Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Israël wort om sijne sonden seer geplaeght door de Midianiten, vers 1, etc. Roept tot den Heere, die haer door eenen Propheet de oorsake deser elenden voorstelt, 6. De Engel des Heeren komt tot Gideon, ende beroept hem tot Israëls verlossinge van het gewelt der Midianiten, 11. Verhael van een wonderteecken, dat sich heeft toegedragen met de spijse, die Gideon den Engel voorsettede, 17. Gideon bouwt den Heere eenen altaer, ende breeckt, op Godts bevel, Baals altaer af, waer door hy in perijckel komt by de ingesetenen, maer wort van Ioas beschermt, 24. Gideon rustet sich tot den strijt tegen de Midianiten, ende wort van Godt door een wonderteecken in sijn beroep gesterckt, 33.

1

MAer de kinderen Israëls deden dat quaet was in de oogen des HEEREN: soo gafse de HEERE in de hant der ¹ Midianiten, seven jaren.

1 Hebr. van Midian, ende alsoo in dese gantsche Historie. siet van dese Num. cap. 25. versen 17, 18. ende 31.2, etc.

2

Als nu der Midianiten hant sterck wert over Israël, ² maeckten sich de kinderen Israëls, van wegen de Midianiten, ³ de holen, die in de bergen zijn, ende de speloncken, ende de vestingen.

2 Ofte, sy bereydden, vermaeckten, maeckten toe.

3 Om sich daer in tegen de Midianiten te verbergen ende te versekeren.

3

Want het geschiedde, als Israël gezaeyt hadde, soo ⁴ quamen de Midianiten op, ende de Amalekiten, ende die van ’t ⁵ Oosten quamen oock op tegen ⁶ hem.

4 Dit hadden sy te voren jaerlicks gedaen, ende deden het nu in ’t sevende jaer wederom.

5 Die oostwaert woonden, insonderheyt d’Arabiers, die hen in tenten gewoon waren te onthouden. Siet onder cap. 8. versen 10, 11. Genes. cap. 29. op vers 1. ende Iob 1. op vers 3. Hebr. kinderen van het Oosten.

6 Namel. Israël, als in het begin deses verskens staet.

4

Ende sy legerden sich tegens hen, ende verdorven de opkomste des lants, tot daer ghy komt te ⁷ Gaza: ende sy en lieten geenen leeftocht overigh in Israël, noch kleyn vee, noch osse, noch ezel.

7 Gelegen in het Westen aen de groote zee: verdervende alsoo het gantsche lant van Oosten tot Westen.

5

Want sy quamen op met haer vee, ende hare tenten; sy quamen gelijck de ⁸ sprinckhanen in menighte, dat men hen ende hare kemelen ⁹ niet tellen en konde: ende sy quamen in ’t lant, om dat te verderven.

8 Want haerlieder heyrleger wel hondert ende vijf en dertigh duysent strijdende mannen sterck was, als te sien is onder 8.10. buyten het ander gespuys, dat sulcke legers, die geenen tegenstant verwachten, pleeght te volgen.

9 Hebr. en hadden geen getal: Dat is, sy waren seer qualick, van wegen veelheyt, te tellen. Alsoo cap. 7. vers 12. Daer tegen wort van eenen kleyen hoop volcks geseyt, datse lieden van getalle zijn, Dat is, licht om tellen. Siet Genes. 34. op vers 30

6

Alsoo wert Israël seer verarmt, ¹⁰ van wegen de Midianiten: Doe riepen de kinderen Israëls tot den HEERE.

10 Hebr. voor het aengesichte: Dat is, voor, ofte, om hare tegenwoordigheyt.

7

Ende het geschiedde, als de kinderen Israëls tot den HEERE riepen ter oorsake van de Midianiten;

8

Soo sandt de HEERE eenen man die een ¹¹ Propheet was, tot de kinderen Israëls: die seyde tot hen; Alsoo seyt de

11 Hebr. eenen man, eenen Propheet. Vergelijckt boven cap. 4. op vers 4.

[fol. 106r.\ Gideon. Baals altaer omgeworpen.]

HEERE de Godt Israëls: Ick heb u uyt Egypten doen opkomen, ende u uyt den diensthuyse uytgevoert.

9

Ende ick heb u verlost van de hant der Egyptenaren, ende van de hant aller, die u druckten: ende ick hebse voor u aengesichte uytgedreven, ende u haer lant gegeven.

