Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

Godts volck houdt eenen solemneelen vast ende biddagh: waer in de Leviten uyt Godts wetboeck, een vierendeel van den dagh, den volcke voorlesen, ende een ander vierendeel van den dagh hare sonden voor den Heere belijden, vers 1, etc. met een seer treffelick ende heyligh gebedt, daer in sy Godt roemen, sijne weldaden, aen

[fol. 212v\Vasten ende bidden. Gebedt--der Leviten.]

Abraham ende sijn zaet tot deser tijt toe bewesen, verhalen, ende des volcks menighvuldige ondanckbaerheyt belijden, ende haren tegenwoordigen kommerlicken staet Gode demoedighlick voordragen, makende voorts ende schrijvende een verbont, waer mede sy haer van nieuws tot gehoorsaemheyt aen Godt verplichten, om alle welverdiende straffen in het toekomende af te wenden, 6, etc.

1

VOorts op den vier ende twintighsten dagh ¹ deser maent, versamelden hen de kinderen Israëls met vasten, ende met ² sacken, ende ³ aerde was op hen.

1 T.w. der sevender maent, als bov. 8. vers 1. als het vreughdenfeest der loofhutten met den twee ende twintighsten der selver maent besloten was.

2 Siet Genes. 37. op vers 34.

3 Tot een teecken harer nietigheyt ende onweerdigheyt, mitsgaders vernederinge voor den Heere, ende berouw over hare sonden. Vergel. 2.Sam. 1. op vers 2.

2

Ende het zaet Israëls scheydde sich af van alle ⁴ vreemde: Ende sy stonden ende deden belijdenisse van hare sonden, ende harer vaderen ongerechtigheden.

4 D. uytlantsche Heydenen, die tot de heylige gemeenschap Israëls niet en gehoorden. Hebr. kinderen des vreemden. Vergel. ond. 13.3.

3

Want als sy opgestaen waren op hare stantplaetse, soo ⁵ lasen sy in het wetboeck des HEEREN haers Godts, een ⁶ vierendeel van den dagh: Ende op een [ander] vierendeel deden sy belijdenisse, ende aenbaden den HEERE haren Godt.

5 T.w. de Leviten. Vergel. c. 8. versen 7, 8.

6 D. drie uren: want de dagh was in twaelf uren afgedeelt, Ioan. 11.9. ’t Is te vermoeden, dat sy drie uren voor, ende drie uren na den middagh zijn versamelt geweest. And. viermael des daeghs, ende soo in het volgende.

4

Iesua nu, ende Bani, Kadmiël, Sebanja, Bunni, Serebja, Bani, [ende] Chenani, stonden op ⁷ ’t hoogh gestoelte der Leviten, ende riepen met ⁸ luyder stemme tot den HEERE haren Godt:

7 Hebr. hooghte, verhevene plaetse, hooge stoel: niet datse al te samen op een gestoelte ofte stellagie by malkanderen hebben gestaen ende geroepen, (het welcke een seer ongerijmt ende verwerret werck soude geweest zijn) maer een yeder van hen op sijnen stoel voor eene bysondere partije der gemeente, om malkanderen niet te beletten, ende alle gedeelten des volcks wel te bedienen. Vergl. bov. 3. op vers 8.

8 Hebr. grooter.

5

Ende de Leviten, Iesua, ende Kadmiël, Bani, Hasabneja, Serebja, Hodia, Sebanja, Pethachja, seyden; Staet op, ⁹ looft den HEERE uwen Godt, van eeuwigheyt tot in eeuwigheyt: Ende ¹⁰ men love den name ¹¹ uwer heerlickheyt, die verhooght is boven allen ¹² lof ende prijs.

