Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

De Propheet Nathan stelt David, door Godts bevel, sijne grove sonden voor oogen door eene gelijckenisse, met scherpe bestraffinge sijner ondanckbaerheyt, ende dreyginge van sware straffen, vers 1, etc. David bekent sijne sonden, die hem Godt oock vergeeft, doch met een byvoeghsel van scherpe kastijdinge, 13. David smeeckt ende vastet strengelick voor dat kranck kindeken, terwijlen het noch leeft, maer is goedes moedts als het doot was, 15. Waer van hy, gevraeght zijnde, reden geeft, 21. Bekomt daer na uyt Bathseba den beloofden sone, Salomo, die Iedidja genoemt wort, 24. David wint Rabba, ende straft de Ammoniten swaerlick, 26.

1

ENde de HEERE sondt ¹ Nathan tot David: Als die tot hem in quam, seyde hy tot hem; ² Daer waren twee mannen in eener stadt, d’een rijck en d’ander arm.

1 Den Propheet, als boven 7.2.

2 Door het middel van dese gelijckenisse, ende der selver verklaringe, heeft het den genadigen Godt belieft sijnen knecht David voor eerst daer toe te brengen, dat hy tegen hemselven onwetende het vonnisse soude uytspreken, ende voorts door de krachtige werckinge des H. Geests uyt den slaep sijner sonden ontwaken, derselver grouwelickheyt behertigen, ende een oprecht berouw bekomen, ende bewijsen; gelijck geschiet is.

2

De rijcke hadde seer veel schapen ende runderen.

3

Maer de arme hadde gantsch niet, dan een eenigh kleyn oy-lam, dat hy gekocht hadde, ende hadde het gevoedt, dat het groot geworden was by hem, ende by sijne kinderen te gelijck: het at van sijne bete, ende dronck van sijnen beker, ende sliep in sijnen schoot, ende het was hem als eene dochter.

4

Doe nu den rijcken man een wandelaer over quam, verschoonde hy te nemen van sijne schapen, ende van sijne runderen, om voor den reysenden man, die tot hem gekomen was, [wat] te bereyden: ende hy nam des armen mans oy-lam, ende bereydde dat voor den man, die tot hem gekomen was.

5

Doe ontstack Davids toorn seer tegen ³ dien man: ende hy seyde tot Nathan; [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft, de man, die dat gedaen heeft, is een ⁴ kint des doots.

3 Verst. den rijcken man.

4 Dat is, hy is des doots schuldigh, hy heeft den doot verdient: ten aensien van de omstandigheden des bitteren gewelts, dat hy aen dien armen man gepleeght hadde. Vergelijckt met dese maniere van spreken, Genes. cap. 20 vers 3. Deut. 25. op vers 2. boven c. 3. op vers 34. ende Ephes. 2.3.

6

Ende dat oy-lam sal hy ^{a 5} viervoudigh weder geven, daerom dat hy dese sake gedaen, ende om dat hy niet verschoont en heeft.

a Exod. 22.1.

5 Na de wet Exod. cap. 22. vers 1.

7

Doe seyde Nathan tot David; Ghy ⁶ zijt die man: Soo seyt de HEERE, de Godt Israëls; Ick heb u ten Koningh ^b gesalft over Israël, ende ick heb u uyt Sauls hant geredt:

6 D. ghy zijt dien man gelijck, hebbende soo veel te grover ende grouwelicker feyt bedreven, als het meerder is yemanden sijn eenigh echt wijf te ontnemen, als een eenigh lam, ende noch daer en boven den onschuldigen man te dooden.

b 1.Sam. 16.13.

8

Ende ick heb u uwes ⁷ heeren huys ⁸ gegeven, daer toe uwes heeren wijven in uwen ⁹ schoot, ja ick heb u het ¹⁰ huys Israëls ende Iuda gegeven: ende ¹¹ indien’t weynigh is, ick soude u alsulcks ende alsulcks daer toe doen.

