Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

Lofsangh Hannae, in welcken sy de weldadigheyt des Heeren roemt, soo in het gemeen, als in ’t besonder, vers 1, etc. Dreygende de hooghmoedige met een eyndelick verderf, 3. De moetwillige boosheyt der sonen Eli wort verhaelt, 12. ende ter contrarie hoewel sich Samuel in sijnen dienst gequeten heeft, 18. Hanna baert meer kinderen, 21. Eli berispt wel sijne sonen over hare boose stucken, maer niet met sulcke gestrengigheyt als het behoorde, 22. De Heere laet door eenen Propheet Eli aenseggen, dat hy met sijn gantsche huys jammerlick soude omkomen, 27.

1

DOe badt Hanna ende seyde: ^a Mijn herte springht op van vreughde ¹ in den HEERE, ² mijn hoorn is verhooght in den HEERE: ³ mijn mont is wijt op gedaen over mijne vyanden, ⁴ want ick verheuge my ⁵ in u heyl.

a Luce 1.46.

1 T.w. dewijle hy my dese groote weldaet bewesen heeft, dat hy my desen sone gegeven heeft.

2 D. ick hebbe als een nieuwe kracht van den Heere ontfangen, ick ben nu wel gemoet ende onvertsaeght. ’t Is een gelijckenisse genomen van de gehoornde beesten, die hare meeste sterckte, ende oock haer verciersel in de hoornen hebben. siet Psal. 92.11.

3 Als of sy seyde, Nu my de Heere desen sone gegeven heeft, nu durf ick met openen monde spreken tegen mijne vyanden, insonderheyt tegen Peninna, hare kinderen, ende vrienden, die my mijne onvruchtbaerheyt verweten hebben.

4 Anders, want ghy hebt my verheught mits u heyl.

5 D. in de gelucksaligheyt, die ghy my gedaen hebt, ô Heere.

2

Daer en is niemant heylich gelijck de HEERE, want ^b daer en is niemant dan ghy, ende ⁶ daer en is geen ⁷ rotzsteen, gelijck onse Godt.

b Deut. 3.24. Psalm 86.8.

6 D. daer en is niemant daer men sich sekerlick op verlaten mach, dan op u, Heere. siet Deut. 32.4.

7 De stercke Godt wort oock een steenrotze genoemt, Deu. cap. 32. vers 15. ende elders meer.

3

En maecktet niet te veel dat ⁸ ghy hooge, hooge soudet spreken, dat yet ⁹ harts uyt uwen monde soude gaen: want de Heere is een Godt ¹⁰ der wetenschappen, ende ¹¹ sijne daden, zijn recht gedaen.

8 Hanna spreeckt hier Peninna aen (siet boven 1.6, 7.) mitsgaders alle trotze, vermetene menschen.

9 Ofte, het oude. Dat is, gelijck ghy voor desen pleeght te doen.

10 D. van alle, of groote wetenschap. Vergel. Prov. 1.20. met de aenteeck.

11 Vergel. Ezech. 18.25. And. de daden, of, wercken, worden van hem bestiert, of, gevvogen. Sommige aldus: En zijn sijne vvercken [niet] recht gemaeckt?

4

De boge der stercken is ¹² gebroken: ende die ¹³ struyckelden zijn met sterckte omgordet.

12 Hebr. de bogen zijn gebroken. siet gelijcke veranderinge van getal Iob 29.10. And. de stercke [met] den boge zijn gebroken.

13 T.w. soo uyt swackheyt des lichaems, als uyt kleynmoedigheyt.

5

Die ^c verzadight waren ¹⁴ hebben haer verhuert om broot, ende die ¹⁵ hongerigh waren ¹⁶ en zijn het niet meer: tot dat de onvruchtbare ¹⁷ seven heeft gebaert, ende die veel kinderen hadde, ¹⁸ krachteloos is geworden.

c Psalm 34.11. Thren. 5.6. Luce 1.53.

14 D. sy zijn soo arm geworden, dat sy haer hebben moeten verhueren, op dat sy den kost krijgen mochten.

15 Vergel. Iob 18. op vers 12.

16 Hebr. hebben opgehouden, T.w. te zijn. ofte hongerigh te zijn.

17 D. vele, als Ruth 4.15. siet ond. vers 21.

18 T.w. om kinderen te ontfangen ende te baren.

6

De ^d HEERE ¹⁹ doodet ende ²⁰ maeckt levendigh: ²¹ Hy doet ter ²² helle neder dalen, ende hy doet [weder] opkomen.

d Deut. 32.39. Ezech. 37. versen 11, 12, etc.