10

Ende ick seyde tot u-lieden; Ick ben de HEERE uwe Godt, En ^a vreest de goden der Amoriten niet, in welcker lant ghy woont: maer ghy en zijt mijner stemme niet gehoorsaem geweest.

a 2.Reg. 17.35, 38.

11

Doe quam een ¹² Engel des HEEREN, ende settede sich onder de eycke, die te Ophra is, welcke ¹³ Ioas, den ¹⁴ Abi-Ezriter, toe quam: ende sijn soon Gideon ¹⁵ dorschede terwe ¹⁶ by de persse, ¹⁷ om [die] te vluchten voor het aengesichte der ¹⁸ Midianiten.

12 Verstaet den Sone Godes, die ond. versen 14, 16. met Godts eygen naem, de Heere, ofte Iehovah, genoemt wort. Vergel. Genes. 18.17. ende 48.16. Siet oock bov. 5.23.

13 Om dat Ioas aldaer (soo men meynt) de voorneemste was, ofte het ampt der Overigheyt bediende. Vergel. onder versen 31, 32.

14 Uyt den stam van Manasse. Siet Ios. 17.2. ende ond. versen 34, 35. 1.Chro. c. 7. versen 14, 18. Daer was een ander Ophra in de stamme Benjamins gelegen, Ios. cap. 18. vers 23.

15 Niet met ossen (waer van Deut. 25. op vers 4.) maer met eenen stock, ofte dorschvlegel, als eenige verklaren: om te min opsichts te geven, ofte, in der haest wat voorraets te hebben.

16 D. in de plaetse, daer de wijnpersse, ofte olypersse stont, daer men, na sommiger gevoelen, niet gewoon was te dorschen: op dat niemant daer op acht mochte slaen, ende dese terwe voor de aenstaende noot te sekerder geberght worden.

17 D. om de terwe in het vluchten mede te nemen, ofte, om sijns vaders huys te doen vluchten, als hy dese terwe tot provisie soude hebben gedorscht.

18 Die alreeds in de aentocht waren. siet ond. vers 33. ende het volgende Cap.

12

Doe verscheen hem de Engel des HEEREN, ende seyde tot hem; De HEERE is met u, ghy strijtbare heldt.

13

Maer Gideon seyde tot hem; ¹⁹ Och, mijn ²⁰ Heer; soo de HEERE met ons is, waerom is ons dan dit alles ²¹ wedervaren? ende waer zijn alle sijne wonderen, die onse vaders ons vertelt hebben, seggende; Heeft ons de HEERE niet uyt Egypten opgevoert? doch nu heeft ons de HEERE verlaten, ende heeft ons in der Midianiten hant gegeven.

19 Van dese maniere van spreken siet Genes. 43. op vers 20. alsoo onder vers 15.

20 Gideon bewijst hem burgerlicke eere, niet anders voor als noch wetende, of hy was een mensche, alsoo hy in mans gedaente verscheen.

21 Hebr. heeft ons dit alles gevonden? D. getroffen, is ons over gekomen.

14

Doe ²² keerde sich de HEERE tot hem, ende seyde; ^b Gaet henen in ²³ dese uwe kracht, ende ghy sult Israël uyt der Midianiten hant verlossen: ²⁴ En heb ick u niet gesonden?

22 Ofte, de Heere sagh hem aen, sagh op hem: gevende hem met eenen bevel, ende noodige krachten, om Israël te verlossen, als volght.

b 1.Sam. 12.11. Hebr. 11.32.

23 Die ghy nu van my ontfanght.

24 Immers ja, wil de Heere seggen: want ghy hoort my seggen; gaet, met belofte van eene goede uytkomste: Daerom twijfelt niet, of ghy sult het verrichten, daer toe ick u sende. Vergel. bov. 4. op vers 6.

15

Ende hy seyde tot hem; ²⁵ Och, mijn Heer, ²⁶ waer mede sal ick Israël verlossen? Siet, mijn ²⁷ duysent is het armste in Manasse, ende ick ben de kleynste in mijns vaders huys.

25 Siet op vers 13.

26 Aldus vraeght hy, om van dese hooge ende sware beroepinge eenigh naerder bescheyt ende volle versekeringe te bekomen. Vergel. Luce 1.34.

27 Tot welcken ick gehoore. Uyt Exod. 18.25. Deut. 1.15. blijckt, dat het volck in duysenden van Mose was afgedeylt, hebbende elck duysent sijnen Oversten, etc.

