Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiij. Capittel.

Iosia laet het wetboeck voorlesen, ende vernieuwt het verbont met den Heere, vers 1, etc. reynight den tempel, ende roeyt alle afgoderije uyt, 4. breeckt den altaer te Bethel, ende brant daer op menschen beenderen, 15. hy houdt het Paesschenfeest, 21. Verhael van noch andere bewijsen sijner Godtvruchtigheyt, 24. hoewel Godts toorn tegen het lant niet op en hieldt, 26. hy treckt in den strijt tegen Pharao Necho, wort gewondt, ende sterft, 29. sijn sone Ioahaz wert Koningh, 31. den welcken Pharao Necho afset, ende voor hem Koningh maeckt, Eliakim, dien hy Iojakim noemt, 33. sijne regeeringe, 35.

1

DOe ^{a 1} sondt de Koningh henen, ende tot hem versamelden alle de ² Oudtste van Iuda, ende Ierusalem.

a 2.Chron. 34.29.

1 Te weten, boden; den welcken hy last gaf de Oudtste by een te roepen.

2 Verstaet de gene, die in de regeeringe, ende in het leer-ampt boven andere gestelt waren. siet Exod. 3. op vers 16. Lev. 4. op vers 15.

2

Ende de Koningh gingh op in het Huys des HEEREN, ende met hem ³ alle man van Iuda, ende alle inwoonderen van Ierusalem, ende de Priesteren, ende ⁴ Propheten, ende al het volck, van den minsten tot den meesten: ende hy las voor haren ooren alle de woorden van het boeck des verbonts, ^b dat in het Huys des HEEREN gevonden was.

3 Verstaet de voorneemste.

4 Sommige verstaen door dese Ieremiam, Zephaniam, ende Uriam; die in desen tijt geleeft hebben: Andere, de discipelen der Propheten, ofte de Schriftgeleerde, ende ervarene in de wet des Heeren.

b 2.Reg. 22.8.

3

De Koningh nu stont aen den ⁵ pilaer, ende maeckte een verbont ⁶ voor des HEEREN aengesichte, om ⁷ den HEERE na te wandelen, ende sijne geboden, ende sijne getuygenissen, ende sijne insettingen ⁸ met gantscher herte, ende met gantscher ziele te houden, ⁹ bevestigende de woorden deses verbonts, die in dit boeck geschreven zijn: ende het gantsche volck ¹⁰ stont in dit verbont.

5 Siet boven 11. op vers 14.

6 Dat is, in het voorhof des volcks, dat voor het voorhof der Priesteren, voor aen den tempel des Heeren was, daer in de Arke des verbonts was, boven dewelcke sich de Heere openbaerde. Siet Levit. 1. op vers 3.

7 Dat is, in de wegen des Heeren te wandelen. Wat dit zy, siet 1.Reg. cap. 11. op vers 33. ende de woorden hier volgende.

8 Siet Deuter. 6. op vers 5.

9 Siet Deuter. cap. 27. op vers 26.

10 Dat is, hieldt sich daer aen, ende was daer met te vreden. Alsoo is ons verboden te staen in eene quade sake, Eccles. cap. 8. vers 3. Dat is, sich daer aen te houden, ende deselve toe te staen.

4

Ende de Koningh geboodt den Hoogenpriester Hilkia, ende den Priesteren der ¹¹ tweeder ordeninge, ende den ¹² dorpelbewaerders, datse uyt den tempel des HEEREN alle gereetschap, die voor Baal, ende voor het [beelt des] boschs, ende voor al het heyr des hemels gemaeckt waren, uytbrengen souden: ende hy verbrandde die buyten Ierusalem in de velden

11 Dese Priesteren zijn onder den Overpriester de voornaemste geweest.

12 Te weten, van den tempel des Heeren. Alsoo boven cap. 22. vers 4. Siet de aenteeckeninge.

[fol. 173v\Josia reformeert. Paesschen.]

¹³ Kidrons, ende liet het stof daer van na ¹⁴ Bethel dragen.

13 Siet 1.Reg. 2. op vers 37.

14 Eene der steden, daer Ierobeam een gulden kalf hadde opgericht, 1.Reg. cap. 12. vers 29. ende volgens een poel van afgoderije; uyt welcke oorsake sy Bethaven, dat is, een huys der boosheyt genoemt wert, Hose. cap. 4. vers 15. ende cap. 10. vers 5. ende hier van Iosia smadelick onteert wort met de assche der verbrande afgodische vaten daer uyt te werpen.

