Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xix. Capittel.

Een Levijt treckt van het geberghte Ephraims na Bethlehem, om sijn bywijf, dat van hem gegaen was, weder te halen, vers 1, etc. wort van haren vader vriendelick onthaelt ende opgehouden tot op den vijfden dagh, 3. Doe vertrock hy, ende quam te Gibea Benjamins, 10. alwaer hy ten laetsten van een oudt man, zijnde van ’t geberghte Ephraims, wort geherberght, 16. Maer de lieden der stadt omcingelen ’t huys, ende willen den Levijt grouwelick gewelt aen doen, die hen door noot sijn bywijf overgeeft, dat sy ter doot toe misbruycken, 22. Haer man voertse doot na huys, deyltse in twaelf stucken, ende sendt die rontom in de lantpalen Israëls, 28.

1

HEt geschiedde oock in die dagen, ^a als’er ¹ geen Koningh en was in Israël, datter een Levitisch man was, verkeerende als vreemdelingh ² aen de zijden van het geberghte Ephraims, die sich eene vrouwe, een ³ bywijf, nam van ⁴ Beth-lehem Iuda.

a Iudic. 17.6. ende 18.1. ende 21.25.

1 D. geene wetlicke hooge Overheyt, of Regeerder, die de boosdoenders strafte. siet boven 17. op vers 6. Hier uyt ontstonden mede de ongebondenheyt van des Leviten bywijf, (die noch in Ephraim, noch in Iuda gestraft wert) ende de gevolghde seer grouwelicke daet der inwoonderen van Gibea.

2 D. aen eene der zijden. siet bov. 12. op vers 7.

3 Siet Genes. 22. op vers 24.

4 Siet Genes. 35. op vers 19. ende boven 12. op vers 8.

2

Maer sijn bywijf hoereerde, ⁵ by hem zijnde, ende ⁶ toogh van hem wech na haers vaders huys, tot Beth-lehem Iuda: ende sy was aldaer ⁷ eenige dagen, [te weten] vier maenden.

5 Ofte, tegens hem: D. tegen de trouwe des houwelicks, die sy hem belooft hadde, bedreef sy overspel met anderen. Want of wel de bywijven in het Oude Testament van alsulcke eere ende weerdigheyt niet en waren, als de opperste vrouwen ende moeders des huysgesins, soo waren sy nochtans echte vrouwen, ende hare kinderen echte kinderen. Siet ond. 20.4.

6 Uyt vreese haers mans, ofte uyt afkeer, dien sy van hem genomen hadde.

7 And. een jaer [ende] vier maenden. Of, de dagen van vier maenden, D. vier volle maenden. Hebr. dagen, vier maenden.

3

Ende haer man maeckte sich op, ende toogh haer na, om ⁸ na haer herte te spreken, om haer weder te halen, ende sijn jonge was by hem ende een paer ezelen: ende ⁹ sy brachte hem in het huys hares vaders; ende als de

8 Of, tot, op, aen, haer herte te spreken, D. om met lieflicke redenen, die haer herte mochten raken, tot bekeeringe ende wederkomste haer te bewegen: willende liever met haer versoenen, als haer verlaten, indien ’t doenlick ware. siet van dese maniere van spreken Gen. 34. op vers 3.

9 Sijn bywijf.

[fol. 113r.\ Eens Leviten bywijf mishandelt.]

vader van de jonge vrouwe hem sagh, wert hy vrolick, over sijne ontmoetinge.

4

Ende sijn schoonvader, de vader van de jonge vrouwe, behielt hem, dat hy drie dagen by hem bleef: ende sy aten ende droncken, ende vernachteden aldaer.

5

Op den vierden dagh nu geschiedde het, dat sy des morgens vroegh op waren, ende ¹⁰ hy opstont om wech te trecken: doe seyde de vader van de jonge vrouwe tot sijnen schoonsone; ¹¹ Sterckt u herte met eene bete broots, ende daer na sult ghylieden wech trecken.

