Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Salomo siende het teecken der Goddelicker tegenwoordigheyt in den tempel, looft, ende danckt den Heere, dat hy sijne belofte aen sijnen vader David gedaen, vervult hadde, 4. doet een heerlick gebedt, in het welcke hy toont het rechte gebruyck des tempels, 12.

1

DOe seyde Salomo: ¹ De HEERE heeft geseyt, dat hy in de donckerheyt soude woonen.

1 Siet de verklaringe hier van, ende der volgende verssen, 1.Reg. 8. op vers 12. ende de volgende.

2

Ende ick hebbe u een Huys ter woonstede gebouwt, ende eene vaste plaetse, tot uwe ² eeuwige wooninge.

2 D. soo lange, als de wet dueren soude. Siet Genes. 13. op vers 15. Hebr. tot u woonen [in] eeuwigheden.

3

^a Daer na wendde de Koningh sijn aengesicht ³ om, ende ⁴ zegende de gantsche gemeynte Israëls: ende de gantsche gemeynte Israëls ⁵ stont.

a 1.Reg. 8.14, 15.

3 T.w. na’t volck.

4 Anders, loofde [Godt] met de gantsche gemeynte.

5 Te weten, in den grooten voorhof, om des Koninghs aenspraeck, ende gebedt te hooren. siet onder vers 13. ende de aenteeckeninge.

4

Ende hy seyde, Gelooft zy de HEERE de Godt Israëls, die met sijnen mont tot mijnen vader David gesproken heeft, ende heeft het met sijne handen ⁶ vervult, seggende:

6 D. dadelick volbracht, gelijck hy gesproken, ende belooft heeft. also ond. vers 15.

5

Van dien dage aen, dat ick mijn volck uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe, en hebbe ick geene stadt ⁷ verkoren uyt alle stammen Israëls, om een Huys te bouwen, ⁸ dat mijn naem daer soude wesen: ⁹ nochte geenen man verkoren, om een voorganger te zijn over mijn volck Israël.

7 Siet 1.Reg. 8. op vers 16.

8 Siet 1.Reg. 8. op ’t selve vers.

9 De Heere heeft te voren sijnen volcke wel Vorsten, Richteren, ende Leytsmannen toegeschickt, maer niet als David, by wiens nakomelingen de Opperheyt der regeeringe, tot de toekomste des Messias (van wiens eeuwigh Koninckrijck hy een voorbeelt was) blijven moeste.

6

Maer ick hebbe Ierusalem verkoren, dat mijn naem daer soude wesen: Ende ick hebbe David verkoren, dat hy over mijn volck Israël wesen soude.

7

^b Het ¹⁰ was oock in ’t herte mijns vaders Davids, een Huys te bouwen ¹¹ den name des HEEREN des Godts Israëls.

b 2.Sam. 7.2. 1.Reg. 8.17. 1.Chron. 17.1. ende 28.2.

10 D. hy hadde goet gevonden, ende voorgenomen. Alsoo in ’t volgende: item, 1.Sam. c. 14. vers 7. 2.Sam. c. 7. vers 3. 1.Chron. 17. vers 2. Hebr. het was oock met het herte.

11 D. den HEERE selve: alsoo in het volgende. Siet 1.Reg. 5. op vers 3.

8

Maer de HEERE seyde tot mijnen vader David: Dewijle dat in u herte geweest is, mijnen name een Huys te bouwen; ghy hebt wel gedaen, dattet in u herte geweest is.

9

Evenwel ghy en sult dat Huys niet bouwen: maer uw’ sone, die ¹² uyt uwe lendenen voort komen sal, die sal mijnen naem dat Huys bouwen.

12 Dat is, uyt u vleesch, ende bloet geboren sal worden. Siet Genes. 35. op vers 11.

10

Soo heeft de HEERE sijn woort bevestight, dat hy gesproken hadde: want ick ben opgestaen in de plaetse mijnes vaders Davids, ende ick sitte op den throon Israëls, gelijck als de HEERE gesproken heeft, ende ick hebbe een Huys gebouwt, den name des HEEREN des Godts Israëls.