5

Daer toe schafte hy de ¹⁵ Chemarim af, die de Koningen van Iuda gestelt hadden, op dat men roocken soude op de hooghten, in de steden van Iuda, ende rontom Ierusalem; mitsgaders, die den Baal, de sonne, ende de mane, ende den [anderen] planeten, ende alle den heyre des hemels roockten.

15 Een soorte der afgodische Priesteren Baals; van dewelcke siet oock Hose. 10.5. ende Zephan. c. 1. vers 4. De naem Chemarim komt van een woort beteeckenende warm zijn, branden; item, swart worden; oock, t’samengetrocken, gerimpelt, ende ingerolt, het welcke door den brant veroorsaeckt wort: van waer oock is by den Chaldeen de beteeckeninge van insluyten. Hier uyt is het gevoelen der geleerden van dese benaminge verscheyden. Vele meynen, dat dese Baals papen soo geheeten wierden, om dat hare order was swarte kleedinge te dragen, eenige, om datse swart, ende beroockt uytsagen, vermits sy altijts met roocken, ende offeren besigh waren: andere, om datse hen gelieten in haren afgodendienst seer vyerigh, ende brandigh te wesen: Sommige, om datse hen uyt eenen schijn der heyligheyt opsloten, om sich van de werelt af te sonderen, ende alleene te leven, etc.

6

Hy bracht oock het [beelt des] ¹⁶ boschs uyt den Huyse des HEEREN wech, buyten Ierusalem, tot ¹⁷ de beke Kidron, ende verbrandde het aen de beke Kidron, ende vergruysde het tot stof, ende hy ¹⁸ wierp het stof daer van op de graven der ¹⁹ kinderen des volcks.

16 Het welck van den Koningh Manasse in den tempel gestelt was, bov. 21. vers 7.

17 Anders, tot het dal Kidron. Alsoo onder hier in het selve vers.

18 Te weten, tot verfoeyinge aller gestorvene afgodisten, ende exemplare waerschouwinge der levenden.

19 D. der inwoonderen des lants, die afgodendienaren geweest waren. Vergel. 2.Chron. 34.4. ofte, der gemeene lieden.

7

Daer toe brack hy de huysen der ²⁰ schantjongers af, die aen ²¹ het Huys des HEEREN waren; alwaer de wijven ²² huyskens voor het [beelt des] boschs weefden.

20 Siet Deuter. 23. op vers 17.

21 Verstaet, in het voorhof des volcks; alwaer de afgodendienaren (soo men meynt) hare woonplaetskens hadden.

22 Verstaet, kapellekens, ofte kabinetten, ende kassen, gemaeckt van geweven, ofte genaeyt, ende gestickt werck; daer in der afgoden beeldekens stonden. Andere verstaen sulcke tenten, daer in de afgodendienaren hare schandelicke vuyligheden ter eere harer afgoden t’samen bedreven.

8

Ende hy bracht alle de ²³ Priesters uyt de steden van Iuda, ende ²⁴ verontreynighde de hooghten, alwaer die Priesters geroockt hadden, van ²⁵ Geba aen tot ²⁶ Ber-Seba toe: ende hy brack de hooghten ²⁷ der poorten af, [oock] die aen de deure der poorte ²⁸ van Iosua de Overste der stadt was, welcke aen yemants ²⁹ slincker hant was, in de stadtpoorte [gaende.]

23 Namelick, de afgodische.

24 T.w. mits die onbequaem, ende onweerdigh tot haren afgodendienst te maken.

25 Eene stadt in Benjamin, de noordpale des Koninckrijcks van Iuda. siet 1.Reg. 15. op vers 22.

26 Gelegen in Iuda, ende de zuydpale van het geheele lant Canaan. Siet Genes. cap. 21. op vers 31.

27 D. die aen de poorten waren.

28 D. hy heeft soo wel der Geweldigen, ende Oversten, als der armen ende geringen afgoderije verhindert.

29 Hebr. de slincker hant eens mans, Namel. des genen, die ter stadt poorte inquam.

9

Doch en ³⁰ offerden de Priesters der hooghten niet op den altaer des HEEREN te Ierusalem: maer sy aten ongesuerde [brooden] in het midden van hare broederen.

