Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

David wort oudt, ende gedient van Abisag, vers 1, etc. Sijn sone Adonia staet na ’t Koninckrijcke, 5. Sulcks wort verhindert van Bathseba door den raet des Propheten Nathans, 11. David vernieuwt sijne belofte, van het Koninckrijcke sijnen sone Salomo na te laten, 28. die tot Koningh gesalft wort, 32. het geruchte daer van komt tot kennisse van Adonia ende sijne aenhangers, die hem verlaten, 41. Adonia vreest Salomo, die hem sijne misdaet vergeeft, ende soo na huys sendt, 50.

1

DE Koningh David nu ¹ was oudt, ² wel bedaeght: ende sy deckten hem met kleederen, doch ³ hy en kreegh geene warmte.

1 T.w. ontrent seventigh jaren. Want met sijn dertighste jaer begoste hy te regeeren, ende hy regeerde veertigh jaren; seven in Hebron, ende drie en dertigh in Ierusalem, 2.Sam. 5.5. ende ond. 2.11.

2 Hebr. in dagen gekomen, D. was van goeden ouderdom. siet Genes. c. 18. op vers 11.

3 Hebr. hem en wert niet warm.

2

Doe seyden sijne ⁴ knechten tot hem: Laetse mijnen heere den Koningh eene jonge dochter, eene maget soecken, die ⁵ voor ’t aengesicht des Koninghs stae, ende hem koestere: ende ⁶ sy slape in uwe schoot, dat mijn heere de Koningh warm worde.

4 D. Raetsheeren, Officieren, voorneemste hovelingen. siet Genes. c. 20. op vers 8.

5 D. diene. siet dese maniere van spreken Deuter. c. 1. op vers 38. ende 10.8. 1.Sam. 16. vers 22. 1.Reg. 12.6. ende vergel. ond. versen 4, 15.

6 Siet dese maniere van spreken oock 2.Sam. 12.3. ende Micha 7.5. ende vergel. Deuter. 13.6. mitsgaders d’aenteeck. Men meynt dat dit geschiet zy, na dat hyse getrouwt hadde.

3

Soo sochtense eene schoone jonge dochter in alle lantpalen Israëls: ende vonden Abisag eene ⁷ Sunamitische; ende brachtense tot den Koningh.

7 Soo genoemt, om datse was van de stadt Sunem, gelegen in de stam Issaschars, aen de zuydzijde van het geberghte Gilboa. Siet Iosu. 19.18. ende 2.Reg. 4.8.

4

Ende de jonge dochter was boven maten schoone, ende koesterde den Koningh, ende diende hem; doch de Koningh en ⁸ bekendese niet.

8 Siet Genes. 4. op vers 1.

5

⁹ Adonia nu de soon ¹⁰ Haggiths ver-[kolom]hief hem, seggende; Ick sal Koningh zijn, ^a ende ¹¹ hy bereydde sich wagenen, ende ruyteren, ende vijftigh mannen loopende voor sijn aengesichte.

9 Die nu de oudtste was van Davids sonen. Want Amnon ende Absalom doot waren: gelijck oock Chileab soo men meynt. Siet van dese 2.Sam. 3.3, 4, 5.

10 Siet van dese oock 2.Sam. 3.4.

a 2.Sam. 15.1.

11 Om een Konincklick gevolgh, ende treyn te hebben; gelijck oock Absalom gedaen hadde, 2.Sam. c. 15. vers 1. Vergel. ond. cap. 14. d’aenteeckeninge op het 27 vers.

6

Ende sijn vader en hadde hem ¹² niet bedroeft ¹³ van sijn dagen, seggende: Waerom hebt ghy alsoo gedaen? ende oock was hy seer ¹⁴ schoon van gedaente, ende ^b [Haggith] hadde hem gebaert ¹⁵ na Absalom.

12 T.w. om hem daer over te bestraffen.

13 Dat is, binnen sijn leven.

14 Siet Genes. 6. op vers 2.

b 1.Chron. 3.2.

15 Die uyt een ander vrouwe met namen Maacha geboren was, 2.Sam. 3.3.

7

Ende ^c sijne ¹⁶ raetslagen ¹⁷ waren met Ioab den soon Zeruja, ende met Abiathar den Priester: ¹⁸ die hielpen, volgende Adonia.

c 1.Reg. 2.22, 28.

