Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxix. Capittel.

Hizkia een Godtvruchtigh Koningh, begeeft hem om den Godtsdienst te herstellen, vers 1, etc. vergadert daer toe de Priesters, ende Leviten, 4. den welcken hy tot desen eynde eene treffelicke vermaninge doet, 5. diese nakomen, 12. ’t welck sy den Koningh te kennen geven, 18. dewelcke, om Godt te dancken, vele offerhanden offert, met lofsangen, 20. De gemeynte voeght hare offerhanden daer by, 31. om dese te offeren, worden de Priesteren geholpen van de Leviten, die neerstiger waren geweest, om sich te heyligen, dan de Priesteren, 34.

1

^{a 1} IEhizkia wert Koningh, ² vijf en twintigh jaer oudt zijnde, ende regeerde negen en twintigh jaer te Ierusalem: ende de name sijner moeder was Abia, eene dochter van Zacharia.

a 2.Reg. 18.1.

1 Anders, Hizkia. onder versen 18, 27.

2 Hebr. een soon van vijf en twintigh jaer.

2

Ende hy dede dat recht was in de oogen des HEEREN; na alles wat sijn vader David gedaen hadde.

3

Deselve dede in het eerste jaer sijner regeeringe, ³ in de eerste maent, ^b de ⁴ deuren van het Huys des HEEREN open, ende ⁵ beterdese.

3 Ia op den eersten dagh deser eerster maent, gelijck te sien is onder vers 17.

b 2.Chron. 28.24.

4 T.w. die sijn vader Achaz toegesloten hadde, op dat men den Heere in sijnen tempel niet dienen en soude. siet boven 28.24. ende ond. vers 7. ende vergel. 2.Reg. 16.14, etc.

5 T.w. de deuren. And. versterckte hen, namelick, de Priesteren, te weten, in haer ampt.

4

Ende hy bracht de Priesteren, ende de Leviten in: ende hy versameldese in de ⁶ oost-strate.

6 Verst. het pleyn, het welcke was aen het oost-eynde des tempels, voor aen de poorte van het voorhof des volcks, welcke poorte de voornaemste was.

5

Ende hy seyde tot hen; Hooret my, O Leviten: ⁷ Heyliget nu u selven, ende ⁸ heyliget het Huys des HEEREN des Godts uwer vaderen, ende brenget de ⁹ onreynigheyt uyt van het ¹⁰ Heylighdom.

7 Dat is, reyniget u van alle besmettingen, dewelcke zijn tegen de wet der zeden, ende der ceremoniën, ende dat na het bevel ende voorschrift, dat u de Heere in sijne wet gegeven heeft. Vergelijckt Genes. cap. 35. vers 2. item Exod. cap. 19. vers 10. ende de aenteeckeninge.

8 Dat is, reyniget. Alsoo onder versen 17, 19.

9 Hebr. afsonderinge. Soo wort de onreynigheyt genaemt, om datse moet afgesondert, ende wech gedaen worden. Insgelijcks wort de tijt van de onreynigheyt eener kraemvrouwe geheeten, eenen tijt der afsonderinge, om datse geduerende den selven moeste afgesondert zijn van het geselschap der menschen. Siet Levit. 12. op vers 2. Verstaet hier, door de onreynigheyt, al wat den tempel door de afgodendienaren, ende den afgodendienst verontreynight hadde.

10 Verstaet het Heylige, Dat is, het voorste deel des tempels, onder vers 16. ofte oock het voorhof der Priesteren, het welcke mede een Heylighdom genaemt wort. Siet onder vers 7. ende de aenteeckeninge.

6

Want ¹¹ onse vaders hebben overgetreden, ende gedaen, dat quaet was in de oogen des HEEREN onses Godts, ende hebben hem verlaten: ende sy hebben hare aengesichten van den tabernakel des HEE-[kolom]REN omgewendt, ende ¹² hebben den necke ¹³ toegekeert.