30 Ofte, en quamen niet op tot den altaer, etc. De sin is, dat dese Priesteren, om datse den afgoden geoffert hadden, met hare nakomelingen versteken waren van het Priester ampt, als onweerdigh daer van zijnde, Ezech. cap. 44. vers 13. hoewelse nochtans, om datse hen bekeerden, haer onderhoudt hadden van de ongedeessemde koecken, die de Priesteren alleen mochten eten, Levit. cap. 2. versen 4, 10. zijnde daer in den gebrecklicken nakomelingen Aarons gelijck gemaeckt, Levit. 21.17, 22.

10

Hy ³¹ verontreynighde oock ³² Topheth, dat in het dal der kinderen ³³ Hinnoms is; op dat niemant sijnen sone, ofte sijne dochter den ³⁴ Molech door het vyer dede gaen.

31 Te weten, met aldaer mest, dreck, doode, ende verrotte lichamen, ende alle vuyligheyt te doen werpen.

32 Eene plaetse by de stadt van Ierusalem in eene schoone, ende vermakelicke landouwe gelegen, soo genaemt van het woort Toph, trommel; alwaer de afgodendienaren hare kinderen den afgodt Molech offerden, doende deselve door het vyer gaen, ofte oock geheel verbranden; tot welcken eynde sy geleyt wierden in de armen eens gloeijenden beelts, dat van binnen hol, ende vol vyers was: Alsoo nu de kinderen door de pijne des brants groot getier maeckten, soo heeft men een groot geluyt met trommelen gemaeckt, op dat het geschrey der selver van de ouderen, ofte vrienden niet en soude gehoort worden. Vergelijckt Levit. cap. 18. vers 21. Ierem. 7.31.

33 De naem eens mans, wiens kinderen dese plaetse eertijts toebehoort hadde, soo datse daer van hiet Ge-Bene Hinnom, Iosu. cap. 15. vers 8. Dat is, het dal der kinderen Hinnom: ofte, Gehinnom, Dat is, het dal van Hinnom, Nehem. cap. 11. vers 30. Van de seer grouwelicke pijne des vyers die de kinderen der afgodendienaren daer geleden hebben, is de helle genoemt Gehenna, Matth. cap. 5. vers 22. dewelcke is een onuytblusschelick vyer, Marc. cap. 9. vers 43.

34 Onder vers 13. genaemt Milcom. Siet Levit. cap. 18. op vers 21.

11

Ende hy schafte de ³⁵ peerden af, die de Koningen van Iuda der sonne ³⁶ gestelt hadden, van den ingangh in het Huys des HEEREN, tot de ³⁷ kamer Nathan-Melechs des hovelinghs, die in ³⁸ Parvarim was: ende de wagenen der ³⁹ sonne verbrandde hy met vyer.[kolom]

35 Sommige verstaen dit van levendige peerden, die ter eere van de sonne gehouden, ende gebruyckt wierden: want sekere mannen (alsoo eenige meynen) geordineert waren, om des morgens de opgaende sonne met dese peerden van het Huys des Heeren, tot het huys van Nathan Melech in het gemoet te rijden, ende die te groeten, te aenbidden, ende Godesdienstelick te vereeren. Andere verstaen niet dan de beeltenissen deser peerden, ende wagenen.

36 Ofte, gegeven hadden.

37 D. tot het huys.

38 Ofte, in de voorsteden, Te weten, der stadt Davids, niet verre van den tempel gelegen. Het Hebreeusch woort Parvarim nemen sommige voor de naem eener plaetse by den tempel: doch wat het voor een plaetse geweest is, is onbekent.

39 D. ter eere van de sonne na de wijse der Heydenen gemaeckt.

12

Voorder de altaren, die op het ⁴⁰ dack der opperzale van Achaz waren, die de Koningen van Iuda gemaeckt hadden, mitsgaders de altaren, ^a die Manasse in de twee voorhoven van het Huys des HEEREN gemaeckt hadde, brack de Koningh af; ende hy verbrijseldese van daer, ⁴¹ ende wierp het stof daer van in de beke Kidron.