10 De Levijt.

11 D. ontbijtt eerst wat, ende treckt dan wech. siet Genes. 18. op vers 5. en 1.Reg. cap. 13. vers 7.

6

Soo saten sy neder, ende sy beyde aten te samen, ende droncken: doe seyde de vader van de jonge vrouwe tot den man; Verwillight doch ende vernacht, ende laet u herte ¹² vrolick zijn.

12 Hebr. goet, D. vrolick, goeder dingen. siet bov. 16. op vers 25. alsoo onder versen 9, 22.

7

Maer de man stont op om wech te trecken: doe drongh hem sijn schoonvader, dat hy aldaer ¹³ wederom vernachtede.

13 Hebr. wederkeerde ende aldaer vernachtede.

8

Als hy op den vijfden dagh des morgens vroegh op was om wech te trecken, soo seyde de vader van de jonge vrouwe; Sterckt doch u herte; ende sy vertoefden tot dat de dagh sich ¹⁴ neyghde: ende sy beyde aten [te samen].

14 D. tot dat de sonne begost te dalen, ende het vast na den avont gingh.

9

Doe maeckte sich de man op om wech te trecken, hy, ende sijn bywijf, ende sijn jonge: ende sijn schoonvader, de vader van de jonge vrouwe, seyde; Siet doch, de dagh heeft afgenomen, dat het avont sal worden, vernachtet doch, ¹⁵ siet de dagh legert sich, vernacht hier, ende laet u herte vrolick zijn, ende maeckt u morgen vroegh op uwes weeghs, ende gaet na uwe ¹⁶ tente.

15 Hebr. siet het legeren des daeghs, D. de dagh leght sich, gaet na het eynde: of, ontrent desen tijt van den dagh plegen de reysende lieden haer te legeren, ende ghy (wil hy seggen) soudt nu beginnen te reysen. And. legert u heden, ofte, desen dagh: D. laet uwe legerstede heden noch hier zijn.

16 D. na de plaetse uwer wooninge.

10

Doch de man en wilde niet vernachten, maer stont op, ende trock wech, ende quam tot tegen over Iebus, (dewelcke is ¹⁷ Ierusalem) ende met hem het paer ¹⁸ gezadelde ezelen; oock was sijn bywijf met hem.

17 Naderhant alsoo genoemt, te deser tijt by de Iebusiten bewoont. siet de twee volgende versen, ende Ios. cap. 15. vers 63. 2.Sam. 5.6.

18 Ofte, opgebonden, ende voorts beladen, als af te nemen uyt vers 19.

11

Als sy nu by Iebus waren, soo was de dagh seer gedaelt: ende de jonge seyde tot sijnen heere; Treckt doch voort, ende laet ons in dese stadt der ¹⁹ Iebusiten wijcken, ende daer in vernachten.

19 Siet Genes. 10. op vers 16.

12

Maer sijn heer seyde tot hem; Wy en sullen herwaerts niet wijcken tot ²⁰ een vreemde stadt, die niet en is van de kinderen Israëls: maer wy sullen voort trecken tot Gibea toe.

20 Hebr. stadt eenes vreemden, D. eenige stadt der Heydenen, die van Godt ende sijn volck vervreemt waren. Hier uyt wort afgenomen, dat Ierusalem ten tijde, als dit gebeurt is, niet was bewoont van de Israëliten, ofte immers niet alsoo, datse der stadt machtigh waren. Vergel. Ios. 15. vers 63. ende boven 1. op versen 8, 21. ende 2.Sam. 5. op vers 6. Het kan zijn, dat de Israëliten nu ende dan Godt vertoornende, soo wel Ierusalem als andere plaetsen gantsch weder verloren hebben: hoewelse hen van den Heere erflick was gegeven, ende van hem verkoren, om aldaer sijnen name te setten: gelijck naderhant geschiet is, ten tijde van David, Salomo, etc.

13

Voorts seyde hy tot sijnen jongen; Gaet voort, dat wy tot eene van die plaetsen naderen, ende te ²¹ Gibea, ofte te Rama vernachten.

21 Dese beyde steden waren op bergen niet verre van Ierusalem noordwaert gelegen, op den wegh na het geberghte Ephraims, alwaer dese Levijt te dier tijt woonde. Siet vers 1.

