Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xv. Capittel.

Abiam regeert, ende volght de sonden sijns vaders, vers 1, etc. Evenwel houdt Godt sijne belofte, 4. Abiam sterft, 7. Asa regeert in sijne plaetse, reformeerende den Godesdienst, ende de zeden, 9. hy wort bekrijght van Baësa, 16. geholpen van Benhadad, 20. hy sterft, latende in sijne plaetse sijnen sone Iosaphat, 23. Nadab regeert over Israël, 25. Baësa doot hem, ende roeyt sijns vaders huys uyt, ende regeert in sijne plaetse, 27.

1

IN ^a het achtiende jaer nu des Koninghs Ierobeams des soons Nebats, wert ¹ Abiam Koningh over Iuda.

a 2.Chron. 13.1.

1 Anders, Abia, 2.Chron. 12. vers 16. ende 13.1, etc.

2

^b Hy regeerde ² drie jaren te Ierusalem: ende de naem sijner moeder was, ³ Maacha, eene dochter ⁴ Abisaloms.

b 2.Chron. 13.2.

2 Beginnende van het achtiende jaer des Koninckrijcks Ierobeams, vers 1. ende eyndigende met het twintighste. siet onder op vers 9.

3 Oock geheeten Michaja, 2.Chron. cap. 13. vers 2.

4 Dese wort oock Absalom genoemt, 2.Chron. 11. vers 21. Eenige houden hem geweest te zijn den sone Davids; Vele andere, eenen anderen van den selven naem, die van Gibea was, anders oock genoemt Uriël, 2.Chron. 13.2. Siet aldaer de aenteeck.

3

Ende hy wandelde in alle de sonden sijns vaders, die hy voor hem gedaen hadde: ende sijn herte en was niet ⁵ volkomen met den HEERE sijnen Godt, gelijck het herte sijns vaders Davids.

5 Siet bov. 8. op vers 61.

4

Maer ⁶ om Davids wille gaf de HEERE sijn Godt hem ^c eene ⁷ lampe in Ierusalem; verweckende sijnen soon na hem, ende ⁸ bevestigende Ierusalem.

6 Siet bov. 11. op 12.

c 1.Reg. 11.36.

7 Siet boven 11. op vers 36.

8 T.w. in sijnen voorgaenden staet der Politie, ende der Religie, behoudende noch daer in de Konincklicke Majesteyt, met de overblijfselen van de rechte Leere, ende den suyveren Godesdienst.

5

Om dat David gedaen hadde, ⁹ dat

9 Alsoo onder vers 11. Siet boven 11. op vers 33.

[fol. 155v\Abiam. Asa. Benhadad helpt Asa. Nadab. Baësa.]

recht was in de oogen des HEEREN, ende niet geweken en was van alles dat hy hem geboden hadde, alle de dagen sijns levens; ¹⁰ dan alleen ^d in de sake van Uria den Hethiter.

10 Verstaet dese uytneminge ten aensien van seer grove sonden, die geschieden met een seker voorweten van het gene Godt verboden heeft, sonder voorgaende onbedachtigheyt, vergetentheyt, ofte misgrijpinge des oordeels.

d 2.Sam. 11.4, 15. ende 12.9.

6

Ende daer was krijgh geweest tusschen Rehabeam, ende tusschen Ierobeam, alle de dagen ¹¹ sijns levens.

11 Namelick, Rehabeams. Van dese oorloge is oock gewagh gemaeckt boven c. 14. vers 30. het selve wort hier nu weder vernieuwt, om aen te wijsen, dat sijn soon Abiam in deselve oorloge volduert heeft: gelijck te sien is in het volgende vers, ende 2.Chron. 13.2, 3.

7

Het overige nu der geschiedenissen Abiams, ende alles wat hy gedaen heeft; is dat niet geschreven ¹² in ’t boeck der Chroniken der Koningen van Iuda? daer was oock krijgh tusschen Abiam, ende tusschen Ierobeam.

12 Siet boven 14. op vers 19.

8

Ende Abiam ¹³ ontsliep met sijne vaderen, ende sy begroeven hem in de ¹⁴ stadt Davids: ende ^e Asa sijn sone regeerde in sijne plaetse.

