Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

De voorneemste Vorsten, ende Amptlieden van Salomo, vers 1, etc. sijns Koninckrijcks grootheyt 20, 24. Sijne dagelicksche spijsinge voor sijn hof, 22. sijne peertstallen, 26. sijne groote wijsheyt, 29.

1

ALsoo was de Koningh Salomo Koningh ¹ over gantsch Israël.

1 Dat is, over de twaelf stammen. Het welcke van Salomo geseyt wort tot onderscheyt van de volgende Koningen: welcker sommige, namelick die na hem uyt den huyse Davids afkomstigh waren, maer over twee stammen, Iuda, ende Benjamin regeerden; de andere over de tien andere.

2

Ende dese waren de ² Vorsten die hy hadde: Azaria de sone Zadoks was ³ Opper-amptman.

2 Verstaet Opper-officieren, ofte Bevelhebbers.

3 Ofte, Stadthouder, T.w. des Koninghs, in de geheele regeeringe van het Rijcke. Men houdt desen Zadok niet voor den Hoogenpriester in de voorgaende Capittelen vermelt, maer voor eenen anderen van dien name, uyt eenen anderen stamme gesproten, ende dat hy overste President geweest zy in de regeeringe des gantschen lants naest den Koningh, ende daerom eerst van allen genoemt. Want het Hebr. woort niet alleen een Priester beteeckent, maer oock een Politijck Overste. siet Gen. 41. op vers 45. ende ond. vers 5. Andere meynen dat hy was de neve Zadoks, ofte de soon sijns soons Ahimaas, van den welcken wort gewagh gemaeckt 2.Sam. 15.27. ende dat deses sone genoemt Azaria in het bysonder een Priester was om Salomo, ende sijn gesin in Goddelicke saken te dienen.

3

Elihoreph, ende Ahia de sone van Sisa, waren ⁴ Schrijvers: Iosaphat de sone Ahiluds was ⁵ Cantzelier.

4 Of, Secretarisen. Siet oock van sulcke officieren 2.Sam. 8.17. Esth. 3.12.

5 Of, Registermeester, of, Gedenckmeester. Siet van dit ampt 2.Sam. 8.16.

4

Ende Benaja de sone Iojada was over het heyr: ende Zadok ende ⁶ Abjathar waren Priesters.

6 Die den name van Priester by sijn leven heeft behouden, sonder de daet ofte actuelen dienst. Siet boven cap. 2. op versen 26, 27.

5

Ende Azaria de sone Nathans was over de ⁷ Bestelmeesters: ende Zabud de sone Nathans was ⁸ Over-amptman, des Koninghs vrient.

7 Hebr. Bestellers, ofte, Bestelde. Verstaet de twaelf Amptlieden hier na genoemt van het 7 vers tot het 19. die daer toe bestelt, ende verordent waren, datse elck op sijne maent den Koningh, ende sijn hofgesin, den gesetten voorraet van spijse ende dranck bestellen souden. Het Hebreeusch woort wort elders genomen voor eens Koninghs Stadthouder: die in de regeeringe des lants sijne plaetse bewaert, ond. cap. 22. vers 48. Item voor andere Overste, ond. cap. 5. vers 16. 2.Chron. 8.10.

8 Ofte, President, T.w. in des Koninghs secreten raet, waerom hy dagelicks sijnen vrijen toegangh tot den Koningh hadde als een gemeynsaem, ende bysondere vrient des selven. Is te onderscheyden van den Opper-amptman, vers 2. Vergelijckt de aenteeck.

6

Ende Ahisar was ⁹ Hofmeester: ende ^a Adoniram de sone van Abda, was ¹⁰ over de schattinge.

9 Hebr. was over het huys, D. over het gantsche hofgesin des Koninghs: gelijck het woordeken huys alsoo is gebruyckt geweest, bov. 2. vers 24. siet Genes. cap. 34. op vers 19.

a 1.Reg. 5.14. ende 12.18.

