Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

De Koningh Darius laet soecken nae ’t bevel des Koninghs Cores, vers 1. het welcke gevonden zijnde, sendt de Koningh een seer sterck bevel aen sijnen Lantvooght, ende gantschen Lantraet, datse niet alleen de Ioden niet sullen verhinderen, maer in alle manieren bevoorderlick zijn, soo in ’t gebouw des tempels, als behoeften tot den Godtsdienst, vers 2, etc. Dit bevel komt de Lantvooght na, ende wort alsoo de tempel volbouwt, ende ingewijet, 13. Voorts oock het Paesschenfeest met vreughde gehouden, 19.

[kolom]

1

¹ DOe gaf de Koningh Darius bevel: Ende sy sochten in de ² Cantzelerie, daer de ³ schatten waren wech geleyt, in ⁴ Babel.

1 Na dat men des Koninghs Cyri last opgesocht ende gevonden hadde, gaf Darius bevel van den tempel op te bouwen. De woorden deses bevels volgen, vers 6.

2 Chald. in het huys der boecken.

3 Siet boven 5. op vers 17.

4 Verstaet niet de stadt Babel, maer het lantschap, ofte gebiedt van Babylonien in ’t breede genomen, ende Meden daer onder mede gereeckent.

2

Ende te ⁵ Achmetha, in de burcht die in het lantschap Meden is, wert eene ⁶ rolle gevonden: ende daer in was aldus geschreven, ⁷ GEDACHTENISSE:

5 Dit houden sommige voor Ecbatana, alwaer de Koningen van Meden des somers haer hof hielden, waer van sy meynen dese plaetse den naem van Achmetha gekregen te hebben, gelijck haer hof des winters gehouden wert te Seleucia, aen de riviere Tygris. And. in een koffer, ofte, kasse.

6 Als of men seyde, t’samengerolt, deel eens boecks, volumen op latijn: om dat de boecken by oudts op lange rollen van basten der boomen wierden geschreven, ende t’samen gewonden. Psalm 40.8. Ier. cap. 36. vers 2. ende Ezech. 2.9. vindt men eene rolle des boecks: ende Ezech. 2. vers 10. Apoc. 5.1. een boeck van binnen ende buyten beschreven: dat men houdt eene rolle geweest te zijn. Alsoo hebben de Ioden noch hedendaeghs in hare Synagogen, het wetboeck Mosis, geschreven op eene lange groote rolle van parckement.

7 Dit schijnt het opschrift geweest te zijn van de volgende memorie, ofte het gedenckcedel.

3

In den eersten jare des Koninghs Cores, gaf de Koningh Cores [dit] bevel: Het Huys Godts te Ierusalem, dat Huys sal gebouwt worden, ⁸ ter plaetse daer sy offerhanden offeren, ende de fondamenten daer van sullen ⁹ swaer zijn: Sijne hooghte van ¹⁰ sestigh ellen, ende sijne breedte van sestigh ellen:

8 Ofte, tot eene plaetse, etc.

9 Chald. eygentlick, dragende, dat is, soo swaer ende sterck dat sy het gebouw konden dragen.

10 Dit wort by sommige verstaen van consent ofte toelatinge, dat men den tempel soo hoogh soude mogen optrecken, daer Salomons tempel maer dertigh ellen hoogh was, 1.Reg. 6. vers 2. nu blijckt uyt Hagg. 2. vers 3. dat dit gebouw by Salomons tempel niet was te vergelijcken. Siet oock boven 3.12.

4

Met drie rijgen van ¹¹ grooten steen, ende een rijge van nieuw hout: ende de onkosten sullen uyt des Koninghs huys gegeven worden.

11 Als boven 5.8. siet aldaer.

5

Daer toe sal men oock de goudene ende silvere vaten van het Huys Godes, die Nebucadnezar uyt den tempel, die te Ierusalem was, heeft wech gevoert, ende na Babel gebracht, weder geven, datse gaen na den tempel, die te Ierusalem ¹² is, aen ¹³ sijne plaetse, ende ¹⁴ men salse afvoeren ten Huyse Godes.

