Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

Register der Heydensche volcken, die Godt in Canaan heeft over gelaten, om Israël te beproeven, vers 1, etc. Israël van Godt afvallende, wort over gegeven in de hant des Koninghs van Mesopotamien, 5. van welckes tyrannie door Othniël verlost zijnde, vervallen sy weder tot de vorige boosheyt, ende worden geslagen ende verdruckt van Eglon, der Moabiten Koningh, 9. van welcken Godt haer verlost door den Richter Ehud, 15. gelijck oock daer na van de Philistijnen, door den Richter Samgar, 31.

1

DIt nu zijn de Heydenen, die de HEERE liet blijven, om door haer Israël te ¹ versoecken; ² alle die niet en wisten van alle de ³ krijgen Canaans.

1 Siet bov. 2. op vers 22.

2 Israëliten.

3 Die te voren by het leven van Iosua tegen de Canaaniten gevoert waren.

2

Alleenlick, op dat de ⁴ geslachten der kinderen Israëls ⁵ [die] wisten; op dat ⁶ hyse den krijgh leerde, ten minsten de gene, die daer te voren niet van en wisten.

4 D. de nakomelingen.

5 T.w. krijgen Canaans, waer van in ’t volgende vers.

6 Hy, namelick, de Heere, die dese krijgen tegen de Canaaniten niet alleen bevolen, maer oock sijn Godtlick beleyt, bystant, ende overwinninge belooft hadde, indien sy hem bestandighlick aenhingen, maer het contrarie, indien sy hem verlieten, in welcken geval sy souden ondervinden de menighvuldige ende groote elende, die sulcke oorlogen inbrengen.

3

Vijf ⁷ Vorsten der Philistijnen, ende alle de Canaaniten, ende de Zidoniers, ende de ⁸ Heviten, woonende in ’t geberghte des ⁹ Libanons: van den bergh ¹⁰ Baal Hermon, tot daer men komt te ¹¹ Hamath.

7 Siet Ios. 13.3. ende onder 16. vers 5. of, Drossaerts, Bailiuwen, Potestaten. Anders, Gouvernementen, Drost-ampten, Regentschappen.

8 Hebr. Chivviten.

9 Gelegen aen de noorder grenzen van Canaan, seer vermaert, ende dickwils in de H. Schriftuer vermelt.

10 Gelegen aen het oost-eynde des geberghtes Libani noordwaert van Basan af. siet 1.Chro. cap. 5. vers 23. De bergh Hermon was aen het west-eynde van Libanon, by Zidon. siet Deut. 3. vers 9. ende 4.48.

11 Gelegen aen de noorder lantpale van Canaan.

4

Dese dan waren, om Israël door haer te ¹² versoecken: op dat men ¹³ wiste, of sy de geboden des HEEREN souden hooren die hy haren vaderen door de ¹⁴ hant van Mose geboden hadde.

12 Als bov. 2.22.

13 D. op dat het bekent ende openbaer werde. Siet Deut. 8. op vers 2.

14 Dat is, door den dienst.

5

Als nu de kinderen Israëls woonden in ’t midden der Canaaniten, der Hethiten, ende der Amoriten, ende der Phereziten, ende der Heviten, ende der Iebusiten;

6

Soo namen sy hen der selver dochteren tot wijven, ende gaven hare dochteren aen der selver sonen: ende sy dienden haren goden.

7

Ende de kinderen Israëls deden dat quaet was in de oogen des HEEREN, ende vergaten den HEERE haren Godt: ende sy dienden den Baalim, en den ¹⁵ bosschen.

15 Verst. gewijede afgodische bosschen ende boomen, die ter eeren der Heydensche afgoden ende tot haren dienst geplant, ofte geordineert waren: of, den bosch-goden, alsoo genoemt, om datse in dicke, duystere bosschen, ende onder schoone hooge boomen op sijn Heydensch ge-eert werden.

8

Doe ontstack de toorn des HEEREN tegen Israël, ende hy ¹⁶ verkochtse in de hant van Cuschan Rischataim, Koningh van ¹⁷ Mesopotamien: ende de kinderen Israëls dienden den Cuschan Rischataim acht jaren.

16 Siet boven 2. op vers 14.

17 Hebr. Aram-Naharaim: D. Syrien der twee rivieren, alsoo wort Mesopotamien in het Griecks om deselve oorsake genoemt. Siet Genes. 24. op vers 10. Onder vers 10. wort het alleen Aram, Dat is, Syrien genoemt.

9

Soo riepen de kinderen Israëls tot den HEERE, ende de HEERE verweckte den kinderen Israëls eenen verlosser, diese verloste; Othniël, sone van ¹⁸ Kenaz, broeder van Caleb, die jonger was dan hy.

