Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xviij. Capittel.

Die van den stamme Dan, niet erfdeels genoegh hebbende, senden vijf mannen uyt, om eene plaetse te verspieden, vers 1. Dese komen onderweeghs by ’t huys van Micha, ende begeeren, dat de Levijt over hare reyse Godt vrage, 2. De antwoorde hebbende, verspieden sy de stadt Laïs, ende doen daer van rapport aen hare broederen, die sy aenporren de stadt te overvallen, 7. Daer op trecken ses hondert gewapende Daniters henen, ende benemen onderweeghs den Micha sijnen Priester ende de afgoden, 11. Die Micha te vergeefs weder eyscht, 22. Sy overvallen, herbouwen, ende bewoonen Laïs, ende noemense Dan, 27. Stellen eenen Priester, ende stichten afgoderije met de beelden van Micha, 30.

1

IN die dagen en was’er ^a geen ¹ Koningh in Israël: ende in deselve dagen socht de stamme der Daniten voor haer eene erffenisse om te woonen; want haer tot op dien dagh onder de stammen Israëls niet [genoeghsaem] ter erffenisse was ² toegevallen.

a Iudic. 17.6. ende 21.25.

1 Siet Capit. 17. op vers 6. Dit was de oorsake, dat die van den stamme Dan hen selven moesten helpen: daer de stammen te vooren malkanderen bygestaen hadden, om elck eenen van bequame ende genoeghsame erffenisse te versorgen, volgens ’t bevel van Mose, Numer. 32. versen 21, 22, etc. Ios. c. 22. versen 2, 3. ende boven 1.3.

2 T.w. nochte door het lot, by het leven van Iosua, nochte naderhant, door order van hooge Overheyt, ofte hulpe der andre stammen. Hare erffenisse was hen onder Iosua wel toegevallen, maer al te kleyn. Siet Ios. 19. vers 47. alwaer in het korte verhaelt wort, dat hier in het lange beschreven is.

2

Soo sonden de kinderen Dan uyt haer geslachte vijf mannen ³ uyt hare eynden, mannen, die strijtbaer waren, van ⁴ Zora ende van Esthaol, om het lant te verspieden, ende dat te doorsoecken; ende sy seyden tot hen; Gaet, doorsoeckt het lant: ende sy quamen aen’t geberghte Ephraims tot aen het huys van ⁵ Micha, ende vernachteden aldaer.

3 And. van hare uyterste, D. beyds, van hoogen ende van leegen staet.

4 Siet boven 13. op versen 2, 25.

5 Siet Cap. 17. vers 1, etc.

3

Zijnde by het huys van Micha, soo kenden sy de stemme ⁶ des jongelinghs, des Levijts: ende sy weecken ⁷ daer henen, ende seyden tot hem; Wie heeft u hier gebracht, ende wat doet ghy alhier, ende wat hebt ghy hier;

6 Siet boven 17. vers 7, etc. Het kan zijn, dat sy na by geherberght zijnde (gelijck gemeenlick by sulcke afgodts-huysen herbergen plegen te zijn, vermits den toeloop der nieuwsgierige ende superstitieuse menschen) hem hebben hooren singen, ofte spreken, niet als een Ephraimijt, maer als een Iode, in het Godtshuys van Micha.

7 Na ’t huys van Micha.

4

Ende sy seyden tot hen; Soo ende soo heeft Micha my gedaen: ende hy heeft my gehuert, ende ick ben hem tot eenen Priester.

5

Doe seyden sy tot hem; Vraeght doch ⁸ Godt: dat wy mogen weten, of onse wegh, op welcken wy wandelen, voorspoedigh sal zijn.

8 Alsoo noemen sy d’afgoderije des valschen Ephods, ende der beelden, waer van de Levijt geseyt hadde, ende van hen wel onthouden is. siet onder vers 14. ende boven 17. op vers 5.

6

Ende de Priester ⁹ seyde tot hen; Gaet in vrede: uwe wegh, welcken ghy sult henen trecken, is ¹⁰ voor den HEERE.

9 Na dat hy op sijne wijse de afgoden gevraeght hadde.

10 Als of hy seyde: De oogen des Heeren (gelijck de Heylige Schrift oock spreeckt) zijn open over u voornemen, ende desen uwen tocht, om dien te richten ende te zegenen: de Heere draeght sorge daer voor. Aldus misbruyckt hy stoutelick des Heeren naem in sijn afgodisch doen.

