Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxv. Capittel.

Iosia den Godtsdienst in order stellende, houdt het Paesschenfeest met groote solemniteyt, vers 1, etc. neemt eenen onnoodigen strijt aen tegen Pharao Necho, 20. daer in hy doodelick gewondt wort, ende sterft, 23. hy wort seer beklaeght, 24. het besluyt sijner historie, 26.

1

DAer na ^a hieldt Iosia ¹ het Paesschen den HEERE te Ierusalem: ende sy slachteden het ² Pascha ³ op den veertienden der ⁴ eerster maent.

a 2.Reg 23.21.

1 Siet van dit feest Exod. 12. vers 3. ende cap. 34. vers 18. Levit. c. 23. vers 5. Num. cap. 9. vers 2. ende 28.16.

2 D. het lammeken, dat op het feest moeste geslacht worden. Siet Num. 9. op vers 11.

3 Na de ordinantie der wet, Exod. 12. vers 6.

4 T.w. van het Heylige ofte Kerckelicke jaer, welcke maent was genaemt Nisan, ofte, Abib. Siet Exod. cap. 12. op vers 2. ende Numer. cap. 9. op vers 1.

2

Ende hy stelde de Priesters op hare wachten: ende hy ⁵ stercktese tot den dienst van het Huys des HEEREN.

5 Dat is, vermaendese tot haren schuldigen plicht, ende gafse goeden moet.

3

Ende hy seyde tot de Leviten, die gantsch Israël onderwesen, die den HEE-[kolom]RE ⁶ heyligh waren: ⁷ Settet de ⁸ heylige Arke in het Huys, ’t welcke Salomo de sone Davids des Koninghs Israëls gebouwt heeft; Ghy en hebt ⁹ geenen last op de schouderen: dient nu den HEERE uwen Godt, ende sijn volck Israël.

6 Siet boven 23. op vers 6.

7 Hier uyt is af te nemen, dat de Arke op desen tijt in den tempel niet en is geweest, ofte ten minsten niet in het Heylige der heyligen, daer sy behoorde: zijnde daer uyt door eenigen afgodischen Koningh te voren wech genomen.

8 Hebr. de Arke der heyligheyt. Siet Levit. 16. op vers 4.

9 Te weten, om die Arke gewoonelick te dragen gelijck haer voor-ouderen te voren in de woestijne, ende soo lange als de tabernakel stont, gedaen hadden, Numer. 7.9. De sin is: Dewijle sy van dien eersten doorgaenden last, ende het toebehooren des selven, ontslagen waren, soo moesten sy op de andere deelen hares ampts te meer acht geven. siet 1.Chron. 23. op versen 27, 28, etc.

4

Ende bereydet u na de huysen uwer vaderen, na uwe verdeelingen, ^b na het voorschrift van David den Koningh Israëls, ende na de beschrijvinge sijns soons Salomo.

b 1.Chro. capp. 23. 24. 25. 26.

5

Ende staet ¹⁰ in het Heylighdom, na de onderscheydinge der vaderlicke huysen, voor uwe broederen, ¹¹ het volck, ende [na] de afdeelinge van de vaderlicke huysen der Leviten.

10 And. in de heylige plaetse, Dat is, by den tempel aen ’t voorhof der Priesteren, om aldaer de Paeschlammeren der gener, die niet en zijn van den stamme Levi, te ontfangen, ende die te slachten, dewijle de Priesters anders genoegh te doen hadden met de offerhanden, ende besprenginge des bloets, etc. Siet van dese plaetse Lev. 6. op vers 16. ende Num. 28. op vers 7. alwaer sy oock het Heylighdom genaemt wort.

11 Hebr. de sonen, ofte, kinderen des volcks; dat is, het volck. Verstaet, die van den stamme Levi niet en waren, maer behoorden tot de andere stammen, ende tot het werck van den Godesdienst niet geheyliget en waren.

6

Ende slachtet ¹² het Pascha, ende heyliget u, ende bereydet [dat] voor uwen broederen, doende na het woort des HEEREN door de hant Mose.

12 D. de Paesch-lammeren. siet van dese maniere van spreken Numer. 9. op vers 11. alsoo ond. vers 11.

7

^c Ende Iosia ¹³ gaf voor den volcke, van kleyn vee, lammeren, ende ¹⁴ jonge geytenbocken, die alle tot Paesch-offeren, ¹⁵ na alle het gene dat daer gevonden wert, in getale dertigh duysent: maer van ¹⁶ runderen, drie duysent: dit was van des Koninghs have.

c 2.Chron. 30.24.