19 D. hy sendt den menschen groote benauwtheyt ende elenden toe, die met de doot te vergelijcken zijn.

20 D. hy verlost de treurige wederom uyt hare benauwtheyt ende anghst.

21 D. hy brenght in de uyterste verachtinge ende smaet.

22 D. in de uyterste benauwtheyt. siet Genes. 37. op vers 3.

7

De HEERE maeckt arm ende maeckt rijck, hy vernedert, oock verhooght hy.

8

^e Hy verheft den geringen uyt den stof, [ende] den nootdruftigen verhooght hy ²³ uyt den dreck, om te doen sitten by de Vorsten, dat hyse den stoel der eere doe be-erven: ^f want de grontvesten des aerdtrijcks zijn des HEEREN, ende hy heeft de werelt daer op gesett.

e Iob 36.15. Psalm 113.7, 8. Luce 1.52.

23 Ofte, uyt den misthoop.

f Psalm 24.2. ende 102.26. ende 104.5.

9

Hy sal de voeten sijner gunstgenooten bewaren, maer de godtloose ²⁴ sullen swijgen in duysternisse: want een man en vermagh niet door kracht.

24 Of, sullen uytgeroeyt vvorden [ende geworpen] in de duysternisse.

[fol. 118r\Prophetie over de slappigheyt Eli.]

10

Die met den HEERE twisten, sullen verplettert werden; ^g hy sal in den hemel over hen donderen: de HEERE sal ²⁵ de eynden der aerde richten, ende sal ²⁶ sijnen ^h Koningh sterckte geven, ende den hoorn ²⁷ sijnes gesalfden verhoogen.

g 1.Sam. 7.10.

25 D. oock die, die aen de uyterste eynden der werelt zijn.

26 T.w. Christo, den welcken hy heeft verordineert, ende den welcken hy ter bestemder tijt senden sal.

h Psalm 2.6. ende 89.25.

27 D. Christi. siet Psalm 2.2.

11

Daerna gingh Elkana na Rama in sijn huys, maer de jongelingh was den HEERE dienende voor het aenschijn des Priesters Eli.

12

Doch de sonen Eli waren ²⁸ kinderen Belials: sy en kenden den HEERE niet.

28 Siet Deut. 13. vers 13.

13

Want ²⁹ de wijse dier Priesteren met den volcke was, dat, [wanneer] yemant een offerhande ³⁰ offerde, des Priesters jonge quam, dewijle het vleesch koockte, met eenen drietandigen krauwel in sijne hant,

29 Hebr. Misphat, het recht: welck woort een gewoonte ofte gebruyck somtijts beteeckent, niet alleen een goet ende prijselick, maer oock een quaet ende misprijselick gebruyck, ofte wijse.

30 D. brachte om geoffert te worden. alsoo vers 15.

14

Ende sloech in de teyle, of in den ketel, of in de panne, of in den pot, ³¹ al wat de krauwel optrock, dat nam de Priester ³² voor hem: alsoo deden sy ³³ allen den Israëliten die daer te Silo quamen.

31 Godt hadde de Priesteren sekere deelen of stucken der beesten, die geoffert wierden, tot hare spijse gegeven: Te weten, de borst, ende de rechter schouder, Exod. 29.27, 28. ende Lev. 7.21, 32, 33. maer sy en mochten niet nemen wat haer beliefde, of wat de gaffel haer gaf: oock moeste het deel, het welck de Priesteren toequam, eerst voor den Heere opgeheven ende beweeght worden, Levit. 7.34.

32 Ofte, daer mede, Te weten, met de krauwel.

33 Hebr. al Israël.

15

Oock eer sy ’t vet ³⁴ aenstaken, quam des Priesters jonge, ende seyde tot den man, die offerde, Geeft dat vleesch om te braden voor den Priester: want ³⁵ hy en sal geen gekoockt vleesch van u nemen, maer ³⁶ raeuw.

34 Siet Levit. 3. vers 3, etc.

35 Nochtans nam de Priester oock wel gekoockt vleesch, als te sien is vers 13. Hier wort te kennen gegeven, dat hy liever raeuw vleesch hadde, dan gekoockt.

