Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xix. Capittel.

Elia vlucht voor Izebel, vers 1, etc. wort gespijst, ende gedrenckt van eenen Engel, 5. vastende veertigh dagen, ende veertigh nachten, komt hy tot den bergh Horeb, 8. alwaer hy sijnen noot den Heere klagende, door eene bysondere openbaringe van hem versterckt wort, 9. hy krijght van Godt bevel om Hazaël, ende Iehu tot Koningen, ende Elisa tot een Propheet te salven, 15. waer by Godt oock voeght vertroostinge, 17. Elisa wort geroepen, 19.

1

ENde Achab seyde Izebel aen al wat Elia gedaen hadde; ende ¹ alle die hy gedoot hadde, [te weten] ² alle de Propheten, met den sweerde.

1 Verstaet den geheelen handel, dien hy met de Propheten Baals gehouden hadde, om te bewijsen, dat de Heere alleen de ware Godt was, ende om die Propheten in sijnen naem metter doot te straffen.

2 D. de vier hondert ende vijftigh mannen die Propheten Baals genoemt worden, boven c. 18. versen 19, 22. ende niet de vier hondert Propheten des afgodischen woudts. Siet de aenteeckeninge boven cap. 18. op vers 22. ende vergelijckt onder cap. 22. vers 6.

2

Doe sondt Izebel eenen bode tot Elia, om te seggen: ³ Soo doen [my] de Goden, ende doen soo daer toe, voorseker, ick sal morgen ontrent desen tijt uwe ⁴ ziele stellen, als de ziele van haerlieder een.

3 Siet van dese maniere van sweeren, Ruth cap. 1. op vers 17.

4 D. leven: ende soo in ’t volgende. Siet Genes. 19. op vers 17.

3

Doe hy dat sagh, maeckte hy sich op, ende gingh henen om sijns ⁵ levens wille,

5 Hebr. ziele. And. na sijn ziele, D. na sijn goetduncken.

[fol. 158r\Godt ende Elia. Hazaël. Jehu. Elisa.]

ende quam tot ⁶ Berseba, ⁷ die in Iuda is: ende liet sijnen jongen aldaer.

6 Siet van dese stadt Genes. 21.31.

7 Hebr. die des Iuda is, dat is, die onder de stamme van Iuda gelegen is, eygentlick tot Simeon gehoorende.

4

Maer hy selfs gingh henen in de woestijne eene daghreyse, ende quam, ende sat onder eenen ⁸ jeneverboom: ende badt dat ⁹ sijne ziele storve, ende seyde; ¹⁰ ’t Is genoegh, ¹¹ neemt nu, HEERE, mijne ziele; want ick en ben niet ¹² beter dan mijne vaderen.

8 And. bremstruyck. Siet van desen struyck oock Iob c. 30. vers 4. Psal. 120. vers 4.

9 D. sijn persoon, ofte hy selve: alsoo Num. c. 23. vers 10. Iudic. c. 16. vers 30. Vergel. Genes. 12. d’aenteeckeninge op vers 5. And. badt voor hemselven, ofte, by hemselven, ofte, in sijn gemoedt, dat hy storve.

10 T.w. geleeft, ende geleden. Hebr. veel. welck woort soo genomen wort Deut. cap. 2. vers 3. ende cap. 3. vers 26.

11 D. laet my niet langer leven, scheydende mijne ziele van dit lichaem, op datse by u woone: alsoo Ione 4. vers 3. Vergel. Genes. 35. d’aenteeckeninge op vers 18.

12 Verst. om langer te leven dan sy geleeft hebben.

5

Ende hy leyde sich neder, ende sliep onder eenen jeneverboom: ende siet doe roerde hem een Engel aen, ende seyde tot hem; Staet op, eet.

6

Ende hy sagh om, ende siet tot sijn hooft-eynde was een ¹³ koecke op de kolen gebacken, ende eene flessche met water: alsoo at hy, ende dranck; ¹⁴ ende leyde sich wederom neder.

13 Hebr. eene koecke der kolen, dat is, eene koecke op de kolen gebacken, ofte gebraden. siet Gen. cap. 18. op vers 6.

14 Hebr. ende hy keerde wederom, ende leyde sich neder, D. hy leyde sich wederom neder. Siet Num. 11. op vers 4.

7

Ende de Engel des HEEREN quam ten anderen mael weder, ende roerde hem aen, ende seyde; Staet op, eet: want ¹⁵ de wegh soude voor u te veel zijn;

15 Ofte, de reyse soude voor u te groot zijn: T.w. om door uwe eygene kracht af te doen.

8

Soo stont hy op, ende at, ende dranck: ende hy gingh door ¹⁶ de kracht der selver spijse, ^a veertigh dagen, ende veertigh nachten, tot aen ¹⁷ den bergh Godts Horeb.

