Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

Hiram maeckt vrientschap met Salomo, vers 1, etc. die aen hem versoeckt materialen tot de bouwinge des tempels, 2, etc. Hiram Godt danckende voor sulck eenen navolger Davids, sendtse hem toe, met order over de conditien, 7. Het getal der arbeyders, ende wercklieden aen den tempel, 13.

1

ENde ¹ Hiram de Koningh van ² Tyrus ³ sondt sijne knechten tot Salomo (want hy hadde gehoort datse Salomo tot Koningh gesalft hadden in sijns vaders plaetse,) ^a dewijle Hiram David ⁴ altijts ⁵ bemint hadde.

1 Hy wort oock Hirom genoemt, onder versen 10, 18. item Huram, 2.Chron. 2.3. ende is te onderscheyden van eenen anderen Hiram, die een seer konstigh werckmeester was, eener weduwen soon; van den welcken siet ond. 7.13, 14. ende 2.Chron. 2.13.

2 De hooftstadt van Phenicien, gelegen in de middellantsche zee, seven hondert treden van het vaste lant, voor de tijden Alexandri des Grooten, seer rijck, machtigh, ende vermaert door hare zeevaert, ende koophandelinge. siet Iesa. cap. 23. item Ezech. capp. 26. 27. ende 28.

3 Om sijne blijdtschap te verklaren, dat Salomo in sijns vaders plaetse Koningh geworden was, om sijne vrientschap te bekomen, ende in een verbont met hem te treden: gelijck dit oock geschiet is. siet vers 12.

a 2.Sam. 5.11. 1.Chron. 14.1.

4 Hebr. alle de dagen.

5 Of, Davids vrient geweest was.

2

Daer na sondt Salomo tot Hiram, seggende:

3

^b Ghy weet dat mijn vader David den ⁶ naem des HEEREN sijnes Godts niet en konde ⁷ een Huys bouwen, van wegen de oorloge, daer mede ⁸ sy hem omcingelden: tot dat de HEERE haer ⁹ onder sijne voetzolen gaf.

b 1.Chron. 28.3.

6 D. den HEERE selve, die hem in sijn woort ende wercken geopenbaert heeft. Alsoo onder ende Psal. 20. vers 2. ende 52.11, etc. Siet Deut. 28. op vers 58.

7 Vergelijckt Genes. 28. op de versen 17, 22.

8 Te weten, de vyanden, die hem oorloge aen deden.

9 D. onderwierp, ende onder sijne heerschappije bracht. Siet eene gelijcke maniere van spreken Psalm 8. vers 7. 1.Cor. 15.27. Ephes. 1.22.

4

Maer nu heeft de HEERE mijn Godt my van rontom ruste gegeven: daer en is geen tegenpartijder, nochte geene ¹⁰ bejegeninge van quaet.

10 Ofte quaden toeval, Te weten, die my verhinderen soude den Heere een Huys te bouwen.

5

Ende siet, ¹¹ ick ^c dencke voor den na-[kolom]me des HEEREN mijnes Godts een Huys te bouwen: gelijck als de HEERE gesproken heeft tot mijnen vader David, seggende; ^d Uwe soon, dien ick in uwe plaetse op uwen throon setten sal, die sal mijnen name dat Huys bouwen.

11 Hebr. ick segge, Te weten, in mijn herte, gelijck sulck seggen verklaert wort Genes. cap. 17. vers 17. Psalm 14. vers 1. ende 36. vers 2. Rom. cap. 10. vers 6. Seggen in sijn herte, is soo veel, als dencken, overleggen, gevoelen, voornemen, besluyten. Siet Genes. cap. 20. op vers 11. De sin is hier, dat Salomo niet alleen en dacht, maer oock voornam, ende vastelick besloot den Heere een Huys te bouwen.

c 2.Chron. cap. 2. vers 1.

d 2.Sam. 7.13. 1.Chron. 22.10.

6

Soo gebiedt nu dat men my ¹² cederen uyt Libanon houwe, ende mijne knechten sullen met uwe knechten zijn, ende den loon uwer knechten sal ick u geven, na al dat ghy seggen sult: want ghy weet dat onder ons niemant is, die weet hout te houwen, gelijck de ¹³ Zidoniers.

12 Siet bov. cap. 4. op vers 33.

13 Inboorlingen ende burgeren der stadt Zidon: van dewelcke siet Gen. 10. op vers 15.

7

Ende het geschiedde, als Hiram de woorden van Salomo gehoort hadde, dat hy hem seer verblijdde: ende seyde, ¹⁴ Gezegent zy de HEERE heden, die David eenen wijsen sone gegeven heeft, over dit groote volck.

14 Siet Genes. 14. op vers 20.

8

Ende Hiram sondt tot Salomo, seggende; Ick hebbe gehoort, waerom ghy tot my gesonden hebt: ick sal allen uwen wille doen met het cederenhout, ende met het ¹⁵ dennenhout.

15 Of, eene soorte van cederen, daer van men pylen, spiessen, kisten, musicale instrumenten, etc. maeckte. And. abeelenhout. siet van het selve 2.Sam. 6.5. onder 6. versen 15, 34. 2.Reg. c. 19. vers 23. 2.Chron. 3.5.

9

Mijne knechten sullense afbrengen van den ¹⁶ Libanon ¹⁷ aen de zee, ende ick salse op vlotten over de zee ¹⁸ doen voeren, tot die plaetse, ¹⁹ die ghy aen my ontbieden sult, ende sal die aldaer ²⁰ los maken, ende ghy sultse wech nemen: ghy sult oock mijnen wille doen, dat ghy mijnen huyse ²¹ spijse geeft.

