Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvij. Capittel.

Hosea wort Koningh Israëls, vers 1, etc. wort den Koningh van Assyrien onderworpen, daer na van hem belegert, gevangen, ende met al het volck na Assyrien gevoert, 3. sulcks alles om hare sonden, 7. De vreemde volcken, daer mede haer lant beset was, worden van de leeuwen gequelt, 24. daerom wort hen een Israëlitisch Priester toegesonden, 27. waer uyt volght eene vermengelinge van religie, 29.

1

IN het ¹ twaelfste jaer van Achaz den Koningh van Iuda, wert Hosea de soon van Ela Koningh over Israël te Samaria, ² [ende regeerde] negen jaren.

1 Hy hadde het Koninckrijcke Israëls in ’t vierde jaer van Achaz, Dat is, acht jaren te voren, wel ingenomen, bov. 15. vers 30. maer alsoo het lant vol twisten, ende beroerten, om de kroone was, noch hy, noch yemant schijnt de acht jaren een bevestight Koningh geweest te zijn: ofte, indien hy noch voor Koningh gehouden zy geweest, soo was hy onder het tribuyt des Koninghs van Assyrien, oock (alsoo eenige meynen) sijn gevangen; sulcks dat de voor-gemelte acht jaren, hier niet en komen in reeckeninge sijnes Koninckrijcks: anders heeft hy seventien jaren geregeert. Vergel. bov. 15.30. ond. 19. vers 9. Andere meynen, dat hy de eerste acht jaren absolutelick, als Souvereyn heeft geregeert, ende de andere negen, als Tributaris, ende dat de Heylige Schrifture van dese laetste alleene hier gewagh maeckt.

2 Van dese ingevoeghde-woorden siet 1.Reg. 15. op vers 33.

2

Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN: evenwel ³ niet, als de Koningen Israëls, die voor hem geweest waren.

3 Dat is, niet met sulcke groote afgoderije: want de vorige meest hadden, niet alleen de gouden kalveren, maer oock Baal, ende andere grouwelen der Heydenen gedient. Sommige verstaen oock, dat hy sijn volck heeft laten gaen na Ierusalem, om daer te offeren; het welcke te voren verboden was, 1.Reg. cap. 12. vers 27.

3

Tegen hem toogh op ⁴ Salmaneser Koningh van Assyrien: ende Hosea wert sijn knecht, dat hy hem ⁵ een geschenck gaf.

4 Anders oock genaemt in sommige historien, Nabonassar. Hoewel andere meynen datse verscheyden zijn.

5 Dat is, jaerlicks tribuyt ofte schattinge.

4

Maer de Koningh van Assyrien ⁶ bevondt eene verbintenisse in Hosea, dat hy tot ⁷ So, den Koningh van Egypten, boden gesonden hadde, ende het geschenck den Koningh van Assyrien, niet als te voren van jaer tot jaer op en bracht: soo besloot hem de Koningh van Assyrien, ende bondt hem in het ⁸ gevangenhuys.

6 Namelick, ontrent het vijfde, ofte seste jaer deser regeeringe van Hosea. Vergelijckt onder cap. 18. vers 9.

7 Anders in de historien genoemt Sabachos, die sijnen voorganger Asychis verdreven hebbende, vele jaren over Egypten geregeert heeft. Deses hulpe heeft Hosea versocht tegen de Assyriers.

8 Hebr. het huys der besluytinge, ofte, des bedwanghs. Dit is geschiet in het negende jaer van des Koninghs Hosea regeeringe, vermeldt in het eerste vers.

5

Want ^a de Koningh van Assyrien toogh op in het gantsche lant: ja hy quam

a 2.Reg. 18.9.

[fol. 170r\Israël gevoert in Assyrien.]

op na Samaria, ende hy belegerdese drie jaren.

6

In ^b het negende jaer van Hosea nam de Koningh van Assyrien Samaria in, ende voerde Israël wech in Assyrien, ende dedese woonen in ⁹ Halah, ende in ¹⁰ Habor, aen de ¹¹ riviere Gozan, ende in de steden der ¹² Meden.

b 2.Reg. 18.10. Iesa. 8.4.

9 Eenige houden het voor Calacine van Assyrien, gelegen boven Adiabene. Siet hier van oock ond. cap. 18. vers 11. 1.Chron. 5.26.