16

Ende de HEERE seyde tot hem; Om dat ick met u sal zijn, soo sult ghy de Midianiten slaen, als eenen ²⁸ eenigen man.

28 Als of ghy maer met eenen man te doen haddet: D. ghy sultse lichtelick verslaen.

17

Ende hy seyde tot hem; Indien ick nu genade gevonden hebbe in uwe oogen, soo doet my een ²⁹ teecken, dat ghy het zijt, die met my spreeckt.

29 Om my te versekeren, dat ghy van Godt hier toe gesonden zijt, op dat ick dese beroepinge met een goede conscientie moge aennemen.

18

En wijckt doch niet van hier, tot dat ick tot u kome, ende mijn ³⁰ geschenck uytbrenge, ende u voorsette: ende hy seyde; Ick sal bijven, tot dat ghy weder komet.

30 Als noch niet anders denckende, als dat het een mensch ende Propheet was, wil hy hem, na de wijse der Oudtvaderen, in der haest met spijse ende dranck onthalen. Vers 22. wort hy eerst gewaer dat het een Engel was. vergel. hier mede onder 13.15.

19

Ende Gideon gingh in, ende bereydde een geytenbocksken, ende ongesuerde [koecken] van een ³¹ Epha meels; het vleesch leyde hy in eenen korf, ende het sop dede hy in eenen pot: ende hy bracht het tot hem uyt, tot onder de eycke, ende set’et nader.

31 Siet Exod. 16. op vers 36.

20

Doch de Engel Godts seyde tot hem; Neemt het vleesch, ende de ongesuerde [koecken,] ende leghtse op dien rotzsteen, ende ³² giet het sop uyt: ende hy dede alsoo.

32 Op het vleesch ende de koecken, om het mirakel te heerlicker ende klaerder te maken. vergel. 1.Reg. 18.34.

21

Ende de Engel des HEEREN stack het uyterste van den staf uyt, die in sijne hant was, ende roerde het vleesch, ende de ongesuerde [koecken] aen: doe ginck’er ³³ vyer op uyt de rotze ende verteerde het vleesch, ende de ongesuerde [koecken;] ende de Engel des HEEREN bequam ³⁴ uyt sijne oogen.

33 Vergel. Levit. 9.24. 1.Reg. 18.38. 2.Chro. 7.1.

34 Verstaet, seer haestighlick, ende onversiens alsoo, dat hy hem gantsch niet meer en sagh: waer door hy verschrickt ende bevreest wert, als volght.

22

Doe sagh Gideon dat het een Engel [kolom] des HEEREN was: ende Gideon seyde: Ach, Heere HEERE, ³⁵ daerom om dat ick eenen Engel des HEEREN gesien hebbe van ³⁶ aengesichte tot aengesichte.

35 T.w. sal ick moeten sterven. Gideon vreest, dat hy sal moeten sterven, van wegen dit gesichte: als blijckt uyt de woorden Godes in het volgende vers. vergel. onder 13.22. Genes. 16. op vers 13. ende cap. 32. vers 30. Exod. c. 33. vers 20. Deut. 5.24, 26.

36 Vergel. Deut. cap. 5. op vers 4.

23

Doch de HEERE seyde tot hem; Vrede zy u, vreest niet, ghy en sult niet sterven.

24

Doe bouwede Gideon aldaer den HEERE eenen altaer, ende noemde hem, ³⁷ De HEERE is vrede: hy is noch tot op desen dagh in Ophra der ³⁸ Abi-Ezriten.

37 Hebr. Iehovah Schalom. De sin is, De Heere is onse vrede, belooft, geeft ende sendt ons nu de vrede. want ten eersten is dese Engel, die de Heere Christus selfs was, onse vrede, ende de rechte Vredevorst, Ies. 9. vers 5. ende 53.5. Mich. 5.4. Luce 2. vers 14. Act. 10.36. Hebr. 7. vers 2. Alsoo wort hy oock genaemt, de Heere onse gerechtigheyt, Ier. cap. 23. vers 6. Ten tweeden hadde hy hier Gideon sijne vrede toegeseyt, mitsgaders sijnen volcke vrede ende verlossinge van de Midianiten.

38 Siet boven op vers 11. ende vergel. onder vers 34.

25

Ende ’t geschiedde in die selve nacht, dat de HEERE tot hem seyde; Neemt eenen varre van den ossen, die uwes vaders zijn, ³⁹ te weten, den tweeden varre, van ⁴⁰ seven jaren: ende breeckt af den altaer des Baals, die uwes vaders is, ende ⁴¹ houwt af den bosch, die daer by is.

