Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Elisa maeckt het yser swemmende, vers 1, etc. Hy ontdeckt de lagen des Koninghs van Syrien, 8. die hem soeckt te vangen binnen Dothan, 11. maer wort bewaert van de Engelen, 17. de Syriers worden met blintheyt geslagen, binnen Samaria gebracht, ende van daer met vrede wech gelaten, 18. Samaria wort belegert, ende komt tot sulcken hongers noot, dat twee vrouwen der eener kint eten, 24. De Koningh soeckt Elisam te vermoorden, 31.

1

ENde de kinderen der Propheten seyden tot Elisa; Siet nu, de plaetse daer wy ¹ woonen voor u aengesichte, is voor ons te enge.

1 Ofte, sitten, T.w. als leerjongeren, om van u als onsen leermeester onderwesen te worden. Siet bov. 2. op vers 3. ende c. 4. op vers 38. ende hier in het volgende vers.

2

Laet ons doch tot aen de Iordane gaen, ende elck van daer een ² timmerhout ³ halen, dat wy ons daer eene plaetse maken, om daer te woonen: ende hy seyde, Gaet henen.

2 Verstaet, om daer van balcken, ofte yet anders te maken.

3 Hebr. nemen, D. nemen, ende brengen; ’t welck is halen. Siet Genes. 12. op vers 15.

3

Ende daer seyde een; Het believe u doch te gaen met uwe knechten: ende hy seyde; Ick sal gaen.

4

Soo gingh hy met hen: als sy nu aen de Iordane gekomen waren, hieuwen sy hout af.

5

Ende het geschiedde, als een het timmerhout velde, dat het ⁴ yser in ’t water viel: ende hy riep, ende seyde; Ach, mijn heere! want het was geleent.

4 Verstaet, de bijle, die van yser gemaeckt was. Ofte, het yser der bijle, het welcke van de stele der selver in’t water viel.

6

Ende de man Godts seyde; Waer is het gevallen? ende doe ⁵ hy hem de plaetse gewesen hadde, sneedt ⁶ hy een hout af, ende wierp het daer henen, ⁷ ende dede het yser boven swemmen.

5 T.w. sijn discipel, dien dat yser ontvallen was.

6 Namel. Elisa.

7 And. doe swom het yser.

7

Ende hy seyde; Neme ’t tot u op: Doe stack hy sijne hant uyt, ende nam het.

8

Ende de Koningh van Syrien voerde krijgh tegen Israël, ende beraetslaeghde sich met sijne knechten, seggende; Mijne legeringe sal zijn in ⁸ de plaetse van sulck een.

8 Hier zijn twee woordekens Peloni, Almoni, die de Hebreen gebruycken als sy sekeren persoone, ofte yemants plaetse beteeckenen, dien sy met name niet en noemen, ofte willen uytdrucken: ende van ons met de letter N. in gelijcken gevalle plegen aengewesen te worden. siet Ruth c. 4. op vers 1. 1.Sam. 21.2.

9

Maer de man Godts sondt henen tot den Koningh Israëls, seggende; Wacht u, dat ghy door die plaetse niet en treckt, want de Syriers ⁹ zijn daer henen afgekomen.

9 Ofte, zijn aldaer loerende, ofte, afgekomen om lagen te leggen, ende te loeren op het volck, dat soude mogen uytkomen.

10

Daerom ¹⁰ sondt de Koningh Israëls henen aen die plaetse, daer van hem de man Godts geseyt ende hem gewaerschouwt hadde, ende ¹¹ wachtede sich aldaer: ¹² niet een mael, nochte twee mael.

10 Te weten, om te vernemen, of het soo was, gelijck de Propheet hem gewaerschouwt hadde, ende dat soo bevindende, op sijne hoede, ende voorbate te wesen.

11 D. hy was daer op sijn hoede, om alle schade af te keeren.

12 D. menighmael, tot verscheyden malen.

11

Doe wert het herte des Koninghs van Syrien ¹³ ongestuymigh over desen handel: ende hy riep sijne knechten, ende seyde tot hen; Sult ghy my dan niet te kennen geven, wie van den onsen zy voor den Koningh Israëls?

13 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick, de ongestuymigheyt der zee, als sy door winden, ende tempeesten beroert wort. By dese wort alhier vergeleken de ongesintheyt, ende onsteltenisse, die in het herte des Koninghs van Syrien geweest is.

