Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

Debora vermaent in desen lofsangh tot dancksegginge, ende gaet met haer exempel den volcke voor, vers 1, etc. verhaelt Godts heerlicke weldaden in voortijden aen sijn volck bewesen, 4. vergelijckt de elenden des voorgaenden tijts met den tegenwoordigen toestant, 6. Verweckt de Regenten, de Gemeente, haer selven ende Barak tot lof des Heeren, 9. Roemt de Overste der stammen, die tot desen strijt gewillighlick zijn opgetogen, ende scheldt de onwillige, die t’huys gebleven zijn, 14. Beschrijft om-[kolom]standighlick dese wonderlicke victorie, 19. Vervloeckt die van Meroz, om datse Godts volck niet en zijn te hulpe gekomen, 23. Prijst de heldinne Iaël ende hare daet, 24. Bespott de ydele hope van Siseras staetvrouwen, 28. Sy besluyt met wenschen ende bidden voor Godts volck tegen de vyanden, 31.

1

VOorts songh Debora, ende Barak, de sone Abinoam; ten selven dage, seggende:

2

Looft den HEERE; van ’t ¹ wreken der wraken ² in Israël, van dat het ³ volck sich gewilligh heeft aengeboden.

1 Om dat hy sich ende sijn volck volkomelick gewroken heeft aen sijne ende sijnes volcks vyanden.

2 And. voor, ofte, door Israël.

3 Zebulon ende Naphtali. siet bov. cap. 4. vers 10. ende onder vers 18. Met noch eenige andere stammen. siet onder versen 14, 15.

3

Hoort, ghy Koningen, neemt ter ooren, ghy Vorsten: Ick, den HEERE sal ick singen, ick sal den HEERE den Godt Israëls psalmsingen.

4

HEERE, doe ghy ⁴ voort tooght van ⁵ Seïr, doe ghy daer henen tradet van den velde Edoms, ^{6 a} beefde de aerde, oock droop de hemel; oock droopen de wolcken van water.

4 U volck voorgaende ende leydende door de wolcken-colomne.

5 Voerende u volck van den bergh Hor (na de overwinninge des Canaanitischen Koninghs van Harad) langhs de grenzen der Edomiten, die hen den doortocht weygerden, na het lant der Koningen Sihon ende Og, om die te verdelgen, ende Israël in het beloofde lant te brengen. Siet Num. c. 20. vers 21. ende 21.4, etc.

6 Het was, als of sich alle creaturen van onderen ende van boven over uwe aenkomste ende tegenwoordigheyt ontsetteden. Vergelijckt Psalm 68.8, 9.

a Psalm 68.8, 9.

5

^b De ⁷ bergen vervloten van het aengesichte des HEEREN, ⁸ selfs ^c Sinai, van het aengesichte des HEEREN, des Godts Israëls.

b Ps. 68.15.16, 17. ende 97.5.

7 Het was, ofte scheen niet anders als of sulcks geschiedde: vergel. Ps. 68. versen 15, 16, 17. ende 97. vers 5. Men kan dit oock duyden op de heydensche volcken, Amoriten, ende Canaaniten, aen de bergen woonende, die van wegen Israëls aenkomste, ende de groote daden Godes, die sy gehoort hadden, sitterden ende beefden. Vergel. Deut. cap. 2. vers 25. Iosu. 5.1.

8 Alles, wat sy achter hen lieten, als Sinai, ende waer sy na toe trocken, ontstelde sich. Of, [gelijck] als Sinai gedaen hadde ten tijde als Godt sijne wet gaf. Vergel. Psa. 68.9.

c Exod. 19.18.

6

In de dagen ⁹ Samgars, des soons van Anath, in de dagen ¹⁰ Iaëls, ¹¹ hielden de wegen op, ende ¹² die op paden wandelden, gingen kromme wegen.

9 Siet bov. 3.31.

10 Siet c. 4. vers 21, etc.

11 D. de gemeene, of, heerewegen waren niet te gebruycken vermits roovers ende straetschenders.

12 Hebr. de wandelaers der paden, D. die de gemeene wegen plachten te gebruycken, sochten moeijelicke omwegen, om de stroopers ende vyanden t’ontgaen.

7

De ¹³ dorpen hielden op in Israël, sy hielden op: tot dat ick, Debora, opstont, dat ick opstont, eene ¹⁴ moeder in Israël.