40 Zijnde daer gemaeckt ter eere van het heyr des hemels. Siet Ierem. 19.13. Zephan. 1.5.

a 2.Reg. 21.5.

41 Het welcke geschiedde, eensdeels tot openbare versmadinge deser afgodischer overblijfselen, ende anderdeels tot volkomene uytroeyinge daer van, op dat niets en soude van deselve over gelaten worden.

13

De hooghten oock, die voor aen Ierusalem waren, dewelcke waren ter rechter hant van den bergh ⁴² Mashith, die Salomo de Koningh Israëls den ⁴³ Asthoreth, het verfoeysel der Zidoniers, ende den ⁴⁴ Camos het verfoeysel der Moabiten, ende den ⁴⁵ Milcom den grouwel der kinderen Ammons gebouwt hadde, verontreynighde de Koningh.

42 Anders, des verdervers. Verstaet den olijfbergh, gelegen by Ierusalem, hier genaemt de bergh van Mashith, D. des verdervenden, ofte, des verdervers, om dat de Ioden sich daer door afgoderije verdorven. Anders hiet hy de bergh Mischah, dat is, der salvinge, om dat daer op vele olijven wiessen, van dewelcke de salf-olie gemaeckt wert: sulcks dat tusschen beyde de namen kleyne ongelijckheyt zy in de letteren, maer groot in de beteeckeningen. Siet 1.Reg. c. 11. vers 7.

43 Dese naem met de twee volgende, Camos, ende Milcom, zijn namen van afgodische beelden. Siet van Astoreth Iudic. 2.13.

44 Siet 1.Reg. 11. op vers 7.

45 Siet Levit. 18. op vers 21.

14

Insgelijcks brack hy de ^b opgerichtte beelden, ende roeyde de bosschen uyt: ende hy vervulde hare plaetse met ⁴⁶ menschen beenderen.

b Exod. 23.24. ende 34.13. Numer. 33.52. Deuter. 7.5, 25. ende 12.3.

46 Die hy uyt de graven der afgodendienaren liet halen, om daer mede de afgodische plaetsen te verontreynigen, ende afschouwelick te maken. Vergelijckt onder versen 16, 20. item Ezech. 6.5.

15

Daer toe oock den ^c altaer, die te Bethel was, [ende] de hooghte, die Ierobeam de sone Nebats, dewelcke Israël sondigen dede, gemaeckt hadde; t’samen dien selven altaer, ende die hooghte brack hy af: ja hy verbrandde de hooghte, hy vergruysdese tot stof, ende hy verbrandde het bosch.

c 1.Reg. 12.32, 33.

16

Ende als Iosia sich omkeerde, sagh hy de graven, die daer op den bergh waren, ende sondt henen, ende nam de beenen uyt de graven, ende verbranddese op ⁴⁷ dien altaer, ende verontreynighde dien: ^d na het woort des HEEREN, dat de man Godts uytgeroepen hadde, die dese woorden ⁴⁸ uytriep.

47 Te weten, die te Bethel van Ierobeam opgericht was, vers 15.

d 1.Reg. 13.2.

48 Dat is, voorseyde; te weten, meer dan drie hondert jaren te voren. Siet 1.Reg. 13.2. ende vergelijckt daer mede, dat hier staet, ende ond. vers 20.

17

Voorder seyde hy; Wat is dat voor een grafteecken, dat ick sie? ende de lieden der stadt seyden tot hem; Het is het graf van de man Godts, die uyt Iuda quam, ende dese dingen, die ghy tegen desen altaer van Bethel gedaen hebt, uytgeroepen heeft.

18

Ende hy seyde; Laet hem liggen, dat niemant sijne beenderen verroere: soo ⁴⁹ bevrijddense sijne beenderen; met de beenderen des ⁵⁰ Propheten, die uyt ⁵¹ Samaria gekomen was.

49 Datse namelick niet verbrant en wierden op den altaer te Bethel, met de andere beenen.

50 Die begeert hadde, dat men hem by den Propheet van Iuda begraven soude, 1.Reg. cap. 13. vers 31.

51 Verstaet niet de stadt, maer het lant van Samaria, daer in de stadt Bethel gelegen was, ende dese Propheet woonde, doe hy na den Propheet van Iuda quam, 1.Reg. 13.11. alsoo is oock de naem Samaria voor het lant genomen in het volgende vers.