13 Ofte, hief, ofte, gaf eene heffinge: D. een offer, ofte geschenck. Het woort heffen wort voor offeren, ofte, schencken genomen, als boven 30.24. siet de aenteeckeninge: gelijck het woort heffinge voor offer. Siet Numer. cap. 5. op vers 9. ende boven 30.24. met de aenteeckeninge, item hier in ’t volgende.

14 Hebr. sonen der geyten. Siet Levit. cap. 1. op vers 14.

15 Dat is, tegenwoordigh, ofte, voorhanden was onder het kleyn vee des Koninghs, dat bequaem was, om op dit feest geslacht te worden, na de wet, Exod. cap. 12. vers 5. Anders, na alle de gene, die daer gevonden wierden: Dat is, na dat genoegh was voor het volck, dat te Ierusalem tot het Paeschfeest gekomen was.

16 Dese dienden tot brand-offeren, ende danck-offeren, die men op dit feest oock offeren moeste. Siet Numer. cap. 28. vers 19.

8

Oock gaven sijne ¹⁷ Vorsten ten ¹⁸ vrywilligen offer voor den volcke, voor den Priesteren, ende voor den Leviten: ¹⁹ Hilkia, ende Zacharia, ende Iehiël de Overste van het Huys Godts, gaven den Priesteren tot Paesch-offeren, twee duysent, ende ses hondert ²⁰ [kleyn vee:] ende drie hondert runderen.

17 Vergelijckt boven cap. 30. vers 24. alwaer te sien is, watse gegeven hebben.

18 Siet Levit. cap. 7. op vers 16.

19 Dat is, de Overpriester, ende de twee Priesteren der tweeder ordeninge, die des Overpriesters medehulpers waren, doch onder hem stonden. Siet Numer. cap. 3. op vers 32. ende 2.Reg. 23. op vers 4.

20 Met dit invoeghsel wort hier de sin vervult uyt het laetstvoorgaende vers: het selve wort gedaen in het volgende vers.

9

Daer toe Conania, ende Semaia, ende Nethaneël sijne broederen; mitsgaders Hasabia, ende Iiël, ende Iosabad, de Overste der Leviten, gaven den Leviten tot Paesch-offeren, vijf duysent [kleyn vee:] ende vijf hondert runderen.

10

Alsoo wert de dienst toebereyt: ende de Priesteren stonden in hare stantplaetse, ende de Leviten in hare verdeelingen na het gebodt des Koninghs.

11

Daer na slachte men het Pascha, ende de Priesters ²¹ sprenghden [het bloet] ²² uyt hare handen: ende de Leviten trocken de huyden af.

21 T.w. op den altaer. siet bov. 29.22.

22 Dat is, dat sy uyt der slachters hant namen: want het woort sprengen vervat hier in sich oock de beteeckenisse van het woort nemen. Siet Genes. cap. 12. op vers 15. ende boven cap. 30. vers 16.

12

Ende ²³ sy namen het ²⁴ brand-offer daer af, op dat sy ²⁵ die, na de verdeelingen der vaderlicke huysen, ²⁶ den volcke geven mochten, om den HEERE te offeren, gelijck geschreven is in het boeck Mose: ende ²⁷ alsoo met de runderen.

23 Te weten, van de lammeren, ofte geytenbockskens, die sy geslachtet, ende de huydt afgetrocken hadden.

24 D. het deel, het welcke ten brand-offer den Heere geoffert moeste worden: als het vette, (siet vers 14.) den steert, de nieren, het net, dewelcke alle met den vyere verbrant moesten worden, Levit. cap. 3. versen 9, 10, 11. Sommige verstaen dat sy eenige lammeren hebben afgesondert, om die den volcke te geven na de vaderlicke huysen, om die te laten offeren.

25 Te weten, Paesch-offeren, lammeren ofte geyten.

26 Hebr. den sonen, ofte, kinderen des volcks, als boven versen 5, 7. ende onder vers 13.

27 Te weten, deden sy.

13

^d Ende sy ²⁸ koockten het Pascha by den vyere, na het recht: maer ²⁹ de [andere] heylige dingen ³⁰ koockten sy in potten, ende

d Exod. 12.8, 9.