39 And. ende den anderen, ofte, tweeden: verstaende dat Godt bevolen hebbe twee varren te nemen: maer dewijle in’t volgende alleen vermaent wort van dien sevenjarigen, ende gantschlick niets van eenen anderen bevolen, wat men met dien soude doen, wort d’oversettinge, die in den text staet, van de meeste voor best gehouden.

40 Even soo oudt, ende soo veel jaren gemest zijnde, als Israëls elende onder de Midianiten geduert hadde. Desen varre meent men dat Ioas gehouden, ende gemest heeft, om na de afgodische wijse van dien tijt den Baal te offeren.

41 Godt wil, dat Gideon sijn beroep sal beginnen van de suyveringe des Godtsdiensts.

26

Ende bouwt den HEERE, uwen Godt, eenen altaer, op de ⁴² hooghte deser ⁴³ sterckte, in eene ⁴⁴ bequame plaetse: ende neemt den tweeden varre, ende ⁴⁵ offert een brand-offer met het hout der hage, die ghy sult hebben afgehouwen.

42 Hebr. hooft.

43 Verst. den rotzsteen, uyt welcken het vyer was uytgegaen, ende de spijse met het sop verteert hadde, vers 21. Sulcke rotzsteenen gebruyckten sy in tijt van noot voor eene sterckte ende toevlucht.

44 Of, ordentlick, geschicktelick. Hebr. in, of, met ordeninge, schickinge, bequaemheyt. And. met eene lage [houts], om dat ordentlick te leggen onder den varre, ten brand-offer.

45 Dit was een bysonder bevel des Heeren in desen tijt van verval: anders was het offeren ordinaerlick den Priesteren bevolen.

27

Doe nam Gideon tien mannen uyt sijne knechten, ende dede gelijck als de HEERE tot hem gesproken hadde: doch het geschiedde, dewijle hy sijns vaders huys, ende de mannen van die stadt vreesde, van ’t doen by dage, dat hy ’t dede by nachte.

28

Als nu de mannen van die stadt des morgens vroegh opstonden; siet soo was des Baals altaer om geworpen, ende de hage, die daer by was, afgehouwen: ende die tweede varre was op den gebouwden altaer geoffert.

29

Soo seyden sy, ⁴⁶ de een tot den anderen; Wie heeft dit ⁴⁷ stuck gedaen? ende als sy ondersochten ende navraeghden, soo seyde men; Gideon, de soon van Ioas, heeft dit stuck gedaen.

46 Hebr. de man tot sijnen naesten.

47 Hebr. woort, dingh, sake: alsoo in het volgende.

30

Doe seyden de mannen van die stadt tot Ioas; Brenght uwen sone uyt, dat hy sterve: om dat hy den altaer des Baals heeft omgeworpen, ende om dat hy de hage, die daer by was, afgehouwen heeft.

31

Ioas daer en tegen seyde tot alle, die by hem stonden; Sult ghy voor den Baal ⁴⁸ twisten? sult ghy hem verlossen? Die voor hem ⁴⁹ sal twisten, sal noch desen morgen gedoot worden: indien hy een Godt is, hy twiste ⁵⁰ voor hemselven, om dat men sijnen altaer heeft omgeworpen.

48 Pleyten, rechten. Alsoo in’t volgende.

49 D. wie wijders sijne sake meer sal derven opnemen, ende daer voor spreken. Het schijnt, dat Ioas te voren door menschelicke swackheyt des volcks boosheyt heeft toe gegeven: maer nu door dese Godtlicke openbaringe gesterckt zijnde, recht daer tegen gaet.

50 Ofte, hy rechte tegen hem (Gideon) dat hy, etc.

32

Daerom noemde ⁵¹ hy hem te dien dage Ierubbaal, seggende: Baal ⁵² twiste tegen hem, om dat hy sijnen altaer heeft omgeworpen.

51 Ioas noemde sijnen sone Gideon, Ierubbaal, D. Baal twiste, ofte, sal twisten. Siet onder cap. 7. vers 1.

52 Ofte, sal twisten, rechten. Sommige meynen, dat het volck, als in afgoderije versopen zijnde, verwacht hebbe, dat Baal desen Gideon op eene bysondere wijse straffen soude; maer het contrarie merckende, hem, als eenen heldt Godes, te vyeriger gevolght hebbe.

