Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxviij. Capittel.

Achaz is een grouwelick afgodendienaer, vers 1, etc. hy wert geslagen van de Syriers, ende van de Israëliten, 5. De Israëliten voeren met hen vele Ioden gevangen wech, 8. dewelcke sy door den raet des Propheten Odeds, weder in hare lantpale brengen, 9. Achaz versoeckt hulpe aen den Assyrier, 16. wort bestreden van de Edomiten, ende Philistijnen, 17. niet geholpen van den Koningh van Assyrien, 20. gaet voort in sijne godtloosheyt, 22. hy sterft, ende sijn sone Hizkia regeert, 27.

1

^a AChaz was ¹ twintigh jaer oudt, doe hy Koningh wert, ende regeerde sestien jaer te Ierusalem: ende ² hy en dede niet dat recht was in de oogen des HEEREN, gelijck sijn vader David.

a 2.Reg. 16.2, etc.

1 Hebr. een soon van twintigh jaer.

2 Vergel. 1.Reg. cap. 11. de aenteeck. op vers 6.

2

Maer hy ³ wandelde in de wegen der Koningen Israëls: daer toe maeckte hy oock gegotene beelden ⁴ den Baalim.

3 Siet boven 21. op vers 6.

4 Dat is, ter eere van de afgoden, die sy Baalim noemden, om dat sy deselve voor hare Heeren hielden. siet Iud. 2. op vers 11.

3

Deselve roockte oock in het ⁵ dal des soons Hinnoms; ende ^b hy ⁶ brandde sijne sonen in ’t vyer, na de grouwelen der Heydenen, die de HEERE voor het aengesichte der kinderen Israëls uyt de besittinge verdreven hadde.

5 Siet 2.Reg. 23. op vers 10.

b Deuter. 18.10. 2.Reg. 21.6. Ierem. 7.31. ende 19.5.

6 2.Reg. 16. vers 3. staet, dat hy sijnen sone dede door het vyer gaen. Dese Koningh Achaz heeft eenige sijner sonen laten verbranden, gelijck hier geseyt wort, ende het kan zijn dat hy eenen maer door het vyer heeft laten gaen, gelijck geschreven staet 2.Reg. 16. vers 3. siet van desen Heydenschen grouwel Levit. cap. 18. op vers 21. Vergel. onder 33. d’aenteeckeninge op vers 6.

4

Oock offerde hy, ende roockte op de ⁷ hooghten, ⁸ ende op de heuvelen: mitsgaders onder alle groen geboomte.

7 Siet Levit. 26. op vers 30.

8 Siet Deut. 12. op vers 2.

5

Daerom ^c gaf hem de HEERE ⁹ sijn Godt in de hant des ¹⁰ Koninghs van Syrien, datse hem sloegen, ende van hem gevangelick wech voerden eene groote menighte van gevangene, diese te ¹¹ Damascus brachten: Ende hy wert oock gegeven in de hant des ¹² Koninghs Israëls, die hem ¹³ sloegh met eenen grooten slagh.

c Iesa. 7.1.

9 Te weten, na het verbont der genade, dat Godt met Abraham, ende sijne nakomelingen gemaeckt hadde, ofte, oock nae de geveynsde belijdenisse, die Achaz dede, sich gelatende den HEERE sijner vaderen Godt, mede voor sijnen Godt te houden; gelijck gemeynelick de afgodendienaren op beyde zijden hincken, 1.Reg. 18.21.

10 Genaemt Rezin, 2.Reg. 16.5.

11 Hebr. Darmesek. Alsoo boven 16.2.

12 Genaemt Pekah, in het volgende vers, ende 2.Reg. 16.5.

13 Vergel. bov. 13. op vers 17.

6

Want Pekah, de sone van Remalia sloegh in Iuda hondert ende twintigh duysent doot op eenen dagh, alle ¹⁴ strijtbare mannen, ¹⁵ om datse den HEERE harer vaderen Godt verlaten hadden.

14 Hebr. sonen des strijts, heyrs, ofte sterckte. Van de beteeckenissen des Hebreeuschen woorts Haïl, mach men sien Gen. 47. op vers 6.