9 Hebr. zegent.

10 Hebr. dat sy zegenen.

11 D. uwen heerlicken name. Vergel. Actor. cap. 7. vers 2. 1.Cor. 2.8.

12 Hebr. zegeninge, D. die soo hoogh ende heerlick is, dat men dien niet genoegh kan loven ende prijsen.

6

Ghy zijt die HEERE alleen, ^a ghy hebt gemaeckt den hemel, den ¹³ hemel der hemelen, ende ¹⁴ al haer heyr, de aerde ende al wat daer op is, de zeen ende al wat daer in is, ende ghy maeckt die alle ¹⁵ levendigh: ende het ¹⁶ heyr der hemelen ¹⁷ aenbidt u.

a Genes. cap. 1. etc. Psalm 146.6. Actor. 14.15. ende 17.24. Apocal. 14.7.

13 Den derden ofte alderhooghsten hemel. Siet 1.Reg. 8. vers 27. 2.Cor. 12.2.

14 Siet Genes. 2. op vers 1.

15 D. ghy onderhoudtse in haer wesen, dat ghy haer gegeven hebt.

16 Siet Gen. 2.1.

17 D. eert, gehoorsaemt ende dient u, elck na sijnen aert, ende na uwen heyligen wiile.

7

Ghy zijt die HEERE, de Godt, die Abram hebt verkoren, ende hem ^b uyt Ur der Chaldeen uytgevoert: ende ghy hebt sijnen ^c name gestelt, Abraham.

b Gen. 11.31, 32. ende 12.1.

c Genes. 17.5.

8

^d Ende ghy hebt sijn herte getrouw gevonden voor u aengesichte, ende hebt een verbont met hem gemaeckt, ^e dat ghy soudt geven het lant der Canaaniten, der Hethiten, der Amoriten, ende der Pheriziten, ende der Iebusiten, ende der Girgasiten, dat ghy het sijnen zade soudt geven: ende ghy hebt uwe woorden bevestight, om dat ghy ¹⁸ rechtveerdigh zijt.

d Genes. 15.6.

e Genes. 12.7. ende 13.15. ende 15.18. ende 17.8. ende 26.4.

18 Houdende uwe beloften aen u volck, ende den godtloosen rechtveerdighlick straffende.

9

^f Ende ghy hebt aengesien onser vaderen elende in Egypten: ende ghy hebt haer geroep gehoort aen de schelfzee.

f Exod. 3.7. ende 14.10.

10

^g Ende ghy hebt teeckenen ende wonderen ¹⁹ gedaen aen Pharao, ende aen alle sijne knechten, ende aen al ’t volck sijns lants, want ghy wistet, dat sy trotslick tegen hen handelden: Ende ghy hebt u eenen name gemaeckt, als het is te desen dage.

g Exod. Capp. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 14.

19 Hebr. gegeven, gestelt.

11

^h Ende ghy hebt de zee voor haer aengesichte gekloven, dat sy in ’t midden der zee op het drooge zijn doorgegaen? ende hare vervolgers hebt ghy in de diepten geworpen, als eenen steen in stercke wateren.

h Exod. 14.22, etc.

12

ⁱ Ende ghy hebtse des daeghs geleyt met eene wolckencolomne, ende des nachts met eene vyercolomne, om hen te lichten op den wege, daer in sy souden wandelen.

i Exod. 13.21. ende 14.19. ende 40.38. Psalm 105.39.

13

^k Ende ghy zijt neder gedaelt op den bergh Sinai, ende hebt met hen gesproken uyt den ²⁰ hemel: ende ghy hebt hen gegeven rechtmatige rechten, ende ²¹ getrouwe wetten, goede insettingen ende geboden.

k Exod. 19.20. ende 20.1, etc.

20 D. uyt de lucht.

21 Hebr. wetten der getrouwigheyt, ofte, waerheyt.

14

Ende ghy hebt hen uwen heyligen Sabbath bekent gemaeckt: ende ghy hebt hen geboden, ende insettingen, ende eene wet bevolen, door de ²² hant van uwen knecht Mose.