12

Ende een van sijne knechten seyde; ¹⁴ Neen, mijn heere Koningh; maer Elisa de Propheet, die in Israël is, geeft den Koningh Israëls te kennen de woorden, die ghy in uwe binnenste slaepkamer spreeckt.

14 De sin is, dattet soo niet en was, gelijck de Koningh vermoedde.

13

Ende hy seyde; Gaet henen, ende siet waer hy is, dat ick sende, ende hem halen late: ende hem wert te kennen gegeven, seggende; Siet hy is te ¹⁵ Dothan.[kolom]

15 Eene stadt gelegen in den stam Manasses, niet verre van Sichem, ende Samaria. Siet Genes. 37. op vers 17.

14

Doe sondt hy daer henen peerden, ende wagenen, ende een ¹⁶ swaer heyr: welcke des nachts quamen, ende omcingelden de stadt.

16 Dat is, menige in getale, ende groot van macht. Vergel. 1.Reg. cap. 3. vers 9. ende 10.2. ende siet Genes. 50. op vers 9.

15

Ende de dienaer des mans Godts ¹⁷ stont seer vroegh op, ende gingh uyt, ende siet, een heyr omringhde de stadt met peerden, ende wagenen: doe seyde sijn jongen tot hem; Ach mijn heere! hoe sullen wy doen?

17 Hebr. maeckte sich vroegh op om op te staen.

16

Ende hy seyde; Vreest niet; want die by ons zijn, zijn meer, dan die by hen zijn.

17

Ende Elisa badt, ende seyde; HEERE, ¹⁸ opent doch sijne oogen, dat hy sie: ende de HEERE opende de oogen des jongens, dat hy sagh; ende siet, de bergh was vol ¹⁹ vyerige peerden, end wagenen rontom Elisa.

18 Dat is, geeft hem met sijne lichamelicke oogen te aenschouwen d’uyterlicke gedaenten, daer in uwe hemelsche heyrkrachten verschenen zijn, om met de geestelicke te begrijpen uwe groote macht, ende de tegenwoordige hulpe, die ghy voor ons bereyt hebt.

19 Hebr. peerden ende wagen des vyers. Verstaet hier door, eene groote menighte van Engelen, die van Godt tot bescherminge des Propheten gesonden waren. Vergel. bov. 2. vers 11.

18

Als ²⁰ sy nu tot hem afquamen, badt Elisa tot den HEERE, ende seyde, ^a Slaet doch dit volck met ²¹ verblintheden: ende hy sloeghse met verblintheden, na het woort van Elisa.

20 Namelick, de Syriers.

a Genes. 19.11.

21 Verstaet soodanige blintheyt niet, waer door sy gantsch niet en sagen, maer waer door sy niet recht en konden onderscheyden, nochte kennen het gene sy sagen. Vergelijckt Genes. 19.11. ende siet de aenteeck.

19

Doe seyde Elisa tot hen; ²² Dit en is de wegh niet, ende dit en is de stadt niet; volget my na, ende ick sal u leyden tot den man dien ghy soecket: ende hy leydese na Samaria.

22 Verstaet dit ten aensien van de uytkomste der saken. Want door desen wegh, ende in dese stadt Dothan en hebben sy den Propheet niet gevonden, maer door den wegh, in den welcken hy hen leyde, ende in de stadt Samaria, als hy hen daer ingebracht hadde, ende sy van hare blintheyt genesen waren.

20

Ende het geschiedde, als sy te Samaria gekomen waren, dat Elisa seyde; HEERE, opent deser oogen, dat sy sien: ende de HEERE opende hare oogen, datse sagen, ende siet, sy waren in het midden van Samaria.

21

Ende de Koningh Israëls seyde tot Elisa, als hyse sagh; Sal ickse slaen? Sal ickse slaen, ²³ mijn vader?

23 Vergel. bov. 2. op vers 12.

22

Doch hy seyde; Ghy en sultse niet slaen; ²⁴ soudt ghy oock slaen, die ghy met u sweert, ende met uwen boge gevangen hadt? set hen ²⁵ broot, ende water voor, dat sy eten, ende drincken, ende tot haren heere trecken.