10 D. over de finantien, domeynen, jaerlicksche inkomen, tollen, schattinge, etc. des Koninghs: Soo dat dese Overste soude mogen genoemt worden generael Ontfanger, Thresorier, ofte Schatmeester des Koninghs. Andere verstaen hier den Oversten over het uytschot der keurlingen die als eene schattinge den Koningh gegeven waren om hem te dienen. Siet onder cap. 5. versen 13, 14.

7

Ende Salomo hadde twaelf Bestel-[kolom]meesters over gantsch Israël, die ¹¹ den Koningh ende sijn huys ¹² versorghden: voor elck een was een maent in den jare om te versorgen.

11 D. hem.

12 T.w. van spijse ende dranck.

8

Ende dit zijn hare namen: de ¹³ sone van Hur was in het geberghte Ephraims.

13 And. BenHur, ende soo in het volgende.

9

De sone van Deker in ¹⁴ Makaz ende in Saalbim, ende ¹⁵ Beth-Semes; ende Elon Beth-Hanan.

14 Dese waren meest steden in den stam Dans. Siet Iosu. 19.41, 42, 43.

15 Genaemt Iosu. cap. 19. vers 41. Ir-Semes.

10

De sone van Hesed in ¹⁶ Aruboth, hy hadde [daer toe] ¹⁷ Socho ende het gantsche lant ¹⁸ Hepher,

16 Dit was een deel des lants van Iuda.

17 Siet van dese stadt Iosu. 15.35.

18 Siet Iosu. 12. vers 17.

11

De sone Abinadab de gantsche ¹⁹ lantstreke van Dor: dese hadde Taphath de dochter van Salomo tot eene vrouwe.

19 Dewelcke was in den stam van Manasse over de Iordane, Iosu. 17. vers 11. Iud. 1.27.

12

Baana de sone Ahilud hadde ²⁰ Taanach, ende Megiddo, ende het gantsche Beth-Sean, ’t welcke is by ²¹ Zartana beneden van ²² Iizreël; van ²³ Beth-Sean aen tot ²⁴ Abel-Mehola; tot op gene zijde van ²⁵ Iokmeam:

20 Dese behoorden oock tot den stam Manasse, Iosu. 17. vers 11.

21 Siet van andere Zartans Iosu. 3. vers 16.

22 Een stadt in den stam Issaschar, Iosu. 19.18.

23 Siet Iosu. 17. vers 11. en Iudic. 1. vers 27.

24 Siet Iudic. 7. vers 22.

25 Dewelcke was in den stam Zebulon, Iosu. 19.11.

13

De sone Gebers was te ²⁶ Ramoth in ²⁷ Gilead: hy hadde de ²⁸ dorpen Iaïrs des soons Manasse, die in Gilead zijn; [oock] hadde hy de ²⁹ streke ³⁰ Argobs, welcke is in Basan, sestigh groote steden, met mueren, ende koperen grendelen.

26 Siet Deut. 4.43. en 1.Reg. 22.20.

27 Siet Genes. 31. op vers 21.

28 Siet van dese Numer. 32.41.

29 Siet Deut. 3.4.

30 Siet Deut. 3.14.

14

Ahinadab de sone van Iddo, was te ³¹ Mahanaim.

31 Siet Genes. 32. op vers 2.

15

Ahimaaz was in Naphtali: dese nam oock Salomons dochter Basmath ter vrouwe.

16

Baana de sone van Husai, was in Aser, ende in ³² Aloth.

32 Dit woort nemen eenige niet voor eenen eygenen name, maer vertalen ’t selve opperdeelen, in ofte aen het geberghte liggende, ende behoorende meest tot de stamme Dans, ende Asers.

17

Iosaphat de sone van Paruah, in Issaschar.

18

Simei de sone van Ela, in Benjamin.

19

Geber de sone van Uri, was in den lande ³³ Gilead, den lande Sihons des Koninghs der Amoriten, ende Ogs des Koninghs van Basan, ende was de eenige Bestelmeester die in dat lant was.

33 Verstaet, deses lants resteerende deel van ’t gene hier te voren is genaemt geweest, vers 13.

20

Iuda [nu] ende Israël waren vele, als zant dat aen de zee is in menighte, etende, ende drinckende, ende blijde zijnde.