7 Sauls. Hebr. uwer heeren, in ’t getal van velen, ’t welck voor ’t getal van eenen in de H. Schrift pleeght gebruyckt te worden. Siet Genes. 39. op vers 2. Sommige behouden in d’oversettinge ’t getal van velen, aldus: uwer heeren, D. der gener, die meerder ende machtiger waren, dan ghy: ende alsoo in de volgende woorden; verstaende, dat het houwelick tusschen David ende Sauls wijven (van wegen de swagerschap) ongeoorloft zy geweest. Sommige verstaen door de wijven Sauls, niet sijne huysvrouwen, maer andere staetvrouwen.

8 Niet dat Godt de veelheyt der vrouwen hebbe voor goet gekent, maer in het Oude Testament verdragen sonder straffe.

9 Siet Genes. 16.5. Deut. 13. op vers 6. Andre verstaen, in uwen schoot, D. in uwe macht: alsoo nochtans dat hyse tegen Godts wet niet mocht misbruycken. Vergel. 1.Sam. 24.11.

10 D. het Koninckrijcke mijns gantschen volcks.

11 Ofte, indien [u dit te] weynigh [mochte hebben toegeschenen] ick soude u daer en boven alsulcks ende alsulcks daer toe hebben gedaen. Hebr. als, ofte, na die ende na die dingen: Godt wil seggen, dat hy, die hem soo veel goets gedaen hadde, machtigh was hem wijders van alles na sijns herten wensch te versorgen, indien hem yets mocht ontbreken: Sulcks dat hy gantsch geen reden hadde sijnen soo goedigen Godt alsoo te vertoornen, ende sijne boose lusten met sulcke schandelicke middelen te voldoen.

9

Waerom hebt ghy [dan] het ¹² woort des HEEREN veracht, doende dat

12 Het seste, sevenste ende achtste gebodt van de wet des Heeren.

[fol. 137v\Davids bekentenisse. Davids kint sterft.]

quaet is in sijne oogen? Ghy hebt Uria, den Hethiter, met den sweerde ¹³ verslagen, ende sijne huysvrouwe hebt ghy u ter vrouwe genomen: ende hem hebt ghy met den sweerde der ¹⁴ kinderen Ammons doot geslagen.

13 Beschickende door Ioab, dat hy van den Ammoniten is omgebracht, als in het volgende wort verklaert. Siet bov. 11.14, 15, 16, 17.

14 Die onbesneden, ende vyanden van Godt, ende sijn volck waren.

10

Nu dan, het sweert en sal van uwen huyse niet afwijcken tot in ¹⁵ eeuwigheyt: daerom dat ghy my veracht hebt, ende de huysvrouwe van Uria, den Hethiter, genomen hebt, dat sy u ter vrouwe zy.

15 D. eenen langen tijt, ofte, u leven langh: als 1.Sam. cap.1. op vers 22. siet oock Deuter. 15 op vers 17.

11

Soo seyt de HEERE; Siet ick sal quaet over u verwecken ¹⁶ uyt uwen huyse, ende sal uwe wijven nemen ¹⁷ voor uwe oogen, ende ^c salse uwen ¹⁸ naesten geven: die sal by uwe wijven liggen, voor de ¹⁹ oogen deser sonnen.

16 Verstaet door Davids eygene sonen, Amnon, Absalom, ende Adonia, als in de volgende Capittelen, ende 1.Reg. c. 1. verhaelt wort. Door deser boosheyt heeft Godt met een heyligh ende onstraffelick oordeel David, om sijner sonden wille, scherpelick getuchtight ende gekastijt. Siet op het volgende vers.

17 D. by u leven, dat ghy ’t met verdriet ende hertzeer sult moeten hooren, ende gelooven, als of ghy het met uwe oogen haddet gesien, soo wel, als gantsch Israël. Siet onder cap. 16. vers 22.

c Deut. 28.30. 2.Sam. 16.22.

18 Namelick, Absalom.

19 D. by lichten hellen dage, by den sonnen schijn: alsoo wort van sulcke schepselen dickwils gesproken, als of sy gehoor, gesichte, ende verstant hadden. Siet Deut. 32. op vers 1.

12

Want ghy hebt het in ’t verborgen gedaen: maer ick sal ²⁰ dese sake doen voor gantsch Israël, ende voor de sonne.