15 Vergel. 1.Reg. 9. d’aent. op vers 9.

7

Ende Zichri een geweldigh man van Ephraim, sloegh Maaseia den sone des ¹⁶ Koninghs doot, ende Azrikam ¹⁷ den Huys-oversten, mitsgaders Elkana, den tweeden na den Koningh.

16 Namel. Achaz.

17 Ofte, den voorganger van het huys, die als een groot Hofmeester het opperste bevel over het hofgesin des Koninghs hadde: alsoo de Overste over de schatten, voor Opper-reeckenmeester, 1.Chron. 26.24.

8

Ende de kinderen Israëls voerden van hare ¹⁸ broederen gevangelick wech, twee hondert duysent, wijven, sonen, ende dochteren, ende plonderden oock veel roofs van hen: ende sy brachten den roof tot Samaria.

18 D. van de Ioden, die met de Israëliten van eenen vader Iacob afkomstigh waren. siet boven 11. op vers 4. Alsoo ond. versen 11. en 15.

9

Aldaer nu was een Propheet des HEEREN, wiens naem was ¹⁹ Oded, die gingh uyt, den heyre tegen, dat na Samaria quam, ende seyde tot hen; Siet door de grimmigheyt des HEEREN des Godts uwer vaderen over Iuda, heeft hyse in uwe hant gegeven: ende ghy hebtse doot [kolom] geslagen in toornigheyt, ²⁰ [die] ²¹ tot aen den hemel raeckt.

19 Een Propheet, te onderscheyden van eenen anderen deses naems, die ten tijde des Koninghs Asa leefde, boven 15.1.

20 Ofte, het welck. D. welcke daet.

21 Eene maniere van spreken beteeckenende sonderlinge vergrootinge, van het gene daer van gesproken wort, ende medebrengende een dreygement, ende wrake Godts uyt den hemel. Vergelijkt Genes. 11.4. ende Ezra. 9.6.

10

Daer toe ²² dencket ghy nu de kinderen van Iuda, ende Ierusalem u tot slaven, ende slavinnen te onderwerpen: ²³ en zijt ghy het niet alleenlick? by u-lieden zijn ²⁴ schulden tegen den HEERE uwen Godt.

22 Hebr. segget, of, zijt seggende. Siet Genes. 20. op vers 11. ende 1.Reg. cap. 5. op vers 5. alsoo ond. vers 13.

23 Te weten, die u broeders tot slaven soeckt te maken? of, en zijt ghy niet buyten dat, enckelick vol schulden?

24 D. enckele sonden. Het is soo veel, als of hy seyde, Soo veel u aengaet, die de roede zijt van Godts straffe tegen de Ioden, die hem vertoornt hebben, zijt ghy beter dan sy? wat zijnder anders by u, dan enckele sonden, ende overtredingen, daer mede ghy doorgaens tot nu toe Godt geterget hebt, dat ghy anders niet, dan sijne straffen hebt te verwachten? And. zijn dan niet by u, ja u aengaende, schulden? etc.

11

Nu dan hooret my, ende brenget ²⁵ de gevangene weder, die ghy van uwe broederen gevangelick wech gevoert hebt: want de hitte van des HEEREN toorn is over u.

25 Hebr. gevangenisse. siet Num. 31. op vers 12. alsoo onder versen 13, 14, 15, 17.

12

Doe maeckten sich ²⁶ mannen op van de Hoofden der kinderen Ephraims, Azaria, de sone Iohanan, Berechia de sone Mesillemoth, ende Iehizkia de sone Sallum, ende Amasa de sone van Hadlai; tegen de gene, die uyt het heyr quamen.

26 Verstaet d’Overste van Samaria. Overste, ofte Vorsten worden sy genaemt, onder vers 14.

13

Ende sy seyden tot hen; Ghy en sult dese gevangene ²⁷ hier niet in brengen; tot een schult over ons ²⁸ tegen den HEERE, ²⁹ denckt ghylieden toe te doen tot onse sonden, ende tot onse schulden: hoewel wy vele schult hebben, ende de hitte des ³⁰ toorns over Israël is.

27 Te weten, in Samaria.

28 Hebr. schult des Heeren, D. tegen den Heere: als vers 10.

29 Hebr. ghy zijt seggende, D. in u herte voornemende. Siet boven op vers 10. Het is soo veel als of sy seyden, Dat ghy voor hebt, is eene nieuwe sonde, daer mede ghy onse voorgaende sonden verswaren soudet, daer wy doch der selver alreede maer te vele en hebben.