16 Verst. die Godt in die spijse gegeven hadde, om Eliam door middel der selver op die lange, ende moeijelicke reyse met noodige sterckte te voorsien.

a Exod. 34.28. Matth. 4.2.

17 Siet Num. 10. op vers 33.

9

Ende hy quam aldaer in eene speloncke, ende vernachtede aldaer: ende siet het woort des HEEREN geschiedde tot hem, ende seyde tot hem; ¹⁸ Wat maeckt ghy hier, Elia?

18 Hebr. wat is u hier Elia?

10

Ende hy seyde; Ick hebbe ¹⁹ seer geyvert voor den HEERE ²⁰ den Godt der heyrscharen; want de kinderen Israëls hebben u verbont verlaten, uwe ²¹ altaren afgebroken, ende uwe Propheten met den sweerde gedoot: ^b ende ick alleen ben over gebleven, ende sy soecken mijne ²² ziele, om die wech te nemen.

19 Hebr. yverende hebbe ick ge-yvert. Verstaet door desen yver eene heylige beweginge des herten, dewelcke yemant heeft, als hy merckt dat des Heeren Naem, Leere, Geboden, ende Godesdienst verworpen, ende vervolght, ende daer en tegen de afgoderije, ende godtloosheyt gevolght, ende voorgestaen worden. siet gelijcke exempelen Num. 25. vers 11. 2.Reg. 10. vers 16. Psalm 69. vers 10. Ioan. c. 2. vers 17.

20 Siet boven 18. op vers 15. alsoo ond. vers 14.

21 Verstaet door dese den uyterlicken ceremonialen Godesdienst van Godt door Mosen ingestelt. Ofte men kan verstaen soodanige altaren die extra-ordinaerlick van eenige Propheten door Godts ingeven zijn gebouwt.

b Rom. cap. 11. vers 3.

22 D. leven. Siet Genes. 19. op vers 17.

11

Ende ²³ hy seyde: Gaet uyt, ende staet op desen bergh, voor het aengesichte des HEEREN, ende siet, ²⁴ de HEERE gingh voorby, ende eenen grooten, ende stercken wint scheurende de bergen, ende brekende de steenrotzen voor den HEERE henen; [Doch] ²⁵ de HEERE en was in den wint niet: ende na desen wint eene aerdbevinge; de HEERE en was [oock] in de aerdbevinge niet;

23 Namel. de Heere.

24 De Heere is aldus Elia verschenen; om hem te versekeren van sijne tegenwoordigheyt, te onderwijsen van sijne Goddelicke eygenschappen, ende te verstercken in sijnen dienst, op dat hy overwonnen hebbende de vreese der menschen, in sijne beroepinge stantvastelick soude voort gaen.

25 De Heere is wel over al; maer niet op allerley maniere. Hy is in den wint, in de aerdbevinge, ende in het vyer niet geweest ten aensien van sijne Goddelicke aensprake, maer alleen ten aensien vande openbaringe eeniger Goddelicker eygenschappen.

12

Ende na de aerdbevinge, een vyer, de HEERE en was [oock] in het vyer niet: ende na het vyer, ²⁶ het suysen van eene sachte stilte.

26 T.w. daer in het geruysch niet en was, als, van eenen stercken wint, ofte geweldige aerdbevinge, ofte aengesteken vyer.

13

Ende het geschiedde, als Elia [dat] hoorde, ²⁷ dat hy sijn aensicht bewandt met sijnen ²⁸ mantel, ende uytgingh, ende stont in den ingangh der speloncke: ende siet, eene stemme [quam] tot hem, die seyde; ²⁹ Wat maeckt ghy hier, Elia?

27 T.w. uyt eerbiedinge, ende vreese. Siet Exod. 3.6. ende vergelijckt Genes. 16. de aenteeckeninge op vers 13.

28 Ofte, overkleet. Siet Ione 3. op vers 6.

29 Hebr. wat is u hier, etc.

14

Ende hy seyde; ³⁰ Ick hebbe seer ge-yvert voor den HEERE den Godt der heyrscharen; want de kinderen Israëls hebben u verbont verlaten, uwe altaren afgebroken, ende uwe Propheten met den sweerde gedoot: ende ick alleen ben over gebleven, ende sy soecken mijne ziele, om die wech te nemen.