13 Ongemuerde plaetsen, als, vlecken, dorpen, stedekens, om datter niemant veyligh woonen konde, soo vervielense, ende lagen woest ende onbewoont. And. de lantman, of, het lant volck, inwoonders der dorpen, dorplieden.

14 Die, als eene Prophetisse, het volck, zijnde mijne discipelen (die in de Schrifture kinderen der Propheten genoemt werden) van Godes wille hebbe onderwesen, ende, als eene Richtersche, de elende der onderdanen met moederlick medelijden ter herten genomen ende afgewent hebbe.

8

Verkoos ¹⁵ hy ¹⁶ nieuwe goden, dan was’er krijgh in de poorten: wert’er oock een ¹⁷ schildt gesien, ofte eene spiesse, onder veertigh duysent in Israël?

15 Namel. Israël.

16 De afgoden der Heydenen: soo straftese Godt telckens met overlast van krijgh ende oorlogh.

17 Sy waren soo moedeloos ende verslagen, dat men geenen tegenweer en sagh.

9

Mijn herte is tot de ¹⁸ wetgevers van Israël, die sich ¹⁹ gewilligh aengeboden hebben onder den volcke: looft den HEERE.

18 De Overste des volcks, ofte der stammen, die ’t volck door bevelen, ende hare exempelen, gewilligh ende hertigh hebben gemaeckt.

19 Siet bov. vers 2. en 4.6, 10.

10

Ghy die op witte ²⁰ ezelinnen rijdet, ghy die ²¹ aen het gerichte sittet, ende ghy die over ²² wegh wandelt, ²³ spreeckt’er van.

20 Gelijck groote ende aensienlicke lieden gewoon waren te doen. siet ond. 10.4. ende 12.14.

21 And. die ghy aen Middin woonet: verstaende eene plaetse, daer des vyants aenstoot meest gevallen zy. siet Ios. 15.61.

22 Siet vers 6.

23 And. denckt, peynster aen.

11

²⁴ Van het gedruys der ²⁵ schutteren, tusschen de plaetsen, daer men water schept, ²⁶ spreeckt aldaer t’samen van de ²⁷ gerechtigheden des HEEREN, van de ²⁸ gerechtigheden [bewesen] aen sijne dorpen in Israël: doe ²⁹ gingh des HEEREN volck af tot de poorten.

24 And. van wegen.

25 D. krijghslieden, die met gedruys aen quamen om de waterscheppers te stooren, ende overlast aen te doen, met plunderen, rooven, ende andersins.

26 ’t Hebr. woort wort oock gevonden ond. 11.40.

27 D. de rechtveerdige daden des Heeren, door dewelcke hy sijn volck gewroken, ende van des vyants overlast bevrijdt heeft. Vergel. 1.Sam 12.7. Mich. 6.5. met de aent.

28 Hebr. gerechtigheden sijns dorps, D. bewesen aen de dorpen, of, lantlieden. Vergel. bov. vers 6.

29 Sy mochten weder vrijelick ofte onbeschroomt ter poorten uyt ende in gaen.

12

Waeckt op, waeckt op, Debora, waeckt op, waeckt op, spreeckt een liedt: maeckt u op, Barak, ende leyt ³⁰ uwe gevangene gevangen, ghy sone Abinoams.

30 Hebr. uwe gevangenisse.

13

Doe deed’³¹ hy den over geblevenen heerschen over de heerlicke [onder] den volcke: de HEERE ³² doet my heerschen over de geweldige.

31 D. de Heere gaf aen ’t overblijfsel van Israël de heerschappije over de groote ende aensienlicke des Canaanitischen volcks. And. hy gaf de heerschappije des overgeblevenen (vyants) den heerlicken, ofte, machtigen, grooten des volcks (Israëls:) Of, hy dede het over geblevene volck heerschen over de heerlicke.

32 Of, geeft my heerschappije.

14

Uyt ³³ Ephraim was hare ³⁴ wortel

33 Hier verhaelt Debora, hoe de stammen haer in desen strijt hebben gequeten: toeschrijvende lof ende schande na eens yederen verdienste.