11 Namelick, mijn vader Achaz, ende uwe vaderen, die sijne afgoderije nagevolget hebben.

12 D. sy hebben den rugge getoont, weygerende den Heere gehoor te geven, ende na sijne wet te dienen.

13 Of, geboden. Hebr. gegeven.

7

Oock hebben sy de deuren van ’t voorhuys toegesloten, ende de lampen uytgebluscht, ende het reuckwerck niet geroockt: ende het brand-offer en hebben sy in ¹⁴ het Heylighdom den Godt Israëls niet geoffert.

14 Verstaet, het voorhof der Priesteren, daer in de brand-offer altaer stont, 1.Reg. c. 8. vers 64. ende dat eene heylige plaetse genoemt wort, Levit. cap. 6. vers 16. ende 10.13. ende 14.13. ende het heylighdom, als hier, ende Numer. 28.7. ende onder 35.5. om dattet Gode geheylight was.

8

Daerom is eenen grooten toorn des HEEREN over Iuda, ende Ierusalem geweest, ende heeftse overgegeven ter ¹⁵ beroeringe, ter verwoestinge, ende ¹⁶ ter aenfluytinge, gelijck als ghy siet met uwen oogen.

15 Ofte, verstroyinge. siet Deut. 28. op vers 25.

16 Siet 1.Reg. 9. op vers 8.

9

Want siet onse vaders ^c zijn ¹⁷ door het sweert gevallen: daer toe onse sonen, ende onse dochteren, ende onse wijven ¹⁸ zijn daerom in gevangenisse geweest.

c 2.Chron. 28.6. etc.

17 D. door oorloge omme gekomen. siet Levit. 26. op vers 7.

18 Siet boven 28. versen 5, 8.

10

Nu ¹⁹ is’t in mijn herte een verbont te maken met den HEERE den Godt Israëls: op dat de hitte sijnes toorns van ons afkeere.

19 Dat is, ick ben van sinne, ende hebbe voorgenomen. siet 1.Reg. 8. op vers 17.

11

²⁰ Mijne sonen, ²¹ en weest ²² nu niet traegh: ^d want de HEERE heeft u verkoren, dat ghy ²³ voor sijn aengesichte staen soudet, om hem te dienen, ende op dat ghy hem dienaers, ende wieroockers soudet wesen.

20 Hy noemt de Priesteren, ende Leviten, sonen, niet sijnes grooten ouderdoms halven, (want hy en was maer tot de vijf en twintigh jaren gekomen, bov. vers 1.) maer om dat hyse als sijne sonen beminde.

21 Ofte, en houdt u niet stille, nalatigh, gerust. And. en dwalet nu niet, T.w. dat ghy u niet en soudet quijten in het ampt, daer toe Godt u verkoren, ende geroepen heeft.

22 T.w. gelijck te voren, als ghy den rechten, ende suyveren Godtsdienst nagelaten hebt.

d Exod. 28.1. Numer. 3.6. ende 8.14. ende 18.2.

23 Siet Deut. 10. op vers 8.

12

Doe maeckten sich de Leviten op, Mahath, de sone van Amasai, ende Ioël de sone van Azaria, van den kinderen der Kehatiten; ende van de kinderen Merari, Kis de sone van Abdi, ende Azaria de sone van Iehallelel: ende van de Gersoniten, Ioah de sone van Zimma, ende Eden de sone van Ioah.

13

Ende van de kinderen ²⁴ Elizaphans, Simri, ende Ieiël: ende van de kinderen ²⁵ Asaphs, Zacharia, ende Mattania.

24 Dese was ten tijden Mosis een Overste geweest in het geslachte der Kahatiten, Num. 3.30.

25 Siet van Asaph, Heman, ende Ieduthun, ende van hare kinderen, 1.Chro. 25. versen 1, 2, etc. ende onder 35.15. ende d’aenteeck.

14

Ende van de kinderen Hemans, Iehiël, ende Simei: ende van de kinderen Ieduthuns, Semaia, ende Uzziël.

15

Ende sy versamelden hare broederen, ende ²⁶ heylighden sich, ende quamen na het gebodt des Koninghs, ²⁷ door de woorden des HEEREN; om ’t Huys des HEEREN te reynigen.