30 Hebr. ick hebbe yverende ge-yvert: alsoo boven vers 10.

15

Ende de HEERE seyde tot hem: Gaet, keert weder op uwen wegh, na de woestijne van ³¹ Damascus: ende gaet daer in, ende ³² salft Hazaël ten Koningh over Syrien:[kolom]

31 Siet van dese stadt Genes. cap. 14. op vers 15.

32 Hoe ende wanneer dit geschiet zy en vindt men niet. Wel heeft Elisa hem het Koninckrijcke voorseyt. Siet 2.Reg. 8.12, etc.

16

Daer toe sult ghy Iehu den sone van Nimsi ³³ salven ten Koningh over Israël: ende ³⁴ Elisa den sone Saphat van ³⁵ Abelmehola sult ghy ten Prophete salven ³⁶ in uwe plaetse.

33 Dit heeft Eliseus in ’t werck gestelt door eenen uyt den discipelen der Propheten, 2.Reg. c. 9. versen 1, 2, etc.

34 In den Nieuwen Testamente genoemt Elisaeus.

35 Siet van dese stadt Iudic. 7. op vers 22.

36 D. om de voorgemelte dingen, ende andere, in mijnen name, als een Propheet uyt te voeren.

17

Ende ^c het sal geschieden, dat Iehu hem, die van het sweert ³⁷ Hazaëls ontkomt, ³⁸ dooden sal: ende die van het sweert Iehu ontkomt, dien sal Elisa ³⁹ dooden.

c 2.Reg. cap. 9. versen 14, 15, etc.

37 Te weten, in de oorloge tegen den Koningh Ioram, 2.Reg. 8.12, 13, 28. ende 10.32. ende cap. 13. vers 3.

38 Siet hier van 2.Reg. 9.14, etc.

39 T.w. door prophetien, dreygementen, vervloeckingen, etc. siet een exempel 2.Reg. 2.24.

18

^d Oock ⁴⁰ hebbe ick in Israël doen overblijven ⁴¹ seven duysent; alle knijen die haer niet gebogen en hebben voor Baal, ende alle mont, die hem ⁴² niet gekust en heeft.

d Rom. 11.4.

40 Anders, ick sal doen, etc.

41 D. seer vele. siet Levit. 26. op vers 8.

42 D. geene eerbiedinge, nochte onderdanigheyt bewesen en heeft; waer van het kussen een uytwendigh teecken was. siet Genes. 41. op vers 40. ’t Welck noch heden de afgodendienaren haren beelden, ende versierden heylighdom bewijsen. Siet van de ongeoorloofde religieuse kussinge, Iob 31.27. ende Hose 13.2.

19

Soo gingh hy van daer, ende vondt Elisa den sone Saphats, die selve ploeghde met twaelf jock ⁴³ [runderen] voor hem henen, ende hy was by het twaelfste: ende Elia gingh over tot hem, ende ⁴⁴ wierp sijnen mantel op hem.

43 Dit woort is hier ingevoeght uyt het volgende vers 21.

44 Dit was een uyterlick teecken dat Godt hem verkoren hadde tot het ampt der Propheten, die sulcken mantel droegen. Siet 2.Reg. 1.8. Zachar. 13.4.

20

Ende hy ⁴⁵ verliet de runderen, ende liep Elia na, ende seyde; ⁴⁶ Dat ick doch mijnen vader, ende mijne moeder kusse; daer na sal ick u ⁴⁷ navolgen: ende hy seyde tot hem; Gaet, keert weder; ⁴⁸ want wat hebbe ick u gedaen?

45 Vergel. Matth. 4.20, 22.

46 D. laet my toe dat ick eerlick mijn afscheyt van hen neme. Siet Genes. cap. 29. op vers 11.

47 Hebr. gaen achter u.

48 D. bedenckt wat ick nu stracks aen u gedaen hebbe. Want het niet te vergeefs geschiet en is, dat ick mijnen mantel op u geworpen hebbe, ende dat Godt u de genegentheyt ingestort heeft, om sijne beroepinge te volgen. Vergel. Matth. 8.22. Luce 9.62.

21

Soo keerde hy weder van achter hem af, ende nam een jock runderen, ende ⁴⁹ slachttese, ende met ⁵⁰ de gereetschap der runderen zoodt hy haer vleesch, het welck hy den volcke gaf; ende sy aten: daer na stont hy op, ende volghde Elia na, ende diende hem.

49 Hier mede gaf hy te verstaen dat hy sijn voorgaende beroep van het lant te bouwen verliet, nemende met dese maeltijt, gelijck sijn afscheyt van sijne vrienden, ende maeghschap.

50 Verst. het hout van den ploegh, het jock, de egge, de schoppen; ende ander wercktuygh daer mede hy sijn ackerwerck gedaen hadde, van dewelcke hy vyer gemaeckt heeft, om daer mede het vleesch te koken.