34 Dit verstaen sommige van Debora, woonende op het geberghte Ephraims, boven 4.5. Die door Godts genade, als de wortel ende oorspronck was deses ganschen wercks tegen de Canaaniten, die ten aensien harer vyantschap ende uytroeyinge met Amalek mogen worden vergeleken. Andere duyden ’t op Iosua, die oock uyt Ephraim was, ende Amalek overwon, Exod. 17.13. And. welcker wortel is by Amalek: D. Iuda ende Simeon, welcker begin sich van Ephraims geberghte uytstreckte tot aen Amalek, als te sien is uyt vergelijckinge van bov. 1.16. met 1.Sam. 15.6.

[fol. 105v.\Lofsangh van Debora. Midianiten.]

tegen Amalek: ³⁵ achter u was Benjamin onder uwe volcken; uyt ³⁶ Machir zijn de ³⁷ wetgevers afgetogen, ende uyt Zebulon, ³⁸ treckende door den staf des schrijvers.

35 D. de stam Benjamin volghde u, O Heere, mede na, onder u ander volck. Sommige duyden ’t op Ephraim, dien Benjamin gevolght hebbe.

36 D. den stam van Manasse, wiens eerstgeboren soon Machir was, Iosu. cap.17. vers 1.

37 Dat is, Oudtste ende Richters des volcks.

38 T.w. het volck tot haer. siet bov. 4. op vers 6. And. die met den staf ofte penne des schrijvers trocken, Dat is, met de schrijfpenne omgingen, ofte door ’t middel van brieven ofte missiven het volck by een trocken, ofte deden vergaderen. vergel. bov. 4. op vers 6.

15

Oock waren ³⁹ de Vorsten in Issaschar met Debora; ende [gelijck] Issaschar, alsoo was Barak, ⁴⁰ op sijne voeten wert hy gesonden in het dal: in Rubens ⁴¹ gedeelten waren de ⁴² inbeeldingen des herten groot.

39 And. mijne Vorsten.

40 Siet boven 4. versen 10, 14.

41 Ruben woonende aen de andre zijde der Iordane, sich houdende als afgesondert van sijne broederen.

42 Ofte, inprentingen, opsetten, besluytingen, D. sy waren seer traegh, swaermoedigh, hebbende (als men seyt) groote wijsheyt in het hooft, ende voorwendende vele swarigheden, die haer ophielden ende verhinderden, datse haren broederen niet te hulpe quamen, maer sich tusschen beyden, als neutrael hielden, haer particulier meer achtende als ’t gemeen. And. over, of, van Rubens afsonderingen, zijn groote gedachten des herten, D. daer over valt groot nadencken, ende verwonderen: alsoo in ’t volgende vers. Sommige meenen, dat hier geroemt wort de groote vromigheyt diese te vooren bewesen hadden in het trecken over de Iordane voor hare broederen, waer mede dese hare slappigheyt niet over een en quam.

16

Waerom bleeft ⁴³ ghy sitten tusschen de ⁴⁴ stallingen, te hooren de ⁴⁵ bleetingen der kudden? de gedeelten van Ruben hadden groote ⁴⁶ ondersoeckingen des herten.

43 O Ruben. Dese stam was rijck van vee. Siet Numer. cap. 32. vers 1, etc.

44 Ofte, twee rijgen koijen, ofte stallen: Het Hebreeus woort schijnt daer op te sien, dat de stallen ende koijen in twee rijgen tegen over malkanderen (als men nu oock gemeenlick doet) gemaeckt waren, tusschen welcke men door gingh, ende elcken sijn voeder bequaemlick kost geven. Anders, tusschen twee lasten, als een ezel, die aen beyde zijden beladen zijnde, sich neder leyt om te rusten. Vergelijckt Genes. cap. 49. vers 14.

45 Ofte, schuyffelingen, sijfelingen, pijpingen, tsissingen.

46 Siet op het voorgaende vers.

17

⁴⁷ Gilead bleef aen gene zijde der Iordane; ende Dan, waerom onthielt hy sich in ⁴⁸ schepen? Aser satt aen de zeehaven, ende bleef in sijne ⁴⁹ gescheurde plaetsen.

47 Dat is, de Gileaditen, waer door verstaen wort de halve stam van Manasse, woonende aen gene zijde der Iordane. Gilead was een soon van Machir. Siet Iosu. 17. versen 1, 3. Anders kan men oock door Gilead te samen verstaen Ruben, Gad, ende den voorschreven halven stam Manasses, als woonende in Gilead. Siet Numer. cap. 32. versen 5, 29, 33.