[fol. 190r\Salomons gebedt in den nieu--wen tempel.]

11

Ende ick hebbe daer de Arke gestelt, daer in ¹³ het verbont des HEEREN is, ’t welcke hy maeckte met de kinderen Israëls.

13 Verst. de twee steenen tafelen, in dewelcke de tien geboden geschreven waren, als zijnde de wetten des verbonts, dat Godt met de Israëliten gemaeckt hadde. Siet 1.Reg. 8. op vers 21.

12

Ende hy stont voor den altaer des HEEREN, tegen over de gantsche gemeynte Israëls: ende hy breydde sijne handen uyt:

13

(Want Salomo hadde een ¹⁴ koperen gestoelte gemaeckt, ende haddet gestelt in het midden ¹⁵ des voorhofs, zijnde vijf ellen in sijne lenghte, ende vijf ellen in sijne breedte, ende drie ellen in sijne hooghte, ende hy stont daer op, ende ¹⁶ knielde op sijne knijen voor de gantsche gemeynte Israëls, ende ¹⁷ breydde sijne handen uyt na den hemel.)

14 Verst. een soodanigh gestoelte, gelijck het hier beschreven is van sijn stoffe, ende grootte, ende de plaetse daer ’t stont, hier toe verordent, op dat de Koningh daer uyt Godt bidden, ende het volck aenspreken soude. Siet hier van oock 2.Reg. 11. op vers 14.

15 D. des voorhofs des volcks, genaemt anders het groote voorhof, 1.Reg. 7. versen 9, 12. siet oock bov. 4. op vers 9.

16 Dese ceremonie is in het bidden gebruyckt geweest, als een teecken van den ootmoedt onses herten, in ’t welcke wy overtuyght zijn, dat wy voor de Goddelicke Majesteyt niet bestaen konnen, Psalm 130.3. Siet van deselve ceremonie Ezra c. 9. vers 5. Luce c. 22. vers 41. Act. cap. 20. vers 36. Ephes. 3.14.

17 Siet van dese ceremonie, die de oude in het bidden gebruyckt hebben, 1.Reg. 8. op vers 22.

14

Ende hy seyde; HEERE Godt Israëls, daer en is ^c geen Godt gelijck ghy in den hemel, noch op der aerde: houdende het verbont, ende de weldadigheyt uwen knechten, die voor u aengesicht ^d met haer gantsche herte wandelen:

c Exod. 15.11. Deut. 4.39. ende 7.9.

d Siet 1.Reg. 2. op vers 4.

15

Die uwen knecht mijnen vader David gehouden hebt, ^e dat ghy tot hem gesproken hadt: want met uwen mont hebt ghy gesproken, ende met uwe hant vervult, gelijck het ¹⁸ te desen dage is.

e 1.Chron. 22.9.

18 Hebr. na desen dagh, D. gelijck het ten huydigen dage blijckt, ofte, gelijck desen dagh betuyght.

16

Ende nu HEERE Godt Israëls; houdt uwen knecht mijnen vader David, dat ghy tot hem gesproken hebt, seggende, ^{19 f} Geen man en sal u van voor mijn aengesichte afgesneden worden, die sitte op den throon Israëls: alleenlick soo uwe sonen ²⁰ haren wegh bewaren, om te wandelen ²¹ in mijne wet, gelijck als ghy gewandelt hebt voor mijn aengesichte.

19 Siet 1.Reg. 8. op vers 25.

f 2.Sam. 7.12, 16. Psalm 132.12.

20 Siet 1.Reg. 2. op vers 4.

21 D. om te gelooven, ende te leven met alle oprechtigheyt, na het geopenbaerde woort Godts. Alsoo Psalm 26.3. ende 119.1. vergel. 1.Reg. 8.25. alwaer dit geheeten wort voor het aengesicht des Heeren wandelen. Ende 11. vers 33. in den wegh des Heeren wandelen. Siet de aenteeck. aldaer.