12 Ofte, sal wesen.

13 T.w. des tempels, of, elck aen sijne plaetse, verstaende dit van de vaten.

14 And. ghy sultse afvoeren, ofte, voertse af.

6

Nu, ghy Thathnai, Lantvooght aen gene zijde der ¹⁵ riviere, ghy Sthar-Boznai, met ¹⁶ u-lieder geselschap, ghy Aphersechaiten, die aen gene zijde der riviere zijt, ¹⁷ weest verre van daer.

15 Euphrates.

16 Chald. ende haerlieder geselschap.

17 D. wacht u, dat ghy niet eenighsins nadert, om dit werck te beletten.

7

¹⁸ Laetse aen den arbeyt van dit Huys Godts: Dat de Lantvooght der Ioden, ende de Oudtsten der Ioden dit Huys Godts bouwen aen sijne plaetse.

18 D. laetse onverhindert voort gaen in den arbeyt, ofte in het werck.

8

Oock wort van my bevel gegeven, wat ghylieden doen sult aen de Oudtsten deser Ioden, om dit Huys Godts te bouwen: te weten, dat uyt des Koninghs goederen van den cijns aen gene zijde der riviere, de onkosten desen mannen spoedighlick gegeven worden, op dat mense niet en ¹⁹ belette.

19 Chald. doe ophouden.

9

Ende wat ²⁰ noodigh is, als, ²¹ jonge runderen, ende rammen, ende lammeren, tot brand-offeren den Gode van den hemel, terwe, sout, wijn, ende olie, na het seggen der Priesteren, die te Ierusalem zijn, dattet hen dagh by dagh gegeven worde, datter geen feyl en zy.

20 Ofte, watse van nooden hebben.

21 Chald. sonen, of, kinderen der ossen.

10

Op dat sy offerhanden van ²² lieflicken reucke den Gode van den hemel offeren, ende bidden voor het leven des Koninghs ende sijner kinderen.

22 Siet Genes. 8. op vers 21.

11

Voorts wort bevel van my gegeven, dat al de gene, die dit ²³ woort sal veranderen, een hout uyt sijnen huyse sal geruckt ende opgericht worden, daer aen hy sal worden ²⁴ opgehangen: ende sijn huys sal om dies wille tot eenen ²⁵ dreckhoop gemaeckt worden.

23 D. dit mijn bevel overtreden, ofte eenighsins daer tegen doen. Alsoo in ’t volgende vers. item Dan. 3. vers 28. ende 6.9, 16.

24 Chald. uytgedelght.

25 Alsoo Dan. cap. 2. vers 5. ende 3.29.

12

De Godt nu, die sijnen naem aldaer heeft doen woonen, werpe ter neder alle Koningen ende volcken, die hare hant sullen uytstrecken, om te veranderen, [ende] te verderven dit Huys Godts, dat te Ierusalem is, Ick Darius hebbe ’t bevel gegeven; dat het spoedighlick gedaen werde.

13

Doe deden Tathnai, de Lantvooght aen gene zijde der riviere, Sthar-Boznai, ende haer geselschap, spoedighlick alsoo, na ²⁶ het gene de Koningh Darius gesonden hadde.

26 Na ’t bevel, dat de Koningh hadde overgesonden.

14

Ende d’Oudtsten der Ioden bouwden ende gingen voorspoedighlick voort, door de prophetie des Propheten Haggai, ende Zacharia des soons van Iddo: Ende sy bouw-

[fol. 207r\De tempel volbouwt. Arthahsasta sendt--Ezra, etc]

den ende voltrocken het, na den bevele des Godts Israëls, ende na den bevele van ²⁷ Cores, ende ²⁸ Darius, ende ²⁹ Arthahsasta Koningh van Persen.