10 Het welck men meynt te zijn een berghachtigh lant van Assyrien, palende aen Medien. siet onder 18.11.

11 Een riviere in Mesopotamien, onder 18.11. 1.Chro. cap. 5. vers 26. And. Nehar-Gozan, een lantschap (na sommiger gevoelen) in Medien.

12 Siet Genes. 10. op vers 2.

7

Want het was geschiet, dat de kinderen Israëls gesondiget hadden tegen den HEERE haren Godt, diese uyt Egyptenlant opgebracht hadde, van onder de hant Pharao des Koninghs van Egypten: ende hadden ¹³ andere Goden gevreest;

13 Siet Genes. 35. op vers 2.

8

Ende ^c hadden gewandelt in de insettingen der Heydenen, die de HEERE voor het aengesicht der kinderen Israëls verdreven hadde, ende der Koningen Israëls, ¹⁴ diese gemaeckt hadden.

c Levit. 18.3.

14 Verst. de insettingen, die de Koningen Israëls gemaeckt hadden. Alsoo ond. vers 19. ofte, der Koningen Israëls, die sy, te weten, de kindren Israëls, opgeworpen hadden.

9

Ende de kinderen Israëls hadden de saken, die niet recht en zijn, ¹⁵ tegen den HEERE haren Godt ¹⁶ bemantelt: ende hadden hen hooghten gebouwet in alle hare steden, ¹⁷ van de wacht-toren af, tot de vaste steden toe.

15 And. met den HEERE, Dat is, met den name ofte deckmantel van den dienst des Heeren.

16 Hebr. eygentlick bedeckt, Dat is, sy hebben hare afgoderije, ende sonden verschoont, ende bekleet met den naem, ende schijn van Godesdienstigheyt, heyligheyt, ende goede meyninge, willende Godt dienen, niet na sijn woort, maer na hare phantasie, tegen ’t uytgedruckte bevel Godes, Num. 15.39.

17 D. over al, door het geheele lant, soo wel in kleyne, ende onbewoonde plaetsen, ende in ’t velt, als in groote, ende volckrijcke plaetsen, ende in steden. De wacht-torens waren hier ende daer in ’t lant, om het volck voor de vyanden te waerschouwen, of om het vee, ende de vruchten te bewaren.

10

Ende sy hadden hen ¹⁸ staende beelden opgericht, ende ¹⁹ bosschen; ²⁰ op allen hoogen heuvel, ende onder alle groen geboomte.

18 Siet Levit. 26. op vers 1.

19 Siet Exod. 34. vers 13. en Deut. 7. vers 5. met de aent. Anders, boschgoden, boschbeelden.

20 Siet Deut. 12. op vers 2.

11

Ende sy hadden daer geroockt op alle hooghten, gelijck de Heydenen, die de HEERE van hare aengesichten wech gevoert hadde: ende sy hadden quade dingen gedaen, om den HEERE tot toorn te verwecken.

12

Ende sy hadden den ²¹ dreckgoden gedient; daer van de HEERE tot hen geseyt hadde; ^d Ghy en sult dese sake niet doen.

21 Siet Levit. 26. op vers 30.

d Exod. 20.3, 4, 5. Deut. 5.7, 8, 9.

13

Als nu de HEERE tegen Israël, ende tegen Iuda, door den ²² dienst aller Propheten, aller ²³ Sienders betuyght hadde, seggende; ^e Bekeeret u van uwe boose wegen, ende houdet mijne geboden, [ende] mijne insettingen, na alle de wet, die ick uwen vaderen geboden hebbe; ende die ick tot u door de hant mijner knechten, de Propheten, gesonden hebbe:

22 Hebr. door de hant.

23 Te weten, dien Godt sijnen wille verklaert hadde, op allerley manieren, die Godt in die tijden gebruyckte, om de menschen te onderwijsen, als door aenspraken, gesichten, ofte droomen. Siet Num. 12. op vers 6.

e Ierem. 18.11. ende 25.5. ende 35.15.

14

Soo en hoorden sy niet; maer sy ^{24 f} verhardeden haren necke, gelijck de necke harer vaderen geweest was, die ²⁵ aen den HEERE haren Godt niet gelooft en hadden.