16 Hebr. woorden. Welck oock alsoo genomen wort Num. c. 31. vers 16. Ezech. cap. 38. vers 10.

17 Dat is, hy hielt raet met desen, om te beter tot sijn voornemen te geraken.

18 Hebr. ende hielpen achter Adonia, Dat is, hielpen ende volghden Adonia. Alsoo 2.Sam. c. 2. vers 10. ende ond. 16. vers 21, etc.

8

Maer Zadok de Priester, ende Benaja de soon Iojada, ende Nathan de Propheet, ende Simei, ende Rei, ende de helden die David hadde, en waren met ¹⁹ Adonia niet.

19 Hebr. Adoniahu. Alsoo ond. vers 9, etc.

9

Ende Adonia ²⁰ slachtede ²¹ schapen, ende runderen, ende gemest vee by den steen Zoheleth, die by de fonteyne ²² Rogel ^d is: ende noodde alle sijne broederen, de sonen des Koninghs, ende alle mannen van Iuda des Koninghs knechten.

20 Te weten, om eene statelicke maeltijt in sijne inhuldinge te houden. Het woort slachten wort oock alsoo genomen Genes. c. 31. vers 54. 1.Sam. 28.24.

21 Dat is, kleyn, ende groot vee. Siet Genes. cap. 26. op vers 14.

22 Ofte, En-Rogel. Siet van dese fonteyne Iosu. cap. 15. vers 7. ende cap. 18. vers 16. ende 2.Sam. 17.17.

d Iosu. 15.7. ende 18.16.

10

Maer Nathan den Propheet, ende Benaja, ende de helden, ende Salomo sijnen broeder en noodde hy niet.

11

Doe sprack Nathan tot Bathseba de moeder van Salomo, seggende: Hebt ghy niet gehoort dat Adonia de sone Haggiths Koningh is? ende onse heere David en weet dat niet.

12

Nu dan, komt; laet my u doch eenen

[fol. 145v\Bathseba. Nathan. David. Salomo Koningh gesalft.]

raet ²³ geven, dat ghy uwe ziele ende uwes soons Salomons ²⁴ ziele reddet.

23 Hebr. raden.

24 D. u ende uwes soons leven behoudt, het welcke in gevaer is, indien Adonia Koningh wort. Vergel. onder vers 21. Ende van het woordeken ziele in desen sin genomen, siet Gen. 19. op vers 17.

13

Gaet henen, ende treedt in tot den Koningh David, ende seght tot hem; Hebt ghy niet, mijn heer Koningh, ²⁵ uwe dienstmaeght gesworen, seggende; Voorseker uwe sone Salomo sal na my Koningh zijn, ende hy sal ²⁶ op mijnen throon sitten! waerom dan is Adonia Koningh?

25 Soo noemtse haer selven uyt ootmoedigheyt des herten, ende eerbiedinge tot den Koningh: Anders was sy sijne huysvrouwe, 2.Sam. 11.27.

26 D. Koningh worden, ende als Koningh regeeren. Siet Exod. 11.5. Deuter. 17. vers 18. ende onder 16.11. 1.Chron. 29.23.

14

Siet als ghy daer noch met den Koningh spreken sult; soo sal ick na u inkomen, ende sal uwe woorden ²⁷ vervullen.

27 T.w. met daer by wat toe te voegen, soo ghy yetwes te kort verhaelt; of het verhaelde met mijn getuygenisse waer te maken, ende den Koningh te vermanen, dat hy behoort den wille Godts in het werck te stellen, waer door hy besloten heeft dat Salomo de kroone erven soude. siet onder op vers 17.

15

Ende Bathseba gingh in tot den Koningh in de binnenkamer; doch de Koningh was seer oudt: ende Abisag de Sunamitische diende den Koningh.

16

Ende Bathseba ²⁸ neyghde ’t hooft, ende ²⁹ boogh haer neder voor den Koningh: ende de Koningh seyde, Wat is u?