7

Doe gingen die vijf mannen henen, ende quamen tot ¹¹ Laïs: ende sy sagen het volck, het welcke was in ’t midden der selver, zijnde ¹² gelegen in sekerheyt, na de wijse der Zidoniers, stil ende ¹³ seker zijnde, ende daer en was ¹⁴ geen ¹⁵ erfheere, die [yemant] ¹⁶ om eenige sake schande aendede in dat lant; oock waren sy ¹⁷ verre van de Zidoniers, ende ¹⁸ hadden niets te doen met eenigen mensche.

11 Siet onder vers 27

12 Ofte, bewoont. Verst. dat de stadt Laïs gelegen was in een veylige plaetse, buyten allen perijckel van eenigen aenval of overval, na haerlieder eygen ende de gemeene opinie. Andere duyden dit op de inwoonders, waer van in de volgende woorden gesproken wort.

13 Hebr. vertrouwende, D. seker ende sorgelos zijnde.

14 And. niemant die [hen] eenige schaemte, of, schande, aendede, [oock niemant] die de regeeringe erflick besat. Sommige duyden dit op het volck, dat sy eene erfvrye Republijcke hadden.

15 Hebr. de regeeringe, of, het opperste gebiedt, bedwangh, erflick besittende: ’t Schijnt dat sy nu desen, dan genen tot Regeerder hebben gebruyckt, die de onderdanen niet heeft willen vertoornen, maer in alles laten geworden: Ofte oock wel sonder Regeerder mogen geweest zijn.

16 Die yemant om eenige misdaet, schaemte ofte schande dorste aendoen: soo dat een yeder dede wat hy wilde, zijnde over sulcks hare sonden rijp ter straffe.

17 Soo dat sy hen niet konden te hulpe komen, als te verre na ’t Westen aen de zee gelegen zijnde.

18 Hebr. sy hadden geen woort, sake, ofte, niets met een mensche, D. noch verbont, noch handel, noch wandel met yemanden, maer leefden voor hen selven in alle sorghloosheyt ende weelde.

8

Ende sy quamen tot hare broederen te Zora ende te Esthaol, ende hare broederen seyden tot hen; Wat [segt] ghylieden?

[fol. 112v.\ Daniten nemen de stadt--Laïs in.]

9

Ende sy seyden, Maeckt u op ende laet ons tot hen optrecken, want wy hebben dat lant besien, ende siet het is seer goet: soudet ghy dan ¹⁹ stille zijn? en weest niet luy om te trecken, dat ghy henen in komet, om dat lant in erflicke besittinge te nemen.

19 Sonder yets hier toe te seggen, of, te doen, by der hant te nemen? Hebr. swijgen. Siet van ’t gebruyck sulcker woorden, boven 16. vers 2. Exod. c. 14. vers 14. 1.Reg. c. 22. vers 3. Psalm 28.1. met de aenteeck. aldaer.

10

(Als ghy daer henen komt, soo sult ghy komen tot een sorgeloos volck, ende dat lant is ²⁰ wijt van ruymte) want Godt heeft het in uwe hant gegeven: eene plaetse, alwaer geen gebreck en is van eenigh dingh, dat op der aerden is.

20 Hebr. wijt van handen, ofte, zijden. Siet dese maniere van spreken Genes. cap. 34. op vers 21.

11

Doe reysden van daer uyt den geslachte der Daniten, van Zora ende van Esthaol, ses hondert man, aengegordet met krijghswapenen.

12

Ende sy togen op, ende legerden hen by ²¹ Kiriath-Iearim, in Iuda: daerom noemden sy dese plaetse, ^{b 22} Machane-Dan, tot op desen dagh; Siet, het is achter Kiriath-Iearim.

21 Anders genoemt Kiriath-Baal. Siet Iosu. 15.60. Gelegen op eenen bergh aen de uyterste grenzen van Iuda ende Dan, tegen ’t Noorden.

b Iudic. 13.25.

22 D. ’t leger Dans. siet bov. 13.25.

13

Ende van daer togen sy door na het geberghte Ephraims, ende sy quamen tot aen het huys van ²³ Micha.

23 Siet bov. 17.1.

14

Doe ²⁴ antwoordden de ²⁵ vijf mannen, die gegaen waren om het lant van Laïs te verspieden, ende seyden tot hare broederen; Weet ghylieden oock, dat in ²⁶ die huysen een ²⁷ Ephod is, ende ²⁸ Teraphim, ende een ²⁹ gesneden, ende een gegoten beelt? soo ³⁰ weet nu, wat u te doen zy.