28 Dat is, sy brieden ’t aen het vyer, gelijck het blijckt uyt de tegenstellinge, die stracks daer by gevoeght wert, van het gene dat in potten, etc. gekoockt wiert. Want Godt hadde geboden, dat men het Paeschlam braden soude, Exod. cap. 12. versen 8, 9. Het Hebreeusch woort wort oock voor braden genomen, Deuter. cap. 16. vers 7.

29 Verstaet, de stucken, ende deelen der danck-offeren, dewelcke den genen, die deselve geoffert hadden, toequamen.

30 Dat is, zooden.

[fol. 203v\Josia krijght tegen Necho. sterft. Joahaz. Jojakim.]

in ketelen, ende in pannen: ende ³¹ sy deelden het haestelick onder alle den volcke.

31 Hebr. sy deden het loopen tot alle de kinderen des volcks, Dat is, sy deelden een yeder onder den volcke, met sonderlinge haeste, ende veerdigheyt, sijn deel der offerhande uyt.

14

Daer na ³² bereydden sy oock voor hen selven, ende voor den Priesteren: want de Priesters de sonen Aarons ³³ waren tot aen den nacht in het offeren der brand-offeren, ende des vets; ³⁴ daerom bereydden de Leviten voor hen selven, ende voor den Priesteren, den sonen Aarons.

32 Te weten, de Paeschlammeren die hen ende den Priesteren toequamen.

33 Te weten, besigh.

34 De sin is, dewijle de Priesters met de brand-offeren, van dewelcke bov. vers 12. gesproken is, soo veel te doen hadden, datse de Paeschlammeren die haer toequamen, niet en konden voor sich ter spijse bereyden, dat de Leviten sulcks voor hen gedaen hebben.

15

Ende de Sangers, de sonen Asaphs, waren in hare stantplaetse, ³⁵ na den gebode Davids, ende Asaphs, ende Hemans, ende Ieduthuns ³⁶ des Sienders des Koninghs, mitsgaders de Poortiers ³⁷ aen elcke poorte: sy en behoefden niet te wijcken van haren dienst, overmits hare broeders, de Leviten voor hen bereydden.

35 Siet van dese order, die David na den bevele Godts ingestelt hadde, maer die de mannen in den text nagenoemt, vernieuwt, ende haren sonen ingescherpt hadden, 1.Chron. 25. ende 26.

36 D. des Propheten. siet 1.Sam. 9. vers 9. ende de aenteeckeninge.

37 Hebr. aen poorte ende poorte.

16

Alsoo wert de gantsche dienst des HEEREN op den selven dagh beschickt, om Paesschen te houden, ende ³⁸ brandt-offeren op den altaer des HEEREN te offeren, na den gebode des Koninghs Iosia.

38 Siet boven op vers 12.

17

Ende de kinderen Israëls, dieder gevonden werden, hielden het Paesschen ter selver tijt, ende het feest der ongesuerde [brooden,] seven dagen.

18

³⁹ Daer en was oock geen Paesschen als dat, in Israël gehouden, van de dagen Samuels des Propheten aen: ende geene Koningen Israëls hadden sulck Paesschen gehouden, gelijck dat Iosia hieldt met de Priesters, ende de Leviten, ende gantsch Iuda, ende Israël, datter gevonden wert, ende de inwoonders van Ierusalem.

39 Siet de verklaringe hier van 2.Reg. cap. 23. op vers 22.

19

In ^e het achtiende jaer des Koninckrijcks van Iosia wert dit Paesschen gehouden.

e 2.Reg. 23.23.

20

Na dit alles, doe Iosia ⁴⁰ het Huys toebereyt hadde, ^f toogh ⁴¹ Necho de Koningh van Egypten op, om te krijgen tegen Carchemis, aen den Phrath, ende Iosia toogh uyt hem te gemoete.

40 T.w. Godes, Dat is, den tempel, ende volgens den gantschen Godesdienst.

f 2.Reg. 23.29, etc.

41 Siet hier van, ende van Carchemis, 2.Reg. 23. op vers 29.

21

Doe sondt ⁴² [hy] boden tot hem, seggende; ⁴³ Wat hebbe ick met u te doen, ghy Koningh Iuda? wat u aengaet, ick en ben heden tegen u niet, maer tegen ⁴⁴ een huys, dat oorloge voert tegen my, ende Godt heeft geseyt, dat ick my haesten soude: houdt u af ⁴⁵ van Godt, die met my is, op dat hy u niet en verderve.