18 Siet bov. 1. vers 13.

10

Ende de ¹⁹ Geest des HEEREN was over hem, ende hy ²⁰ richtede Israël, ende toogh uyt ten strijde, en de HEERE gaf Cuschan Rischataim, den Koningh van ²¹ Syrien, in sijne hant: dat sijne hant ²² sterck wert over Cuschan Rischataim.

19 Verstaet den geest der dapperheyt, kloeckmoedigheyt, wijsheyt, beleydinge, etc. werckende in hem het gene tot uytvoeringe sijns beroeps noodigh was. Vergelijckt onder cap. 6. vers 34. ende cap. 11. vers 29.

20 Siet boven cap. 2 op vers 16.

21 Hebr. Aram. Siet op vers 8.

22 Dat is, hy wert desen Koningh te sterck, hy wert sijner machtigh.

11

Doe was het lant veertigh jaer stil: ende Othniël, de soon van Kenaz, sterf.

12

Maer de kinderen Israëls voeren

[fol. 104v\ Eglon. Ehud. Samgar. Sisera. Debora. Barak.]

voort te doen dat quaet was in de oogen des HEEREN: doe ²³ sterckte de HEERE Eglon den Koningh der Moabiten, tegen Israël, om dat sy deden dat quaet was in de oogen des HEEREN.

23 Hy gaf hem macht ende overwinninge tegen Israël, tot eene straffe harer sonden.

13

Ende hy vergaderde tot sich de kinderen Ammons, ende de Amalekiten: ende hy toogh henen, ende sloegh Israël, ende sy namen de ²⁴ Palmstadt in besit.

24 Iericho. Siet Deuter. 34.3. ende boven 1.16.

14

Ende de kinderen Israëls dienden den Eglon, Koningh der Moabiten, achtien jaer.

15

Doe riepen de kinderen Israëls tot den HEERE, ende de HEERE verweckte hen eenen verlosser, Ehud, den sone van Gera, ²⁵ een sone van Iemini, een man ²⁶ die slincks was: ende de kinderen Israëls sonden door sijne hant een geschenck aen Eglon, den Koningh der Moabiten.

25 D. een Benjaminiter: als ond. 19. vers 16.

26 Hebr. die aen, of, van sijne rechter hant versloten was, ofte, wiens rechter hant gesloten was: Dat is, die sijne rechter hant niet soo wel koste gebruycken. Vergelijckt ond. 20. vers 16. Het is aenmerckelick, dat Gode door desen man, dien men daer toe, na menschlick oordeel onbequaem soude achten, sijn volck belieft heeft te verlossen. Siet ond. vers 31.

16

Ende Ehud maeckte sich een sweert, ²⁷ dat twee scherpten hadde, welckes lenghte eene elle was: ende hy gordde dat onder sijne kleederen, aen sijne rechter heupe.

27 Hebr. ende dat hadde twee monden, D. ’t sneed aen beyde zijden, ofte, was tweesnijdende.

17

Ende hy bracht aen Eglon, der Moabiten Koningh, dat geschenck: Eglon nu was een seer vet man.

18

Ende het geschiedde, als hy ge-eyndight hadde ’t geschenck te leveren, soo ²⁸ geleydde hy het volck, die het geschenck gedragen hadden.

28 Of, liet het volck gaen.

19

Maer hy selve keerde wederom van de ²⁹ gesnedene beelden, die by Gilgal waren, ende seyde; Ick hebbe eene heymelicke sake aen u, O Koningh: dewelcke seyde; ³⁰ Swijght; ende alle die om hem stonden, gingen van hem uyt.

29 Ofte, gehouwene, gegravene: dese mochten van de afgodische Israëliten, ofte de Moabiten by Gilgal opgericht zijn, om dat Israël aldaer, in Canaan eerst komende, besneden was, ende oversulcks voor eene heylige plaetse gehouden wert. And. van de steengraven, ofte, de plaetsen daer de steenen gehouwen ende gegraven worden: duydende dit op de steenen by Iosua door Godts bevel aldaer opgericht tot een gedenck-teecken der mirakeleuse overkomste over de Iordane. Ios. 4.20.

30 T.w. tot dat alle omstanders zijn uyt gegaen.

20

Ende Ehud quam tot hem in, daer hy was sittende in eene ³¹ koele opperzale, ³² die hy voor sich alleen hadde; soo seyde Ehud; Ick hebbe Godts woort aen u: doe ³³ stont hy op van den stoel.