13 Siet boven 1. op vers 21. Deuter. 31. op vers 16.

14 Siet boven 2. op vers 10.

e 2.Chron. 14.1.

9

In het ¹⁵ twintighste jaer Ierobeams, des Koninghs Israëls, wert Asa Koningh over Iuda.

15 Te weten, ontrent het eynde deses jaers.

10

Ende hy regeerde een ende veertigh jaer te Ierusalem, ende de naem sijner ¹⁶ moeder was, Maacha, een dochter ¹⁷ Abisaloms.

16 Verstaet, grootmoeder, alsoo onder vers 13. want sy was de moeder sijns vaders Abiams, boven vers 2. alsoo worden by de Hebreen vaderen, ende moederen genaemt, niet alleene de naeste ouderen uyt dewelcke men eygentlick geboren is, maer oock die hooger in de rechte linie opgereeckent worden. siet de volgende verssen, etc.

17 Siet boven op vers 2.

11

Ende Asa dede wat ¹⁸ recht was in de oogen des HEEREN; gelijck sijn ¹⁹ vader David.

18 Siet boven 11. op vers 33.

19 Sijns grootvaders Rehabeams grootvader.

12

Want hy nam wech ^f de ²⁰ schandjongers uyt den lande, ende dede wech alle de ²¹ dreckgoden, die sijne ²² vaders gemaeckt hadden;

f 1.Reg. 22.47.

20 Siet Deut. 23. op vers 17.

21 Siet Levit. 26. op vers 30.

22 Namelick, sijn vader Abiam, sijn grootvader Rehabeam, ende sijn oudt-grootvader Salomo.

13

^g Ia selfs sijne moeder Maacha die settede hy oock af, datse geene ²³ Koninginne en ware, om dat sy eenen ²⁴ afgrijselicken afgodt in een bosch gemaeckt hadde: oock roeyde Asa uyt, haren afgrijselicken afgodt, ende ²⁵ verbrandde [hem] aen de beke ²⁶ Kidron.

g 2.Chron. 15.16.

23 Siet van dit woort boven 11. op vers 19. Hebr. van heerinne (namelick) te zijn. De sin is, dat hy haer van het gebiedt, het welcke sy als weduwe van den Koningh Rehabeam, ende als moeder sijns vaders Abiams aengenomen hadde, afgesett heeft. Anders, heeft hy oock gevveert van de Koninginne, D. van sijn huysvrouwe, op datse niet soude verdorven worden.

24 Het Hebreeusch woort beteeckent bevinge der leden, ende vreese des herten. Soo wort desen afgodt genoemt, om dat hy door de grouwsaemheyt sijnes gelaets ende schandelicke afgoderije de menschen beyde na ziele ende lijf verschrickte, ende sy hem met beyderley schrick dienden. Eenige houden hem voor den afgodt by den Heydenen genaemt Priapus, andere voor Pan. Siet hier van oock 2.Chron. 15.16.

25 T.w. na dat hy hem in stucken gebroken, ende vermorselt hadde, 2.Chron. 15.16.

26 Siet boven 2. op vers 37.

14

De ²⁷ hooghten en werden wel niet wech genomen; nochtans was het herte van Asa ²⁸ volkomen met den HEERE, alle sijne dagen.

27 Siet Levit. 26. op vers 30.

28 Siet boven 8. op vers 61. Ende verstaet dese volkomentheyt, ende oprechtigheyt des Koninghs eygentlick ten aensien van sijne genegentheyt, betrachtinge ende yver in ende voor den suyveren Godesdienst, hoewel hy in sijn volgende leven verscheydene gebreken gehadt heeft.

15

Ende hy bracht in het Huys des HEEREN de ^h geheylighde dingen sijns vaders; ende ²⁹ [sijne] geheylighde dingen, silver, ende gout, ende vaten.

h Levit. 5.15.

29 Dit woort sijne, wort hier ingevoeght uyt 2.Chron. 15.18.

16

Ende daer was krijgh tusschen Asa, ende tusschen Baësa den Koningh Israëls, ³⁰ alle hare dagen.