24 D. sy waren ten uytersten toe ongehoorsaem, ende wederspannigh, niet willende sich na de vermaningen des Heeren neygen. Siet Exod. cap. 32. op vers 9.

f Deuter. 31. vers 27. Malach. cap. 3. vers 7.

25 Dat is, sijne dreygementen niet gelooft en hadden.

15

Daer toe verwierpen sy sijne insettingen, ende sijn verbont, dat hy met haren vaderen gemaeckt hadde, ende sijne getuygenissen, die hy tegen hen betuyght hadde, ende wandelden de ²⁶ ydelheyt na, datse ydel wierden, ende achter de Heydenen, die rontom hen waren, van de welcke de HEERE hen geboden hadde; datse niet doen en souden gelijck die.

26 De afgoderije wert ydelheyt genaemt, soo wel om dat de afgoden een nietigh dingh zijn; als om dat het vertrouwen daer op gestelt, te vergeefs is; ja oock om dat de afgodendienaers van het rechte verstant, ende oordeel berooft zijn.

16

Ia sy verlieten alle de geboden des HEEREN hares Godts; ^g ende maeckten hen gegotene beelden, twee kalveren; ende maeckten bosschen, ende bogen sich voor ²⁷ allen heyr des hemels, ende dienden den ²⁸ Baal.

g Exod. cap. 32. vers 8. 1.Reg. cap. 12. vers 28.

27 Siet Deuter. cap. 4. op vers 19.

28 Siet Iudic. cap. 2. op vers 11.

17

Oock ^h deden sy hare sonen, ende hare dochteren ²⁹ door het vyer gaen, ende ³⁰ gebruyckten waerseggerijen, ende ³¹ gaven op vogelgeschrey acht, ende ³² verkochten [kolom] sich te doen, dat quaet was in de oogen des HEEREN, om hem tot toorn te verwecken.

h Levit. cap. 20. versen 3, 4. Deuter. cap. 18. vers 10. 2.Reg. cap. 16. vers 3.

29 Siet Levit. cap. 18. op vers 21.

30 Hebr. waerseyden waerseggingen.

31 Siet Levit. 19. op vers 26.

32 Siet den sin deser maniere van spreken 1.Reg. 21. op vers 20.

18

Daerom vertoornde sich de HEERE seer over Israël, dat ⁱ hyse wech dede van ³³ sijn aengesichte: daer en bleef niets over, behalven ³⁴ de stamme van Iuda alleen.

i Hose. 1.6.

33 D. uyt het lant van Canaan, het welcke hy hem tot eene wooninge geheylight hadde, hebbende daer in sijne Kercke, in welcker midden hy woonde, ende in dese de uyterlicke teeckenen sijner tegenwoordigheyt vertoonde. Alsoo onder versen 20, 23. ende cap. 23. vers 27. ende 24.3.

34 Zijnde hier onder begrepen de Leviten, die in den stam van Iuda woonden, ende de Simeoniten, die daer onder gemenght waren, met een deel van Benjamin. siet 1.Reg. 11. op vers 32.

19

Selfs en hieldt ³⁵ Iuda de geboden des HEEREN hares Godts niet: maer ^k sy wandelden in de insettingen Israëls; ³⁶ diese gemaeckt hadden.

35 Dit heeft de sonde der Israëliten vermeerdert, datse door haer quaet exempel, oock die van Iuda deden sondigen, ende tot afgoderije verweckten. Siet Hose. 4.15.

k Levit. 18.3.

36 T.w. de Israëliten.

20

Soo verwierp de HEERE het ³⁷ gantsche zaet Israëls, ende bedrucktese, ende gafse in de hant der rooveren: tot dat hyse van sijn aengesichte wech geworpen hadde.

37 Te weten, de tien stammen, die Israël genaemt worden, tot een onderscheyt van Iuda, gelijck af te nemen is uyt het volgende vers.

21

Want ³⁸ hy ^l scheurde Israël van den huyse Davids af, ende sy maeckten Ierobeam den sone Nebats Koningh: ende Ierobeam dreef Israël af van achter den HEERE, ende hy dedese ³⁹ eene groote sonde sondigen.

38 Namelick, de Heere, 1.Reg. 12. vers 24. Ofte, Israël scheurde sich van het huys Davids af.

l 1.Reg. cap. 12. versen 16, 17, 26.