36 Hebr. levendigh.

16

Wanneer nu die man tot hem seyde, Sy sullen dat vet als heden gantschelick ³⁷ aensteken, soo neemt dan voor u gelijck als het uwe ziele lusten sal: soo seyde hy tot hem, Nu sult ghy het immers geven, ende soo niet, ick sal ’t met gewelt nemen.

37 Hebr. aenstekende aensteken.

17

Alsoo was de sonde ³⁸ deser jongelingen seer groot voor ’t aengesichte des HEEREN: want ³⁹ de lieden verachteden het spijs-offer des HEEREN.

38 T.w. der sonen Eli.

39 Hy wil seggen, Als het volck sagh dat de sonen Eli de offerhanden soo schandelick misbruyckten tot hare wellusten, soo wierden sy daer door afgekeert van den Godtsdienst, alsoo dat sy niet meer spijs-offeren tot den Heere en brachten.

18

Doch Samuel diende voor het aengesichte des HEEREN, zijnde een jongelingh, omgordet met den linnen ⁴⁰ lijfrock.

40 Hebr. Ephod. Vergel. 2.Sam. 6.14.

19

Ende sijne moeder maeckte hem eenen kleynen rock, ende brachte hem dien ⁴¹ van jaer tot jaer, als sy op quam met haren man, om het ⁴² jaerlicksche offer te offeren.

41 Hebr. van dagen tot dagen.

42 Hebr. het offer der dagen.

20

⁴³ Ende Eli zegende Elkana ende sijne huysvrouwe, ende seyde, De HEERE geve u ⁴⁴ zaet uyt dese vrouwe ⁴⁵ voor de bede die ⁴⁶ sy den HEERE afgebeden heeft: ende sy gingen na ⁴⁷ sijne plaetse.

43 D. hy als Hoogepriester hadde haer veel gelucks gewenscht.

44 D. kinderen.

45 D. voor den afgebedenen, ende nu Gode gegevenen sone.

46 Hebr. hy Siet diergelijcke verwisselinge van het vrouwelick ende mannelick geslachte Genes. c. 24. vers 14. Exo. 31. vers 15. Levit. 2.8. 1.Sam. 25. vers 27. 2.Reg. c. 3. vers 26. Hos. 14.7. Ruth 1. versen 8, 9, 11, 19, 22. Anders, die men den HEERE afgebeden heeft, ofte, die men voor den HEERE gebeden, ofte, begeert heeft. Het is als of hy seyde, Sy en heeft desen sone niet voor haer selven, ofte tot haer voordeel begeert ende den Heere afgebeden: maer op dat sy den selven den Heere soude toe-eygenen tot sijnen dienste.

47 Te weten, na Elkanae plaetse.

21

Want de HEERE ⁴⁸ besocht Hanna, ende sy wert bevrucht, ende ⁴⁹ baerde drie sonen ende twee dochteren, ende de jongelingh Samuel ⁵⁰ wert groot ⁵¹ by den HEERE.

48 Bevestigende den zegen van Eli, dien sy vertrouwt hadden, dat de Heere volbrengen soude.

49 Welverstaende tot verscheydene drachten.

50 Verstaet dit van den wasdom des lichaems in grootte, ende der ziele in wijsheyt ende kennisse. siet Luce 1.80. ende 2.40, 52.

51 Anders, voor, ofte, met den Heere.

22

Doch Eli was seer oudt, ende hoorde al wat sijne sonen aen gantsch Israël deden, ende dat sy sliepen by de wijven, die ⁵² met hoopen t’samen quamen ⁵³ aen de deure der Tente der t’samenkomste.

52 Siet de aenteeckeninge op Exod. cap. 38. vers 8.

53 Dat is, tot voor de Tente, want in de Tente en mochten sy niet komen.

23

Ende hy seyde tot hen, Waerom doet ghy alsulcke dingen, dat ick dese uwe boose stucken hoore van desen gantschen volcke?

24

⁵⁴ Niet mijne sonen: want dit en is geen goet geruchte, dat ick hoore, ghy maeckt dat het volck des HEEREN ⁵⁵ overtreedt.