31 Hebr. eene opperzale der verkoelinge, D. in eene somerzale, dienende tot verkoelinge tegen de hitte des somers.

32 And. hy nu satt alleen in eene koele opperzale, die voor hem was, of, die hy hadde.

33 Hoewel hy (als een afgodendienaer) sijne afgoden meerder achtede, als den Godt Israëls, heeft hy nochtans sijnen woorde, ofte gesante, dese eerbiedinge willen bewijsen.

21

Ehud dan reyckte sijne slincker hant uyt, ende nam ’t sweert van sijne rechter heupe, ende stack het in sijnen buyck:

22

Dat oock het hecht achter den lemmer ingingh, ende het vette om den lemmer toesloot, ³⁴ (want hy en trock het sweert niet uyt sijnen buyck) ende ³⁵ de dreck uytgingh.

34 Als niet konnende, om oorsake in de voorgaende woorden verhaelt.

35 And. het quam uyt aen ’t fondament: T.w. de lemmer, of, het sweert.

23

Doe gingh Ehud uyt na de voorzale, ende sloot de deuren der opperzale ³⁶ voor sich toe, ende ³⁷ deed [se] in ’t slot.

36 And. voor, of, over hem, T.w. den Koningh Eglon.

37 Ofte, grendeldese.

24

Als hy uyt gegaen was, soo quamen ³⁸ sijne knechten, ende sagen toe, ende siet, de deuren der opperzale waren in’t slot gedaen: soo seyden sy; Seker, hy ³⁹ bedeckt sijne voeten, in de verkoelkamer.

38 T.w. Eglons.

39 Aldus wort de stoel, ofte kamergangh eerbaerlick in de Schrifture uytgedruckt, om dat sy in ’t neder sitten ofte bucken de voeten met hun overkleet bedeckten. siet 1.Sam. cap. 24. vers 4.

25

Als sy nu tot schamens toe gebeydt hadden, siet soo en opende ⁴⁰ hy de deuren der opperzale niet; doe namen sy den sleutel ende deden op, ende siet, haerlieder heere ⁴¹ lagh ter aerden doot.

40 Eglon.

41 Ofte, vvas doot ter aerden gevallen. Het Hebr. woort beteeckent wel meest, vallen, maer wort oock op verscheyden plaetsen liggen overgeset. Siet Deuter. 21.1. onder 4.22. ende 5.27. ende 7.12. 1.Sam. 31.8.

26

Ende Ehud ontquam, terwijlen ⁴² sy vertoefden: want hy gingh voorby de ⁴³ gesnedene beelden, ende ontquam na ⁴⁴ Sehirath.

42 Des dooden Koninghs knechten.

43 Siet bov. op vers 19.

44 Verstaet niet het geberghte Seïr, ofte der Edomiten: maer eene plaetse aen, ofte op het geberghte Ephraims gelegen, als uyt het volgende vers wort afgenomen.

27

Ende ’t geschiedde, als hy aenquam, soo ⁴⁵ blies hy met de basuyne op ’t geberghte Ephraims: ende de kinderen Israëls togen met hem af van het geberghte, ende hy selfs voor hare aengesichte henen.

45 D. liet blasen: alsoo ond. 6.34. etc.

28

Ende hy seyde tot hen; ⁴⁶ Volght my na, want de HEERE heeft uwe vyanden, de Moabiten, in u-lieder hant gegeven: ende sy togen af hem na, ende namen de veyren der Iordane in na Moab, ende lieten niemant overgaen. [kolom]

46 Ofte, jaeght na, volght achter my.

29

Ende sy sloegen de Moabiten te dier tijt, ontrent tien duysent man, alle ⁴⁷ vette ende alle strijtbare mannen; datter niet een man ontquam.

47 D. lijvige, stercke, welgestelde, de beste, bequaemste ten strijde, ofte rijcke, vermogende.

30

Alsoo wert Moab te dien dage onder Israëls hant t’onder gebracht: ende het lant was stil tachtentigh jaer.

31

Na hem nu ⁴⁸ was Samgar, een soon van Anath, die sloegh de Philistijnen, ses hondert man, met eenen ossen- ⁴⁹ stock: alsoo verloste hy oock Israël.

48 T.w. Richter, Verlosser.

49 Het Hebr. woort komt van leeren, ende beteeckent eenen alsulcken stock, knodse, ofte roede, daer een ofte meer prickelen aen zijn, dienende om de ossen in het ploegen te leeren voort gaen. Hier mede wort te kennen gegeven de slechtigheyt ende geringheyt der middelen, die nochtans van den Heere alsoo zijn gezegent, dat veel welgewapent volcks daer tegen niet heeft konnen bestaen: gelijck David Goliath met sijnen slinger neder velde. Vergelijckt 1.Cor. 1.28. ende siet bov. vers 15. ende ond. 15.15, etc.