22 D. dienst.

15

^l Ende ghy hebt hen broot uyt den [kolom] ²³ hemel gegeven voor haren honger, ende hen ^m water uyt de steenrotze voort gebracht voor haren dorst; Ende ghy hebt tot hen geseyt, dat sy souden ingaen om te erven het lant, daer ghy ²⁴ uwe hant over ophieft, dat ghy het hen soudt geven.

l Exod. 16.14.

23 D. uyt de lucht.

m Exod. 17.6. Numer. 20.9.

24 D. dat ghy gesworen hebt hen te sullen geven. Siet Gen. 14. op vers 22.

16

Maer sy, ende onse vaders hebben trotzelick gehandelt: ende sy hebben haren ²⁵ necke verhardet, ende niet gehoort na uwe geboden:

25 Siet Exod. 32. op vers 9.

17

Ende sy hebben geweygert te hooren, ende niet gedacht aen uwe wonderen, die ghy by hen gedaen hadt, ende hebben haren necke verhardet, ende in hare wederspannigheyt een ⁿ Hooft gestelt, om weder te keeren tot hare dienstbaerheyt: Doch ghy, ^o een Godt van ²⁶ vergevingen, genadigh ende barmhertigh, lanckmoedigh, ende groot van ²⁷ weldadigheyt, en hebtse evenwel niet verlaten.

n Num. 14.4.

o Exod. 34.7. Num. 14.18. Psalm 86.5.

26 D. die vele ende groote sonden vergeeft.

27 Ofte, goedertierenheyt, goetgunstigheyt: alsoo vers 32.

18

^p Selfs, als sy hen een gegoten kalf gemaeckt hadden, ende geseyt; Dit is uwe Godt, die u uyt Egypten heeft opgevoert; ende groote lasteren gedaen hadden.

p Exod. 32.1, etc.

19

Nochtans en hebt ghyse door uwe ²⁸ groote barmhertigheden niet verlaten in de woestijne: De ^q wolckencolomne en weeck niet van hen des daeghs, om haer op den wegh te leyden, noch de vyercolomne des nachts, om haer te lichten, ende ²⁹ dat, op den wegh, daer in sy souden wandelen.

28 Ofte, vele. Alsoo versen 27, 31.

q Exod. 13.22. ende 40.38.

29 Ofte, hen, ende den wegh, etc.

20

^r Ende ghy hebt uwen goeden Geest gegeven om hen te onderwijsen: ende ^s u Man en hebt ghy niet geweert van haren monde, ende water hebt ghy hen gegeven voor haren dorst.

r Num. 11.17.

s Iosu. 5.12.

21

^t Alsoo hebt ghyse veertigh jaer onderhouden in de woestijne, sy en hebben geen gebreck gehadt: hare kleederen en zijn niet veroudet, ende hare voeten niet geswollen.

t Deut. 2.7. ende 8.4. ende 29.5.

22

Voorts hebt ghy hen Koninckrijcken ende volckeren gegeven, ende hebtse verdeylt in ³⁰ hoecken: Alsoo hebben sy erflick beseten het lant van ^v Sihon, te weten, het lant des Koninghs van ³¹ Hesbon, ende het lant van Og, Koningh van Basan.

30 Of, contreijen. Sommige verstaen dit van de kinderen Israëls, dien Godt de ingenomene landen uytgedeelt hebbe, eenen yegelicken sijn erfdeel: Andere verstaen het van de overwonnene vyanden, die Godt hier ende daer in hoecken hebbe verstooten, soo dat sijn volck het lant vrijelick ingenomen hebbe, ende in erffelick besit van dien gebleven zy.

v Num. 21.21, 33.

31 Verst. het lant, dat de Koningh der Moabiten eertijts beseten hadde, ende van den Koningh Sihon hem benomen was. siet Num. 21. versen 26, 27.

23

Ghy hebt oock hare kinderen ^x vermenighvuldight, als de sterren des hemels: Ende ghy hebtse gebracht in het lant, waer van ghy tot hare vaderen hadt geseyt, dat sy souden ingaen om het erflick te besitten.

x Genes. 22.17.