54 D. het en betaemt u niet alsoo te handelen.

55 Te weten, het bevel des offers. siet boven vers 17.

25

Wanneer ⁵⁶ een mensche tegen een mensche sondight, soo sullen de ⁵⁷ Goden hem oordeelen, maer wanneer een mensche tegen den HEERE ⁵⁸ sondigt, wie sal voor hem bidden? doch sy en hoorden de stemme [kolom] hares vaders niet, ⁵⁹ want de HEERE wildese dooden.

56 Hebr. een man.

57 Anders, de Overigheyt, de Richters. siet Exod. 21.6. ende de aenteeck. aldaer.

58 T.w. opsettelick, ende met moetwilligheyt.

59 Daerom en gaf haer de Heere de genade niet, dat sy haer bekeerden, maer hy heeftse meer ende meer verlaten, ende heeftse rechtveerdelick overgegeven in eenen verkeerden sin, ten verderve.

26

ⁱ Ende de jongelingh Samuel ⁶⁰ nam toe, ende wert groot ende ⁶¹ aengenaem beyde by den HEERE, ende oock by de menschen.

i Luce 2.52.

60 Hebr. gingh. Vergel. Genes. 26.13. met de aenteeck.

61 Hebr. goet.

27

Ende daer quam ⁶² een man Godes tot Eli, ende seyde tot hem, Soo seyt de HEERE, ⁶³ Hebbe ick my niet klaerlick geopenbaert den huyse ⁶⁴ uwes vaders, ^k doe ⁶⁵ sy in Egypten waren, in ’t ⁶⁶ huys van Pharao?

62 D. een Propheet des Heeren, als 2.Petr. 1. vers 21. 1.Timoth. 6. vers 11. en 2.Timoth. 3.17. Wie dese Propheet geweest zy is ons onbekent. siet de aent. Iudic. 13. op vers 6.

63 Ofte, ben ick niet, etc. Hebr. openbarende geopenbaert.

64 T.w. Aarons, van welcken Eli afkomstigh was door Ithamar.

k Actor. 7.25. etc.

65 T.w. de kinderen Israëls.

66 D. doe sy noch waren onder de heerschappije ende tyrannije van Pharao.

28

Ende ick hebbe ⁶⁷ hem uyt alle stammen Israëls my ten Priester verkoren, om te offeren op mijnen altaer, om het reuckwerck aen te steken, om den Ephod voor mijn aengesichte te dragen: ende ^l hebbe den huyse uwes vaders gegeven ⁶⁸ alle de vyer-offeren der kinderen Israëls.

67 T.w. Aaron.

l Levit. 10.14.

68 Verstaet, alle de stucken van de beesten, die in de offeren, op den altaer niet en moesten verbrant worden. Siet Levit. 7.34. ende Num. 18.18.

29

Waerom slaet ⁶⁹ ghylieden ^m achter uyt tegen mijn slacht-offer, ende tegen mijn spijs-offer, welck ick geboden hebbe [in] de ⁷⁰ wooninge? ende ⁷¹ eert uwe sonen meer dan my, dat ⁷² ghylieden u mestet van het voorneemste aller spijs-offeren mijnes volcks Israël?

69 T.w. ghy Eli, ende uwe sonen.

m Deut. 32.15.

70 D. Tabernakel, ’t welck Godes wooninge was.

71 Den selven meer respect toedragende dan my, want ghy en durftse niet eens vertoornen, noch te dege berispen, veel min straffen na behooren, of van het Priesterdom afsetten, gelijck hare snoode boevestucken dat wel verdient hebben.

72 T.w. ghy Eli soo wel als uwe sonen.

30

Daerom spreeckt de HEERE de Godt Israëls, ⁷³ Ick hadde ⁷⁴ wel klaerlick geseyt, U ⁿ huys ende uwes vaders huys souden ⁷⁵ voor mijn aengesicht wandelen tot in eeuwigheyt: maer nu spreeckt de HEERE, ⁷⁶ Dat zy verre van my, want die my eeren, sal ick eeren, maer die my versmaden, ⁷⁷ sullen licht geachtt worden.

73 T.w. doe ick ’t Priesterlick-ampt in uwes vaders huys hebbe ingestelt.

74 Hebr. ick hadde seggende geseyt.

n Exod. 28.43. ende 29.9.

75 D. het Priesterdom bedienen: verstaet hier by, indien sy in mijne geboden souden wandelen.

76 T.w. van wegen uwe ongehoorsaemheyt.

77 Hebr. sullen licht vvorden.

31

Siet de dagen komen, ⁷⁸ dat ick uwen arm sal afhouwen, ende den arm van uwes vaders huys: datter geen oudt man in uwen huyse wesen sal.