21

³⁴ Ende Salomo was heerschende over alle de Koninckrijcken, van de ³⁵ riviere ³⁶ [tot] ³⁷ het lant der Philistijnen, ende tot aen de ³⁸ lantpale van Egypten, die brachten geschencken, ende dienden Salomo alle de dagen sijns levens.

34 Wy hebben hier de vervullinge der beloften dickwils voor desen gegeven, als Genes. c. 15. vers 18. Exod. c. 23. vers 31. Deuter. 11. vers 24. Iosu. 1.4.

35 Nam. Euphrates. Siet Genes. 2. op vers 14. Dese riviere was der Israëliten lantpale tegen ’t Noord-oosten.

36 Dit is hier in gevoeght uyt 2.Chron. 9.26.

37 Het welcke hare pale was tegen het Westen.

38 Verst. de riviere Sichor de zuydpale hares lants.

22

³⁹ De spijse nu van Salomo was voor eenen dagh, dertigh ⁴⁰ Kor meelbloeme, ende sestigh Kor meel:

39 Hebr. het broot.

40 Verstaet door dit woort de grootste mate der Hebreen van drooge waeren, houdende 10 Epha, een Epha 432 gemeene eijerschalen, ende volgens een Cor 4320 eijerschalen: Dese mate wort oock genoemt Homer, Levit. 27.16.

23

Tien vette runderen, ende twintigh weyde-runderen, ende hondert schapen; uytgenomen de herten, ende rheen, ende buffelen, ende gemeste vogelen.

24

Want hy hadde heerschappije over al dat op dese zijde ⁴¹ der riviere was van ⁴² Tiphsah tot aen ⁴³ Gaza, over alle Koningen op dese zijde der riviere: ende hy hadde vrede van alle ⁴⁴ sijne zijden rontom.

41 Nam. Euphrates. Alsoo bov. vers 21. siet d’aenteeck.

42 De naem van eene stadt gelegen aen de noord-oostpale van ’t Israëlitische Koninckrijcke. Siet van dese oock 2.Reg. 15. vers 16.

43 Hebr. Hazza. Eene stadt gelegen aen de zuydwestpale des lants van Canaan, Genes. 10. vers 19. Deuter. 2.23.

44 Hebr. overgangen.

25

Ende Iuda ende Israël ^b woonden seker, een yegelick ⁴⁵ onder sijnen wijnstock, ende onder sijnen vijgeboom, ⁴⁶ van Dan tot Ber-Seba, alle de dagen van Salomo.

b Levit. 26.5.

45 Eene maniere van spreken, beteeckenende den tijt van groote vrede, overvloet, ende welstant in allen dingen, niet alleen tijdelicke, als hier, maer oock in geestelicke, als Mich. 4.4. Zach. 3.10.

46 D. van de noordpale des lants van Canaan tot de zuydpale. alsoo Iudic. 20.1. Van Dan, siet Genes. 14. op vers 14. Van Ber-Seba, Genes. 21. op vers 31.

26

^c Salomo hadde oock veertigh duysent ⁴⁷ peertstallen tot sijne ⁴⁸ wagenen, ende twaelf duysent ruyteren.

c 1.Reg. 10.26. 2.Chron. 1.14. ende 9.25.

47 Verstaet dit van peertsteden, in welcker yedere een peert stont. Nu Salomo heeft gehadt 4000 peertstallen, 2.Chron. 9.25. waer van elcken stal hadde tien peertsteden, makende t’samen het getal van 40000.

48 Deser getal was 1400. ond. 10.26.

27

⁴⁹ Die Bestelmeesters nu, een yeder

49 Dewelcke bov. vers 7, etc. zijn genaemt geweest.

[fol. 148r\Salomons wijsheyt. Verbont met--Hiram.]

op sijne maent, versorghden den Koningh Salomo ende alle de gene die tot des Koninghs Salomons tafel naderden; sy en lieten geenes dinghs gebreken.