48 De erffenissen van Dan ende Aser waren meerendeels gelegen aen de zee. Siet van Dan, Iosu. cap. 19. versen 40, 46. ende van Aser oock aldaer, versen 24, 26. Dese stammen waren in desen krijgh oock tʼ huys gebleven, om het perijckel te ontgaen, ofte sich met hare have in schepen, ofte op hooge rotzen te salveeren.

49 Dat is, in steden ende vlecken, die vervallen ende niet wel bemuert waren, ofte in kreken die door den vloedt der zee in het lant scheuren. Anders, op sijne kloven, of, hooge velzen.

18

Zebulon, ’t is een volck, [dat] ⁵⁰ sijne ziele versmaet heeft ⁵¹ ter doot, insgelijcks Naphtali: ⁵² op de hooghten des velts.

50 Dat is, sijn leven, hare persoonen, alsoo ter doot gewaeght hebben, datse het leven schenen te verachten, ende gewillighlick daer henen te geven, tot Israëls verlossinge. Siet van het woort versmaden, Iob cap. 27. op vers 6.

51 Hebr. tot sterven.

52 Dat is, op den bergh Thabor hen houdende by Barak, ende met hem ten strijde moedighlick aftreckende. Siet boven 4.10, 14.

19

De Koningen quamen, sy streden, doe streden de Koningen van Canaan tot ⁵³ Thaanach, aen de wateren van Megiddo: sy en brachten geen gewin des ⁵⁴ silvers daer van.

53 Plaetsen, gehoorende tot den halven stam van Manasse. siet boven 1.27. ende vergelijckt Iosu. cap.17. vers 11.

54 Ofte, gelts. Anders, sy brachten niet een stucksken silvers daer van: daer sy grooten buyt meynden te halen.

20

⁵⁵ Van den hemel streden sy: de sterren uyt hare loopplaetsen, streden tegen Sisera.

55 Met dese manieren van spreken wort te kennen gegeven, dat Godt van boven ende beneden, door velerley creaturen ende middelen tegen Sisera ende sijn heyrleger gestreden heeft.

21

De beke Kison ⁵⁶ wenteldese wech, de ⁵⁷ beke Kedumim, de beke Kison: ⁵⁸ vertreet, O mijne ziele, ⁵⁹ de stercke.

56 Ofte, veeghdese, keerdese wech, door verbolgentheyt des strooms, die van boven door storm ende onweder was verweckt.

57 Loopende van het geberghte in de beke Kison, na uytwijsen van de Kaerte: Anders, beke der oudtheden: Dat is, seer oude beke, die van oudts, van den beginne af geweest, ende van Godt daer toe gemaeckt ende behouden is.

58 Dat is, veracht de macht des vyants. Anders, mijne ziele tradt op de stercke: door ’t gebedt ende Godts ingeven vertrouwende, datse als vertreden, ende onder voeten geleyt souden worden.

59 Hebr. de sterckte, Te weten, des machtigen vyants, die nu onder onse voeten geleyt is.

22

Doe werden de peertshoeven verplettert: van het ⁶⁰ rennen, het rennen sijner ⁶¹ machtigen.

60 Ofte, stampen, draven, trotten, klateren, Dat is, van het veel ende haestigh loopen ende rennen.

61 Die de vlucht nemende, door snelheyt harer peerden meenden t’ontkomen, doch te vergeefs.

23

Vloeckt ⁶² Meroz, seyt de ⁶³ Engel des HEEREN, ⁶⁴ vloeckt hare inwoonders gedurighlick: om dat sy niet gekomen en zijn tot de hulpe ⁶⁵ des HEEREN, tot de hulpe des HEEREN, met ⁶⁶ de helden.

62 Eene stadt, ofte lantstreke, na by de beke Kison, niet verre van de plaetse daer de slagh geschiet is, aen de zuyder grenzen van Issaschar.

63 Vergel. ond. 6.11, etc.

64 Hebr. vloeckt vloeckende.

65 D. tot Israëls hulpe, die de Heere bevolen ende beschickt heeft: Ofte, tot de hulpe van des Heeren volck. Anders is’t menschelicker wijse gesproken van Godt, die eygentlick niemants hulpe van doen en heeft.

66 Die den Barak ende Debora gevolght zijn.

24

⁶⁷ Gezegent zy boven ⁶⁸ de wijven, Iaël, Hebers des Keniters huysvrouwe: gezegent zyse boven de wijven ⁶⁹ in de tente.

