁷ berooft wech: ^g ende ³⁸ de Richters maeckt hy uytsinnigh.

f 2.Sam. 15.31. ende 17.14, 23. Iesa. 19.12. ende 29.14. 1.Corint. 1.19.

36 Verst. elck een der godtloose Raetsheeren; dat is, wie, ofte hoe groot hy soude mogen zijn. Eene gelijcke maniere van spreken is boven vers 7. ende onder vers 19.

37 Te weten, van verstant, wijsheyt, ende oordeel.

g 2.Sam. 15.31.

38 Siet hier van exempelen 2.Sam. cap. 17. versen 14, 23. Iesa. 19.12. 1.Cor. 1.19.

18

Den ³⁹ bandt der Koningen maeckt hy los: ende hy ⁴⁰ bindt den gordel aen hare lendenen.

39 Verst. het jock der tyrannije, daer mede sy hare ondersaten t’onder houden, ende verdrucken. Dese maeckt hy los, dat is, te niete.

40 D. hy en beneemt hen niet alleene hare macht, diese misbruyckten, maer als’t hem belieft, hy steltse weder in deselve: want de gordel beteeckent hier haer volle macht, cieraet, ende heerlickheyt, die sy hebben in hare regeeringe. Vergel. Iesa. 11.5. Ier. 13. versen 1, 2, etc. Andere verstaen dat hy de Koningen als gevangene ende gebondene wech voert.

19

Hy voert de ⁴¹ Overste berooft wech: ende de machtige ⁴² keert hy om.

41 Verst. elck een der godloose Oversten, ofte Vorsten. Siet boven op vers 17. ende van het Hebreeusch woort siet Genes. 41. op vers 45.

42 D. alle hare raetslagen, voornemen, middelen, ende bedrijf werpt hy om, ende stootse te gronde.

20

^h Hy beneemt ⁴³ den getrouwen de ⁴⁴ sprake: ende der ouden ⁴⁵ oordeel neemt hy wech.

h Iob 32.9. Iesai. 3.2, 3.

43 Ofte, welsprekenden. Verst. de gene, dewelcke beneven datse kloeck van verstande zijn, om goeden, ende getrouwen raet te konnen geven, oock gestadigh zijn, om daer by te volherden, ende welsprekende, om den selven anderen vastelick aen te raden: onder dese zijn de getrouwe Gesanten, van dewelcke gesproken wort Prov. 25.13.

44 Hebr. lippe. Siet Genes. 11. op vers 1. ende bov. 2. op vers 10.

45 Hebr. smaeck: maer by gelijckenisse wort het woort oock gebruyckt voor des menschen verstant, reden, ende oordeel, waer door hy het goede van het quade, ende het eerlicke van’t oneerlicke onderscheyt. Alsoo Psalm 119.66. Prov. 11. vers 22. ende smaken voor oordelen, Prov. 31.18.

21

ⁱ Hy giet verachtinge over de ⁴⁶ Prin-

i Psal. 107.40.

46 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick die van selfs, ende vrywillighlick mildadigh zijn, Exod. 35.5. Soo worden de Princen, Edele, ende Machtige genaemt, om datse met goet doen, eenen naem willen krijgen, ende beroemt worden. Vergel. Psalm 83. vers 12. Prov. 19.6. ende Luce 22.25.

[fol. 224v]

cen uyt: ende hy ⁴⁷ verslapt den riem der geweldigen.

47 Dat is, hy verswackt de aldersterckste: want eene losse rieme maeckt den mensche slapper van leden: maer stijf aengebonden zijnde, maecktse hem vaster, ende wackerder.

22

Hy openbaert ⁴⁸ de diepten uyt de duysternisse, ende ^k des doots schaduwe ⁴⁹ brenght hy voort in’t licht.

48 Dat is, de alderverborgenste saken. Dese worden oock elders diepten genaemt, als Eccl. 7. vers 24. Dan. 2.22. 1.Corint. 2.10.

k Matt. 10.26. 1.Cor. 4.5.

49 Verstaet het alderduysterste, dat niet en scheen immermeer in ’t licht te sullen komen. Alsoo onder 34.22.

23

^{l 50} Hy vermenighvuldight de volckeren, ende verderftse: ⁵¹ hy breydt de volckeren uyt, ende ⁵² leydtse.

l Psal. 107.38.

50 Gelijck voor den Suntvloet. Genes. capp. 5. 6.

51 Gelijck na den Suntvloet, Genes. capp. 10. 11.

52 Dit verstaen sommige ten goede, als een zegen, sommige ten quade, als een straffe.

24

Hy neemt ⁵³ het herte ⁵⁴ van de Hoofden des volcks der aerde wech, ende ⁵⁵ doetse ^m dwalen in ’t woeste ⁵⁶ daer geen wegh en is.

53 D. het verstant, ende oordeel. Alsoo boven vers 3.

54 Te weten, van de Regeerders, ende Overste der volckeren, ofte landen; dewelcke aldus dickwils genaemt worden. Siet Exod. 6. vers 14. Num. 1.16. Deut. 1.13. Iudic. 11.8, etc.

55 D. leydtse met hare ondersaten door hare aenslagen in’t verderf.

m Psal. 107.4, 40.

56 Zijnde sonder goet beleyt, ende regeeringe.

25

Sy tasten in de ⁵⁷ duysternisse, daer geen licht en is: ende hy ⁵⁸ doetse dwalen, als eenen dronckaert.

57 Verst. de duysternisse des verstants. De sin is, datse door Godes rechtveerdigh oordeel gantsch verblint ende radeloos worden, sulcks datse geenen wegh en weten in te gaen, om het verderf te ontkomen.

58 Vergelijckt Genes. 19.11. ende 2.Reg. 6.18.