14

Alsoo togen sy voort ende wandelden: ende de sonne gingh hen onder by Gibea, dewelcke ²² Benjamins is.

22 Dat is, den stam Benjamins toebehoorende, ende daer in gelegen.

15

Ende sy weecken daer henen, dat sy in quamen om in Gibea te vernachten: doe hy nu in quam sat hy neder in eene strate der stadt, want daer en was niemant, diese in huys ²³ nam om te vernachten.

23 Hebr. vergaderde, versamelde, ofte, (als men seyt) op nam, in nam: alsoo onder vers 18. Siet wijders van het gebruyck des Hebreeuschen woorts, Psalm 26. op vers 9.

16

Ende siet, een oudt man quam van sijn werck van’t velt in den avont; welcke man oock was van ²⁴ het geberghte Ephraims, doch als vreemdelingh verkeerende te Gibea: maer de lieden ²⁵ deser plaetse waren ²⁶ kinderen van Iemini.

24 Alwaer dese Levijt als vreemdelingh sich onthielt, boven vers 1.

25 Te weten, Gibea.

26 Dat is, van den stam Benjamins. siet Genes. 35.18. 2.Sam. 16.11, etc. ende boven 3.15.

17

Als ²⁷ hy nu sijne oogen ophief, soo sagh hy ²⁸ dien reysenden man op der stadtstrate: ende de oude man seyde; Waer treckt ghy henen, ende van waer komt ghy?

27 De oude man.

28 Den Levijt.

18

Ende hy seyde tot hem; Wy trecken door van Beth-lehem Iuda tot aen de zijden [kolom] van het geberghte Ephraims, van waer ick ben: ende ick was na Beth-lehem Iuda getogen, maer ick trecke [nu] na het ²⁹ huys des HEEREN; ende daer is niemant, die my in huys neemt.

29 Zijnde te dier tijt te Silo, in Benjamin, niet verre van Ephraims geberghte: als afgenomen wort uyt Ios. 18.1. bov. cap. 18. vers 31. 1.Sam. 1.3.

19

Daer doch onse ezelen, soo wel stroo als voeder hebben, ende oock broot ende wijn ³⁰ is voor my, ende voor uwe ³¹ dienstmaeght ende voor den jongen, [die] by uwe ³² knechten is: daer en is ³³ geens dinghs gebreck.

30 Verst. by ons, dat wy voor ons tot de reyse hebben mede genomen. Of aldus: Ende oock broot ende wijn by uvve knechten is, voor my, ende voor uvve dienstmaeght, ende voor den jongen.

31 Hy verstaet sijn bywijf.

32 D. by ons, my ende mijn bywijf.

33 Behalven logijs.

20

Doe seyde de oude man; Vrede zy u; ³⁴ al wat u ontbreeckt, is doch by my: alleenlick en vernachtet niet op de strate.

34 Hebr. al u gebreck op, by, ofte, over my: D. al wat u soude mogen ontbreken zy, ofte, ligge op my, of, neem ick op ofte over my, ofte, is by my.

21

Ende hy bracht hem in sijn huys, ende gaf den ezelen voeder: ende hare ³⁵ voeten gewasschen hebbende soo aten ende droncken sy.

35 Siet Genes. 18. op vers 4.

22

Doe sy nu haer herte vrolick maeckten, siet soo omringhden de mannen van die stadt, ^b (mannen, die ³⁶ Belials kinderen waren) het huys, kloppende op de deure: ende sy spraken tot den ouden man, den heere des huyses, seggende; Brenght den man, die in u huys gekomen is, uyt, op dat wy hem ³⁷ bekennen.

b Genes. 19.4. etc. Hose. 9.9. ende 10.9.

36 Siet Deut. 13. op vers 13.

37 Siet Genes. 19. op vers 5.

23

Ende de man, de heere des huyses, gingh tot hen uyt, ende seyde tot hen; Niet, mijne ³⁸ broeders, en doet doch [soo] qualick niet: nadien dese man in mijn ³⁹ huys gekomen is, soo en doet sulcke ⁴⁰ dwaesheyt niet.