24

Alsoo zijn de kinderen ^y daer in gekomen, ende hebben dat lant erflick ingenomen, ende ghy hebt de inwoonderen des lants, de Canaaniten, voor haer aengesichte t’onder gebracht, ende hebtse in hare hant gegeven, mitsgaders hare Koningen, ende de volcken des lants, om daer mede te doen na haer welgevallen.

y Ios. capp. 1. 2. 3. etc.

25

Ende sy hebben vaste steden, ende een vet lant ingenomen, ende erflick beseten, huysen vol van ³² alle goet, uytgehouwene bornputten, wijngaerden, olijfgaerden, ende boomen ³³ van spijse, in menighte: Ende sy hebben gegeten, ende zijn zadt ende vet geworden, ende ³⁴ hebben in wellust geleeft, door uwe groote goedigheyt.

32 D. allerley.

33 D. dragende eetbare vruchten.

34 Of, hebben sich verlustet over u groot goet, dat is, groote ende vele goederen, die ghy hen gaeft.

26

Maer sy zijn wederspannigh geworden, ende hebben tegen u gerebelleert, ende uwe wet ³⁵ achter haren rugge geworpen, ende uwe ^z Propheten gedoot, die ³⁶ tegen hen betuyghden, om hen te doen weder keeren tot u: Alsoo hebben sy groote lasteren gedaen.

35 Vergl. Psal. 50. op vers 17. Ezech. cap. 23. vers 35, etc.

z 1.Reg. 18.4. ende 19.10. 2.Chron. 24.20.

36 Ofte, onder hen. alsoo versen 29, 30, 34.

27

^a Daerom hebt ghyse gegeven in de hant harer benauwers, diese benauwt hebben: Maer als sy in den tijt harer benauwtheyt tot u riepen, hebt ghy van den hemel gehoort, ende hen na uwe groote barmhertigheden verlossers gegeven, diese uyt de hant harer benauwers verlosten.

a Iudic. 2.14, etc.

28

Maer als sy ruste hadden, keerden sy weder om quaet te doen, voor u aengesichte:

[fol. 213r\Verbont gemaeckt met Godt.]

soo verliet ghyse in de hant harer vyanden, datse over hen heerschten: Als sy sich dan bekeerden, ende u aenriepen, soo hebt ghyse van den hemel gehoort, ende hebtse na uwe barmhertigheden tot vele tijden uytgeruckt.

29

Ende ghy hebt tegen haer betuyght, om haer te doen weder keeren tot uwe wet; Maer sy hebben trotslick gehandelt, ende niet gehoort na uwe geboden, ende tegen uwe rechten, tegen deselve hebben sy gesondight, ^b door de welcke een mensche diese doet, leven sal: ende ³⁷ sy hebben haren schouder te rugge getogen, ende haren ³⁸ necke verhardet, ende niet gehoort.

b Levit. 18.5. Ezech. 20.11. Rom. 10.5. Galat. 3.12.

37 Hebr. eene afwijckende schouder gegeven. Eene gelijckenisse genomen van de beesten, die niet aen het jock ofte lastdragen en willen.

38 Siet Exod. 32. op vers 9.

30

Doch ghy ³⁹ vertooght het ⁴⁰ vele jaren over hen, ende ^c betuyghdet tegen hen door uwen Geest, door ⁴¹ den dienst uwer Propheten, maer sy en neyghden de oore niet: Daerom hebt ghyse gegeven in de hant van de volcken der landen.

39 Ghy hadt gedult met hen, ende verschoondet harer, de straffe uytstellende.

40 Soo lange, als de Koninckrijcken van Iuda ende Israël geduert hebben.

c 2.Reg. 17.13. 2.Chron. 36.15.

41 Hebr. hant.

31

Doch door uwe groote barmhertigheden, ⁴² en hebt ghyse niet vernielt, noch hen verlaten; want ghy zijt een genadigh ende barmhertigh Godt.