33

Alle Midianiten nu, ende Amalekiten, ende de kinderen van Oosten, waren t’samen vergadert: ende sy trocken ⁵³ over, ende legerden hen in het dal ⁵⁴ Iizreëls.

53 Over de Iordane. siet onder 7.24.

54 Zijnde gelegen in Issaschar aen de andere zijde van het geberghte Gilboa, dat tusschen Manasse ende Issaschar was. Siet Iosu. 19. vers 18. eyndigende westwaert by de stadt Iizreël. Een ander Iizreël was’er in Iuda, Iosu. 15.56.

34

Doe ⁵⁵ toogh de Geest des HEEREN Gideon aen: ende hy ⁵⁶ blies met de basuyne, ende de ⁵⁷ Abi-Ezriters werden achter hem by een geroepen.

55 Ofte, bekleedde hem, T.w. met alsulcke gaven van wijsheyt, yver, kloeckmoedigheyt, ende dapperheyt, als de Geest des Heeren wiste, hem tot dit werck, als wapenen, van nooden te zijn. Siet dese maniere van spreken oock 1.Chron. cap. 12. vers 18. 2.Chron. 24.20. Luce 24.49. Rom. 13.14. Ende vergel. Galat. 3.27. Ephes. 4.24. Coloss. 3.12.

56 D. lietse blasen: als boven cap. 3. vers 27.

57 Hebr. Abi-Ezer, D. die van dat geslachte Gideons ende sijns vaders Ioas waren, (boven vers 11.) werden by een geroepen, ende vergaderden sich by hem, om hem te volgen. Alsoo in ’t volgende.

[fol. 106v.\Teecken aen ’t vlies. Midianiten -- geslagen.]

35

Oock sondt hy boden in ⁵⁸ gantsch Manasse, ende die werden oock achter hem by een geroepen: desgelijcks sondt hy boden in ⁵⁹ Aser, ende in Zebulon, ende in Naphtali, ende sy quamen op hen te gemoet,

58 Om dat de halve stam aen dese, ende d’andere helft aen de andere zijde der Iordane woonde.

59 Dese drie stammen waren naest ende aen malkanderen gelegen, tegen het Noorden ende aen de zee. In Issaschar, liggende tusschen Manasse ende Zebulon, was het gantsche heyrleger des vyants, als bov. vers 33.

36

Ende Gideon ⁶⁰ seyde tot Godt: Indien ghy Israël door mijne hant sult verlossen, gelijck als ghy gesproken hebt:

60 Anders, Gideon hadde geseyt: meynende, dat dit al te voren geschiet zy, eer Gideon sich opmaeckte tegen de Midianiten: ende dat het hier verhaelt wort als een reden, waer door Gideon ten vollen in sijn geloove gesterckt zijnde, de beroepinge met yver heeft aengenomen ende uytgevoert. ’t Is aenmerckelick, dat Godt Gideon sijn versoeck sonder eenige berispinge heeft toegestaen, waer uyt, als oock uyt de maniere sijnes begeerens, blijckt, dat hy ’t niet uyt wantrouwe ende ongeloove, maer ootmoedighlick tot versterckinge sijns geloofs begeert heeft.

37

Siet ick sal een wollen vlies op den ⁶¹ vloer leggen: indiender dauw op het vlies alleen sal zijn, ende drooghte op de ⁶² gantsche aerde, soo sal ick weten, dat ghy Israël door mijne hant sult verlossen, gelijck als ghy gesproken hebt.

61 Ofte, gront, erve, werf: Verstaet eene effene, onbetimmerde plaetse, die buyten huys onder de opene lucht was.

62 Verstaet, de andere aerde daer ontrent: ende alsoo onder vers 39.

38

Ende het geschiedde alsoo: want hy stont des anderen daeghs vroech op, ende druckte het vlies uyt: ende hy wrongh den dauw uyt het vlies, eene schale vol waters.

39

Ende Gideon seyde tot Godt; ^c Uwe toorn en ontsteke niet tegen my, dat ick alleenlick dit mael spreke: laet my doch alleenlick dit mael met den vliese versoecken; daer zy doch drooghte op het vlies alleen, ende op de gantsche aerde zy dauw.

c Genes. 18.32.

40

Ende Godt dede alsoo in deselve nacht: want de drooghte was op ’t vlies alleen, ende op de gantsche aerde was dauw.