30 Wel verstaende, uytgenomen de eerste jaren, die sy t’samen geregeert hebben. Want Iuda is d’eerste tien jaren onder de regeeringe van Asa in stilheyt geweest, 2.Chron. 14. vers 1. ende Baësa begon te regeeren over Israël in het derde jaer des Koninghs Asa, onder vers 28. Ofte, men moet seggen, dat in de eerste jaren deser Koningen van wederzijden wel uytvallen zijn geschiet, maer geen volkomene oorloge. Vergel. 2.Chron. 14. de aenteeck. op vers 1.

17

Want ⁱ Baësa de Koningh van Israël toogh op tegen Iuda, ende bouwde ³¹ Rama; ³² op dat hy niemant toe en liete uyt te gaen, ende in te komen, tot Asa den Koningh van Iuda.

i 2.Chron. 16.1.

31 Een stadt gelegen in den stam Benjamins, ontrent de frontieren van het Koninckrijck Israëls, ende op den wegh na Ierusalem. Siet van dese stadt breeder Iudic. 4.5.

32 Hebr. om niet toe te laten den uytgaenden, ende den komenden tot Asa, etc. Verstaet, van Benjamin, Ephraim, Manasse, ende andere na by gelegene stammen, uyt dewelcke als vele sagen dat Asa den suyveren Godes dienst behertighde, zijn tot hem over gekomen, om den Heere te Ierusalem na sijn woort te dienen, 2.Chron. 15.9. om dit te beletten, heeft de Koningh Baësa sijne stadt Rama laten sterck maken. Vergelijckt hier by boven 12. versen 26, 27, etc.

18

Doe nam Asa al het silver, ende gout dat ³³ over gebleven was in de schatten van ’t Huys des HEEREN, ende de schatten van het huys des Koninghs, ende gafse in de hant sijner ³⁴ knechten: ende de Koningh Asa sandse ^k tot Benhadad den sone Tabrimmons des soons ³⁵ Hezions, den Koningh van Syrien, die te ³⁶ Damascus woonde, seggende:[kolom]

33 T.w. van de tijden Rehabeams. Siet boven 14.26. ende vergelijckt hier mede de aenteeck. daer op.

34 Siet Genes. cap. 20. op vers 8.

k 1.Reg. 20.1. 2.Chron. 16.2, etc.

35 Sommige meynen desen geweest te zijn deselve, die boven 11.23. genaemt wort Rezon.

36 Siet Genes. 14. op vers 15.

19

Daer ³⁷ is een verbont tusschen my, ende tusschen u, tusschen mijnen vader, ende tusschen uwen vader: siet, ick sende u een geschenck, silver, ende gout, gaet henen, maeckt u verbont te niete met Baësa den Koningh Israëls, dat hy ³⁸ aftrecke van tegens my.

37 Hoewel Rezon een vyant geweest was van Israël, soo lange als Salomo leefde, boven 11.25. nochtans schijnt uyt dese woorden, dat hy na de verdeelinge des Rijcks met beyde de Koningen in vrede, ende verbintenisse gestaen heeft.

38 Hebr. optrecke.

20

Ende BenHadad hoorde na den Koningh Asa, ende sondt d’Overste der heyren die hy hadde, tegen de steden Israëls: ende sloegh ³⁹ Ijon, ende ⁴⁰ Dan, ende ⁴¹ Abel Beth-Maacha; ende het gantsche Chinneroth, met ⁴² het gantsche lant Naphtali.

39 Eene stadt, na eeniger gevoelen, in den stam Aser gelegen; andere stellense in den stam Naphtali. Siet van deselve oock 2.Reg. 15. vers 29. en 2.Chron. cap. 16. vers 4.

40 Siet Gen. 14. op vers 14.

41 Anders genaemt Abel-Maim, 2.Chro. cap. 16. vers 4. gelegen, soo sommige meynen, in Manasse, ofte, alsoo eenige kaerten uytwijsen, in Naphtali. Siet van dese stadt oock 2.Sam. 20. vers 15. 2.Chron. 16.4.

42 Een lantschap gelegen in Naphtali ontrent de zee Genezareth. siet Iosu. 11. vers 2.

21

Ende het geschiedde, als Baësa [sulcks] hoorde; dat hy afliet van Rama te bouwen: ende hy bleef te ⁴³ Tirza.