20 Die in ’t voorgaende vers verhaelt is, te weten, dat Godt Davids wijven soude nemen, ende die Absalom geven, etc. Is dan Godt een autheur van Absaloms grouwelicke sonden? Dat zy verre. Nochtans seyt hy hier uytdruckelick, dat hy dese sake doen sal, etc. Heeft hy dan Absalom dese boosheyt ende sonde niet ingestort? Geensins. Maer hy heeft Absaloms, ende Achitophels, ende des duyvels moetwillige boosheyt, (die sy van haer selven hadden,) door sijne heylige voorsichtigheyt alsoo geregeert, datse die tot Davids verdriet hebben aengewendt ende gebruyckt. Het welcke den duyvel, Absalom ende Achitophel (die haren haet, ende boose lusten gesocht hebben te volbrengen) soo weynigh verschoont, als Godts raet van sijnen welbeminden Sone tot onser saligheyt in den doot over te leveren, den verrader Iudam, de Ioden, ende Pilatum heeft konnen verschoonen. ’t Werck Absaloms, etc. is boos ende duyvelsch, maer Godts werck is heyligh ende goet: want hy door boose instrumenten sijnen knecht David tot sijner eere ende Davids beste heeft willen kastijden, Absaloms ende Achitophels boosheyt ontdecken, ende tot eere sijner rechtveerdigheyt straffen. Sulcker exempelen van Godts voorsichtigheyt ende regeeringe over het quaet, is de heylige Schrift over al vol. Ende dit heeft David seer wel geweten ende bekent, ende deshalven sich voor Godt hertelick verootmoedight. Siet Genes. cap. 45. op vers 5.

13

Doe seyde David tot Nathan; ²¹ Ick hebbe gesondight tegen den HEERE: Ende Nathan seyde tot David; De HEERE heeft oock uwe sonde ²² wech genomen, ghy en sult niet ²³ sterven.

21 Siet de verklaringe van dese bekentenisse in den 51. Psalm.

22 Hebr. eygentlick, doen over gaen, door gaen, voorby gaen, Dat is, vergeven, quijt gescholden. Alsoo onder cap. 24. vers 10. Iob 7. vers 21. Vergelijckt 1.Chron. cap. 21. vers 8. Proverb. cap. 19. vers 11. Amos cap. 7. vers 8. Mich. 7.18. ende Zachar. 3.4.

23 Dat is, ick en sal u om dese sonde metter doot noch tijtlick noch eeuwighlick straffen, hoewel ghy het, volgens u eygen vonnis, vers 5. ende mijne rechtveerdigheyt wel verdient hadt.

14

Nochtans, dewijle ghy door dese sake de vyanden des HEEREN ²⁴ grootlicks hebt doen lasteren, sal oock de sone, die u geboren is, ²⁵ den doot sterven.

24 Hebr. lasterende hebt doen lasteren. Voor eerst, den Ammoniten, die Uriam ende andere van uwe knechten doot geslagen hebbende, hare goden, na de wijse der Heydenen, hebben geroemt, ende den Godt Israëls, als onmachtigh, gelastert, ende ten tweeden, in het gemeyn alle omliggende vyanden, die qualick van Godt ende sijn volck spreken, datse van sulcken Koningh veel meer wercks maken, die soo leelicke stucken bedrijft aen sijne goede ondersaten. Ofte, ghy hebt hen oorsake gegeven om lasterlick te spreken, wanneer sy dit sullen vernemen. Vergelijckt Rom. cap. 2. vers 24. ende elders.

25 Hebr. stervende sterven.

15

Doe gingh Nathan na sijn huys: ende de HEERE sloegh het kint, dat de huysvrouwe ²⁶ van Uria David gebaert hadde, dat het seer kranck wert.

26 D. die Urias huysvrouwe geweest was. Vergelijckt boven 2. op vers 2.

16

Ende David ²⁷ sochte Godt voor dat jonghsken: ende David vastede een vasten, ende ²⁸ gingh in, ende ²⁹ lagh den nacht over op de aerde.

27 Dat is hier te seggen, hy badt Godt vyerighlick om des kindes gesontheyt. siet 2.Chron. 20.3, 4. Psalm 27.8. ende 34.5. ende 77.3. Iesa. 26.16. ende 31.1. Ierem. 50.4, etc.