26 Siet boven op vers 5.

27 D. welck gebodt de Koningh gegeven hadde, geroert zijnde door de woorden van des Heeren wet, die sulcks mede brachten, daer mede hy sijn doen bevestighde.

16

Maer de ²⁸ Priesteren gingen binnen in ’t Huys des HEEREN, om [dat] te reynigen, ende sy brachten uyt in ’t ²⁹ voorhof van het Huys des HEEREN alle de onreynigheyt, die sy in den ³⁰ tempel des HEEREN vonden: ende de Leviten namense op, om na buyten uyt te brengen, in de beke ³¹ Kidron.

28 Want het desen alleene geoorloft was te gaen in het Heylige, ende niet den Leviten.

29 Verstaet, het voorhof der Priesteren, daer den brand-offer altaer stont.

30 D. in ’t Heylige, ende oock, na eeniger gevoelen, in het Alderheylighste.

31 Siet 1.Reg. 2. op vers 37.

17

Sy begonnen nu ³² te heyligen op den ³³ eersten der ³⁴ eerster maent; ende op den achtsten dagh der maent quamen sy in’t voorhuys des HEEREN, ende heylighden ’t Huys des HEEREN in acht dagen: ende op den sestienden dagh der eerster maent maeckten sy een eynde.

32 D. het Huys des Heeren te reynigen.

33 Hebr. eenen. siet Genes. 1. op vers 5.

34 Verst. de eerste maent van het eerste jaer der regeeringe des Koninghs Hizkia, als bov. vers 3. Andere verstaen dit van de eerste maent des jaers genaemt Nisan.

18

Daer na quamen sy binnen tot den Koningh Hizkia, ende seyden; Wy hebben het geheele Huys des HEEREN gereyniget: mitsgaders den brand-offer altaer, met alle sijne gereetschap, ende ³⁵ de tafel der toerichtinge, met alle hare gereetschap.

35 Verstaet, de heylige met gout overtrockene tafel, staende in het Heylige, daer op de toonbrooden telcken Sabbathdage moesten toegericht, D. in order voorgestelt, ende geleght zijn, Exod. 25.30. Levit 24. versen 5, 6, etc. welck werck wort genaemt de toerichtinge des geduerigen [broots,] boven 2.4.

19

Alle gereetschap oock, die de Koningh Achaz onder sijn Koninckrijcke door sijne overtredinge wech geworpen hadde, hebben wy ³⁶ bereydet, ende geheyliget: ende siet, sy zijn voor den altaer des HEEREN.

36 T.w. tot haer wettelick gebruyck, daer toe sy verordent waren.

20

Doe maeckte sich de Koningh Iehizkia vroegh op, ende versamelde ³⁷ de Overste der stadt: ende hy gingh op in het Huys des HEEREN.

37 Verstaet, den Magistraet, Raet, ende Officieren der stadt, die oock de Oudtste der stadt genaemt worden. Siet 1.Reg. 21.8. ende de aenteeckeninge.

[fol. 200r\Offerhanden van Hiskia. Bevel--van Paesschen.]

21

Ende sy brachten ³⁸ seven varren, ende seven rammen, ende seven lammeren, ende seven geytenbocken ten ^e sond-offer voor het Koninckrijcke, ende voor het Heylighdom, ende voor Iuda: ende hy seyde tot de sonen Aarons, de Priesteren, datse [die] op den altaer des HEEREN souden offeren.

38 Hier worden genaemt alle soorten van reyne viervoetige dieren, die tot de offerhanden bequaem waren, ende die geoffert wierden: I. voor het Koninckrijcke, Dat is, voor den Koningh, sijne Raetsheeren, ende Officieren.
II. voor het Heylighdom, dat is, voor de sonde, ende onreynigheden, die in den tempel door afgoderije, valsche Godtsdienst, gewelt, ende andersins begaen waren.
III. voor Iuda, dat is, voor de sonden der gantscher gemeynte.

e Levit. 4.14.