43 Siet van dese stadt boven 14. op vers 17.

22

Doe ⁴⁴ liet de Koningh Asa door gantsch Iuda uytroepen, (niemant was ⁴⁵ vry) Dat sy de steenen van Rama, ende het hout daer van, souden wech dragen, daer Baësa mede gebouwt hadde: ende de Koningh Asa bouwde daer mede ⁴⁶ Geba Benjamins, ende ⁴⁷ Mizpa.

44 Hebr. dede gantsch Iuda hooren.

45 Hebr. onnoosel, onschuldigh, suyver, D. niemant mochte eenige onschuldinge voort brengen, om te mogen achter blijven: wel verstaende, geene bedaeghde manschap, die in dit werck gebruyckt konde worden, niet verhindert zijnde door sieckte, ouderdom, uytlandigheyt, ofte publijcke officien, waer van de Gecommitteerde des Koninghs oordeelen moesten.

46 Eene stadt in den stamme Benjamins, aen de grenzen van Ephraim op eenen heuvel gelegen, Ios. cap. 18. vers 24. den Leviten toege-eygent, Iosu. 21.17. is ten tijden des Koninghs Iosia de noordpale geweest van ’t Koninckrijcke Iuda, 2.Reg. 23.8.

47 Siet van dese stadt Iudic. 11.11.

23

Het overige nu aller geschiedenissen van Asa, ende al sijne macht, ende al dat hy gedaen heeft, ende de steden die hy gebouwt heeft; zijn die niet geschreven in het boeck der Chroniken der Koningen van Iuda? Doch ⁴⁸ in den tijt sijnes ouderdoms wert hy ⁴⁹ kranck aen sijne ⁵⁰ voeten.

48 T.w. in de drie laetste jaren sijner regeeringe; gelijck dit af te nemen is uyt 2.Chron. c. 16. versen 12, 13.

49 In welcke kranckheyt hy de medicijnen meer dan Godt gesocht heeft, 2.Chron. 16.12.

50 Dewelcke men houdt het flerecijn geweest te zijn.

24

Ende ^l Asa ontsliep met sijne vaderen, ende wert begraven met sijne vaderen in de ⁵¹ stadt sijns vaders Davids: ende ^m sijn sone Iosaphat wert Koningh in sijne plaetse.

l 2.Chron. 16.13.

51 Siet boven 2. op vers 10.

m 2.Chron. 17.1.

25

Nadab nu de sone Ierobeams wert Koningh over Israël, in het tweede jaer van Asa den Koningh van Iuda: ende hy regeerde ⁵² twee jaren over Israël.

52 Verstaet, niet ten vollen; gelijck af te nemen is uyt de volgende versen 28, 33.

26

Ende hy dede ⁵³ dat quaet was in de oogen des HEEREN, ende ⁵⁴ wandelde in den wegh sijns vaders, ende in ⁵⁵ sijne sonde, daer mede hy Israël hadde doen sondigen.

53 Siet boven cap. 11. op vers 6.

54 In sijner voorouderen wegh te wandelen, is deselve na te volgen, ofte in het goede, D. in haer geloove, ende goede wercken, 1.Sam. 8.3. 2.Reg. 22.2. 2.Chron. 17.3. ofte in het quade, Dat is, in haer ongeloove, ende sonden, als hier, ende onder vers 34. ende cap. 16. vers 19. ende 22.53.

55 Verstaet, de sonde der afgoderije. Siet boven 14. op vers 16.

27

Ende Baësa de soon van ⁵⁶ Ahia van den ⁵⁷ huyse Issaschars ⁵⁸ maeckte eene verbintenisse tegen hem, ende Baësa sloegh hem te ⁵⁹ Gibbethon, welcke der Philistijnen is, als Nadab, ende gantsch Israël Gibbethon belegerden.

56 Een ander dan Ahia de Propheet van Silo, bov. 11.29. ende dan Ahia de schrijver van Salomo, bov. cap. 4. vers 3. ende dan Ahia de Priester, 1.Sam. 14.3, etc.