28 In sijn binnenkamer, ofte cabinet.

29 Hebr. hy vernachtede, ende lagh op de aerde.

17

Doe maeckten sich de ³⁰ Oudtsten sijnes huyses op tot hem, om hem te doen opstaen van der aerden: maer hy en wilde niet, ende en at geen ³¹ broot met hen.

30 D. sijne voornaemste officieren, ofte hovelingen, die in ’t volgende sijne knechten genoemt worden.

31 Siet boven 3. op vers 35. ende elders dickwils.

18

Ende het geschiedde op den sevenden dagh, dat het kint sterf: ende Davids knechten vreesden hem aen te seggen, dat het kint doot was: want sy seyden; Siet, als ’t kint noch levendigh was, spraken wy tot hem, maer hy en hoorde na onser stemme niet, hoe sullen wy dan tot hem seggen, Het kint is doot? want het mochte ³² quaet doen.

32 Dat is, dit mochte hem noch meer quellen ende bedroeven, als te voren.

19

Maer David sagh, dat sijne knechten ³³ mompelden; soo merckte David, dat het kint doot was: dies seyde David tot sijne knechten; Is het kint doot? ende sy seyden, ’t Is doot.

33 Binnnens monts, ende sachtjens, stillekens met malkanderen spraken, op dat het David niet mochte hooren.

20

Doe stont David op van der aerde, ende ³⁴ wiesch, ende salfde sich, ende veranderde sijne kleedinge, ende gingh in het [kolom] ³⁵ Huys des HEEREN, ende badt aen: daer na quam hy in sijn huys, ende eyschte [broot,] ende sy setteden hem ³⁶ broot voor, ende hy at.

34 Siet Ruth 3. op vers 3.

35 Verstaet, de tente die David voor de Arke hadde doen maken. Siet boven cap. 6. vers 17.

36 Als bov. vers 17. ende in ’t volgende vers.

21

Soo seyden sijne knechten tot hem: Wat is dit voor een dingh, dat ghy gedaen hebt? Om des levendigen kindes wille hebt ghy gevast ende geweent, maer na dat het kint gestorven is, zijt ghy opgestaen, ende hebt broot gegeten.

22

Ende hy seyde; Als het kint noch leefde, heb ick gevast ende geweent: want ick ³⁷ seyde, wie weet, de HEERE soude my mogen genadigh zijn, dat het kint levendigh bleve.

37 T.w. by my selven, D. ick dachte.

23

Maer nu is’t doot; waerom soud’ick nu vasten? Sal ick hem noch konnen ³⁸ weder halen? Ick sal wel tot ³⁹ hem gaen, maer hy en sal tot my niet ⁴⁰ weder komen.

38 T.w. in ’t leven.

39 Te weten, tot het kint, na het lichaem in ’t graf, na de ziele in den hemel.

40 In dit leven.

24

Daer na troostede David sijne huysvrouwe BathSeba, ende gingh tot haer in, ende lagh by haer: Ende sy ^d baerde eenen sone, wiens ^e naem hy noemde ⁴¹ Salomo, ende de HEERE hadde hem lief,

d Matth. 1.6.

e 1.Chron. 22.9.

41 Hebr. Schelomoh. Desen naem heeft David hem gegeven na Godts bevel. siet 1.Chron. 22.9.

25

⁴² Ende sondt henen door de ⁴³ hant des Propheten Nathans, ende noemde sijnen name ⁴⁴ Iedid-Iah, ⁴⁵ om des HEEREN wille.

42 Te weten, de HEERE. And. hy (David) sondt [hem] onder de hant des Propheten Nathans, (D. om van Nathan geleert ende geregeert te worden in des Heeren vreese) die sijnen name noemde Iedid-Iah.

43 Dat is, door den dienst.

44 Dat is, beminde des Heeren. Hebr. Iedijde-Iah.

45 D. om dat de Heere hem lief hadde, als vers 24 geseyt is, ende om dat hy een voorbeelt soude zijn des Heeren Christi, die de welbeminde Sone Godes, de stichter van Godts Huys, ende de rechte Koningh des vredes is. Siet boven 7. vers 13, etc. 1.Chron. 22.9, 10. Psalm 45. Cantica doorgaens. Iesa. 9. vers 5, etc. Matth. 3. vers 17. Luce cap. 1. versen 32, 33. Hebr. 3.6.