28 Siet Genes. 24. op vers 26.

29 Verstaet dat, van een borgerlicke eerbiedinge, ende siet Genes. 18. op vers 2. item onder vers 23.

17

Ende sy seyde tot hem: Mijn heere, ghy hebt uwe dienstmaeght by den ³⁰ HEERE uwen Godt gesworen, Voorseker Salomo uwe soon sal na my Koningh zijn, ende hy sal op mijnen throon sitten!

30 Die Salomo voor uwen erfgename in het Koninckrijck verklaert heeft met byvoeginge van heerlicke beloften. siet 2.Sam. 7.13. 1.Chron. 28. vers 5. ende 29.1.

18

Ende nu siet Adonia is Koningh: ende nu, mijn heer Koningh, ghy en weet’et niet.

19

Ende hy heeft ossen, ende gemest vee, ende schapen in menighte geslachtet, ende genoodt alle de sonen des Koninghs, ende Abiathar den Priester, ende Ioab den Krijghs-oversten, maer uwen knecht Salomo en heeft hy niet genoodt.

20

Maer ghy, mijn heer Koningh, ³¹ de oogen des gantschen Israëls zijn op u, dat ghy hen soudt te kennen geven, wie op den throon mijns heeren des Koninghs na hem sitten sal.

31 D. het gantsche Israël wacht, ende hoopt op u, dat ghy voor uwe doot uwen navolger in het Koninckrijcke opentlick verklaren sult. Siet gelijcke manieren van spreken 2.Chron. 20. vers 12. Psalm 145.15.

21

³² Anders sal’t geschieden, als mijn heer de Koningh met sijne vaderen sal ³³ ontslapen zijn, dat ick ende mijn soon Salomo ³⁴ [als] sondaers sullen zijn:

32 Hebr. ende het sal, ofte, soude, etc.

33 Hebr. eygentlick, nederliggen, D. na den lichame gestorven, ende na de ziele in de ruste des hemels opgenomen, om daer de salige opstandinge te verwachten. De doot wert by eenen slaep vergeleken, om dat sy geschiet met het overblijven van het leven der ziele, ende eyndight met de opstandinge van het doode lichaem. Siet hier van oock Deut. 31. op vers 16.

34 Of, als sondaers geacht worden, D. als schuldige, ende des doots weerdige, als die yet quaets bedreven, of oock na de kroone ten onrechte souden gestaen hebben. siet Gen. 43. op vers 9. alsoo worden onschuldige genoemt die geene straffe verdient en hebben. Genes. c. 44. vers 10. Iosu. 2. vers 19.

22

Ende siet sy sprack noch met den Koningh, als de Propheet Nathan in quam.

23

Ende sy gaven den Koningh te kennen, seggende; Siet de Propheet Nathan is daer: ende hy ³⁵ quam voor het aengesicht des Koninghs, ende boogh sich voor den Koningh op sijn aengesichte ter aerden.

35 Te weten, na dat Bathseba uyt de kamer gegaen was, gelijck men kan afnemen uyt vers 28.

24

Ende Nathan seyde: Mijn heer Koningh, hebt ghy geseyt, Adonia sal na my Koningh zijn; ende hy sal op mijnen throon sitten?

25

Want hy is heden ³⁶ afgegaen, ende heeft geslachtet ossen, ende gemest vee, ende schapen in menighte, ende heeft genoodt alle de sonen des Koninghs, ende d’Oversten des heyrs, ende Abjathar den Priester, ende siet sy eten, ende drincken voor sijn aengesichte, ende seggen: ³⁷ De Koningh Adonia leve.

36 Tot den steen Zoheleth by de fonteyne Rogel. Siet boven vers 9.

37 D. wy wenschen dat de Koningh een langh ende gelucksaligh leven in sijne regeeringe hebbe. Alsoo onder versen 34, 39. 2.Sam. 16. vers 16.

26

Maer my die uwe knecht ben, ende Zadok den Priester, ende Benaja den sone van Iojada, ende Salomo uwen knecht en heeft hy niet genoodt.

27

Is dese sake van mijn heer de Koningh geschiet? ende en hebt uwen knecht niet bekent gemaeckt, wie op den throon mijns heeren des Koninghs na hem sitten soude?