16 Siet bov. cap. 4. op vers 33.

17 Namelick, van Iapho, ofte Ioppe, 2.Chron. 2.16.

18 Hebr. doen leggen, D. ick salse op vlotten leggen, ende over de zee doen voeren. Het is eene Hebreeusche maniere van spreken, die dickwils voorvalt. Siet Gen. 12. op vers 15.

19 Hebr. die ghy my senden sult, D. door sendinge laten weten.

20 Ofte, ontdoen, ontbinden. Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick yet verstroijen, verdeelen, ofte los maken van malkanderen; gelijck dit oock met de vlooten geschiet.

21 Hebr. broot: waer onder oock andere spijse begrepen is gelijck het 11 vers uytwijst. siet Genes. 3. op vers 19. Daerom, of schoon Tyrus ende Zidon door de zeevaert rijcke steden waren, soo hadden sy nochtans een dorre lant, dat niet vele vruchten voort en bracht: om welcke oorsake sy uyt andere landen met voorraet der spijse moesten geholpen zijn, ende voornemelick uyt het lant Israëls, Actor. 12.20.

10

Alsoo gaf Hirom Salomo cederenhout, ende dennenhout, [na] alle sijnen wille.

11

Ende Salomo gaf Hiram twintigh duysent ²² Kor terwe, tot spijse van sijn huys, ende twintigh ²³ Kor gestooten olie: sulcks gaf Salomo Hiram jaer op jaer.

22 Siet van dese mate bov. cap. 4. op vers 22.

23 Uyt dese plaetse, als oock uyt Ezech. c. 45. vers 14. blijckt dat dese mate oock in natte waeren gebruyckt is geweest, hoewelse eygentlick is geweest van drooge waeren. Daer staet 2.Chron. cap. 2. vers 10. van 20000 Bathen olie: item worden noch hier by gevoeght 20000 Kor garste: ende 20000 Bathen wijns. Maer men houdt dat hier, ende 2.Chron. 2.10. van verscheydene leveringe gesproken wort: hier, van ’t gene dat tot jaerlicks onderhoudt van Hirams huysgesin behoorde, ende daer, van ’t gene de wercklieden behoefden.

12

De HEERE dan gaf Salomo wijsheyt, gelijck als hy tot hem ^e gesproken hadde: ende daer was vrede tusschen Hiram, ende tusschen Salomo, ende sy beyde maeckten een verbont.

e 1.Reg. 3.12.

13

Ende de Koningh Salomo dede een ²⁴ uytschot opkomen uyt gantsch Israël: ende het uytschot was dertigh duysent man.

24 Hier door wort verstaen eene schattinge niet van goet, ofte gelt, maer van persoonen, ende mannen, die verkoren, ende opgenomen werden, om op ’t geberghte Libanon, tot de timmeragie des tempels, hout te houwen, etc. Vergel. ond. 9.21. ende d’aent.

14

Ende hy sondtse na den Libanon, tien duysent des maents ²⁵ by beurten; een maent warense in den Libanon, twee maenden elck in sijn huys: ende Adoniram ²⁶ was over dit uytschot.

25 Hebr. met veranderingen.

26 D. hy hadde last om dit uytschot op te nemen, ofte opsicht daer over te hebben, na dat het opgenomen was; ofte beyde was ’t hem toevertrouwt. Siet van desen Adoniram oock bov. 4.6.

15

Daer toe hadde Salomo ²⁷ seventigh duysent, die last droegen: ende tachtentigh duysent ²⁸ houwers op ’t geberghte.

27 Dese waren vreemdelingen, gelijck te sien is 2.Chron. 2.17, 18.

28 ’t Hebreeusch woort beteeckent soo wel steenhouwers, 1.Chron. 22.2. als houthouwers, Ezra 3.7.

16

Behalven de Overste van Salomons ²⁹ Bestelde, die over dat werck waren, drie duysent ende ³⁰ drie hondert die heerschappije hadden over het volck, het welck dat werck dede.

29 D. Amptlieden, Officieren, Commisen. Vergel. boven 4.5. ende de aenteeck.

30 2.Chron. 2.2. staet, ses hondert: Het welcke aldus verstaen wort, dat de drie hondert hier nagelaten, de Opsienderen deser Overste geweest zijn. Andere meynen datter drie duysent, ende drie hondert waren over de lastdragende mannen, ende steenhouwers, ende drie hondert over de gene, die in het geberghte Libanons besigh waren.

17

Als het nu de Koningh geboodt, soo voerden sy groote steenen toe, ³¹ kostelicke steenen, gehouwene steenen, om den gront van dat Huys te leggen.

31 Verstaet niet edele gesteenten, die oock aldus genoemt worden, onder 10. versen 2, 10. maer die van fatsoene, ende grootte seer uytnemende waren.

18

Ende de bouwlieden Salomons, ende de bouwlieden Hiroms, ende ³² de Gibliten behieuwense: ende bereydden het hout toe, ende de steenen, om dat huys te bouwen.

32 Eeniger gevoelen is, dat dese zijn geweest de inwoonders der stadt Gebal, die by Zidon lagh in Phenicia: van dewelcke siet Psalm 83.8. ende Ezech. 27.9. men houdt oock dat Giblim de naem zy geweest van vermaerde konstenaren in steenwercken.