24 D. sy namen ’t woort, begosten te spreken. Alsoo wort dit woort oock elders gebruyckt. siet 1.Sam. 14. vers 28. 1.Reg. cap.1. vers 28. en 13.6. 2.Chron. c. 29. vers 31. Ezra c. 10. vers 2. Iesa. c. 14. vers 10. ende in het Nieuwe Testament, Matth. 11.25. ende 17.4. ende 22. vers 1. ende 28.5. Act. 5.8. ende 10. vers 46. ende 15.13. Apoc. 7.13.

25 Siet boven vers 2. etc.

26 D. in een van die huysen. siet bov. cap. 12. op vers 7.

27 Als bov. 17.5.

28 Als bov. 17.5.

29 Siet boven 17. op vers 3.

30 Dat is, beraetslaeght, of het niet goet zy, dat wy dit alles met ons nemen, om te gebruycken ter plaetse daer wy sullen komen, gelijck wy in onse voorgaende reyse Godt daer door raet vraegden. siet bov. vers 5.

15

³¹ Doe weecken sy daer henen, ende quamen aen het huys des ³² jongelinghs, des Leviten, ten huyse van Micha: ende sy ³³ vraeghden hem na ³⁴ vrede.

31 Na dat sy besloten hadden, alle dese instrumenten der afgoderije wech te nemen.

32 Van welcken Cap. 17. vers 7.

33 Als hy uytgeeyscht, ofte door de vijf mannen uytgeleyt was tot voor de poorte.

34 D. na sijnen welstant, of het hem noch wel gingh: siet Gen. 37. op vers 14. ende Exod. 18.7.

16

Ende de ses hondert mannen, die van de kinderen Dan waren, met hare krijghswapenen aengegordet, bleven staen aen de deure van de poorte.

17

Maer de vijf mannen, die gegaen waren om het lant te verspieden, gingen op, quamen daer henen in, namen wech het ³⁵ gesneden beelt, ende den Ephod, ende de Teraphim, ende het gegoten beelt: de Priester nu, die bleef staen aen de deure van de poorte, met de ses hondert mannen, die met krijghswapenen aengegordet waren.

35 Van dit gesneden, ende het ander gegoten beelt, siet boven 17. op vers 3.

18

Als ³⁶ die nu ten huyse van Micha waren in gegaen, ende het gesneden beelt, den Ephod, ende de Teraphim, ende het gegoten beelt wech genomen hadden, soo seyde de Priester tot hen; Wat doet ghylieden?

36 T.w. de vijf mannen.

19

Ende sy seyden tot hem; Swijght, ³⁷ leght uwe hant op uwen mont, ende gaet met ons, ende zijt ons tot eenen vader, ende tot eenen Priester: is ʼt beter, dat ghy een Priester zijt voor eenes mans huys, ofte dat ghy Priester zijt voor eenen stam, ende een geslachte in Israël?³⁸

37 D. (als wy spreken) houdt uwen mont toe, bedwinght dien, spreeckt niet tegen, maeckt geen geruchte. Siet dese maniere van spreken Iob 21.5. ende 29. vers 9. ende 39.37. Prov. c. 30. vers 32. Mich. 7.16.

38 Sy willen seggen, dat hy sijne conditie grootelicks sal verbeteren, ende oversulcks sich hebben te verblijden.

20

Doe wert het ³⁹ herte des Priesters ⁴⁰ vrolick, ende hy nam den Ephod, ende de Teraphim, ende het gesneden beelt: ende hy quam in ’t midden des volcks.

39 Een teecken, dat hy een rechte buyckdienaer was, dien het om de wereltsche eere ende profijt te doen was.

40 Hebr. goet. Als boven 16.25.

21

Alsoo keerden sy hen, ende togen voort: ende sy stelden de kinderkens, ende het vee, ende de ⁴¹ bagagie ⁴² voor hen.

41 Of, tros: of oock, het kostelicke.

42 Op datse buyten perijckel mochten zijn, ende haerlieden niet in den wege zijn, of yemant van achteren op hen mochte aenvallen, om het gestolene weder te halen.

22

Als sy nu verre van Michas huys gekomen waren, soo werden de mannen, ⁴³ zijnde in de huysen, die by het huys van Micha waren, by een geroepen, en sy achterhaelden de kinderen Dan.

43 D. die by ende ontrent hem woonden, de gantsche nabuerschap wert met groot geroep vergadert.

23

Ende sy riepen de kinderen Dan na; dewelcke hare aengesichten omkeerden, ende seyden tot Micha; wat is u, dat ghy by een geroepen zijt?