28

Ende de Koningh David antwoordde, ende ³⁸ seyde, Roepet my Bath-Seba: ende ³⁹ sy quam voor ’t aengesicht des Koninghs, ende stont voor ’t aengesicht des Koninghs.

38 Namel. tot de kamerdienaren.

39 T.w. na dat de Propheet Nathan uyt de kamer vertrocken was: gelijck afgenomen kan worden uyt vers 32.

29

Doe ⁴⁰ swoer de Koningh, ende seyde: [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft [kolom] die mijne ziele uyt alle noot verlost heeft.

40 David vernieuwt den eedt dien hy Bathseba gedaen hadde, niet uyt lichtveerdigheyt, maer, I. om door dese kloecke, ende yverende gestadigheyt het bedrijf, ende den aenslagh van Adonia tegen te komen.
II. Om Bathseba te troosten.
III. Om alle menschen na sijne doot een seker getuygenisse na te laten, dat hy sich gelijck in dese sake, alsoo oock in alle andere, aen het woort, ende den wille des Heeren vast gehouden hadde tot het eynde sijnes levens toe.

30

Voorseker gelijck als ick u gesworen hebbe by den HEERE den Godt Israëls, seggende: Voorseker sal uwe sone Salomo na my Koningh zijn, ende sal op mijnen throon in mijne plaetse sitten: Voorseker alsoo sal ick ten desen selven dage doen.

31

Doe neyghde haer Bathseba met het aengesicht ter aerde, ende boogh haer neder voor den Koningh: ende seyde, ⁴¹ Mijn heer de Koningh David leve ⁴² in eeuwigheyt.

41 Dit is een maniere van groeten, daer mede de Koningen ende Princen toegesproken wierden. Van welcke siet oock Dan. 2. vers 4. ende 3.9. ende c. 5. vers 10. ende 6.7.

42 Dat is, eenen seer langen tijt. Sy wil seggen, datse niet en wenschte om des Koninghs doot, als’se versocht, dat het recht der successie op haren soon bevestight soude worden, maer badt Godt, niet tegenstaende haer versoeck, om des Koninghs lange leven. Alsoo wort het woort Olam voor eenen langen, ende onbepaelden tijt genomen, onder cap. 2. vers 33. Dan. 2.4.

32

Ende de Koningh David seyde, Roepet my Zadok den Priester, ende Nathan den Propheet, ende Benaja den sone ⁴³ Iojada: ende sy quamen voor het aengesicht des Koninghs.

43 Hebr. Iehojada.

33

Ende de Koningh seyde tot hen; Nemet met u de knechten ⁴⁴ uwes heeren, ende doet mijnen sone Salomo ⁴⁵ rijden op de muyl-ezelinne die voor my is; ende voert hem af na ⁴⁶ Gihon.

44 Dat is, mijne knechten, die my tot nu toe getrouwelick gedient hebben. Anders, uwer heeren, in ’t getal van velen: D. mijne ende Salomons knechten. Verstaet door dese des Koninghs trauwanten, lijfwachte, ende die in de oorlogen rontom sijnen persoone vochten.

45 Dit was een teecken der Konincklicker weerdigheyt, ende eere, tot dewelcke de Koningh yemant verheffen wilde. Vergel. Genes. 41. vers 43. Esth. 6.8.

46 De naem van een fonteyne vloeijende aen de westzijde van den bergh Zion, 2.Chron. 32.30. ende is te onderscheyden van een riviere des Paradijses oock soo genoemt Gen. 2. vers 13.

34

Ende dat Zadok de Priester, met Nathan den Propheet, hem aldaer tot Koningh over Israël ⁴⁷ salve: daer na sult ghy met de basuyne blasen, ende seggen, De Koningh Salomo leve.

47 Alsoo werden de Koningen, welcker verkiesinge wat extraordinaers in hadde, in haer ampt ingehult, 1.Sam. 10.1. ende 16. versen 12, 13. 1.Reg. 19.15, 16. 2.Reg. 9.3. Dese ceremonie der salvinge beteeckende, datse tot haer ampt van Godt beroepen waren, ende de noodige gaven daer toe van hem ontfangen souden.