39 Siet 1.Reg. 12. op vers 30.

22

Alsoo wandelden de kinderen Israëls in alle sonden Ierobeams, ⁴⁰ die hy gedaen hadde: sy en weken daer van niet af:

40 Siet 1.Reg. 14. op vers 16.

23

Tot dat de HEERE Israël van sijn aengesichte wech dede, gelijck als hy gesproken hadde door ⁴¹ den dienst aller sijner knechten der Propheten: alsoo wert Israël wech gevoert uyt sijn lant na Assyrien, ⁴² tot op desen dagh.

41 Hebr. door de hant.

42 D. welcke vervoeringe maeckt, datse tot heden, als dit geschreven is, uytlandigh zijn, ende in ballinghschap blijven.

24

De Koningh nu van Assyrien bracht [volck] van Babel, ende van ⁴³ Cuta, ende van ⁴⁴ Ava, ende van ⁴⁵ Hamath, ende ⁴⁶ Sepharvaim, ende dedese woonen in de steden van Samaria, in de plaetse der kinderen Israëls: ende sy namen Samaria erffelick in, ende woonden in hare steden.

43 Een lantschap (soo men meynt) van woest Arabien, bewoont van de Citaniers, die aen Syrien grenzen: ofte, van Persien, hebbende de naem van de riviere Cuta.

44 Siet Deut. 2. op vers 23. oock Ivva genoemt, onder 18. vers 34.

45 Siet Num. 13. op vers 21.

46 Het lant der stadt Sephora, gelegen in Mesopotamien aen den Euphraet.

25

Ende het geschiedde in het begin harer wooninge aldaer, dat sy den HEERE ⁴⁷ niet en vreesden: soo sondt de HEERE leeuwen onder hen, die [eenige] van hen doodden.

47 Dat is, sy en dienden hem niet na de wettelicke wijse, door Mosen voorgeschreven.

26

Daerom ⁴⁸ spraken sy tot den Koningh van Assyrien, seggende; De volckeren die ghy vervoert hebt, ende hebt doen woonen in de steden van Samaria, en weten de wijse des Godts van den lande niet: daerom heeft hy leeuwen onder hen gesonden, ende siet, sy doodense, dewijle sy niet en weten de wijse des Godts van den lande.

48 Namelick, de nieuwe inwoonderen, door gesanten, die sy tot den Koningh afveerdighden, om hem dese swarigheyt bekent te maken.

27

Doe geboodt de Koningh van Assyrien, seggende; Brenght eenen ⁴⁹ der Priesteren daer henen, die ghylieden van daer wech gevoert hebt, ⁵⁰ datse henen trecken, ende woonen aldaer: ende dat hy hen leere de wijse des Godts van den lande.

49 Dewelcke waren, niet de Levitische Priesteren, maer die de Koningen Israëls uyt den geringhsten des volcks gemaeckt hadden, 1.Reg. 12. vers 31.

50 Namel. de Priester met sijn gevolgh, dienaren, ende huysgesin; ofte met de gene die hem geleydden.

28

Soo quam een uyt den Priesteren, die sy van Samaria wech gevoert hadden, ende woonde te Bethel: ende hy leerde hen, hoe sy den HEERE ⁵¹ vreesen souden.

51 D. dienen: hoewel sonder twijffel, meer na de afgodische wijse der voorgaende Koningen Israëls, dan na de wet Godes door Mosen gegeven. Alsoo onder versen 32, 33, 41.

29

Maer ⁵² elck volck maeckte sijne Goden: ende sy steldense in de huysen der hooghten, die de Samaritanen gemaeckt hadden; elck volck in hare steden, daer in sy woonachtigh waren.

52 Hebr. volck, volck: alsoo in ’t volgende van dit vers. Siet Genes. 7. op vers 2.

30

Want de lieden van Babel maeckten ⁵³ Succhoth Benoth: ende de lieden van Chut maeckten Nergal; ende de lieden van Hamath maeckten Asima.

53 Dese naem, met de volgende in dit vers, ende het 31. worden meesten deel gehouden voor namen van afgoden die de Samaritanen dienden: doch hier van is verscheyden gevoelen onder de geleerde.

31

Ende de Avviten maeckten ⁵⁴ Nibha, ende Tartak; ende de Sepharviters ⁵⁵ verbrandeden hare sonen den Adramelech, ende Anamelech, den Goden van Sepharvaim met vyer.