78 Dat is, ick sal u berooven van uwe sterckte, Te weten, van uwe kinderen ende het Priesterlicke ampt, want doe het Hoogepriester-ampt van Eli ende de sijne genomen was, soo en vermochten sy gantsch niet. siet ond. vers 36. Het woort arm, voor sterckte, wort oock gebruyckt Iob 22.9. Psalm 37.17. ende elders meer.

32

Ende ghy sult aenschouwen ⁷⁹ de benauwtheyt der wooninge [Godts] in ⁸⁰ plaetse van al het goede dat hy Israël soude gedaen hebben: ende daer en sal tot geenen dage een oudt man in uwen huyse zijn.

79 Van de wechvoeringe der Arke uyt den Tabernakel, ofte wooninge, de nederlage Israëls, ende de gevangenisse der Arke, siet onder 4.11. Anders, ghy sult een tegenpartije in de vvooninge sien. Ghy, Dat is, uwe nakomelingen (want Eli is sijn leven langh Priester gebleven) maer naderhant sal der een ander (de uwe uytgestooten zijnde) in de plaetse der selver gestelt worden. siet 1.Reg. 2.27.

80 Anders, in alles vvaer mede hy Israël goet gedaen soude hebben.

33

⁸¹ Doch de man dien ick ⁸² u niet en sal uytroeijen van mijnen altaer, ⁸³ soude zijn om uwe oogen te verteeren, ende om uwe ziele te bedroeven: ende ⁸⁴ al de menighte uwes huyses sal sterven, ⁸⁵ mannen geworden zijnde.

81 D. die aen den dienst des Altaers blijven sal.

82 Dat is, van den uwen.

83 Dat is, waer’t dat ghy dan noch leefdet, ende alle dese dingen saeght, ghy soudet uwe oogen uytschreijen. Dit kan verstaen worden van het jammerlick vermoorden der Priesteren te Nobe, 1.Sam. 22.18. ofte oock wel van de schandelicke afsettinge Abjathars, 1.Reg. 2.26. daer de eerste woorden deses vers oock wel op passen.

84 Dat is, meest al.

85 D. in het beste van haer leven.

34

Dit nu sal u een teecken zijn, ’t welck over uwe beyde sonen, over ⁸⁶ Hophni ende Pinehas komen sal: op eenen dagh sullen sy beyde sterven.

86 Siet de vervullinge hier van onder 4.11.

35

Ende ick sal my ⁸⁷ eenen getrouwen Priester verwecken, die sal doen gelijck als ⁸⁸ in mijn herte, ende in mijne ziele zijn sal: dien sal ick een ⁸⁹ bestandigh huys bouwen, ende ⁹⁰ hy sal ⁹¹ altijt voor het aengesichte ⁹² mijnes gesalfden ⁹³ wandelen.

87 Te weten, Zadok, die van den geslachte Eleazars was. siet de vervullinge, 1.Chron. 29.22.

88 D. gelijck als my behaeght.

89 Hebr. een getrouvve huys. In Zadoks geslachte is het Hoogepriester-ampt lange gebleven, achtervolgens het gene dat Godt Pinehas den sone Eleazars belooft heeft, Num. 25.13.

90 Verstaet hier by, ende sijne nakomelingen.

91 Hebr. alle de dagen, T.w. sijnes levens.

92 D. voor den Koningh dien ick verkiesen sal, die oock een voorbeelt sal zijn van Christo, dien ick tot eenen Koningh over Zion mijnen heyligen bergh gesalft hebbe.

93 D. het Priester-ampt bedienen, als vers 30.

36

Ende het sal geschieden, dat al die van uwen huyse sal overigh zijn: ⁹⁴ sal komen, om sich voor ⁹⁵ hem neder te buygen voor een stucksken gelts, ende een bolle broots, ende sal seggen, Neemt my doch aen tot eenige Priesterlicke bedieninge, dat ick een bete broots moge eten.

94 Siet de vervullinge, 1.Reg. 2.26. ende 2.Reg. 23.9. Siet oock merckteeckenen hier van, Ezech. cap. 44. vers 14.

95 T.w. voor Zadok, ende sijne nakomelingen.