27 Siet bov. 1.1. ende 5.13. ende in dit Cap. vers 3, etc.

28 Siet boven 4. op vers 24.

29 Die door Darium, den sone Hystaspis verstaen, houden desen voor Artaxerxes Longimanus, dat is, langhhant: maer die Darium houden voor Darius Nothus, verstaen door desen Artaxerxes Mnemon, dat is, de gedachtige, die eenen langen tijt met sijnen vader heeft geregeert, ende daer na noch eenen langen tijt alleen, sulcks dat eenige hem twee en sestigh jaren in alles toeschrijven.

15

Ende dit Huys wert volbracht op den derden dagh der maent ³⁰ Adar: dat selve was het seste Iaer van ’t Koninckrijck des Koninghs Darij.

30 Passende voor het meestendeel op Februarius, voor een deel oock op Martius.

16

Ende de kinderen Israëls, de Priesters, ende Leviten, ende de overige kinderen der gevangenisse, deden de ³¹ inwyinge van dit Huys Godts, met vreughde.

31 Vergel. Exo. 40. Numer. 7. op vers 10. 1.Reg. c. 8. vers 63. Neh. 12. op vers 27.

17

Ende sy offerden ter inwyinge van dit Huys Godes, hondert runderen, twee hondert rammen, vier hondert lammeren, ende twaelf geytenbocken ten sond-offer voor gantsch Israël, na het getal der stammen Israëls.

18

Ende sy stelden de Priesteren in hare ³² onderscheydingen, ende de Leviten in hare verdeelingen, tot den dienst Godts die te Ierusalem is, ^{a 33} na het voorschrift des boecks van Mose.

32 Eenen yederen in sijne ordre, beurte, ende op sijnen dienst.

a Num. 3.6, 32. ende 8.11. 1.Chron. 24.1, etc.

33 Siet Num. 3. versen 6, 7, etc. item vers 32. ende cap. 8. vers 9, etc. Verstaet hier by, dat sy vernieuwt hebben de ordeninge by David gemaeckt, 1.Chron. c. 24. versen 3, 4, 5, etc.

19

Oock hielden de kinderen der gevangenisse het ^b Pascha, op den veertienden der ³⁴ eerster maent.

b Exod. 12.1, etc. Levit. 23.5. Numer. 28.16. Deut. 16.2.

34 Genoemt Abib. Siet Exod. 12.2, 6. ende 13.4, 5.

20

Want de Priesters ende de Leviten hadden haer gereynight als een eenigh [man,] sy waren alle reyn: Ende ³⁵ sy slachteden het Pascha voor alle kinderen der gevangenisse, ende voor hare broederen, de Priesteren, ende voor haer selven.

35 Vergel 2.Chro. cap. 29. versen 24, 34. ende cap. 30. vers 17. ende 35.3, 6.

21

Alsoo ³⁶ aten de kinderen Israëls, die uyt de gevangenisse weder gekomen waren, mitsgaders ³⁷ al wie sich van de onreynigheyt der Heydenen des lants tot hen afgesondert hadde, om den HEERE, den Godt Israëls te ³⁸ soecken.

36 T.w. ’t Pascha.

37 Volgens de wet, Exod. 12.48. ende Numer. 9.14.

38 D. hier, van herten te dienen, ende in sijne wegen te wandelen.

22

Ende sy hielden het feest der ongesuerder [brooden,] seven dagen, met blijdtschap: want de HEERE haddese verblijdt, ende het herte des Koninghs van ³⁹ Assur tot hen gewendt, om hare ⁴⁰ handen te stercken in het werck van den Huyse Godts, des Godts van Israël.

39 Hy was eygentlick Koningh van Persen, maer nu waren Assyrien ende Chaldeen, (die Israël te voren geplaeght hadden) onder sijn gebiedt. Misschien heeft hy oock op desen tijt sijn hof in Assyrien gehouden. Want sommige schrijven, dat Darius de regeeringe met sijnen sone gedeylt hebbende, Assyrien mede voor sich gehouden hebbe.

40 D. om haer moedigh ende lustigh te maken tot dit werck. Vergelijckt boven 1.6.