24

Doe seyde hy; Ghylieden hebt mijne goden, die ick gemaeckt hadde, wech geno-[kolom]men, mitsgaders den Priester, ende zijt wech gegaen; ⁴⁴ wat heb ick nu meer? wat is het dan, dat ghy tot my seght; Wat is u?

44 Hy wil seggen, als een verblint afgodendienaer; dat sy hem benomen hadden, ’t gene hem alderliefst was.

25

Maer de kinderen Dan seyden tot hem; Laet uwe stemme by ons niet hooren, op dat niet misschien mannen ⁴⁵ van bitteren gemoede op u aenvallen, ende ghy u ⁴⁶ leven verlieset, ende het leven uwes huyses.

45 Hebr. bitter van ziele, D. welcker gemoedt op u verbittert ofte bitterlick vertoornt zy: Alsoo 2.Sam. 17.8. Somwijlen beteeckent dese maniere van spreken, bedroeft van geest. 1.Sam. 1.10. Prov. 31.5, etc.

46 Hebr. uwe ziele vergadert, ende de ziele uwes huyses: Dat is, ghy ende u huysgesin om het leven komet, of, stervet. Vergel. Psal. 26. op vers 9.

26

Alsoo gingen de kinderen Dan hares weeghs: ende Micha, siende dat sy stercker waren dan hy, soo keerde hy om, ende quam weder tot sijn huys.

27

⁴⁷ Sy dan namen, dat Micha gemaeckt hadde, ende den Priester, dien hy gehadt hadde, ende quamen tot Laïs, tot een ⁴⁸ stil ende seker volck, ende sloegense ⁴⁹ met de scherpte des sweerts: ende de stadt verbrandden sy met vyer.

47 De Daniten.

48 Hebr. rustende, ofte, stille zijnde, ende vertrouwende: als boven vers 7.

49 Hebr. aen de mont des sweerts.

28

Ende daer en was niemant diese verloste, want ⁵⁰ sy was ⁵¹ verre van Zidon, ende ⁵² sy en hadden niets met eenigen mensche te doen; ende ⁵³ sy [lagh] in ʼt dal, dat by ⁵⁴ Beth-Rechob is: daer na herbouwden ⁵⁵ sy de stadt, ende woonden daer in.

50 De stadt Laïs.

51 Oostwaert van Zidon af gelegen, dichte by den bergh Libanon, daer de twee fonteynen Ior ende Dan in een loopende, de Iordane maken. siet wijders Genes. 14. op vers 14. Ios. 19. op vers 47.

52 Te weten, de inwoonders. Siet op vers 7.

53 De stadt.

54 Vergel. 2.Sam. cap. 10. versen 6, 8.

55 De Daniten.

29

^c Ende sy noemden den name der stadt Dan, na den naem hares vaders Dan, die den ⁵⁶ Israël geboren was: hoewel den naem deser stadt te voren Laïs was.

c Iosu. 19.47.

56 D. Iacob. siet Genes. 30.6.

30

Ende de kinderen Dan richteden voor hen dat gesneden ⁵⁷ beelt op: ende ⁵⁸ Ionathan, de sone Gersoms, des soons Manasses, hy, ende sijne sonen waren Priesters voor den stam der Daniten, tot den dagh toe, dat het ⁵⁹ lant gevangelick is wech gevoert.

57 Siet boven versen14, 17. ende cap. 17. vers 3.

58 Van welcken boven 17.7, etc.

59 D. de inwoonders des lants: het welcke (als uyt het volgende vers wort afgenomen) geschiet is ten tijde als de Philistijnen Israël sloegen met eene seer groote nederlage, ende de Arke des Heeren wech voerden, 1.Sam. 4.2, 10, 11, 17. Alsulcke groote nederlagen plegen vergeselschapt te zijn met wechvoeringe veler gevangenen.

31

Alsoo stelden sy onder hen het gesneden beelt van Micha, dat hy gemaeckt hadde, alle de dagen, dat het huys Godts te ⁶⁰ Silo was.

60 Waerhenen het huys Godes gebracht wert ten tijde van Iosua, Ios. cap. 18. vers 1. De Arke, van de Philistijnen wech gevoert ende weder gestiert zijnde, wert gebracht te Kiriath-Iearim, 1.Sam. cap. 7. versen 1, 2. ende alle afgoden van Samuel afgeschaft, 1.Sam. 7. versen 3, 4. waer onder sonder twijffel desen afgodt Miche ende der Daniten mede geweest is. Daer na wert de Arke van David binnen Ierusalem gehaelt, 2.Sam. cap. 6. versen 16, 17.