26

^{f 46} Ioab nu krijghde tegen Rabba der kinderen Ammons: ende hy nam de ⁴⁷ Konincklicke stadt in.

f 1.Chro. 20.1, etc.

46 Hier wort nu vervolght de historie, die begonnen is boven cap. 11.

47 Hebr. de stadt des Koninckrijcks. Waer door men verstaen kan dat deel der stadt, daer het Konincklicke hof in was, dat aen ’t water gelegen, ofte met wateren omcingelt mach geweest zijn. siet het volgende vers.

27

Doe sondt Ioab boden tot David, ende ⁴⁸ seyde; Ick hebbe gekrijght tegen Rabba, oock heb ick de ⁴⁹ waterstadt ingenomen.

48 Dat is, liet hem seggen.

49 Siet op ’t voorgaende vers.

28

Soo versamelt ghy nu het overige des volcks, ende belegert de stadt, ende neemtse in: op dat niet, soo ick de stadt soude innemen, mijn naem ⁵⁰ over haer uytgeroepen worde.

50 Ofte, daer over genoemt worde: D. op dat ghy de eere daer van meught hebben, ende niet ick, die d’eere soude hebben, indien men seyde: Ioab heeft Rabba gewonnen.

29

Doe versamelde David al ⁵¹ dat volck, ende toogh na Rabba: ende hy krijghde tegen haer, ende namse in.

51 Het overige volck, als in’t voorgaende vers geseyt is.

30

^g Ende hy nam de kroone hares Koninghs van sijnen hoofde af, welcker ⁵² gewichte was een ⁵³ talent gouts, met edel gesteente, ende sy wert op Davids hooft [geset:] oock voerde hy uyt eenen seer grooten roof der stadt.

g 1.Chron. 20.2.

52 Anders, prijs, ofte, weerdije.

53 Siet Exod. 25. op vers 39. Een burgerlick talent gouts soude bedragen twee en sestigh pont ende een half, het pont van twaelf oncen, het welck is ses en veertigh ponden, (elck pont van sestien oncen) ende veertien oncen.

31

^h Het ⁵⁴ volck nu, dat daer in was, voerde hy uyt, ende ⁵⁵ leyde het onder ⁵⁶ zagen, ende onder ysere dorschwagens, ende onder ysere bijlen, ende deed’se door den ⁵⁷ tichel-oven doorgaen; Ende alsoo deed hy aen alle steden der kinderen Ammons: daer na keerde David, ende al het volck, weder na Ierusalem.

h 1.Chron. 20.3.

54 Verstaet, soo veel van hen, als tot exemplare straffe noodigh was. Onder cap. 17. vers 27. wort verhaelt van eenen Sobi, die sommige meynen dat de sone des Koninghs van Rabba was, ende niet alleen in het leven behouden, maer oock van David in sijns broeders Hanuns plaetse Koningh gemaeckt zy.

55 Dese harde straffen, in de Oostlanden (soo men meynt) gebruyckelick, heeft David den Ammoniten aengedaen, om dat sy sijne vriendelicke intentie ende daedt soo bitterlick mis duydt, ende sijne legaten, tegen aller volcken recht, soo schandelick getracteert hadden. Siet boven cap. 10. versen 2, 3, 4. ende daer en boven grouwelicke afgodendienaers, lasteraers ende vyanden van Godt ende sijn volck waren, die sonder twijfel sulcke soorten van dooden den volcke Godes tyrannelick hadden aengedaen. Vergelijckt boven cap. 8. op vers 2. Amos 1.3. ende Hebr. 11.37. ende siet van de getackte dorschwagens Deuter. 25. op vers 4.

56 D. hy lietse doorzagen, met ysere getackte dorschwagens (als koorn) verpletteren, met bijlen doorhouwen, ende in tichel-ovens verbranden.

57 Anders, door den oven van Malchen, (dat is, Molochs) welcken afgodt sy hare kinderen gewoon waren te offeren, latende die passeeren door het vyer. Siet 2.Reg. cap. 16. vers 3. ende cap. 23. vers 10. Item Levit. 18.21. ende 20.2, etc.