30 Namelick, des HEEREN, daer mede hy tegens onse sonden vertoornt is. Het woort toorn wort sonder byvoeginge van het woort Godts dickwils verstaen van Godts toorn, om dat hy van wegen sijne grootheyt eygentlick den toorn mach geheeten worden. Alsoo Num. cap. 1. vers 53. ende cap. 18. vers 5. Iosu. cap. 22. vers 20. 1.Chron. 27. vers 24. boven 24.18.

14

Doe lieten de ³¹ toegerustede de gevangene, ende den roof voor het aengesichte der Oversten, ende der gantscher gemeynte.

31 D. de gewapende, ofte krijghslieden.

15

De mannen nu, ³² die met namen uytgedruckt zijn, maeckten sich op, ende grepen de gevangene, ende kleedden van den roof alle hare naeckte; ende sy kleeddense, ende schoeydense, ende spijsdense, ende drencktense, ende ³³ salfdense, ende voerdense op ezelen, alle die ³⁴ swack waren, ende brachtense te Iericho ³⁵ de palmstadt, by hare broederen: Daer na keerden sy weder na Samaria.

32 T.w. boven vers 12. Verstaet, die met namen daer toe gelast waren, datse de gevangene souden geleyden, ende met nootdurft versorgen.

33 T.w. om dese gevangene, na het gebruyck van die Orientaelsche landen, te verquicken, ende te vermaken. siet Ruth 3. op vers 3.

34 Hebr. allen struyckelenden, Dat is, die door ouderdom, ofte jonckheyt, ofte sieckte, ofte quetsure, ofte vermoeytheyt, niet wel op den ganck en waren, datse de menighte niet en konden voet houden.

35 Siet Deuter. cap. 34. op vers 3.

16

³⁶ Ter selver tijt sondt de Koningh Achaz tot ³⁷ de Koningen van Assyrien, datse hem helpen souden:

36 Te weten, als Rezin de Koningh van Syrien, ende Pekah de Koningh Israëls hem de oorloge aendeden. Siet boven vers 5. ende 2.Reg. 16.5, 7.

37 D. tot den vermaerden, ende grooten Koningh van Assyrien, genaemt Tiglath-Pileser, 2.Reg. 16.7. ofte het getal van velen staet voor het getal van een. Siet Genes. cap. 19. op vers 29.

17

Daer en boven waren oock de Edomiten gekomen; ende hadden Iuda geslagen, ende gevangene gevangelick wech gevoert.

18

Daer toe waren de Philistijnen in de steden der leeghte, ende ’t Zuyden van Iuda ingevallen, ende hadden ingenomen ³⁸ Bethsemes, ende ³⁹ Aialon, ende ⁴⁰ Gederoth, ende ⁴¹ Socho, ende hare ⁴² onderhoorige plaetsen, ende ⁴³ Timna, ende hare onderhoorige plaetsen, ende Gimzo, ende hare onderhoorige plaetsen: ende sy woonden aldaer.

38 Siet 2.Reg. cap. 14. op vers 11.

39 Siet boven 11. op vers 10.

40 Eene stadt in den stam Iuda, Iosu. 15.41.

41 Siet boven 11. op versen 6, 7.

42 Hebr. dochteren, D. plaetsen daer onder sorteerende. siet Numer. 21. op vers 25.

43 Eene stadt gelegen in Iuda, Iosu. 15.10.

19

Want de HEERE vernederde Iuda, om Achaz des Koninghs Israëls wille: want hy hadde Iuda ⁴⁴ afgetrocken, dattet ⁴⁵ gantsch seer overtradt tegen den HEERE.

44 T.w. van den waren Godt tot de afgoden, van den suyveren Godtsdienst, tot de valsche, ende superstitieuse afgodendiensten. Gelijcke beteeckenisse heeft het Hebreeusch woort, Exod. 5.4. Andere, want hy ontblootte Iuda, T. w. van de hulpe, ende bescherminge des Heeren, doende ’t selvige sondigen.