38 Siet Genes. 19. op vers 7.

39 Siet Genes. 19. op vers 8.

40 Siet Genes. 34. op vers 7.

24

Siet, mijne dochter, die maeght is, ende ⁴¹ sijn bywijf, die sal ick nu uytbrengen, ⁴² dat ghy die schendet, ende haer doet, dat ⁴³ goet is in uwe oogen: maer aen desen man en doet sulcken ⁴⁴ dwasen dingh niet.

41 Des Levijts.

42 Vergel. dese leelicke onbedachtheyt met Genes. cap. 19. op vers 8.

43 D. na u goetduncken, ofte believen. siet oock Genes. cap. 19. op vers 8.

44 Hebr. eene sake, ofte, dingh, of, stuck deser dvvaesheyt.

25

Maer de mannen en wilden na hem niet hooren; doe greep de ⁴⁵ man sijn bywijf, ende brachtse uyt tot hen daer buyten: ende sy ⁴⁶ bekenden haer, ende ⁴⁷ waren met haer besich den gantschen nacht tot aen den morgen, ende lietense gaen als de dageraet oprees:

45 De Levijt.

46 Siet Genes. 4. op vers 1.

47 Of, mishandelden haer.

26

Ende dese vrouwe quam tegen het aenbreken des morgenstonts, ende ⁴⁸ viel neder voor de deure van des mans huys, daer haer ⁴⁹ heer in was, ⁵⁰ tot dat het licht wert.

48 Hebr. viel, ofte, lagh daer, D. gevallen zijnde lagh daer. Siet van sulcken gebruyck sommiger woorden Genes. 12. op vers 15.

49 Verstaet haren man. siet Genes. 18. vers 12. en 1.Petr. 3. vers 6.

50 Hebr. tot aen het licht.

27

Als nu haer heer des morgens opstont, ende de deuren des huyses op dede, ende uytgingh om sijns weeghs te gaen, siet soo lagh de vrouwe, sijn bywijf, aen de deure des huyses, ende hare handen op den dorpel.

28

Ende hy seyde tot haer; Staet op, ende laet ons trecken, maer niemant ⁵¹ en antwoordde: doe ⁵² nam hy haer op den ezel; ende de man maeckte sich op, ende toogh na sijne plaetse.

51 Want sy doot was. siet c. 20. vers 5.

52 D. hy namse ende leydese op den eenen ezel. Vergel. boven op vers 26.

29

Als hy nu in sijn huys quam, soo nam hy een mes, ende greep sijn bywijf, ende ⁵³ deyldese met ⁵⁴ hare beenderen in twaelf stucken: ende hy sondtse in alle ⁵⁵ lantpalen Israëls.

53 Hebr. als of men seyde: Stucktese in twaelf stucken, deeldese in tvvaelf deelen.

54 Ofte, door hare beenderen, Dat is, het lichaem in de t’samenvoeginge der beenderen doorsnijdende.

55 Dewijle geen Koningh (D. wetlicke hooge Overigheyt) te dier tijt in Israël en was, aen welcken hy de klaghte mochte doen, boven vers 1. Dese daet en is geensins te prijsen, want het was schandelick alsoo te handelen met het doode lichaem sijns wijfs.

30

Ende het geschiedde, dat al, wie het sagh, seyde; Sulcks en is niet geschiet, nochte gesien, van dien dage af, dat de kinderen Israëls uyt Egyptenlant zijn opgetogen, tot op desen dagh: legget u ⁵⁶ [herte] daer op, ⁵⁷ gevet raet ende ⁵⁸ spreket.

56 Het woort, herte, is hier ingevoeght uyt 1.Sam. 25.25. alwaer diergelijcke maniere van spreken vol gevonden wort. De sin is, Neemt dit ter herten. Men soudet anders slechtelick aldus mogen nemen: Leght u daer op: gelijck wy in onse tale oock alsoo spreken.

57 Ofte, neemt raet, beradet u.

58 Te weten, met malkanderen, ofte, spreket, wat u hier van dunckt, wat men behoort te doen, om sulcken quaet uyt Israël wech te doen, als onder cap. 20. vers 13.