22

Soo slachteden sy de runderen, ende de Priesters ontfingen ’t bloet, ende ^f sprenghden ’t op den altaer: Sy slachteden oock de rammen, ende sprenghden het bloet op den altaer: insgelijcks slachteden sy de lammeren, ende sprenghden het bloet op den altaer.

f Levit. 8.14, 15. Hebr. 9.21.

23

Daer na brachten sy de bocken by, ten sond-offer, voor het aengesichte des Koninghs, ende der gemeynte, ende sy ³⁹ leyden hare ^g handen op deselve.

39 Namel. de Koningh, ende de gemeynte, of, de gene, die uyt den naem der gemeynte daer verschenen. Sy verklaerden nu met dese ceremonie, datse hare sonden bekenden, ende Godt baden om vergiffenisse, uyt kracht der offerhande, die eenmael door den Messiam geschieden soude, ende door dese afgebeelt was. Siet Levit. 1. vers 4. ende 4. versen 15, 24. ende 8.18. item de aent. cap.1. op vers 4.

g Levit. 4.15.

24

Ende de Priesteren slachttense, ende ⁴⁰ ontsondighden met der selver bloet op den altaer, om versoeninge te doen voor het gantsche ⁴¹ Israël: want de Koningh hadde dat brand-offer, ende dat sond-offer voor gantsch Israël ⁴² bevolen.

40 Te weten, het Koninckrijck, het Heylighdom, ende de gemeynte, als boven vers 21. dat is, gantsch Israël, bestaende uyt den Koningh, sijn hofgesin, ende sijne officieren; uyt de Kerckelicke persoonen, ende uyt alle andere inwoonderen des lants, ende burgeren der steden.

41 Siet boven 21. op vers 2.

42 Hebr. geseyt. Alsoo onder vers 27. Iob 9.7.

25

Ende ^h hy stelde de Leviten in ’t Huys des HEEREN, met cymbalen, met luyten, ende harpen, ⁱ na het gebodt Davids; ende Gads des ⁴³ Sienders des Koninghs, ende Nathans des Propheten: want dit gebodt was van de hant des HEEREN, door de hant sijner Propheten.

h 1.Chron. 16.4. ende 25.6.

i 1.Chron. 6.31. ende 23.5. ende 25.1. etc. 2.Chron. 8.14.

43 Dat is, des Propheten. Siet 1.Sam. 9.9. ende boven 9. op vers 29.

26

De Leviten nu stonden met de ⁴⁴ instrumenten ⁴⁵ Davids, ende de Priesters met de trompetten.

44 Verstaet, musijck-instrumenten.

45 D. als David door den Geest des Heeren geleert, ende geleyt zijnde, hadde voorgeschreven, ende laten maken.

27

Ende Hizkia beval, dat men ’t brand-offer op den altaer soude offeren: ter tijt nu als dat brand-offer begon, begon het gesangh des HEEREN met ⁴⁶ de trompetten, ende ⁴⁷ met de instrumenten Davids des Koninghs Israëls.

46 Achtervolgende ’t bevel des Heeren, daer van wy lesen Numer. 10.10.

47 Hebr. door de handen der instrumenten Davids. Anders, na de handen, dat is, na de instellinge, die David door Godts bevel verordent hadde. Siet boven 23. op vers 18. ende hier vers 25.

28

De gantsche gemeynte nu ⁴⁸ boogh haer neder, als men het gesangh songh, ende met trompetten trompettede: dit alles tot dat het brand-offer voleyndt was.

48 T.w. tot een teecken van eerbiedinge, smeeckinge, ende dancksegginge tot Godt. Vergel. boven 20. vers 18. ende hier de volgende versen 29, 30.

29

Als men nu ge-eyndight hadde te ⁴⁹ offeren, buckten de Koningh ende alle die by hem ⁵⁰ gevonden waren, ende bogen sich neder.

49 T.w. ’t brand-offer, gemelt in de twee voorgaende verskens.

50 Of, voor handen waren, als Genes. 19.15.

30

Daer na seyde de Koningh Iehizkia, ende de Overste, tot de Leviten, datse den HEERE loven souden, met de woorden Davids, ende Asaphs des Sienders, ende sy loofden tot blijdtschap toe, ende neyghden hare hoofden, ende bogen sich neder.