42 Te weten, Necho, de Koningh van Egypten.

43 Hebr. wat is my, ende u? Vergelijckt 2.Sam. 16.10. ende de aenteeckeninge.

44 Hebr. een huys mijner oorloge, ofte, krijghs, D. dat my de oorloge aendoet, ofte daer ick oorloge tegen hebbe: hy verstaet de Assyriers, die Carchemis ingenomen hadden, daer over hare Koningh hem beroemt, Iesa. cap. 10. vers 9. siet 2.Reg. 23. op vers 29. vergel. oock 2.Sam. cap. 8. op vers 10. de 23. aenteeckeninge.

45 D. van tegen hem te komen, ende sijn voornemen, dat hy door my begeert uyt te voeren, te willen verhinderen.

22

Doch Iosia en keerde sijn aengesicht niet van hem, maer ⁴⁶ hy verstelde sich, om tegen hem te strijden, ende en hoorde niet na de woorden van Necho uyt den mont Godts: maer hy quam om te strijden in het ⁴⁷ dal Megiddo.

46 Dat is, hy verkleedde sich, op dat men hem niet kennen en soude, gelijck Achab eertijts gedaen hadde, 1.Reg. cap. 22. vers 30.

47 Siet 1.Reg. 9. op vers 15. Zach. 12. vers 11.

23

Ende de schutters schoten den Koningh Iosia; doe seyde de Koningh tot sijne knechten: Voert my wech, want ick ben seer ⁴⁸ gewondt.

48 Hebr. kranck geworden, D. soo verwondt, dat ick daer van gantsch kranck, ende flaeuw geworden ben. Siet deselve maniere van spreken 1.Reg. cap. 22. vers 34.

24

Ende sijne knechten namen hem wech, van den wagen, ende voerden hem op den tweeden wagen, dien hy hadde, ende brachten hem te Ierusalem; ende hy sterf, ende wert begraven in de ⁴⁹ graven sijner vaderen, ende gantsch Iuda ende Ierusalem ⁵⁰ bedreven rouwe over Iosia.

49 Dat is, in der selver eene. Siet Genes. 19. op vers 29. Ofte, onder de graven sijner vaderen.

50 Vergelijckt Genes. cap. 23. vers 2. ende d’aenteeckeninge.

25

Ende Ieremia maeckte ⁵¹ een klaeghliedt over Iosia; desgelijcks alle sangers, ende sangerssen, spraken in hare klaeghlieden van Iosia, ⁵² tot op desen dagh: want sy gavense ⁵³ tot eene insettinge in Israël: [kolom] ende siet, sy zijn geschreven ⁵⁴ in de ⁵⁵ klaeghlieden.

51 Dat beschreven is geweest: op dat de menschen, dat lesende, hen gewennen souden den elendigen, ende seer droevigen staet van dat Koninckrijcke te overleggen, ende de oorsake daer van te beklagen, sich te beteren, ende Godt om genade te bidden.

52 D. dewelcke dueren tot op desen dagh, in den welcken dit geschreven is.

53 T.w. op datse jaerlicks souden gesongen worden.

54 Siet van dit klagen oock Zach. cap. 12. vers 11.

55 Sommige verstaen dit van de klaeghlieden Ieremie, in dewelcke niet alleen de finale verwoestinge Ierusalems wort beklaeght, maer oock al het verdriet, ende de elendigheden, die over de stadt, ende over het lant gekomen zijn: daer van het beginsel was de doot deses Godtvruchtigen Koninghs.

26

Het overige nu der geschiedenissen van Iosia, ende sijne ⁵⁶ goetdadigheden, ⁵⁷ na dat geschreven is in de wet des HEEREN:

56 Verst. de wercken sijner Godtvruchtigheyt in het uytroeijen van alle afgoderije, ende reformeeren van den Godesdienst, ende het onderhouden van Godes ordinantien. ’t Hebreeusch woort is oock soo genomen bov. 32.32. Nehem. 13.14.

57 D. dewelcke over een komen met het gene, dat in de wet des Heeren geschreven is.

27

Sijne geschiedenissen dan, de eerste, ende de laetste; siet, die zijn geschreven in het boeck der Koningen Israëls, ende Iuda.