35

Dan sult ghy achter hem optrecken, ende hy sal komen, ende sal op mijnen throon sitten, ende hy sal Koningh zijn in mijne plaetse: want ick hebbe geboden dat hy ⁴⁸ een Voorganger soude zijn over Israël ende over Iuda.

48 Ofte, Voorstander, Leytsman, Prince, alsoo ond. 14.7. ende 16.2.

36

Doe antwoordde Benaja de sone van Iojada den Koningh, ende seyde, Amen: alsoo ⁴⁹ segge de HEERE de Godts mijns heeren des Koninghs.

49 Dat is, wille ende doe oock alsoo. Want het seggen Godes is sijn doen. siet Gen. 1 op vers 3.

37

Gelijck als de HEERE met mijnen heere den Koningh geweest is, alsoo zy hy met Salomo; ende make sijnen throon grooter dan den throon mijns heeren des Koninghs Davids.

38

Doe gingh Zadok de Priester af, met Nathan den Propheet, ende Benaja den sone Iojada, ende ⁵⁰ de Crethi, ende de Plethi, ende deden Salomo rijden op de muyl-ezelinne des Koninghs Davids, ende geleydden hem na Gihon.

50 Verst. de trauwanten, ende krijghslieden die ordinaerlick in tijt van vrede, ofte oorloge, op den persoone des Koninghs acht namen, dewelcke boven vers 33. sijne knechten genaemt worden. Siet van dese oock 2.Sam. c. 8. vers 18. ende 15. vers 18.

39

Ende Zadok de Priester nam den olie-hoorn uyt ⁵¹ de tente, ende ⁵² salfde Salomo: ende sy bliesen met de basuyne, ende al het volck seyde, ^e De Koningh Salomo leve.

51 Te weten, in dewelcke David de Arke des HEEREN gestelt hadde, 2.Sam. 6.17.

52 Verstaet dit van de eerste salvinge Salomons, dewelcke maer voor den Ierosolymiten en geschiedde, van de tweede, die daer na seer solemneelick voor het gantsche Israël geschiedde, siet 1.Chron. 29.22.

e 1.Sam. 10.24.

40

Ende al het volck quam op achter hem, ende het volck pijpte met pijpen, ende verblijdden haer met grooter blijdtschap: soo dat de aerde van haer geluyt ⁵³ spleet.

53 Dit is een overtollige maniere van spreken. Vergelijckt Genes. cap. 13. op vers 16.

41

Ende Adonia hoorde’t, ende alle de genoodde die met hem waren, die nu ge-eyndight hadden te eten: oock hoorde Ioab het ⁵⁴ geluyt der basuynen, ende seyde, Waerom is het ⁵⁵ geroep dier stadt, die in roere is?

54 Hebr. stemme.

55 Hebr. stemme, ende soo in ’t volgende

42

Als hy noch sprack, siet soo quam Ionathan de soon Abjathars des Priesters, ende Adonia seyde; Komt in, want ghy zijt ⁵⁶ een kloeck man, ende sult het ⁵⁷ goede boodtschappen.

56 Hebr. een man der kloeckheyt, ofte, dapperheyt.

57 Dat is, dat aengenaem, ende welgevalligh is. Alsoo onder 12.7. ende 22.8. 2.Reg. 25.28. 2.Chron. 10.7. Ierem. 12.6. ende 52.32.

43

Ende Ionathan antwoordde, ende seyde tot Adonia: Ia maer onse heere de Koningh David heeft Salomo tot Koningh gemaeckt.

44

Ende de Koningh heeft met hem gesonden Zadok den Priester, ende Nathan den Propheet, ende Benaja den sone Iojada, ende de Crethi, ende de Plethi, ende

[fol. 146r\Salomo verschoont Adonia. Davids bevelen.]

hebben hem doen rijden op de muyl-ezelinne des Koninghs.

45

Daer toe hebben hem Zadok de Priester, ende Nathan de Propheet in Gihon tot Koningh gesalft, ende zijn van daer blijde ⁵⁸ opgetogen, soo dat de stadt in roere is: dat is het geroep dat ghy gehoort hebt.

58 T.w. in de stadt Davids, dewelcke was de burcht Zions, 1.Chron. 11.5. 2.Chron. 5.2.

46

Ende oock ⁵⁹ sit Salomo op den throon des Koninckrijcks.