19

Daer toe nam Iosia oock wech alle de huysen der hooghten, ^e die in de ⁵² steden van Samaria waren, die de Koningen Israëls gemaeckt hadden, om [den HEERE] tot toorn te verwecken; ende hy dede deselve na alle de daden, die hy te Bethel gedaen hadde.

e 2.Chron. 34.6.

52 Namelick, die onder het gebiedt van het Koninckrijcke Iuda gebracht waren.

20

Ende hy ⁵³ slachtede alle de Priesteren der hooghten, die daer waren, op de altaren; ende verbrandde menschen beenderen op deselve: daer na keerde hy weder na Ierusalem.

53 Anders, offerde, Dat is, hy dooddese op de altaren; tot een bewijs, dat hy niet alleen de afgoderije ten alderhooghsten hatede, maer selfs de plaetsen daerse gepleeght wiert, die verontreynigende met daer op menschen bloet te vergieten, ende hare beenderen te verbranden. Verstaet dit van de Priesteren, die na Ierobeams instellinge uyt den volcke gemaeckt waren, ende in hare afgoderije verhardt bleven. Siet 1.Reg. cap. 12. vers 31.

21

Ende de Koningh geboodt den gantschen volcke, seggende; ^f Houdet den HEERE uwen Godt Paesschen: ^g gelijck in dit ⁵⁴ boeck des verbonts geschreven is.

f 2.Chron. 35.1.

g Exod. 12.3. Deuter. 16.2.

54 Verstaet, het wetboeck: waer van siet boven 22.8, etc. ende hier vers 2, etc.

22

⁵⁵ Want gelijck dit Paesschen en was ’er geen gehouden, ⁵⁶ van de dagen der Richteren aen, die Israël gerichtet hadden, nochte in alle de dagen der Koningen Israëls, nochte der Koningen van Iuda.

55 Anders, sekerlick. Hier wort reden gegeven, bewijsende dat des Koninghs gebodt seer wel is achtervolght geweest.

56 Welverstaende, die daer in niet gereeckent zijnde. Want 2.Chron. cap. 35. vers 18. staet, van de dagen Samuels, die de laetste der Richteren is geweest. De sin is, dat van den aenvangh der Koningen, die op de Richteren gevolght zijn, geen Paesschen met soo groote toebereydinge, vergaderinge, reynigheyt, eerbiedinge, aendacht, ende devotie, als dit gehouden zy geweest.

23

Maer in het achtiende jaer des Ko-

[fol. 174r\Josiae doot. Joahaz. Pharao Necho. Jojakim.]

ninghs Iosia, wert dit Paesschen den HEERE te Ierusalem gehouden.

24

Ende oock dede Iosia ^h wech de ⁵⁷ waerseggers, ende de duyvelkonstenaers, ende de ⁵⁸ Teraphim, ende de ⁵⁹ dreckgoden, ende alle verfoeyselen, die in den lande Iuda, ende in Ierusalem gesien werden: op dat hy bevestighde de woorden der wet, die geschreven waren in het boeck, dat de Priester Hilkia in het Huys des HEEREN gevonden hadde.

h Levit. 19.31. ende 20.27. Deuter. 18.11. Iesa. 8.19.

57 Siet van dese, ende de duyvelkonstenaers, Levit. 19. op vers 31.

58 Siet Genes. 31. op vers 19.

59 Siet Levit. 26. op vers 30.

25

Ende voor hem en was geen Koningh sijns ⁶⁰ gelijcke, die sich tot den HEERE met sijn ⁶¹ gantsch herte, ende met sijne gantsche ziele, ende met sijne gantsche kracht, na alle de wet Mose bekeert hadde: ende na hem en stont sijns gelijcke niet op.

60 Verstaet dit eygentlick ten aensien van de vyerigheyt sijnes yvers in het weeren van alle grouwelen, die in sijnen tijt seer de overhant genomen hadden; ende van de onnooselheyt sijnes levens, door de neerstige betrachtinge van de wet des Heeren, gelijck de volgende woorden van dit vers mede brengen. Vergel. boven cap. 18. de aenteeckeninge op vers 5.

61 Siet 1.Reg. 2. op vers 4.

26

Nochtans ⁶² en keerde sich de HEERE van den brant sijnes grooten toorns niet af, daer mede sijn toorn brandede tegen Iuda, om alle de tergingen, ⁶³ daer mede Manasse hem geterght hadde.