45 Hebr. overtredinge overtradt.

20

Ende ⁴⁶ Tillegath Pilneser ⁴⁷ de Koningh van Assyrien quam tot hem: doch hy ⁴⁸ benauwde hem, ende en sterckte hem niet.

46 Oock genaemt Tiglath-Pileser, 2.Reg. 15.29, etc. siet aldaer de aenteeck.

47 Wiens hulpe Achaz versocht hadde, boven vers 16.

48 Of, hy dede hem benauwtheyt aen; veroorsakende dat hy met een groote somme gelts, dit gehuerde scheermes (alsoo hem Iesaias noemt Cap. 7. vers 20.) moeste op sijn zijde koopen: ende het Achaz seer nauwe stont, sulcke somme gelts op te brengen.

21

Want Achaz ⁴⁹ nam een deel van het Huys des HEEREN, ende van het huys des Koninghs, ende der Vorsten:

49 D. nam het silver, ende gout wech, dat in den tempel was, ende in de schatten van het Konincklicke huys, etc. ende schonck het den Koningh van Assyrien. Siet 2.Reg. 16.8.

[fol. 199v\Achaz godtloos. sterft. Hizkia reformeert.]

het welck hy den Koningh van Assyrien gaf; maer ⁵⁰ hy en hielp hem niet.

50 Hebr. hy en was hem niet tot hulpe: Namelick, den Koningh Achaz.

22

Ia ter tijt, als men hem benauwde, soo maeckte hy des overtredens tegen den HEERE noch meer: ⁵¹ dit was de Koningh Achaz.

51 Dat is, sulck een was de Koningh Achaz, te weten, altijt deselve man, dat hy hem niet en beterde, maer selfs, dat hy ’t langhs soo erger maeckte, hoe seer oock de HEERE hem strafte, ende plaeghde.

23

Want hy offerde den Goden van ⁵² Damascus, ⁵³ die hem geslagen hadden; ende seyde, Om ^d dat de Goden der Koningen van Syrien hen helpen, sal ickse offeren, op dat sy my [oock] helpen: maer sy waren hem ⁵⁴ tot sijnen val, mitsgaders aen gantsch Israël.

52 Hebr. Darmesek.

53 Sommige brengen dese woorden, die hem geslagen hadden, op het volck der stadt Damascus; doch andere tot den Goden Damasci, alsoo dat Achaz meyninge soude zijn, dat het de Goden van Damascus waren, die hem geslagen hadden.

d Iudic. 16.23. Habak. 1.11.

54 Hebr. om hem te doen vallen.

24

Ende Achaz versamelde de vaten van het Huys Godts, ende hieuw de vaten van het Huys Godts in stucken, ⁵⁵ ende sloot de deuren ⁵⁶ van het Huys des HEEREN toe: daer toe maeckte hy sich altaren in alle hoecken te Ierusalem.

55 Vergel. ond. 29. vers 3.

56 Namel. van het voorhuys, ende van het heylige, ond. 29. vers 7. waer mede dese godtloose Koningh den gantschen Godtsdienst heeft doen ophouden.

25

Oock maeckte hy ⁵⁷ in elcke stadt van Iuda hooghten, om ⁵⁸ anderen Goden te roocken: alsoo verweckte hy den HEERE sijner vaderen Godt tot toorne.

57 Hebr. in alle stadt, ende stadt.

58 Verst. andere dan den waren Godt, die hem sijnen volcke geopenbaert hadde, ende daerom oock vreemde goden genaemt worden. Siet Genes. 35.2. ende de aenteeck. daer op.

26

Het overige nu sijner geschiedenissen, ende alle ⁵⁹ sijne wegen, d’eerste, ende de laetste; siet, sy zijn geschreven in ’t boeck der Koningen van Iuda, ende Israël.

59 Siet boven 27. op vers 6.

27

Ende Achaz ontsliep met sijne vaderen, ende sy begroeven hem in de ⁶⁰ stadt te Ierusalem: maer sy en brachten hem niet in de graven der Koningen ⁶¹ Israëls: ende sijn soon Iehizkia wert Koningh in sijne plaetse.

60 D. in de stadt Davids, welcke was een deel van de stadt Ierusalem. siet 2.Reg. 16.20.

61 D. Iuda. Siet boven cap. 21. op vers 2.