57 D. van den stam Issaschars: alsoo wort geseyt het huys Ephraims, Iudic. 10.9. het huys Iuda, Hose. 1.7. het huys Levi, Psalm 135.20, etc.

58 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick binden, aenbinden. Daerom als het van de gemoederen der menschen gebruyckt wort, soo is het wel somtijts genomen in het goede, voor eene verbintenisse der liefde, als Genes. 44.30. maer seer dickwils voor eene verbintenisse der vyantschap, waer door heymelicke t’samenspanningen tegens persoonen, ofte staten gemaeckt worden: als hier, ende 1.Sam. 22. vers 8. ende ond. 16. versen 9, 20. ende 2.Reg. 10.9. ende 12.20. Nehem. 4.8. Amos 7.10.

59 Eene stadt gelegen in den stamme Dan, Iosu. 19.44. die den Leviten tot wooninge ge-eygent was, Iosu. 21.23. maer van den Philistijnen overheert, ende bewoont, ende daerom van Nadab als nu belegert, doch niet gewonnen; ende is de belegeringe naderhant van den Israëliten hervat geworden. siet ond. 16.17.

28

Ende Baësa doodde hem, in het derde jaer van Asa den Koningh van Iuda, ende wert Koningh in sijne plaetse.

29

Het geschiedde nu als hy regeerde, dat hy het gantsche ⁶⁰ huys Ierobeams sloegh; hy ⁶¹ en liet niets over van Ierobeam wat adem hadde, tot dat hy ⁶² hem verdelght hadde, ⁿ na ⁶³ het woort des HEEREN, dat hy gesproken hadde door den dienst van sijnen knecht Ahia de Siloniter:

60 D. geslachte. siet bov. 14. op vers 10.

61 Hebr. hy en liet niet over allen adem van Ierobeam: D. geenen mensche en liet hy van den huyse Ierobeams over blijven. Alsoo is het woort adem voor mensche genomen, Deuter. 20.16. Iosu. 10.40. ende 11.14.

62 Namelick, Ierobeam, of, tot dat hy het verdelghde: T.w. huys, D. geslachte Ierobeams.

n 1.Reg. 14.10, 14.

63 Dit is niet te duyden op het voornemen van Baësa, als of hy in het verdelgen van Ierobeams huys gesien soude hebben op de voorsegginge des Heeren, ende de sonden Ierobeams; maer de sin is, dat Godt door de wreede tyrannije van Baësa het woort sijner voorsegginge vervult, ende de sonden Ierobeams gestraft heeft. Alsoo onder 16. vers 12.

30

Om de sonden Ierobeams, ⁶⁴ die sondighde, ende die Israël sondigen dede; [ende]

64 Alsoo boven 14. vers 16. siet d’aenteeckeninge.

[fol. 156r\Ela. Zimri. Tibni. Omri. Sa--maria.]

om sijne terginge, daer mede hy den HEERE den Godt Israëls geterght hadde.

31

Het overige nu der geschiedenissen Nadabs, ende al wat hy gedaen heeft; is dat niet geschreven ⁶⁵ in het boeck der Chroniken der Koningen Israëls?

65 Siet boven 14. op vers 19.

32

Ende daer was oorloge tusschen Asa, ende tusschen Baësa den Koningh Israëls, alle hare dagen.

33

In het derde jaer van Asa Koningh van Iuda, wert Baësa de soon van Ahia Koningh over gantsch Israël, te Tirza, ⁶⁶ [ende regeerde] vier en twintigh jaer.

66 Dit is hier ingevoeght uyt de volle maniere van spreken, die wy hebben 2.Sam. 2.10. item boven versen 8, 10, 25. ond. 16.11, etc. ende hier beteeckent het woort regeeren hoe lange eens Koninghs regeeringe geduert heeft. Wanneer het van het begin der regeeringe gebruyckt wert, soo setten wy het over Koningh worden.

34

Ende dede dat quaet was ⁶⁷ in de oogen des HEEREN; ⁶⁸ ende wandelde in den wegh Ierobeams, ende in sijne sonde, daer mede hy Israël hadde doen sondigen.

67 Siet boven 11. op vers 6.

68 Siet boven op vers 26.