62 Niet om dat de Koningh sijnen Godt niet en behaeghde, maer om dat het volck sijnen Koningh niet en volghde, nochte in de ongeveynsde aenneminge van sijnen suyveren Godesdienst, nochte in de oprechte bekeeringe des levens; gelijck sulcks seer haest na des Koninghs doot gebleken heeft.

63 T.w. om dat Iuda deselve den Koningh Manasse na dede, hem volgende in sijne grouwelen, maer niet in sijne bekeeringe.

27

Ende de HEERE seyde; Ick sal Iuda oock ⁶⁴ van mijn aengesichte wech doen; ^{65 i} gelijck als ick Israël wech gedaen hebbe: ende ick sal dese stadt Ierusalem verwerpen, die ick verkoren hebbe, ende het Huys, daer van ick geseyt hebbe; ⁶⁶ Mijn name sal daer wesen.

64 Siet boven 17. op vers 18.

65 Te weten, door wechvoeringe uyt sijnen lande, hoewel die niet voor altijt en soude zijn, als der Israëliten. siet bov. 17. versen 18, 20. ende cap. 18. vers 11. ende 21.13. met de aenteeckeninge.

i 2.Reg. 17.18, 20. ende 24.3.

66 Siet 1.Reg. 8. op vers 29. ende 9.3. item bov. 21.4.

28

Het overige nu der geschiedenissen van Iosia, ende al wat hy gedaen heeft; zijn die niet geschreven in het boeck der Chroniken der Koningen van Iuda?

29

In ⁶⁷ sijne dagen toogh Pharao ⁶⁸ Necho de Koningh van Egypten op tegen den Koningh van Assyrien, ⁶⁹ na de riviere Phrath: ende de Koningh Iosia ⁷⁰ toogh hem te gemoete; ende hy ⁷¹ doodde hem te ⁷² Megiddo, als hy ⁷³ hem gesien hadde.

67 T.w. als Iosias het vermaken van het Huys des Heeren voleynt hadde. siet 2.Chron. 35. vers 20.

68 Siet van den selven oock onder vers 33. Ierem. 46. vers 2.

69 Na de stadt Carchemis gelegen aen den Euphraet, die de Koningh van Assyrien den Syriers afgenomen hadde; waer over hy den roem draeght, Iesa. cap. 10. vers 9.

70 Te weten, om hem af te keeren, ende te verhinderen, dat hy met sijn leger door sijn lant niet en soude trecken, vreesende schade voor sijn eygen Koninckrijcke, ofte willende daer mede den Koningh van Assyrien vrientschap doen.

71 D. de schutters des Koninghs Necho wondeden hem doodelick: soo dat hy na Ierusalem gevoert zijnde, sterf op den wegh, ofte binnen Ierusalem, hebbende by Megiddo de dootwonde gekregen, 2.Chron. cap. 35. versen 23, 24.

72 Eene stadt in de stam Manasse gelegen. Siet 1.Reg. cap. 9. op vers 15.

73 D. als Iosia gekomen was om hem onder oogen te sien, ende tegen hem streedt. Siet boven cap. 14. vers 8. ende de aenteeckeninge.

30

Ende sijne knechten voerden hem ⁷⁴ doot op eenen wagen, van Megiddo, ende brachten hem te Ierusalem, ende begroeven hem in sijn graf, ^k ende het volck des lants nam ⁷⁵ Ioahaz den sone van Iosia, ende ⁷⁶ salfden hem, ende maeckten hem Koningh in sijns vaders plaetse.

74 Dat is, doodelick gewondt, ende als voor doot gehouden. Alsoo seggen wy; Hy is een doot man, van den genen die sterft, ofte haest sterven moet. Soo is by na het woordeken doot genomen, Genes. 20.3.

k 2.Chron. 36.1.

75 Anders oock genoemt (soo eenige oordeelen) Iohanan, 1.Chron. cap. 3. vers 15. ende Sallum, Ierem. cap. 22. vers 11.

76 Alsoo na sommiger gevoelen, opentlick verklarende, dat sy hem in desen gemeenen noot metter haest tot Koningh begeerden, om door hem tegen den Koningh Necho beschermt te worden; ende het lant met het Rijcke te behouden.