31

Ende Iehizkia ⁵¹ antwoordde, ende seyde; Nu hebt ghy ⁵² uwe handen den HEERE gevullet: tredet toe, ende brenget ⁵³ slacht-offeren, ende ⁵⁴ lof-offeren tot het Huys des HEEREN: ende de gemeynte bracht slacht-offeren, ende lof-offeren, ende alle vrywillige van herten, ⁵⁵ brand-offeren.

51 D. begon, ofte vingh aen wederom te spreken. siet. Iudic. 18. op vers 14.

52 D. uwen dienst geheyliget. siet van dese maniere van spreken. Levit. 7. op vers 37. op ’t woort Vul-offers.

53 Verstaet allerley offer van geslachtede beesten, Exod. 12.27. Lev. 3.6. Deut. 32. vers 38.

54 Door dewelcke men Godts weldaden bekende, ende hem daer over loofde, ende danckte. Hoedanige waren eenige geloften, vrywillige offeren, ende spijs-offeren. siet van dese lof offeren Levit. 7.12.

55 Siet van dese Genes. cap. 8. op vers 20.

32

Ende het getal der brand-offeren, die de gemeynte brachte, was seventigh runderen, hondert rammen, twee hondert lammeren: dese alle den HEERE ten brand-offer.

33

⁵⁶ Noch waren der geheylighde dingen ses hondert runderen, ende drie duysent ⁵⁷ schapen.

56 D. boven de voorgaende beesten den Heere toegeheyliget, zijn dese noch daer by te voegen.

57 Ofte, kleyn vee, D. schapen, ende geyten. Siet Genes. 12. op vers 16.

34

Doch der Priesteren was ⁵⁸ te weynigh, ende en konden allen den brand-offeren de huydt niet aftrecken: daerom ⁵⁹ hielpen [kolom] hen hare broederen de Leviten, tot dat het werck ge-eyndight was, ende tot dat de [andere] Priesteren sich ⁶⁰ geheyliget hadden; want de Leviten waren ⁶¹ rechter van herten, om sich te heyligen, dan de Priesteren.

58 T.w. om alle die offerhanden te bereyden, D. te slachten, de huydt af te trecken, in stucken te deelen. Het welck eygentlick was der Priesteren werck, Levit. 1.5, 6. hoewel daer in gebruyckt mochte worden den dienst der Leviten, die den Priesteren tot hulpe bygevoeght waren.

59 Hebr. sterckten.

60 Siet boven op vers 5.

61 Siet Psalm 7. op vers 11.

35

Ende oock waren de brand-offeren in menighte, met het vet der ⁶² danck-offeren, ende met de ⁶³ dranck-offeren, ⁶⁴ voor de brand-offeren: alsoo wert den dienst van het Huys des HEEREN bestelt.

62 Siet Levit. 3. op vers 1.

63 Siet Genes. 35. op vers 14. ende Lev. cap. 23. op vers 13.

64 And. der brand-offeren: ofte, tot, ofte, met de brand-offeren, dat is, welcke dranck-offeren by de brand-offeren gevoeght wierden, ende daer toe behoorden. vergel. Numer. 28.7.

36

Iehizkia nu, ende alle het volck, verblijdden sich, over ⁶⁵ het gene Godt den volcke voorbereyt hadde: want dese sake geschiedde ⁶⁶ haestighlick.

65 Verstaet de goede genegentheyt, die Godt in het herte des volcks gegeven hadde, waer door het gantsch gewilligh ende genegen was tot het werck deser reformatie, soo datse seer spoedighlick, na wensch, ja buyten alle verwachtinge voort gingh. And. om dat Godt het volck voorbereyt hadde.

66 T.w. met het eerste begin van Hizkias regeeringe, ende sonder eenigen tegenstant des volcks; ja met des selven groote genegentheyt daer toe, zijnde nochtans recht te voren onder de regeeringe van Achaz gantsch seer tot de afgoderije vervallen, ende van den suyveren Godtsdienst afgekeert.