24 De sin is, Nadien het niet en betaemt, dat men alle, die in de oorloge gevangen zijn, dooden sal, dattet den Koningh Ioram, noch veel min betaemde dese te dooden, die hy in de oorloge niet gevangen en hadde.

25 D. spijse, ende dranck. Vergelijckt Ezra 10.6.

23

Ende hy bereydde hen eene groote maeltijt, datse aten, ende droncken, daer na liet hyse gaen, ende sy trocken tot haren heere: ²⁶ Soo en quamen de benden der Syriers niet meer in het lant Israëls.

26 De sin is, dat de Syriers in dien tijt niet meer met benden van roovende, ende plonderende krijghslieden in het lant Israëls uyt en vielen, maer wel openbare oorloge daer tegen voerden: gelijck blijckt uyt het volgende vers.

24

Ende het geschiedde daer na, dat Benhadad de Koningh van Syrien sijn geheel leger versamelde, ende optoogh, ende Samaria belegerde.

25

Ende daer wert grooten honger in Samaria: want siet, sy belegerdense tot dat eens ezels kop voor tachtentigh ²⁷ silverlingen was [verkocht,] ende een vierendeel van een ²⁸ Kab ²⁹ duyvenmest voor vijf silverlingen.

27 D. twintigh rijcksdaelders. Siet Genes. 20. op vers 16.

28 Een korenmate, houdende soo veel als in vier en twintigh gemeyne hinne eijerschalen konde gaen. ’t Vierde deel der selver van natte waeren wert genoemt Log: van welcke mate siet Levit. 14. op vers 10.

29 Sommige verstaen hier door, de granen, die de duyven in haren krop uyt het velt vergadert hadden: andere, het ingewandt der selver: eenige oock enckel duyvenmest, het welcke de Samaritanen in dese belegeringe souden gebruyckt hebben voor hout, om daer mede vyer te stoken: hebbende daer van vele voorraets in de stadt, om anders het lant, ende de hoven daer mede te mesten, mogelick hebbense’t oock gegeten. Iosephus meynt dat dese mest den belegerden in plaetse van zout is geweest. In het negende boeck der Iodischer Oudtheden, Cap. 2.

26

Ende ’t geschiedde, als de Koningh op de muer voorby gingh, dat eene vrouwe tot hem riep, seggende; Helpt my heer Koningh.

27

Ende hy seyde; ³⁰ De HEERE en helpt u niet, waer van soude ick u helpen? ³¹ van den dorschvloer, of van de wijnpersse?

30 D. dewijle de Heere, die alleen alle menschen helpen kan, u niet en helpt, soo en weet ick niet hoe, oft. waer mede ick u soude konnen helpen. And. de Heere en helpe u niet. Als woorden van een godtloos ende toornigh mensche. Vergelijckt vers 31. Het kan oock aldus vertaelt worden, Niet: De Heere helpe u, D. en spreeckt soo niet, etc.

31 D. met u koren te leveren uyt den dorschvloer, ofte u te versien van wijn, ende olie uyt de persse?

28

Voorder seyde de Koningh tot haer; Wat is u? ende sy seyde: Dese vrouwe heeft tot my geseyt; Geeft uwen sone, dat wy hem heden eten, ende morgen sullen wy mijnen sone eten.

29

Soo ^b hebben wy mijnen sone gezoden, ende hebben hem gegeten: maer als ick des anderen daeghs tot haer seyde; Geeft uwen sone dat wy hem eten, soo heeft sy haren sone versteken:

b Deuter. 28.53.

[fol. 164v\Godt verlost de stadt Samaria. Elisa.]

30

Ende het geschiedde, als de Koningh de woorden deser vrouwe gehoort hadde, dat hy sijne kleederen ³² scheurde, alsoo hy op den muer voort gingh: ende ³³ het volck sagh, dat, siet, een sack van binnen over sijn vleesch was.

32 Tot een teecken quansuys van droeffenisse, die hy uyt het verhael der vrouwe gekregen hadde, maer de rechte oorsake was sijne bittere, ende felle toornigheyt, daer mede sijn gemoedt tegen den Propheet Elisa ontsteken was. Siet het volgende.