31

Drie en twintigh jaer was Ioahaz oudt, doe hy Koningh wert, ende hy regeerde drie maenden te Ierusalem: ende sijner moeder naem was Hamutal, de dochter van ⁷⁷ Ieremia van Libna.

77 Die te onderscheyden is van Ieremia den Propheet: want de Propheet was van Anatoth in Benjamin, Ierem. 1.1. maer dese van Libna in Iuda.

32

Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; na alles dat ⁷⁸ sijne vaderen gedaen hadden.

78 Namel. sijn grootvader Amon, ende sijne oudt-grootvaderen Manasse, Achaz, etc.

33

Doch Pharao Necho ⁷⁹ liet hem binden te ⁸⁰ Ribla in het lant van Hamath, ⁸¹ op dat hy te Ierusalem niet regeeren en soude: ende hy leyde het lant eene boete op van hondert ⁸² talenten silvers, ende een talent gouts.

79 Dat is, leyde hem in de gevangenisse. Dit geschiedde terwijle hy besigh was met de oorloge tegen de stadt Carchemis: waer van siet 2.Chron. cap. 35. vers 20. Ierem. cap. 46. vers 2.

80 Eene stadt gelegen in Syrien, van sommigen voor Apamia gehouden, van andere voor Antiochia.

81 Anders, als hy regeerde te Ierusalem.

82 Siet Exod. 25. op vers 39.

34

Oock maeckte Pharao Necho Eliakim den sone van Iosia Koningh, in de [kolom] plaetse van sijnen vader Iosia, ende ⁸³ veranderde sijnen naem in ^l Iojakim: maer Ioahaz nam hy mede, ende hy quam in Egypten, ende sterf ⁸⁴ aldaer.

83 Hebr. wendde, ofte, keerde om. Hy wilde daer mede bewijsen, dat hy macht, ende gebiedt over hem hadde. Siet gelijcke exempelen onder 24.17. Dan. 1.7.

l Matth. 1.11.

84 Te weten, gelijck Ieremias voorseyt hadde, Cap. 22. vers 12. alwaer hy vers 11. Sallum na veler gevoelen genoemt wort.

35

Ende Iojakim gaf dat silver ende dat gout aen Pharao; doch hy ⁸⁵ schattede het lant, om dat gelt na het ⁸⁶ bevel van Pharao te geven; een yeder ⁸⁷ na sijne schattinge eyschte hy het silver, ende gout af van het volck des lants, om aen Pharao Necho te geven.

85 D. Iojakim schattede, ofte weerdeerde de middelen aller ingesetenen des lants, ende dedese daer na hare quote opbrengen.

86 Hebr. mont.

87 Dat is, na dat hy van den Koningh geschat was.

36

Vijf en twintigh jaer was Iojakim oudt, doe hy ⁸⁸ Koningh wert, ende regeerde ⁸⁹ elf jaer te Ierusalem: ende sijner moeder naem was Zebudda, een dochter van Pedaja, van Ruma.

88 Te weten, alleen, ende volmachtigh, na de doot sijns broeders Ioahaz, die gevangen zijnde, noch voor Koningh gehouden wert, hoewel hy, namelick Iojakim, het Koninckrijck bediende. Andere meynen, dat Iojakim vijf en twintigh jaren oudt was, als sijn broeder Ioahaz afgeset, ende gevangelick na Egypten wech gevoert wert, ende volgens dat hy de oudtste der sonen van Iosia was, verklarende de plaetse 1.Chron. cap. 3. vers 15. van de eerstgeboorte niet der natuerlicker voortteelinge, maer der Konincklicker regeeringe, ende dat Ioahaz daerom in sijne huldinge gesalft soude zijn geweest, om sijne verkiesinge te beter te versekeren tegen de wedersprekinge sijns oudtsten broeders Iojakims, gelijck Salomo om sulcke oorsake gesalft wiert, 1.Reg. cap. 1. versen 34, 39.

89 Welverstaende, soo men sijne regeeringe bereeckent van die tijt af, dat hy de plaetse sijns broeders bewaert heeft: het welcke was terstont na dat sijn broeder in Egypten gevangelick gevoert was.

37

Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN, na alles wat sijne ⁹⁰ vaders gedaen hadden.

90 Siet boven op vers 32.