17

Nu dan, O HEERE Godt Israëls, laet u woort waer worden, ’t welck ghy gesproken hebt tot uwen knecht, tot David.

18

Maer waerlick, soude Godt by de menschen op der aerde woonen? ^g Siet, de hemelen, ja de hemel der hemelen en souden u niet begrijpen; hoe veel te min dit Huys, dat ick gebouwt hebbe;

g 1.Reg. 8.27. 2.Chron. 2.6. Iesa. 66.1. Actor. 7.49.

19

Wendt u dan noch ²² tot het gebedt uwes knechts, ende tot sijne smeeckinge, O HEERE mijn Godt, om te hooren na het geroep, ende na het gebedt, dat uwe knecht voor u aengesicht biddet.

22 D. tot mijn gebedt, die uwe knecht ben: alsoo in ’t volgende.

20

Dat uwe oogen open zijn, dagh ende nacht over dit Huys, over de plaetse van dewelcke ghy geseyt hebt, uwen ²³ name daer te sullen setten: om te hooren na het gebedt, het welck uwe knecht bidden sal in dese plaetse.

23 D. te maken, dat aldaer sijn woort geleert, sijn naem aengeroepen, sijnen Godesdienst uytgericht, ende sijn volck tot de heylige oeffeningen vergadert worden, ende daer sijn Geest oock krachtigh zy. Vergel. 1.Reg. 8. de aenteeck. op vers 16.

21

Hoort dan na de smeeckingen uwes knechts, ende uwes volcks Israëls, ²⁴ die in dese plaetse sullen bidden: ende hoort ghy uyt de plaetse uwer wooninge, uyt den hemel; ja hoort, ende vergeeft.

24 Anders, dewelcke sy, etc.

22

^h Wanneer yemant tegens sijnen naesten sal gesondight hebben, ende die hem eenen eedt des vloecks opgeleyt sal hebben, om hemselven te vervloecken, ende den eedt des vloecks voor uwen altaer, in dit Huys komen sal:

h 1.Reg. 8.31, etc.

23

Hoort ghy dan uyt den hemel, ende ²⁵ doet, ende richtet uwe knechten, vergeldende den godtloosen, gevende sijnen wegh op sijnen kop: ende rechtveerdigende den rechtveerdigen, gevende hem ²⁶ na sijne gerechtigheyt.

25 Te weten, na dat uwe gerechtigheyt ten aensien van sijnen eedt, ende de sake vereyscht. Siet 1.Reg. 8. op vers 32. ende in ’t selve Capittel de verklaringe van eenige dingen hier volgende.

26 Verst. na de gerechtigheyt sijner sake, die hy met de menschen heeft uytstaende, ende niet na de gerechtigheyt sijnes persoons, die niemant soo en heeft dat hy voor Godt soude bestaen konnen, Psalm 130.3. ende 143.2.

24

ⁱ Wanneer oock u volck Israël voor het aengesicht des vyants sal geslagen worden, om datse tegens u gesondiget sullen hebben: ende hen bekeeren, ende uwen name belijden, ende voor u aengesicht in dit Huys bidden, ende smeecken sullen:

i 1.Reg. 8.33, etc.

25

Hoort ghy dan uyt den hemel, ende vergeeft de sonden uwes volcks Israëls; ende brenghtse weder in het lant, dat ghy hen, ende haren vaderen gegeven hebt. [kolom]

26

^k Als den ²⁷ hemel sal gesloten zijn, datter geenen regen en is, om dat sy tegen u gesondiget sullen hebben, ende sy in dese plaetse bidden, ende uwen name belijden, [ende] van hare sonden hen bekeeren sullen, ²⁸ als ghyse geplaeght sult hebben:

k 1.Reg. 8.35, etc.

27 Verst. den ondersten hemel, dat is de lucht, daer in de wolcken zijn, van dewelcke de regen voort komt. Vergel. Genes. 2. op vers 6. ende 1.Reg. 18.45.