42 Hebr. en hebt ghyse geene voleyndinge, ofte, vernielinge gemaeckt. Vergel. Ierem. 4.27. met d’aenteeckeninge.

32

Nu dan, O onse Godt, ghy groote, ghy machtige, ende ghy vreeslicke Godt, die het verbont ende de weldadigheyt houdt, en laet voor u aengesichte niet geringe zijn alle de ⁴³ moeyte, die ons ⁴⁴ getroffen heeft, onse Koningen, onse Vorsten, ende onse Priesteren, ende onse Propheten, ende onse vaderen, ende u gantsche volck: van de dagen der Koningen van ⁴⁵ Assur aen, tot op desen dagh.

43 D. alle straffen ende elenden, die ons zijn over gekomen.

44 Hebr. gevonden.

45 D. Assyrien.

33

Doch ghy zijt ^d rechtveerdigh, in alles dat ons over gekomen is: want ghy hebt ⁴⁶ trouwelick gehandelt, maer wy hebben godtlooslick gehandelt.

d Deut. 32.4. Dan. 9.14.

46 Hebr. waerheyt, ofte, trouwe gedaen.

34

Ende onse Koningen, onse Vorsten, onse Priesters, ende onse Vaders, en hebben uwe wet niet gedaen: ende sy en hebben niet geluystert na uwe geboden, ende na uwe getuygenissen, die ghy tegen hen betuyghdet.

35

Want sy en hebben u niet gedient in haren Koninckrijcke, ende in u menighvuldigh goet, dat ghy hen gaeft, ende in dat wijde ende dat vette lant, dat ghy voor haer ⁴⁷ aengesichte gegeven hadt: ende sy en hebben hen niet bekeert van hare boose wercken.

47 D. haer open gestelt, ende over gegeven hadt, om het selve in te nemen, ende te besitten. Alsoo elders dickwils.

36

Siet, wy zijn heden knechten: Ia het lant, dat ghy onsen vaderen gegeven hebt, om de vrucht van dien, ende het goede van dien te eten, siet, daer in zijn wy knechten.

37

Ende ⁴⁸ het vermenighvuldight sijne inkomste, voor de Koningen, die ghy over ons gestelt hebt, om onser sonden wille: ende sy heerschen over onse lichamen, ende over onse beesten, na haer welgevallen; Alsoo zijn wy in groote benauwtheyt.

48 T.w. het lant. And. sijne inkomste, ofte, opkomste is groot, ofte, menighvuldigh: maer (willen sy seggen) die is voor vreemde Koningen, ende niet voor ons.

38

Ende ⁴⁹ in allen desen ⁵⁰ maken wy een ⁵¹ vast [verbont,] ende schrijven ’t: ende onse Vorsten, onse Leviten, [ende] onse Priesteren sullen ’t ⁵² verzegelen.

49 Ofte, om dit alles, te weten, al dit quaet, dat ons is overgekomen ende noch tegenwoordigh druckt: ofte, van dit alles, dat is, om te betuygen, dat wy dit alles oprechtelick meenen, ende ons verplichten tot ware bekeeringe, om uwen rechtveerdigen toorn af te wenden, ende uwen zegen t’ontfangen. Siet onder cap. 10. vers 29.

50 Siet Genes. 15. op versen 17, 18.

51 Hebr. eene vastigheyt.

52 Hebr. [zijn, ofte, sullen zijn] tot, ofte, over de zegelinge, ofte, het gezegelde, Te weten, uyt onser aller name. And. tot, ofte, over de verzegelinge, [waren,] etc. Verstaende, dat de belijdenisse met het voorgaende vers ge-eyndight zy, ende dat in dit laetste vers nu wijders verhaelt wort, wat sy na de belijdenisse gedaen hebben tot der selver bekrachtinge. Daerom hechten sy dit versken aen ’t volgende Capittel, ende setten ’t aldus over: Van dit alles nu maeckten wy een vast verbont ende schreven ’t, etc.