67 Siet Genes. 14. op vers 19.

68 T.w. andere wijven: alsoo in het volgende.

69 D. in hare tente, daerse dat loflick werck gedaen hadde. Ofte, [die] in tenten [woonen].

25

Water eyschte hy, melck gaf sy: in eene ⁷⁰ Heeren schale bracht sy ⁷¹ boter.

70 Hebr. in een schale der heerlicken, Dat is, in eene alsulcke groote schale, als doorluchtige, grootmachtige Heeren ende Vorsten wel plegen te gebruycken.

71 Anders, botermelck, melck daer de boter noch in was.

26

Hare ⁷² hant sloegh sy aen den nagel, ende hare rechter hant aen den hamer der arbeytslieden: ende sy klopte Sisera, [kolom] ⁷³ sy streeck sijn hooft af, als sy sijnen slaep hadde doornagelt ende ⁷⁴ doorgedrongen.

72 Te weten, de slincker hant: ofte aldus, Hare handen streckten haer uyt d’eene aen den nagel, de rechter aen den hamer der arbeytslieden.

73 ’t Hebr. woort wort by den Hebreen eygentlick gebruyckt van het afstrijcken der maten, die te vol, ofte opgehoopt zijn. De sin is, Dat sy hem het hooft heeft afgesneden.

74 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick veranderen, ten goeden, ofte ten quaden: ende voorts doorgaen, doordringen, van het een tot het ander, item verderven.

27

Tusschen hare voeten ⁷⁵ kromde hy sich, viel henen, lagh daer neder: tusschen hare voeten kromde hy sich, hy viel, alwaer hy sich kromde, daer lagh hy ⁷⁶ heel geschendt.

75 Van wegen pijne: ofte poogende sich op te richten, doch terstont daer henen vallende, etc.

76 Hebr. eygentlick verwoestet: Dat is, gantsch beroyt ende teenemael verdorven: Want sulck een machtigh ende trotz Krijghs-overste, te voete gevlucht, verbaest, vermoeyt ende van eene vrouwe versteken ende toegedeckt zijnde, lagh daer doornagelt, gekromt, bebloet ende doot.

28

De moeder van Sisera keeck uyt door de venster, ende schreeuwde door de ⁷⁷ tralien: Waerom vertreckt sijn wagen te komen? waerom blijven de gangen sijner ⁷⁸ wagenen achter?

77 Ofte, door een kijckvensterken.

78 Hebr. de gangen, de voeten, ofte, voetstappen sijner wagenen.

29

⁷⁹ De wijste harer ⁸⁰ staetvrouwen antwoorden: oock beantwoordde sy hare redenen aen haer selve:

79 And. eene yegelicke van hare wijste staetvrouwen antwoorde haer.

80 And. Vorstinnen.

30

⁸¹ Souden sy dan den buyt niet ⁸² vinden [ende] deylen? een ⁸³ liefken, [ofte] twee liefkens, ⁸⁴ voor yegelicken manne? Voor Sisera eenen buyt van verscheydene verwen, eenen buyt van verscheydene verwen, gestickt: van verscheyden verwe aen beyden zijden gestickt, ⁸⁵ voor de buythalsen?

81 Als of sy seyde: Ick heb ongelijck, dat ickse soo haest te gemoet sie: want sy doch eerst den buyt moeten uytvinden ende deylen, etc.

82 D. aentreffen, bekomen.

83 Ofte, boelken, meysken.

84 Hebr. voor het hooft eenes mans, D. voor elck hooft, voor elcken man.

85 Hebr. voor de halsen des buyts: D. der gener dien de beste buyt toekomt, als Krijghs-oversten, ofte die in den strijt haer wel gequeten, ende goeden buyt bekomen hebben, soo dat hen een goet gedeelte toebehoort. Ofte, die den buyt op den hals na droegen, ofte met perijckel van hare halsen gehaelt hadden.

31

Alsoo moeten omkomen alle uwe vyanden, O HEERE! die ⁸⁶ hem daer en tegen lief hebben, [moeten zijn] ⁸⁷ als wanneer de sonne ⁸⁸ op gaet in hare kracht. Ende het lant was stil, veertigh jaer.

86 Den Heere.

87 D. sy moeten in krachten ende glantz voort gaen ende toenemen, gelijck de sonne op rijst ende voort gaet. Vergelijckt Iesa. cap. 40. vers 31.

88 Ofte, voortgaet.