54 And. Nibhan.

55 Siet Levit. 18. op vers 21.

[fol. 170v\Hizkia Godtvruchtigh. Sanherib--in Israël, ende Juda.]

32

Oock vreesden sy den HEERE, ende ^m maeckten sich ⁵⁶ van hare geringhste, Priesteren der hooghten, dewelcke voor hen [dienst] deden in de huysen der hooghten.

m 1.Reg. 12.31.

56 Hebr. van hare eynden, ofte, van hare uyterste deelen. Siet 1.Reg. c. 12. op vers 31.

33

ⁿ Sy vreesden den HEERE, ende ⁵⁷ dienden [oock] hare Goden, na de wijse der volckeren, ⁵⁸ van dewelcke sy die wech gevoert hadden.

n Zeph. 1.5.

57 Te weten, elck sijnen afgodt, na de wijse sijnes lants, daer uyt yeder aldaer van de Assyriers gebracht was.

58 Hebr. van waer.

34

Tot op desen dagh toe, doen ⁵⁹ die na de eerste wijsen: sy en vreesen den HEERE niet, ende sy en doen niet na hare insettingen, ende na hare rechten, ende na de wet, ende na het gebodt, dat de HEERE geboden heeft den kinderen Iacobs; ⁶⁰ dien ^o hy den name Israël gaf:

59 Verstaet de Israëliten: van dewelcke siet boven vers 23. want hier wort eene tegenstellinge gemaeckt tusschen de hartneckigheyt der Israëliten, die in Assyrien wech gevoert waren, om datse hare oude afgoderije niet en wilden verlaten; ende de veranderlickheyt der Assyriers om den Heere na de afgodische maniere der Israëliten te dienen, hoewelse sulcks noyt te voren gedaen en hadden.

60 Dit wort hier by gevoeght, om de Israëliten te verwijten, datse vergeten hadden de seer groote weldaden, die Godt haren vader Iacob, ende met eenen hen bewesen hadde, ontrent dien tijt, als hy hem den name Israëls gegeven hadde, het welcke hen behoorde bewogen te hebben, om den selven Godt alleene suyverlick te dienen ende trouwelick aen te hangen.

o Genes. 32.28. ende 35.10. 1.Reg. 18.31.

35

Nochtans hadde de HEERE ⁶¹ een verbont met haer gemaeckt, ende hadde hen geboden, seggende; ^p Ghy en sult geene andere Goden vreesen, noch u voor hen neder buygen, noch hen dienen, noch hen offerhande doen.

61 Siet Gen. 17. vers 7. Exod. cap. 19. vers 5, etc. ende 24. vers 7, etc.

p Iudic. 6.10.

36

Maer den HEERE, die u uyt Egyptenlant met groote kracht, ende met ⁶² eenen uytgestreckten arm opgevoert heeft, dien sult ghy vreesen; ende voor hem sult ghy u buygen, ende hem sult ghy offerhanden doen:

62 Siet Exod. 6. op vers 5.

37

Ende de ⁶³ insettingen, ende de rechten, ende de wet, ende het gebodt, die hy u geschreven heeft, sult ghy waernemen te doen t’allen dagen: ende ghy en sult andere Goden niet vreesen:

63 Verst. door dese vier woorden, 1. de wet der ceremonien,
2. de burgerlicke rechten.
3. de ware leere.
4. de wet der zeden. Siet Genes. 26. op vers 5.

38

Ende het verbont, dat ick met u gemaeckt hebbe, en sult ghy niet vergeten; ende ghy en sult andere Goden niet vreesen.

39

Maer den HEERE uwen Godt sult ghy vreesen: ende hy sal u redden uyt de hant aller uwer vyanden.

40

Doch sy en hoorden niet, maer sy deden na hare ⁶⁴ eerste wijse.

64 Die van Ierobeam, ende andere afgodische Koningen ingestelt was.

41

Maer ⁶⁵ dese volckeren ⁶⁶ vreesden den HEERE, ende dienden hare gesnedene beelden: oock doen hare kinderen, ende hare kints kinderen, gelijck als hare vaders gedaen hebben, tot op desen dagh.

65 Namelick, de Heydenen, die uyt Assyrien in Samaria, ende der Israëliten lant waren komen woonen.

66 Te weten, na de afgodische wijse der Israëliten. siet boven op vers 28.