Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

Salomo verordent wercklieden, om den tempel te bouwen, vers 1, etc. Hy versoeckt oock van Hiram den Koningh van Tyrus wercklieden, ende hout, 3. met belofte van den selven spijse te versorgen, 10. Huram is gewilligh, ende sendt eenen uytnemenden werckmeester, 11. Salomo telt, ende verdeelt sijne wercklieden, 17.

1

SAlomo nu ¹ dachte voor ² den name des HEEREN een ³ Huys te bouwen; ende een ⁴ huys voor sijn Koninckrijcke.

1 Hebr. seyde, T.w. by hemselven, schickte, nam voren, was bedacht, hadde besloten. siet 1.Reg. 5.5 ende d’aenteeckeninge daer op.

2 D. den Heere. Siet 1.Reg. 5. op vers 3. item Deut. 28. op vers 58.

3 D. eenen tempel. Vergel. Genes. c. 28. op de versen 17, 22.

4 Dat is, een Konincklick palleys, daer in hy, ende die hem in’t Rijcke souden navolgen, woonen souden. Alsoo onder vers 12.

2

Ende Salomo telde seventigh duysent lastdragende mannen, ende tachtentigh duysent mannen, ⁵ die houwen souden in ’t ⁶ geberghte; ^a mitsgaders drie duysent, ende ⁷ ses hondert ⁸ Opsienders over deselve.

5 Siet 1.Reg. 5. op vers 15.

6 Namel. Libanon. Siet 1.Reg. 4. op vers 33.

a 1.Reg. 5.16.

7 Siet 1.Reg. 5. op vers 16.

8 Ofte, Bevelhebbers, of Aendrijvers. Dese waren als Provoosten, die over die wercklieden opsicht hadden, om ’t werck voort te drijven. siet vers 18.

3

Ende Salomo ^b sondt tot ⁹ Huram den Koningh van Tyrus, seggende, Gelijck als ghy met mijnen vader David gedaen hebt, ende hebt hem cederen gesonden, om voor hem een huys te bouwen, om daer in te woonen: [soo doet oock met my.]

b 1.Reg. 5.2.

9 Siet van desen Koningh oock 1.Reg. 5. op vers 1. alwaer hy Hiram genoemt wort.

4

Siet ick sal een Huys voor den name des HEEREN mijnes Godts bouwen, om ¹⁰ hem te heyligen, om reuckwerck der welrieckender specerijen voor sijn aengesicht aen te steken, ende [voor] de toerichtinge des ¹¹ geduerigen [broots,] ende [voor] de ^c brand-offeren des morgens, ende des avonts op de Sabbathen, ende op de nieuwe maenden, ende op de gesette hooghtijden des HEEREN onses Godts: ’t welck ¹² voor eeuwigh is in Israël.

10 D. hem tot eere, ende den menschen ter saligheyt eygene, tot de openbare, ende solemnele wercken van den heyligen Godtsdienst. Vergel. Levit. 8. op vers 10.

11 Verstaet, de twaelf toonbrooden, genoemt een geduerigh broot, Num. 4. vers 7. om datse altijt op de heylige tafel moesten liggen, zijnde tot sulcken eynde daer op vernieuwt telcken Sabbathdage, Exod. 25.30. Levit. 24.8.

c Num. 28.9, 10, 11.

12 Hebr. in eeuwigheyt, D. geduerende den tijt der wet. Siet Genes. 13. op vers 15.

5

Ende het Huys dat ick sal bouwen, sal groot zijn; want onse Godt is grooter dan alle Goden.

6

Doch wie soude de kracht hebben, om voor hem een Huys te bouwen, ^d dewijle de hemelen, ¹³ ja de hemel der hemelen hem niet begrijpen en souden? Ende wie ben ick, dat ick voor hem een Huys soude bouwen, ¹⁴ ’t en ware om reuckwerck voor sijn aengesichte aen te steken.

d 1.Reg. 8.27. 2.Chron. 6.18. Iob 11.7, 8, 9. Iesa. 66.1. Ierem. 23.24. Matth. 5.34, 35. Actor. 7.49. ende 17.24.

13 Siet 1.Reg. 8. op vers 27.

14 De sin is, dat hy dat Huys niet en wilde bouwen, op dat Godt na sijn wesen, dat oneyndelick is, daer in besloten, maer na sijnen geopenbaerden wille gedient soude worden.

7

Soo sendt my nu eenen ¹⁵ wijsen man om te wercken; in gout, ende in silver, ende in koper, ende in yser, ende in purper, ende karmesijn, ende hemelsblaeuw, ende die wete graveerselen te graveeren, met de wijse die by my zijn in Iuda, ende in Ierusalem die mijn vader David beschickt heeft.

15 Konstigen werckmeester: ende alsoo in ’t volgende,

8

Sendt my oock cederen, dennen, ende [kolom] ¹⁶ Algummimhout uyt Libanon, want ick weet dat uwe knechten het hout van Libanon weten te houwen, ende siet mijne knechten sullen met uwe knechten zijn.

16 Siet van dit hout 1.Reg. 10. op vers 11. alwaer ’t genaemt wort Almuggimhout.

9

Ende dat om my hout in menighte te bereyden: want het Huys, dat ick sal bouwen, sal groot, ende wonderlick zijn.