28 And. om dat ghy tegen hen getuyght sult hebben. Siet 1.Reg. 8. op vers 35.

27

Hoort ghy dan in den hemel, ende vergeeft de sonde uwer knechten, ende uwes volcks Israëls, als ghy hen sult geleert hebben den goeden wegh, in den welcken sy wandelen sullen; ende geeft regen op u lant, dat ghy uwen volcke tot een erffenisse gegeven hebt.

28

^l Als ’er honger in het lant wesen sal, als’er peste wesen sal, als’er brantkoorn, ofte honighdauw, sprinckhanen, ende keveren wesen sullen, als yemant van sijne vyanden ²⁹ in ’t lant sijner poorten hem belegeren sal, [ofte] eenige plage, ofte eenige kranckheyt wesen sal:

l 2.Chron. 20.9.

29 Siet 1.Reg. 8. op vers 37.

29

^m Alle gebedt, alle smeeckinge, die van eenigh mensche, ofte van al u volck Israël geschieden sal: als sy erkennen een yeder sijne plage, ende sijne smerte, ende [een yeder] sijne handen ³⁰ in dit Huys uytbreyden sal:

m 1.Reg. 8.38, etc.

30 Ofte, na dit Huys. siet 1.Reg. 8. op vers 44. ende onder versen 34, 38.

30

Hoort ghy dan uyt den hemel, de vaste plaetse uwer wooninge, ende vergeeft, ende geeft eenen yegelicken na alle sijne wegen, gelijck ghy sijn herte kent: want ghy alleene kent het herte ³¹ van de kinderen der menschen.

31 Verst. dit in het gemeyne van alle menschen: want het woorden alle hier bygevoeght wort, 1.Reg. 8.39.

31

Op dat sy u vreesen, om ³² te wandelen in uwe wegen, alle de dagen, diese leven sullen op het lant, dat ghy onsen vaderen gegeven hebt.

32 Siet 1.Reg. 11. op vers 33.

32

ⁿ Selfs oock aengaende den vreemden, die van u volck Israël niet zijn en sal; maer uyt verren lande, om uwes grooten naems, ende uwer stercker hant, ende ³³ uwes uytgestreckten arms wille, komen sal: als sy komen, ende bidden sullen in dit Huys:

n 1.Reg. 8.41, etc.

33 Siet Exod. 6. op vers 5. en 1.Reg. cap. 8. vers 42.

33

Hoort ghy dan uyt den hemel, uyt de vaste plaetse uwer wooninge, ende doet na alles, daerom die vreemde tot u roepen sal: op dat alle volckeren der aerden uwen name ³⁴ kennen, soo om u te vreesen, gelijck ³⁵ u volck Israël, als om te weten, dat uwe ³⁶ naem genaemt wort over dit Huys, ’t welck ick gebouwt hebbe.

34 Merckt hier, dat uyt de ware kennisse Godes, de rechte vreese Godes voort komt: gelijck uyt de vreese Godes is de wandelinge in sijne heylige wegen, boven vers 31.

35 Te weten, uwen naem bekent, ende u vreest.

36 Siet 1.Reg. 8. op vers 43.

34

^o Wanneer u volck in den krijgh tegen sijne vyanden uyttrecken sal door den wegh, dien ghyse henen senden sult, ende sullen tot u bidden na den wegh deser stadt, die ghy verkoren hebt, ende na dit Huys, het welck ick uwen name gebouwt hebbe.

o 1.Reg. 8.44, etc.

35

Hoort dan uyt den hemel haer gebedt, ende hare smeeckinge, ende voert haer recht uyt.

36

Wanneer sy gesondiget sullen hebben tegen u, ^p (want geen mensch en is’er, die niet en sondight) ende ghy tegen hen vertoornt sult zijn, ende hen leveren sult voor het aengesicht des vyants, dat de gene, die hen gevangen hebben, hen gevangelick wech voeren in een lant, dat verre, ofte naby is:

p 1.Reg. 8.46. Prov. 20.9. Eccles. 7.20. Iacob. 3.2. 1.Ioan. 1.8.