59 Of, heeft geseten, het welck diende tot een openbaer bewijs dat hy Koningh was geworden. siet boven op vers 13.

47

Soo zijn oock de knechten des Koninghs gekomen, om onsen heer den Koningh David te ⁶⁰ zegenen, seggende, Uwe Godt make den naem van Salomo ⁶¹ beter dan uwen naem, ende make sijnen throon grooter dan uwen throon, ende de Koningh heeft ⁶² aengebeden op de slaepstede.

60 D. om hem geluck toe te wenschen over de inhuldinge sijns soons Salomo in het Konincklicke ampt.

61 D. treffelicker, heerlicker, beroemder.

62 Verstaet dit van eene religieuse eerbiedinge die hy dede om Godt te dancken, dat hy sijne beloften aen Salomo vervult hadde, ende om hem te bidden, dat hy hem in sijne regeeringe wilde zegenen. Vergelijckt Genes. 47.31. ende siet Genes. c. 24. op vers 26.

48

Ja oock heeft de Koningh aldus geseyt: ⁶³ Gelooft zy de HEERE de Godt Israëls, die heden gegeven heeft, eenen sittende op mijnen throon dattet mijne oogen ⁶⁴ gesien hebben.

63 Ofte, gezegent. Siet Genes. 14. op vers 20.

64 Ofte, sien.

49

Doe verschrickten ende stonden op alle de genoodde, die by Adonia waren, ende gingen een yegelick sijns weeghs.

50

Doch Adonia vreesde voor Salomo, ende hy stont op, ende gingh henen, ende ⁶⁵ vattede de hoornen ⁶⁶ des altaers.

65 Dit is een oudt gebruyck geweest, waer door de gene, die in eenige misdaet schuldigh zijnde, ende vreesende metter haest verdruckt te werden, haren toevlucht tot heylige plaetsen genomen hebben, om genade te bekomen, ende de straffe des doots te ontgaen. Het welcke somtijts geluckt heeft, als hier in Adonia; somtijts misluckt, als in Ioab, onder cap. 2. vers 28. om dat tegens sekere sonden eene wet daer tegen was, Exod. 21.14.

66 Die te Gibeon was, alwaer doe de tente der t’samenkomste was. siet 2.Chron. 1. versen 3, 5.

51

Ende men maeckte Salomo bekent, seggende; Siet Adonia vreest den Koningh Salomo: want siet hy heeft de hoornen des altaers gevat, seggende; Dat de Koningh Salomo my als heden sweere, ⁶⁷ dat hy ⁶⁸ sijnen knecht met den sweerde niet dooden en sal.

67 Hebr. soo hy sijnen knecht met den sweerde dooden sal!

68 Alsoo noemt Adonia hemselven, om te verklaren, dat hy nu sijnen broeder voor sijnen heere bekende, ende bereyt was hem te dienen ende te gehoorsamen. Vergel. onder 18. versen 12, 13. ende 20.32. ende 2.Reg. 5. versen 15, 17.

52

Ende Salomo seyde; Indien hy een ⁶⁹ vroom man sal zijn, ⁷⁰ daer en sal niet van sijn hayr op der aerde vallen: maer indien in hem quaet bevonden sal worden, soo sal hy sterven.

69 Hebr. tot een soon der vromigheyt, of, deughtsaemheyt. Het Hebr. woort en beteeckent niet alleene sterckte ende vromigheyt des lichaems, maer oock deught ende vromigheyt des geestes, als hier; ende Ruth 3.11. Prov. 31.10.

70 D. hem en sal het minste leet niet geschieden. Siet dese proverbiale maniere van spreken 1.Sam. 14.45. ende 2.Sam. cap. 14. vers 11.

53

Ende de Koningh Salomo sondt henen, ende sy deden hem afgaen van den altaer, ende hy quam; ende boogh sich neder voor den Koningh Salomo: Ende Salomo seyde tot hem, ⁷¹ Gaet henen na u huys.

71 D. leyt een privaet leven, houdt u besigh met uwe eygene dingen, zijt daer inne stille, sonder in de regeeringe eenige moeyte te maken.