33 De sin is, dat het volck, als de Koningh sijn opperkleet gescheurt hadde, gemerckt heeft dat hy aen sijn naeckte lijf eenen sack, ofte rouwigh kleet aen hadde, ende dat mogelick om boete te doen, ende hem alsoo met Godt te versoenen, blijvende nochtans een huychelaer, ende sonder bekeeringe. Vergel. 1.Reg. c. 21. vers 27. Iesa. 58.5.

31

Ende hy seyde; ^{c 34} Soo doe my Godt, ende doe soo daer toe, ³⁵ indien het hooft Elisa des soons Saphats heden op hem sal blijven staen!

c 1.Reg. 19.2.

34 Siet van dese maniere van sweeren 1.Reg. 19.2.

35 Hy was vergramt op Elisa, om dat hy den vyant van de stadt niet af en keerde, gelijck hy te voren gedaen hadde, boven vers 18. ofte, om dat hy den honger niet wech en nam, na het exempel van Elia, 1.Reg. cap. 17. vers 1. ende cap. 18. vers 42. Het schijnt oock onder uyt vers 33. dat de Propheet hem de Goddelicke hulpe toegeseyt hadde, dewelcke na diense noch niet en was verschenen, mochte dencken van hem bedrogen te zijn.

32

(Elisa nu sat in sijn huys, ende de ³⁶ Oudtste saten by ³⁷ hem) ende hy sondt ³⁸ eenen man van voor sijn aengesichte: maer eer de bode tot hem gekomen was, hadde hy geseyt tot den Oudtsten: Hebt ghylieden ³⁹ gesien, hoe die sone ⁴⁰ des moordenaers gesonden heeft, om mijn hooft af te nemen? siet toe, als die bode komt; sluyt de deure toe, ⁴¹ ende dringet hem uyt met de deure: ⁴² is niet het ⁴³ geruysch der voeten sijns heeren achter hem?

36 Men houdt dese geweest te zijn, ofte eenige van de voornaemste des volcks, die by Elisa gekomen waren om by hem troost te halen, ofte eenige Propheten, ofte sonen der Propheten, ende Godtvreesende onder den volcke, die de voorgangeren waren der geloovigen in Israël, noch over gebleven. Sy worden de Oudtste genoemt, niet om datse alle oudt van jaren geweest zijn, maer alle oudt in gaven des verstants, in weerdigheyt hares wercks, ende in vromigheyt des levens, hoewel eenige jongh van jaren.

37 In desen swaren, ende benauwden tijt besigh zijnde met leeren, vermanen, troosten, ende bidden voor Godes volck, ende het gemeyne beste.

38 Wie dese geweest zy, siet onder 7.2.

39 Te weten, in een Prophetisch gesichte, het welck de Heere my nu vertoont heeft. Van een gelijck gesichte siet boven cap. 5. vers 26.

40 Namelick, Achabs, door wiens toedoen, ende bewillinge Naboth, ende de Propheten des Heeren vermoort waren, 1.Reg. 18. vers 4. ende cap. 21. vers 9.

41 Dat is, houdt hem, namelick den bode, met kracht buyten het huys, op dat hy niet in en kome, ende my verhindere het woort te spreken, dat de HEERE my bevolen heeft te spreken.

42 D. volght hem de Koningh Ioram, die hem gesonden heeft, niet stracks op de hielen? Hy wil seggen, Sekerlick ja. Siet Genes. cap. 13. op vers 9.

43 Siet gelijcke maniere van spreken 1.Reg. cap. 14. vers 6.

33

Als hy noch met ⁴⁴ hen sprack, siet, soo quam de bode tot hem af, ende ⁴⁵ hy seyde; Siet, dat ⁴⁶ quaet is van den HEERE; wat ⁴⁷ soude ick voorder op den HEERE wachten.

44 Te weten, met de Oudtste.

45 Te weten, de bode, in den naem, ende uyt last des Koninghs. Andere meynen, dat de Koningh selve dit soude gesproken hebben, zijnde voor den bode tot des Propheten huys gekomen, overmits hy hem gehaest soude hebben, om den bode voor te komen, ende de doot des Propheten, daer van hy berouw hadde, te verhinderen.

46 Verstaet de kindermoort, veroorsaeckt door den honger.

47 Woorden van een godtloos, ende ongeloovigh mensche, die de beloften der Goddelicker hulpe, verkondight door den Propheet Elisa, smadelick verwerpt.