37

Ende sy in ’t lant, daerse gevangelick wech gevoert zijn, weder aen haer herte brengen sullen, datse sich bekeeren, ende tot u smeecken in het lant harer gevangenisse, seggende: Wy hebben gesondiget, verkeerdelick gedaen, ende godtlooslick gehandelt:

38

Ende sy hen tot u bekeeren met haer gantsche herte, ende met hare gantsche ziele, in het lant harer gevangenisse, daer ³⁷ sy hen gevangelick wechgevoert hebben, ende bidden sullen ³⁸ na den wegh hares lants, dat ghy haren vaderen gegeven hebt, ende na dese stadt, die ghy verkoren hebt, ende na dit Huys, dat ick uwen name gebouwt hebbe:

37 T.w. hare vyanden, 1.Reg. 8.48.

38 Namel. tot u, o Heere, 1.Reg. 8. vers 48.

39

Hoort dan uyt den hemel, uyt de vaste plaetse uwer wooninge, haer gebedt, ende hare smeeckingen, ende voert haer

[fol. 190v\De tempel wort ingewijet. Godt verschijnt Salomo.]

recht uyt: ende vergeeft uwen volcke, ³⁹ datse tegen u gesondight sullen hebben.

39 Anders, wat het tegen u gesondight heeft.

40

Nu mijn Godt, laet doch ⁴⁰ uwe oogen open, ende uwe ooren opmerckende zijn, tot het gebedt ⁴¹ deser plaetse.

40 Menschelicker wijse van Godt gesproken, om te toonen, dat Godt acht heeft op de elende, ende de gebeden der sijnen, Psam 34.16.

41 D. het welck te deser plaetse, ofte in desen tempel gedaen sal worden, ofte, der gener, die het in dese plaetse doen sullen. Alsoo onder 7. vers 15.

41

Ende nu, HEERE Godt, maeckt u op ⁴² tot uwe ruste, ghy, ende de Arke ⁴³ uwer kracht: laet uwe Priesters, HEERE Godt, met ⁴⁴ heyl bekleet worden, ende laet uwe ⁴⁵ gunstgenooten ⁴⁶ over het goede blijde zijn.

42 D. tot de plaetse in dewelcke ghy voorgenomen hebt te rusten, ende stille te blijven, ende niet meer vervoert te worden met den tabernakel, van d’eene plaetse in de andere, gelijck geschiet was in de woestijne, als de Israëliten hare legerplaetsen veranderden. Dit is menschelicker wijse van Godt gesproken, ten aensien van de Arke, boven dewelcke Godt sich openbaerde. Siet 2.Sam. 7.6. Psalm 132.8.

43 Alsoo Psalm 132.8. D. by dewelcke ghy uwe antwoorde gewoonlick geeft van uwe genade ende hulpe die ghy krachtelick aen u volck bewijst.

44 D. met uwe gunste, zegen, ende weldadigheyt bewaert, ende verciert zijn, als met eene kleedinge. Alsoo Psalm 132.16. Het tegendeel is, bekleet te worden met schande: in deselve plaetse, vers 18.

45 Ofte, Godtvruchtige. Het Hebreeusch woort is Gode toegeschreven, ende den menschen: Gode toegeschreven zijnde beteeckent het den goetgunstigen, goedertierenen, ofte weldadigen, als Psalm 145.17. Ierem. 3.12. den vromen menschen wort het toege-eygent, om datse goet doen, ofte om dat hen wort goet gedaen van Godt. Na den eersten sin kan men het oversetten heylige, goedertierene, weldadige, Godtvruchtige, na den tweeden, gunst-genooten, als hier.

46 T.w. dat ghy hen bewijst.

42

O HEERE Godt, en ⁴⁷ wendt ⁴⁸ het aengesicht uwes gesalfden niet af: gedenckt der weldadigheden ⁴⁹ Davids uwes knechts.

47 D. en slaet niet af, ofte en weygert niet mijn gebedt. Vergelijckt 1.Reg. 2. op vers 20.

48 D. mijn aengesicht, dien ghy tot een Koningh gesalft hebt.

49 D. aen David bewesen, ende ten aensien sijner nakomelingen belooft.