10

Ende siet, ick sal uwen knechten den houwers, die ’t hout houwen, twintigh duysent ¹⁷ Cor uytgeslagen terwe, ende twintigh duysent Cor gerste ¹⁸ geven: daer toe twintigh duysent ¹⁹ Bath wijns, ende twintigh duysent Bath olie.

17 Siet van dese mate 1.Reg. 4. op vers 22. ende vergelijckt dese plaetse met 1.Reg. 5.11. ende met de aenteeckeninge daer op.

18 Hebr. ick hebbe gegeven, D. vastelick verordent te geven.

19 Siet van dese mate 1.Reg. 7. op vers 26.

11

Huram nu de Koningh van Tyrus ²⁰ antwoordde door schrift, ende sondt tot Salomo: Daerom dat de HEERE sijn volck lief heeft, heeft hy u over hen Koningh gestelt.

20 Hebr. seyde.

12

Voorder seyde Huram; Gelooft zy de HEERE de Godt Israëls, ^e die den hemel, ende de aerde gemaeckt heeft, dat hy den Koningh David eenen wijsen sone, ²¹ kloeck in voorsichtigheyt ende verstant, gegeven heeft, die een Huys voor den HEERE, ende een huys voor sijn Koninckrijcke bouwe.

e Genes. capp. 1.2. Exod. 20.11. Psalm 33.6. ende 96.5. ende 102.26. ende 124.8. ende 136.5, 6. Actor. 4.24. ende 14.15. Apoc. 10.6.

21 Hebr. wetende voorsichtigheyt, ende verstant, alsoo in het volgende.

13

Soo sende ick nu eenen wijsen man, kloeck van verstande, ²² Huram Abi.

22 Anders, Huram mijnen vader, ofte, Huram mijns vaders, ofte, die mijns vaders Hurams geweest is: anders genoemt Huram Abiu, ond. 4.16. D. Huram sijn vader, ofte, sijns vaders.

14

Den soon eener ²³ vrouwe uyt de ²⁴ dochteren Dan, ende wiens vader een man geweest is van Tyrus, die weet te wercken in gout, ende in silver, in koper, in yser, in steenen, ende in hout, in purper, in hemelsblaeuw, ende in fijn linnen, ende in karmesijn, ende om alle graveersel te graveeren, ende om te bedencken allen ²⁵ vernuftigen vondt, ²⁶ die hem sal voorgestelt worden, met uwe wijse, ende de wijse mijns heeren uwes vaders Davids.

23 Die weduwe was, 1.Reg. 7.14.

24 Dat is, eene der vrouwen, die uyt de stamme Dan waren. Eenige meynen datse geseyt wert 1.Reg. 7.14. van den stamme Naphtali geweest te zijn: maer dat de Koningh Hiram deselve hier reeckent tot de stamme Dans, uyt onwetenheyt, dese stamme noemende voor de stamme Naphtali: gelijck somtijts in de Heylige Schrifture eenige worden ingevoert te spreken, niet na de waerheyt, maer na hare meyninge, welcker woorden de Heylige Geest wel verhaelt, maer daerom niet toe en stemt; als 1.Sam. 4. vers 8. Marc. cap. 6. vers 1. Ioan. 1. versen 45, etc. siet noch andere verklaringe deser plaetse, op het 14 vers van 1.Reg. cap. 7.

25 Hebr. bedenckinge, D. allerley konstigh werck, ’t welck een vernuftigh konstenaer met rijpe sinnen soude mogen uytvinden.

26 Of, gelijck als, ofte, na dat hem sal voorgestelt worden.

15

Soo sende nu mijne heere sijnen knechten de terwe, ende de gerste, de olie, ende den wijn, die hy ^f geseyt heeft.

f In dit cap. vers 10.

16

Ende wy sullen hout houwen uyt den Libanon, na allen uwen nootdruft, ende sullen ’t tot u met vlotten over de zee, na ²⁷ Iapho brengen: ende ghy sult het laten ophalen na Ierusalem.

27 Anders genaemt Ioppe, Actor. 10.32. eene stadt gelegen in de pale der stamme Dans, aen de Middellantsche zee. siet Iosu. 19.46. Ezra. 3.7. Ione 1.3.

17

Ende ^g Salomo telde alle de ²⁸ vreemde mannen, die in’t lant Israëls waren, achtervolgens de tellinge, ^h met dewelcke sijn vader David die getelt hadde: ende daer wierden gevonden hondert, ende drie en vijftigh duysent, ende ses hondert.

g 1.Reg. 5.15.

28 Dese vreemdelingen waren Canaaniters, die noch in den lande waren over gebleven, welcker vaderen de Israëliten niet en hadden uytgeroeyt; gelijck Godt nochtans hen sulcks geboden hadde. Siet 2.Chron. cap. 8. vers 7.

h 1.Chron. 22.2.

18

Ende hy maeckte uyt deselve seventigh duysent ²⁹ lastdragers, ende tachtentigh duysent houwers in het ³⁰ geberghte, mitsgaders drie duysent, ende ses hondert ³¹ Opsienders, om het volck te doen arbeyden.

29 Alsoo wort het Hebreeusch woort genomen, onder 34.13. Nehem. 4.10.

30 T.w. Libanons.

31 Siet boven op vers 2.