28

De gerste nu, ende het stroo voor de peerden, ende voor de ⁵⁰ snelle kemelen, brachten sy aen de plaetse daer ⁵¹ hy was, een yegelick na sijnen last.

50 Genoemt dromidarisen. Andere vertalen ’t Hebreeus woort, postpeerden, snelle peerden, ofte, muylen, die oock seer snel waren in ’t loopen. Siet Esth. 8. versen 10, 14.

51 Namel. de Koningh Salomo. Anders, in de plaetse daer het [bestelt] was, ofte, daer sy waren, of, daer een yegelick was, na sijnen last.

29

Ende Godt gaf Salomo ⁵² wijsheyt, ende seer veel verstants, ende een ⁵³ wijt begrijp des herten, ⁵⁴ gelijck zant dat aen den ⁵⁵ oever der zee is.

52 Siet bov. 3. op vers 12.

53 Hebr. wijdte, of, breetheyt des herten: dewelcke somtijts in het quade genomen wert, beteeckenende grootsheyt des herten, Prov. 21. vers 4. somtijts in ’t goede, als hier, ende beteeckent een groot begrijp, niet alleen van wetenschap, onderscheyt, ende memorie, maer oock van moedigheyt, couragie, ende lust om in vele dingen alles treffelick uyt te richten.

54 D. der voorseyden dingen hadde hy soo veel als het zant, etc. een overtollige maniere van spreken. Als bov. 1. vers 40.

55 Hebr. lippe der zee.

30

Ende de wijsheyt Salomons was grooter dan de wijsheyt ⁵⁶ van alle die van het Oosten, ende van alle wijsheyt der Egyptenaren:

56 Hebr. kinderen van Oosten. siet Genes. 29. op vers 1. Dese, gelijck oock de Egyptenaren, waren beroemt van groote wijsheyt in allerley wetenschap, hoewelse daer na tot ydele, ende superstitieuse konsten vervallen zijn, Iesa. cap. 2. vers 6.

31

Ia hy was wijser dan alle menschen; dan ⁵⁷ Ethan de Ezrahiter, ende Heman, ende Chalcol, ende Darda de sonen Mahols: ende sijn naem was onder alle Heydenen rontom.

57 Siet van dese mannen 1.Chron. 2.6.

32

Ende hy sprack ⁵⁸ drie duysent ⁵⁹ spreucken: daer toe waren sijne liederen duysent ende vijve.

58 Waer van een deel zijn in de boecken der Spreucken, in Ecclesiaste, ende in ’t Hoogeliedt.

59 ’t Hebr. woort beteeckent eene reden, die om hare kortheyt, wijse, ende diepsinnige leeringe boven andre uytsteeckt, Prov. 1.1.

33

Hy sprack oock ⁶⁰ van de boomen; van den ⁶¹ cederboom aen, die op den ⁶² Libanon is, tot op den ⁶³ ysop die aen den wandt uytwast: hy sprack oock van het vee, ende van het gevogelte, ende van de kruypende [dieren,] ende van de visschen.

60 De schriften hier van en zijn nu niet voor handen, ende dat sonder verminderinge der H. Schrift, of nadeel van onse saligheyt.

61 Siet Iudic. 9. op vers 15.

62 Een kostelick geberghte gelegen aen de noordpale van Palestina. siet Deut. 3.25. ende 11.24. Iosu. 9.1. Psalm 92.13. Ies. 35.2.

63 Het Hebreeusch woort Ezob hebben de Griecksche oversetters Hyssopos overgeset, welck woort de Apostel behoudt, Hebr. 9.19. hoewel eenige het selve houden voor wilde majoleyne, andere voor keule, of, hofkumme, andere voor rosemarijn, of, parietaria, D. muerkruyt, glaskruyt, mos. Soo dattet onseker is wat het by den ouden voor een kruyt geweest zy. Siet Exod. 12.22.

34

Ende van alle volcken quamender, om de wijsheyt Salomons te hooren: van alle Koningen der aerde, die van sijne wijsheyt gehoort hadden.